8 DQ - ความฉลาดทางดิจิทัล

ก

ข คำนำ คู่มือทักษะความฉลาดทางดิจิทัลสาหรับครู เป็นส่วนหน่ึงของวิชา GD58201 วิชาการ พัฒนาความเป็นครู จุดประสงค์ในการจัดทาเพ่ือให้ครูเป็นผู้ฉลาดในยุคดิจิทัลและสื่อสังคม ออนไลน์ที่ครูควรปฏิบตั ิเพื่อให้เป็นแบบอย่างที่ดีแก่ผู้เรยี นและสังคมเพราะการสือ่ สารในยุคดิจิทัล นั้นเป็นการสื่อสารไร้พรมแดนทาให้เลือกท่ีจะปฏิบัติตนเองให้เหมาะสมกับยุคดิจิทัลและสามารถ ถ่ายทอดใหก้ ับผเู้ รียนได้อย่างเหมาะสม ปัจจุบันเทคโนโลยีและสื่อดิจิทัลน้ัน สามารถเข้าถึงได้อย่างง่ายดาย ผู้เรียนสามารถสืบค้น ขอ้ มูลมากมายได้จากอินเทอร์เนต ทาให้เปน็ ประโยชน์ต่อการเรยี นรู้ แต่ความรวดเรว็ ในการเข้าถึง นี้อาจส่งผลเสียจากการได้ข้อมูลท่ีขาดความจริง ขาดการไตร่ตรอง หากไม่ได้รับคาแนะนาและ การศกึ ษาเพื่อให้รเู้ ท่าทนั ขา่ วสารด้านดิจทิ ลั ผ้จู ัดทาจงึ เห็นสมควรท่จี ะศกึ ษาและจดั ทาคมู่ ือ ทักษะ ความฉลาดทางดิจิทลั เพ่อื ใหเ้ ป็นแนวทางในการเสรมิ สร้างทักษะความฉลาดทางดิจทิ ัล หวังเปน็ อย่างย่ิงว่าคู่มอื ท่ีจัดทาขึ้นจะเป็นประโยชน์ต่อผู้ท่ตี ้องการศกึ ษาไม่มากกน็ ้อย หาก มีขอ้ ผิดพลาดประการใด ขออภยั มา ณ ที่น้ี ผู้จัดทา นางนลิ เนตร สงิ ห์แกว้

ค สำรบญั เร่อื ง หน้ำ ควำมหมำยของทักษะควำมฉลำดทำงดิจทิ ัล………………….…………………….………………………………………1 ทกั ษะควำมฉลำดทำงดิจทิ ัล - ทกั ษะในการรกั ษาอัตลักษณ์ทีด่ ีของตนเอง (Digital Citizen Identity)…………………………………..2 - ทกั ษะในการรกั ษาข้อมูลส่วนตัว (Privacy Management)……………………………………………………3 - ทักษะในการคดิ วเิ คราะหม์ ีวจิ ารณญาณทดี่ ี (Critical Thinking)…………………………………………….4 - ทักษะในการจดั สรรเวลาหน้าจอ (Screen Time Management)………………………………………….5 - ทักษะในการรับมือกบั การคุกคามทางโลกออนไลน์ (Cyberbullying Management)………………6 - ทักษะในการบริหารจดั การขอ้ มลู ท่ผี ้ใู ชง้ านทิ้งไวบ้ นโลกออนไลน์ (Digital Footprints)…………….7 - ทักษะในการรักษาความปลอดภัยของตนเองในโลกออนไลน์ (Cybersecurity Management)…8 - ทักษะในการใชเ้ ทคโนโลยีอยา่ งมีจริยธรรม (Digital Empathy)……………………………………………..9 สรปุ ควำมรู้ที่ได้………………………………….…………………………………….………………………………………….10

1 ทักษะควำมฉลำดทำงดจิ ิทลั (DQ: Digital Intelligence Quotient) ก่อนจะทราบถึงทักษะด้านดิจิทัล ขอให้คานิยามความหมายของประโยคท่ีว่า \"ความเป็น พลเมืองดิจิทัล\" ที่ทุกประเทศท่ัวโลกคาดหวังให้เกิดขึ้นในประชากรของตน คือ \"พลเมืองผู้ใช้งาน สือ่ ดิจทิ ัลและส่ือสังคมออนไลน์อย่างเข้าใจบรรทัดฐาน ของการปฏบิ ัติตัวใหเ้ หมาะสม และมีความ รับผิดชอบในการใช้เทคโนโลยี โดยเฉพาะอย่างยิ่งการส่ือสารในยุคดิจิทัลเป็นการส่ือสารท่ีไร้ พรมแดนจาเปน็ ต้องมีความฉลาดทางดิจิทลั (DQ: Digital Intelligence) \" ความฉลาดทางดิจิทลั (Digital Intelligence Quotient : DQ) คอื กลมุ่ ของความสามารถ ทางสงั คม อารมณ์ และการรับรู้ ทจ่ี ะทาให้คนคนหนงึ่ สามารถเผชิญกับความทา้ ทายบนเสน้ ทาง ของชวี ิตในยุคดจิ ิทลั และสามารถปรับตวั ใหเ้ ข้ากับชีวิตดิจทิ ลั ได้ ความฉลาดทางดจิ ิทัลครอบคลุม ทั้งความรู้ ทักษะ ทัศนคติและค่านิยมทจี่ าเป็นต่อการใช้ชวี ิตในฐานะสมาชกิ ของโลกออนไลน์ กล่าว อกี นยั หน่งึ คอื ทักษะการใชส้ ่อื และการเขา้ สังคมในโลกออนไลน์ ดังนั้น พลเมืองดิจิทัล จึงหมายถึง สมาชิกบนโลกออนไลน์ ท่ีใช้เครือข่ายอินเทอร์เน็ต ซึ่งมี ความหลากหลายทางเชื้อชาติ อายุ ภาษา และวัฒนธรรม ดังนั้น พลเมืองดิจิทัลทุกคนจึงต้องมี ‘ความเป็นพลเมืองดิจิทัล’ ที่มีความฉลาดทางดิจิทัลบนพ้ืนฐานของความรับผิดชอบ การมี จริยธรรม การมีส่วนร่วม ความเห็นอกเห็นใจและเคารพผู้อื่น โดยมุ่งเน้นความเป็นธรรมในสังคม ปฏิบัติและรักษาไว้ซึ่งกฎเกณฑ์ เพ่ือสร้างความสมดุลของการอยู่ร่วมกันอย่างมีความสุข

2 1. ทกั ษะในกำรรกั ษำอัตลกั ษณท์ ่ดี ขี องตนเอง (Digital Citizen Identity) ต้องมีความสามารถในการสรา้ งสมดลุ บรหิ ารจัดการ รักษาอตั ลกั ษณ์ทีด่ ีของตนเองไวใ้ หไ้ ด้ ทั้งในส่วนของโลกออนไลน์และโลกความจริง โดยตอนน้ีประเด็นเร่ืองการสร้างอัตลักษณ์ ออนไลน์ถอื เป็นปรากฏการณ์ใหม่ ที่ทาให้บุคคลสามารถแสดงออกถึงความเป็นตัวตนต่อสงั คม ภายนอก โดยอาศัยช่องทางการส่ือสารผ่านเว็บไซต์เครือข่ายสังคมในการอธิบายรูปแบบใหม่ ของการสื่อสารแบบมีปฏิสัมพันธ์ทางอินเทอร์เน็ต ซึ่งเป็นการแสดงออกเก่ียวกับตัวตนผ่าน เวบ็ ไซต์เครอื ข่ายสังคมตา่ งๆ แนวทำงในกำรสรำ้ งอตั ลักษณท์ ีด่ ีของตนเอง ทม่ี า: cclickthailand ทกั ษะในการรักษาอัตลกั ษณ์ทดี่ ขี องตนเอง

3 2. ทกั ษะในกำรรกั ษำข้อมลู ส่วนตวั (Privacy Management) ดลุ พนิ ิจในการบรหิ ารจัดการข้อมลู ส่วนตัว โดยเฉพาะการแชรข์ ้อมูลออนไลน์เพ่ือป้องกัน ความเป็นส่วนตวั ท้งั ของตนเองและผู้อน่ื เป็นส่ิงสาคัญที่ต้องประกอบอย่ใู นพลเมอื งดจิ ทิ ัลทกุ คน และพวกเขาจะตอ้ งมีความตระหนักในความเท่าเทียมกันทางดิจทิ ลั เคารพในสิทธิของคนทุกคน รวมถึงต้องมีวจิ ารณญาณในการรักษาความปลอดภยั ของข้อมลู ตนเองในสงั คมดิจทิ ัล รู้ว่าขอ้ มูลใด ควรเผยแพร่ ข้อมูลใดไมค่ วรเผยแพร่ และต้องจัดการความเสย่ี งของข้อมลู ของตนในสอื่ สงั คม ดิจิทลั ได้ด้วย

4 3. ทกั ษะในกำรคิดวเิ ครำะห์มวี ิจำรณญำณท่ีดี (Critical Thinking) ความสามารถในการวิเคราะห์แยกแยะระหว่างข้อมูลที่ถูกต้องและข้อมูลท่ีผิด ข้อมูลที่มี เนื้อหาดีและข้อมูลที่เข้าข่ายอันตราย รู้ว่าข้อมูลลักษณะใดที่ถูกส่งผ่านมาทางออนไลน์แล้วควรต้ัง ข้อสงสัย หาคาตอบให้ชัดเจนก่อนเชื่อและนาไปแชร์ ด้วยเหตุน้ี พลเมืองดิจิทัล จึงต้องมีความรู้ ความสามารถในการเข้าถึง ใช้ สร้างสรรค์ ประเมิน สังเคราะห์ และส่ือสารข้อมูลข่าวสารผ่าน เคร่ืองมือดิจิทัล ซึ่งจาเป็นต้องมีความรู้ด้านเทคนิคเพ่ือใช้เคร่ืองมือดิจิทัล เช่น คอมพิวเตอร์ สมารต์ โฟน แทบ็ เล็ต ได้อย่างเชย่ี วชาญ รวมถึงมที ักษะในการรู้คดิ ข้ันสูง เชน่ ทักษะการคดิ อย่างมี วิจารณญาณ ที่จาเป็นต่อการเลือก จัดประเภท วิเคราะห์ ตีความ และเข้าใจข้อมูลข่าวสาร มี ความรู้และทักษะในสภาพแวดล้อมดิจิทัล การรู้ดิจิทัลโดยมุ่งให้เป็นผู้ใช้ที่ดี เป็นผู้เข้าใจบริบทที่ดี และเป็นผ้สู ร้างเน้ือหาทางดจิ ิทัลทด่ี ี ในสภาพแวดลอ้ มสงั คมดจิ ิทลั

5 4. ทกั ษะในกำรจดั สรรเวลำหน้ำจอ (Screen Time Management) ทกั ษะในการบรหิ ารเวลากับการใช้อปุ กรณ์ยุคดิจิทลั รวมไปถงึ การควบคมุ เพื่อใหเ้ กิดสมดุล ระหว่างโลกออนไลน์และโลกภายนอก นับเป็นอีกหนึ่งความสามารถท่ีบ่งบอกถึง ความเป็น พลเมืองดิจิทัล ได้เป็นอย่างดี เพราะเป็นที่รู้กันอยู่แล้วว่าการใช้เทคโนโลยีสารสนเทศท่ีขาดความ เหมาะสมย่อมส่งผลเสียต่อสุขภาพโดยรวม ทั้งความเครียดต่อสุขภาพจิตและเป็นสาเหตุก่อให้เกิด ความเจ็บป่วยทางกาย ซึ่งนาไปสู่การสูญเสียทรัพย์สินเพ่ือใช้รักษา และเสียสุขภาพในระยะยาว โดยรเู้ ท่าไมถ่ ึงการณ์ ข้อแนะนำสำหรับพ่อแมแ่ ละผู้ปกครอง  เป็นแบบอย่างท่ีดี พ่อแม่ควรเป็นแบบอย่างที่ดีในการใช้เวลาหน้าจอให้กับลูก ด้วยการไมใ่ ชม้ อื ถอื หรอื แทบ็ เลต็ ในช่วงเวลาของครอบครวั  จัดสรรอย่างมีระบบ ผู้ปกครองควรจัดสรรการใช้เวลาหน้าจออย่างมีแบบแผน ให้กับเด็ก เช่น ให้เด็กใช้เวลาหน้าจอในระยะเวลาท่ีเท่ากันในแต่ละวัน เช่น คร่งึ ชว่ั โมงในตอนเช้า และอีกครึ่งชั่วโมงในตอนคา่  สร้างสรรค์กิจกรรมท่ีท้าทายให้ลูก สนับสนุนของเล่นท่ีช่วยส่งเสริมความคิด สร้างสรรค์ และความอยากรู้อยากเห็นของเด็ก เช่น งานฝีมือ งานดินน้ามัน ตัวตอ่ พลาสติก จิกซอว์ หรือชนิ้ ส่วนท่ีถอดประกอบได้  มีส่วนร่วมในชีวิตของเด็ก ถามคาถาม ฟังเร่ืองราว สังเกต และให้ความเห็นกับ กิจกรรมการเลน่ อื่น ๆ ทไี่ มใ่ ชก่ จิ กรรมหนา้ จอของพวกเขา  กาหนดเวลางดเล่นหน้าจอ แบ่งช่วงเวลาในแต่ละวันให้เป็นเวลาที่ไม่ใช้อุปกรณ์ ดิจิทัล เช่น ช่วงม้ืออาหารของครอบครัว ช่วงการเล่นเกมกับครอบครัวตอนหัวค่า และก่อนเขา้ นอน  ปิดโทรทัศน์เมื่อไม่ได้ใช้ หลีกเล่ียงการเปิดโทรทัศน์ทิ้งไว้ และทากิจกรรมอื่นไป พรอ้ มกัน เม่ือไมไ่ ด้ใช้  ควรปิดโทรทัศน์ เพื่อไม่ให้โทรทัศน์หันเหความสนใจในขณะที่สมาชิกในครอบครัว ทากิจกรรมอื่น  แยกแยะส่ือให้เป็น พ่อแม่ควรรู้ว่ารายการโทรทัศน์หรือเกมดิจิทัลใด มีเน้ือหาเพ่ือ การศึกษาหรือเพ่ือสันทนาการส่อื นั้น ๆ มีคุณภาพหรือไร้คุณภาพ และรจู้ ักสง่ เสริม การใช้ทักษะจากการเล่นบนหนา้ จอดิจิทลั มาใชใ้ นชวี ติ จริง

6 5. ทักษะในกำรรบั มือกับกำรคุกคำมทำงโลกออนไลน์ (Cyberbullying Management) จากข้อมูลทางสถิติล่าสุด สถานการณ์ในเร่ือง Cyber bullying ในไทย มีค่าเฉลี่ยการกล่ัน แกล้งบนโลกออนไลน์ในรูปแบบต่างๆ ที่สูงกว่าค่าเฉล่ียโลกอยู่ท่ี 47% และเกิดในรูปแบบท่ี หลากหลาย อาทิ การด่าทอกันด้วยข้อความหยาบคาย การตัดต่อภาพ สร้างข้อมูลเท็จ รวมไปถึง การต้ังกลุ่มออนไลน์กีดกันเพ่ือนออกจากกลุ่ม ฯลฯ ดังนั้น ว่าท่ีพลเมืองดิจิทัลทุกคน จึงควรมี ความสามารถในการรับรแู้ ละรับมือการคุกคามข่มขบู่ นโลกออนไลน์ไดอ้ ย่างชาญฉลาด เพ่ือป้องกัน ตนเองและคนรอบขา้ งจากการคกุ คามทางโลกออนไลนใ์ หไ้ ด้

7 6. ทักษะในกำรบริหำรจัดกำรขอ้ มูลท่ผี ใู้ ช้งำนท้ิงไวบ้ นโลกออนไลน์ (Digital Footprints) มีรายงานการศึกษาวิจัยยืนยันว่า คนรุ่น Baby Boomer คือ กลุ่ม Aging ท่ีเกิดต้ังแต่ปี พ.ศ. 2487 – 2505 มักจะใช้งานอุปกรณ์คอมพิวเตอร์หรือโทรศัพท์เคลื่อนที่ของผู้อ่ืน และเปิดใช้ งาน WiFi สาธารณะ เสร็จแล้วมักจะละเลย ไม่ลบรหัสผา่ นหรือประวัตกิ ารใช้งานถึง 47% ซึ่งเสย่ี ง มากที่จะถูกผอู้ น่ื สวมสิทธิ ขโมยตวั ตนบนโลกออนไลน์ และเข้าถึงขอ้ มลู ส่วนบุคคลไดอ้ ย่างง่ายดาย ดงั น้ัน ความเป็นพลเมืองดิจทิ ัล จึงตอ้ งมที ักษะความสามารถที่จะเข้าใจธรรมชาติของการใช้ชีวติ ใน โลกดิจิทัล ว่าจะหลงเหลือร่องรอยข้อมูลท้ิงไว้เสมอ รวมไปถึงต้องเข้าใจผลลัพธ์ที่อาจเกิดข้ึน เพอื่ การดูแลส่ิงเหลา่ นอี้ ยา่ งมีความรับผดิ ชอบ

8 7. ทกั ษะในกำรรกั ษำควำมปลอดภยั ของตนเองในโลกออนไลน์ (Cybersecurity Management) ความสามารถในการป้องกนั ข้อมลู ดว้ ยการสร้างระบบความปลอดภัยทีเ่ ข้มแขง็ และป้องกัน การโจรกรรมข้อมูลไม่ให้เกิดขึ้นได้ ถ้าต้องทาธุรกรรมกับธนาคารหรือซื้อสินค้าออนไลน์ เช่น ซื้อ เส้ือผ้า ชุดเดรส เป็นต้น ควรเปล่ียนรหัสบ่อยๆ และควรหลีกเลี่ยงการใช้คอมพิวเตอร์สาธารณะ และหากสงสัยว่าข้อมูลถูกนาไปใช้หรือสูญหาย ควรรีบแจ้งความและแจ้งหน่วยงานท่ีเกี่ยวข้อง ทันที ตวั อยำ่ งกระบวนกำรนำขอ้ มูลส่วนตวั ไปใช้โดยไม่ได้รับอนุญำต ทม่ี า : cyber security หนา้ 5

9 8. ทักษะในกำรใช้เทคโนโลยอี ยำ่ งมจี ริยธรรม (Digital Empathy) ความสามารถในการเห็นอกเห็นใจและสร้างความสัมพันธ์ที่ดีกับผู้อื่นบนโลกออนไลน์ พลเมอื งดิจิทลั ท่ดี ีจะต้องรู้ถงึ คณุ ค่าและจริยธรรมจากการใช้เทคโนโลยี ต้องตระหนกั ถงึ ผลพวงทาง สังคม การเมือง เศรษฐกจิ และวฒั นธรรม ทีเ่ กดิ จากการใช้อินเทอร์เน็ต การกดไลก์ กดแชร์ ข้อมูล ข่าวสาร ออนไลน์ รวมถึงรู้จักสิทธิและความรับผิดชอบออนไลน์ อาทิ เสรีภาพในการพูด การ เคารพทรพั ย์สินทางปัญญาของผอู้ ื่น และการปกปอ้ งตนเองและชุมชนจากความเสยี่ งออนไลน์ เช่น การกล่นั แกลง้ ออนไลน์ ภาพลามกอนาจารเดก็ สแปม เป็นตน้

10 สรุปควำมรูท้ ไ่ี ด้ พลเมืองดิจิทัลทุกคนจึงต้องมี ‘ความเป็นพลเมืองดิจิทัล’ ท่ีมีความฉลาดทางดิจิทัลบน พ้ืนฐานของความรับผิดชอบ การมีจริยธรรม การมีส่วนร่วม ความเห็นอกเห็นใจและเคารพผู้อ่ืน โดยมุ่งเน้นความเป็นธรรมในสังคม ปฏิบัติและรักษาไว้ซึ่งกฎเกณฑ์ เพื่อสร้างความสมดุลของการ อยู่ร่วมกันอย่างมีความสุข ซง่ึ ประกอบข้ึนดว้ ยชุดทกั ษะและความรู้ทงั้ ในเชงิ เทคโนโลยแี ละการคิด ขั้นสูง หรือท่ีเรียกว่า “ความรู้ดิจิทัล” (Digital Literacy) เพ่ือให้สามารถใช้ประโยชน์จากข้อมูล ขา่ วสารในโลกไซเบอร์ รู้วธิ ีปอ้ งกันตนเองจากความเส่ยี งตา่ งๆ ในโลกออนไลน์ เข้าใจถงึ สิทธิ ความ รับผิดชอบ และจริยธรรมท่ีสาคัญในยุคดิจิทัล และใช้ประโยชน์จากอินเทอร์เน็ตในการมีส่วนร่วม ทางการเมือง เศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม ที่เก่ียวกับตนเอง ชุมชน ประเทศ และพลเมืองบน โลก ไดอ้ ย่างสร้างสรรค์

11 บรรณำนุกรม ทักษะดจิ ิทัล กำ้ วสู่ พลเมืองในศตวรรษท่ี 21 [Online]. แหลง่ ทม่ี า https://www.ops.go.th/main/index.php/knowledge-base/article-pr/1355- goto-citizens21st [10 กมุ ภาพันธ์ 65] ดร.สรานนท์ อินทนนท.์ /(2561).//ความฉลาดทางดิจิทัล (DQ Digital Intelligence).// (1).//มูลนธิ สิ ่งเสริมส่ือเดก็ และเยาวชน (สสย.):/ 6/5 ซอยอารีย์ 5 พหลโยธิน แขวงสามเสนใน เขตพญาไท กรุงเทพฯบริษทั นัชชาวัตน์ จากัด

ประวัติส่วนตวั นางนิลเนตร สิงหแ์ กว้ หลักสูตรประกาศนียบัตรวิชาชีพครู รนุ่ ที่ 23 มหาวทิ ยาลัยราชภัฏหมู่บา้ นจอมบึง จงั หวัดราชบุรี ปีการศกึ ษา 2564 เสนอ อาจารย์ ดร.สจุ ติ ตรา จนั ทรล์ อย อาจารย์ ดร.สุธดิ า ปรีชานนท์