ความฉลาดทางดิจิทัล 8DQ

~ก~

~ก~ คำนำ คู่มือทักษะความฉลาดทางดิจิทัลสาหรับครู เป็นส่วนหนึ่งของวิชา GD58201 วิชาการพัฒนาความเป็นครู จดุ ประสงค์ในการจัดทาเพื่อให้ครูผู้สอนเป็นผทู้ ีมีทกั ษะความฉลาดใน การใชด้ จิ ิทัลและส่อื สงั คมออนไลนท์ คี่ รผู ูส้ อนสามารถปฏิบตั เิ พ่ือให้เปน็ แบบอย่างท่ีดีแก่ผู้เรยี นและ สังคมเพราะการสื่อสารในยุคดิจิทัลน้ันเป็นการสื่อสารไร้พรมแดนทาให้เลือกที่จะปฏิบัติตนเองให้ เหมาะสมกบั ยุคดจิ ทิ ลั และสามารถถา่ ยทอดใหก้ บั ผเู้ รยี นไดอ้ ย่างเหมาะสม ปัจจุบันเทคโนโลยีและส่ือดิจิทัลน้ัน สามารถเข้าถึงได้อย่างง่ายดาย ผู้เรียนสามารถสืบค้น ข้อมลู มากมายได้จากอนิ เทอรเ์ นต ทาให้เป็นประโยชน์ต่อการเรียนรู้ แต่ความรวดเรว็ ในการเขา้ ถึง น้ีอาจส่งผลเสียจากการได้ข้อมูลที่ขาดความจริง ขาดการไตร่ตรอง หากไม่ได้รับคาแนะนาและ การศึกษาเพือ่ ให้ร้เู ท่าทนั ข่าวสารดา้ นดิจทิ ัล ผจู้ ัดทาจึงเหน็ สมควรทีจ่ ะศึกษาและจัดทาคมู่ ือ ทกั ษะ ความฉลาดทางดจิ ิทัล เพอ่ื ให้เป็นแนวทางในการเสรมิ สร้างทกั ษะความฉลาดทางดิจิทัล หวังเปน็ อย่างยิ่งว่าคู่มอื ที่จัดทาข้นึ จะเป็นประโยชนต์ ่อผู้ทต่ี ้องการศึกษาไม่มากก็น้อย หาก มขี อ้ ผิดพลาดประการใด ขออภัยมา ณ ทน่ี ้ี ผ้จู ัดทา นางสาวรินพร เสดวงชัย

~ข~ สำรบญั เรื่อง หนำ้ ควำมหมำยของทกั ษะควำมฉลำดทำงดจิ ทิ ลั ………………….…………………….………………………………………1 ทกั ษะควำมฉลำดทำงดิจิทลั - ทักษะในการรกั ษาอตั ลักษณ์ที่ดขี องตนเอง (Digital Citizen Identity)…………………………………..2 - ทักษะในการรกั ษาข้อมลู สว่ นตวั (Privacy Management)……………………………………………………3 - ทกั ษะในการคดิ วิเคราะห์มีวิจารณญาณทีด่ ี (Critical Thinking)…………………………………………….4 - ทกั ษะในการบรหิ ารจัดการข้อมลู ทผ่ี ใู้ ชง้ านท้ิงไวบ้ นโลกออนไลน์ (Digital Footprints)…………….5 - ทักษะในการใช้เทคโนโลยอี ยา่ งมีจรยิ ธรรม (Digital Empathy)……………………………………………..6 - ทกั ษะในการรักษาความปลอดภัยของตนเองในโลกออนไลน์ (Cyber security Management)..7 - ทกั ษะในการรับมือกับการคุกคามทางโลกออนไลน์ (Cyberbullying Management)………………8 - ทกั ษะในการจัดสรรเวลาหนา้ จอ (Screen Time Management)………………………………………….9 สรปุ ควำมรู้ทีไ่ ด้………………………………….…………………………………….………………………………………….10

~1~ ควำมฉลำดทำงดำ้ นดิจทิ ลั (DQ: Digital Intelligence) ก่อนจะทราบถึงทักษะด้านดิจิทัล ขอให้คานิยามความหมายของประโยคท่ีว่า \"ความเป็น พลเมืองดิจิทัล\" ท่ีทุกประเทศทั่วโลกคาดหวังให้เกิดขึ้นในประชากรของตน คือ \"พลเมืองผู้ใช้งาน ส่อื ดิจทิ ัลและส่ือสังคมออนไลน์อย่างเข้าใจบรรทัดฐาน ของการปฏบิ ัติตวั ใหเ้ หมาะสม และมีความ รับผิดชอบในการใช้เทคโนโลยี โดยเฉพาะอย่างยิ่งการสื่อสารในยุคดิจิทัลเป็นการสื่อสารท่ีไร้ พรมแดนจาเป็นตอ้ งมคี วามฉลาดทางดิจิทลั (DQ: Digital Intelligence) \" ความฉลาดทางดิจิทลั (Digital Intelligence Quotient : DQ) คือ กลุ่มของความสามารถ ทางสังคม อารมณ์ และการรับรู้ ท่จี ะทาให้คนคนหนง่ึ สามารถเผชิญกับความท้าทายบนเส้นทาง ของชีวติ ในยุคดจิ ิทัล และสามารถปรับตัวใหเ้ ข้ากบั ชีวติ ดิจิทลั ได้ ความฉลาดทางดจิ ทิ ัลครอบคลุม ทั้งความรู้ ทักษะ ทศั นคตแิ ละคา่ นยิ มที่จาเป็นตอ่ การใช้ชวี ิตในฐานะสมาชกิ ของโลกออนไลน์ กลา่ ว อีกนัยหน่ึงคอื ทักษะการใช้ส่อื และการเขา้ สังคมในโลกออนไลน์ ดังนั้น พลเมืองดิจิทัล จึงหมายถึง สมาชิกบนโลกออนไลน์ ที่ใช้เครือข่ายอินเทอรเ์ น็ต ซ่ึงมี ความหลากหลายทางเชื้อชาติ อายุ ภาษา และวัฒนธรรม ดังนั้น พลเมืองดิจิทัลทุกคนจึงต้องมี ‘ความเป็นพลเมืองดิจิทัล’ ที่มีความฉลาดทางดิจิทัลบนพื้นฐานของความรับผิดชอบ การมี จริยธรรม การมีส่วนร่วม ความเห็นอกเห็นใจและเคารพผู้อื่น โดยมุ่งเน้นความเป็นธรรมในสังคม ปฏิบัติและรักษาไว้ซึ่งกฎเกณฑ์ เพื่อสร้างความสมดุลของการอยู่ร่วมกันอย่างมีความสุข

~2~ 1. ทักษะในกำรรกั ษำอัตลักษณท์ ด่ี ขี องตนเอง (Digital Citizen Identity) ต้องมคี วามสามารถในการสร้างสมดลุ บรหิ ารจัดการ รักษาอตั ลกั ษณ์ทดี่ ีของตนเองไว้ให้ได้ ท้ังในส่วนของโลกออนไลน์และโลกความจริง โดยตอนนี้ประเด็นเร่ืองการสร้างอัตลักษณ์ ออนไลน์ถือเป็นปรากฏการณ์ใหม่ ท่ที าใหบ้ ุคคลสามารถแสดงออกถึงความเป็นตวั ตนตอ่ สงั คม ภายนอก โดยอาศัยช่องทางการสื่อสารผ่านเว็บไซต์เครือข่ายสังคมในการอธิบายรูปแบบใหม่ ของการสื่อสารแบบมีปฏิสัมพันธ์ทางอินเทอร์เน็ต ซึ่งเป็นการแสดงออกเก่ียวกับตัวตนผ่าน เว็บไซตเ์ ครอื ข่ายสังคมต่างๆ ตัวอยำ่ งกำรสรำ้ งอตั ลกั ษณท์ ีด่ ี ตัวอยำ่ งกำรสรำ้ งอตั ลกั ษณ์ที่ไม่ดี

~3~ 2. ทกั ษะในกำรรักษำข้อมูลส่วนตัว (Privacy Management) ดุลพินิจในการบริหารจัดการข้อมูลส่วนตัว โดยเฉพาะการแชร์ข้อมูลออนไลน์เพ่ือป้องกัน ความเป็นส่วนตัวท้ังของตนเองและผู้อ่ืนเป็นส่ิงสาคัญที่ต้องประกอบอยู่ในพลเมืองดิจิทัลทุกคน และพวกเขาจะต้องมีความตระหนักในความเท่าเทียมกันทางดิจิทัล เคารพในสิทธิของคนทุกคน รวมถึงต้องมีวิจารณญาณในการรักษาความปลอดภัยของข้อมูลตนเองในสังคมดจิ ิทัล รู้ว่าข้อมูลใด ควรเผยแพร่ ข้อมูลใดไม่ควรเผยแพร่ และต้องจัดการความเส่ียงของข้อมูลของตนในส่ือสังคม ดจิ ทิ ัลไดด้ ว้ ย

~4~ 3. ทกั ษะในกำรคดิ วเิ ครำะห์มีวจิ ำรณญำณที่ดี (Critical Thinking) ความสามารถในการวิเคราะห์แยกแยะ ระหว่างข้อมูลที่ถูกต้องและข้อมูลที่ผิด ข้อมูลท่ีมี เนื้อหาดีและข้อมูลที่เข้าข่ายอันตราย รู้ว่าข้อมูล ลักษณะใดที่ถูกส่งผ่านมาทางออนไลน์แล้วควรต้ังข้อ สงสัย หาคาตอบให้ชัดเจนก่อนเช่ือและนาไปแชร์ ด้ ว ย เห ตุ นี้ พ ล เมื อ ง ดิ จิ ทั ล จึ ง ต้ อ ง มี ค ว า ม รู้ ความสามารถในการเข้าถึง ใช้ สร้างสรรค์ ประเมิน สังเคราะห์ และส่ือสารข้อมูลข่าวสารผ่าน เคร่ืองมือดิจิทัล ซึ่งจาเป็นต้องมีความรู้ด้านเทคนิคเพ่ือใช้เครื่องมือดิจิทัล เช่น คอมพิวเตอร์ สมารต์ โฟน แท็บเล็ต ได้อย่างเชยี่ วชาญ รวมถึงมที ักษะในการรู้คิดขั้นสูง เช่น ทักษะการคดิ อย่างมี วิจารณญาณ ที่จาเป็นต่อการเลือก จัดประเภท วิเคราะห์ ตีความ และเข้าใจข้อมูลข่าวสาร มี ความรู้และทักษะในสภาพแวดล้อมดิจิทัล การรู้ดิจิทัลโดยมุ่งให้เป็นผู้ใช้ที่ดี เป็นผู้เข้าใจบริบทท่ีดี และเปน็ ผูส้ ร้างเน้อื หาทางดิจิทัลที่ดี ในสภาพแวดล้อมสังคมดจิ ทิ ลั

~5~ 4. ทกั ษะในกำรบริหำรจัดกำรข้อมูลทีผ่ ู้ใช้งำนทิ้งไว้บนโลกออนไลน์ (Digital Footprints) รอยเท้าดิจิทัลคือคาที่ใช้เรียกร่องรอยการกระทาต่างๆ ท่ีผู้ใช้งานทิ้งเอาไว้บนโลกออนไลน์ โซเชียลมีเดียเว็บไซต์หรือ โปรแกรมสนทนา เชน่ เดยี วกบั รอยเทา้ ของคนเดนิ ทาง ข้อมูลดิจิทัล ได้แก่ การลงทะเบียนอีเมล การโพสต์ ข้อความหรือรูปภาพ เม่ือถูกส่งเข้าโลกไซเบอร์แล้วจะท้ิงร่อย รอยข้อมูลส่วนตัวของผู้ใช้งานไว้ให้ผู้อ่ืนติดตามได้เสมอ แม้ ผใู้ ช้งานจะลบไปแล้ว ดังน้ัน หากเปน็ การกระทาท่ีผิดกฎหมาย หรือศลี ธรรม กอ็ าจมีผลกระทบตอ่ ชือ่ เสยี งและภาพลกั ษณ์ของ ผู้กระทา กล่าวง่ายๆ รอยเท้าดิจิทัล คือ ทุกสิ่งทุกอย่างในโลก อนิ เทอร์เน็ตทบ่ี อกเร่อื งของเรา รูเ้ ทำ่ ทันป้องกนั เหตุจลกรรมจำก Digital Footprints

~6 ~ 5. ทกั ษะในกำรใชเ้ ทคโนโลยอี ยำ่ งมจี ริยธรรม (Digital Empathy) ความสามารถในการเห็นอกเห็นใจและสร้างความสัมพันธ์ที่ดีกับผู้อื่นบนโลกออนไลน์ พลเมอื งดจิ ทิ ัลท่ีดีจะตอ้ งรู้ถงึ คณุ ค่าและจริยธรรมจากการใช้เทคโนโลยี ต้องตระหนกั ถงึ ผลพวงทาง สงั คม การเมือง เศรษฐกจิ และวัฒนธรรม ท่เี กดิ จากการใช้อินเทอรเ์ น็ต การกดไลก์ กดแชร์ ข้อมูล ข่าวสาร ออนไลน์ รวมถึงรู้จักสิทธิและความรับผิดชอบออนไลน์ อาทิ เสรีภาพในการพูด การ เคารพทรัพยส์ ินทางปัญญาของผูอ้ ื่น และการปกปอ้ งตนเองและชุมชนจากความเสี่ยงออนไลน์ เช่น การกล่นั แกล้งออนไลน์ ภาพลามกอนาจารเด็ก สแปม เปน็ ต้น

~7~ 6. ทกั ษะในกำรรักษำควำมปลอดภัยของตนเองในโลกออนไลน์ (Cyber security Management) ความสามารถในการป้องกนั ขอ้ มูลดว้ ยการสรา้ งระบบความปลอดภัยท่ีเข้มแขง็ และป้องกัน การโจรกรรมข้อมูลไม่ให้เกิดข้ึนได้ ถ้าต้องทาธุรกรรมกับธนาคารหรือซ้ือสินค้าออนไลน์ เช่น ซือ้ เสื้อผ้า ชดุ เดรส เป็นต้น ควรเปล่ยี นรหสั บอ่ ยๆ และควรหลีกเล่ียงการใช้คอมพิวเตอร์สาธารณะ และหากสงสัยว่าข้อมูลถูกนาไปใช้หรือสูญหาย ควรรีบแจ้งความและแจ้งหน่วยงานที่เก่ียวข้อง ทันที ตัวอย่ำงกำรรักษำควำมปลอดภยั ในโลกออนไลนจ์ ำกกำรโดน Hack ขอ้ มูลทำงธรุ กจิ

~8~ 7. ทกั ษะในกำรรบั มือกบั กำรคุกคำมทำงโลกออนไลน์ (Cyberbullying Management) การกล่ันแกล้งบนโลกไซเบอร์คือ การใช้ อินเทอร์เน็ตเป็นเครื่องมือหรือช่องทางเพ่ือ ก่อให้เกิดการคุกคาม ล่อลวงและการกล่ันแกล้ง บนโลกอินเทอร์เน็ตและสื่อสังคมออนไลน์ โดย กลมุ่ เปา้ หมายมักจะเปน็ กลุม่ เด็กจนถึงเดก็ วัยรุ่น การกล่ันแกล้งบนโลกไซเบอร์คล้ายกันกับการ กลั่นแกล้งในรูปแบบอื่น หากแต่การกล่ันแกล้ง ป ร ะ เ ภ ท น้ี จ ะ ก ร ะ ท า ผ่ า น สื่ อ อ อ น ไ ล น์ ห รื อ ส่ือดิจิทัล เช่น การส่งข้อความทางโทรศัพท์ ผู้กลั่นแกล้งอาจจะเป็นเพ่ือนร่วมช้ัน คนรู้จักใน ส่ือสังคมออนไลน์ หรืออาจจะเป็นคนแปลกหน้า ก็ได้ แต่ส่วนใหญ่ผู้ท่ีกระทาจะรู้จักผู้ที่ถูกกล่ัน แกล้งอยู่แลว้

~9~ 8. ทกั ษะในกำรจดั สรรเวลำหน้ำจอ (Screen Time Management) ทักษะในการบริหารเวลากบั การใช้อุปกรณ์ยคุ ดิจิทัล รวมไปถงึ การควบคมุ เพ่ือให้เกิดสมดุล ระหว่างโลกออนไลน์และโลกภายนอก นับเป็นอีกหน่ึงความสามารถท่ีบ่งบอกถึง ความเป็น พลเมืองดิจิทัล ได้เป็นอย่างดี เพราะเป็นที่รู้กันอยู่แล้วว่าการใช้เทคโนโลยีสารสนเทศท่ีขาดความ เหมาะสมย่อมส่งผลเสียต่อสุขภาพโดยรวม ทั้งความเครียดต่อสุขภาพจิตและเป็นสาเหตุก่อให้เกิด ความเจ็บป่วยทางกาย ซึ่งนาไปสู่การสูญเสียทรัพย์สินเพื่อใช้รักษา และเสียสุขภาพในระยะยาว โดยรู้เทา่ ไม่ถงึ การณ์ ข้อแนะนำสำหรับพ่อแม่และผปู้ กครอง  เป็นแบบอย่างที่ดี พ่อแม่ควรเป็นแบบอย่างที่ดีในการใช้เวลา หน้าจอให้กับลูก ด้วยการไม่ใช้มือถือหรือแท็บเล็ตในช่วงเวลาของ ครอบครวั  จัดสรรอยา่ งมีระบบ ผู้ปกครองควรจัดสรรการใช้เวลาหน้าจออย่าง มีแบบแผนให้กับเด็ก เช่น ให้เด็กใช้เวลาหน้าจอในระยะเวลาท่ีเท่ากันใน แตล่ ะวนั เช่น ครง่ึ ชัว่ โมงในตอนเชา้ และอีกคร่ึงชวั่ โมงในตอนค่า  สร้างสรรค์กิจกรรมที่ท้าทายให้ลูก สนับสนุนของเล่นท่ีช่วยส่งเสริมความคิด สร้างสรรค์ และความอยากรู้อยากเห็นของเด็ก เช่น งานฝีมือ งานดินน้ามันตัวต่อ พลาสติก จกิ ซอว์ หรือชิน้ ส่วนทถี่ อดประกอบได้  มีส่วนร่วมในชีวิตของเด็ก ถามคาถาม ฟังเร่ืองราว สังเกต และให้ความเห็นกับ กจิ กรรมการเล่นอื่น ๆ ท่ไี ม่ใช่กิจกรรมหนา้ จอของพวกเขา  กาหนดเวลางดเล่นหน้าจอ แบ่งช่วงเวลาในแต่ละวันให้เป็นเวลาท่ีไม่ใช้อุปกรณ์ ดิจิทัล เช่น ช่วงม้ืออาหารของครอบครัว ช่วงการเล่นเกมกับครอบครัวตอนหัวค่า และกอ่ นเข้านอน  ปิดโทรทัศน์เมื่อไม่ได้ใช้ หลีกเลี่ยงการเปิดโทรทัศน์ท้ิงไว้ และทากิจกรรมอื่นไป พรอ้ มกัน เมอ่ื ไม่ได้ใช้  ควรปิดโทรทัศน์ เพ่ือไม่ให้โทรทัศน์หันเหความสนใจในขณะท่ีสมาชิกในครอบครัว ทากจิ กรรมอื่น  แยกแยะส่ือให้เป็น พ่อแม่ควรรู้ว่ารายการโทรทัศน์หรือเกมดิจิทัลใด มีเน้ือหาเพ่ือ การศึกษาหรือเพื่อสันทนาการส่ือน้ัน ๆ มีคณุ ภาพหรือไรค้ ุณภาพ และรจู้ ักสง่ เสริม การใช้ทกั ษะจากการเลน่ บนหน้าจอดิจทิ ลั มาใชใ้ นชีวิตจรงิ

~ 10 ~ สรุปควำมรู้ทไี่ ด้ นอกจากความฉลาดทางสติปัญญา (IQ) และ ความฉลาดทางอารมณ์ (EQ) ที่สาคัญต่อการ ดารงชีวิตในยุคปัจจุบันท่ีเรียกได้ว่าเป็นยุกแห่งโลกาภิวัตน์ ท่ีส่ือดิจิทัลและเทคโนโลยีเติบโตอย่าง รวดเร็ว ทาให้การศึกษาต้องปรับเปล่ยี นไปตามสถานการณ์ ไม่ว่าจะเป็นผู้เรียนหรอื ผู้สอนต่างต้อง มีทักษะความฉลาดทางดิจิทัล (DQ) รู้เท่าทันประโยชน์และโทษท่ีอาจเกิดขึ้นจากงานใช้งาน เครือข่ายออนไลน์ แม้จะมีความสะดวกสบายในการดาเนินชีวิต การสืบค้นข้อมูล และเข้าถึง แหล่งข้อมูลทส่ี นใจได้มากอย่างไรพ้ รมแดนกต็ าม แต่สิ่งสาคัญคือการส่งเสริมให้ผู้เรียนและผู้สอนมี ทักษะทางดิจิทัล เพ่ือเป็นพลเมืองงดิจิทัลที่ดี ใช้เทคโนโลยีและดิจิทัลให้เกิดประโยชน์ต่อตนเอง และผู้อื่น มีความเข้าใจที่ถูกต้องเกี่ยวกับการรักษาข้อมูลของตนเองและไม่ละเมิดสิทธ์ิของผู้อ่ืน ซึ่งหากมีพลเมืองดิจิทัลที่ดี ก็จะส่งผลให้อยู่ร่วมกันอย่างมีความสุขและไปเกิดปัญหาในภายหลัง สรุปเป็นภาพไดด้ ังนี้

บรรณำนุกรม ทกั ษะดจิ ิทลั กำ้ วสู่ พลเมืองในศตวรรษท่ี 21 [Online]. แหล่งท่มี า https://www.ops.go.th/main/index.php/knowledge-base/article-pr/1355- goto-citizens21st [10 กมุ ภาพนั ธ์ 65] ดร.สรานนท์ อนิ ทนนท์./(2561).//ความฉลาดทางดิจิทลั (DQ Digital Intelligence).// (1).//มูลนิธสิ ง่ เสริมสื่อเดก็ และเยาวชน (สสย.):/ 6/5 ซอยอารยี ์ 5 พหลโยธิน แขวงสามเสนใน เขตพญาไท กรุงเทพฯบริษัท นชั ชาวัตน์ จากดั