Indd_601320913_SUDARAT

แบบบา้ นเรอื นไทย จดั ท�ำ โดย นางสาวสุดารตั น์ เพง็ สิน โปรแกรมเทคดนโลยีสารสนเทศ 1

สารบัญ ความเปน็ มา หนา้ 1 ประเภท หนา้ 2-3 องค์ประกอบ หนา้ 4-7 แบบ หนา้ 8-9 2

ความเป็นมา เรอื นไทยภาคเหนือ เป็นหน่ึงใน เรือนไทย 4 ภาคของไทย ส่วนมากจะพบใน จงั หวดั เชยี งราย เชยี งใหม่ พะเยา ลำ�ปาง ล�ำ พูน แพร่ นา่ น อตุ รดิตถ์ แมฮ่ อ่ งสอน และ ตากบางส่วน 1

ประเภท 1. เรือนชนบท หรือเรอื นเครอื่ งผกู เป็นเรอื นขนาดเล็ก เรอื นประเภทนกี้ นั ทว่ั ไป เนือ่ งจากก่อสรา้ งงา่ ยราคาถูก ตามชนบทและหมบู่ า้ น ต่าง ๆ เรือนชนิดนี้โครงสรา้ งสว่ นด้านหลังคา จะใชใ้ บ ตองแหง้ สว่ นพนื้ จะใชไ้ มไ้ ผ่ ส่วนคานและเสานิยมใช้ ไมเ้ นื้อแข็ง ฝาเป็นฝาไมไ้ ผส่ าน หลังคามุงด้วยหญ้า แฝกหรือใบตองแห้ง สว่ นไมน้ ิยมใช้ไมไ้ ผ่ท�ำ เป็นตอก และหวายเป็นตัวยดึ สว่ นตา่ ง ๆ ของเรือนเข้าดว้ ยกัน ด้วยวิธผี กู มดั จึงเรยี กกนั วา่ “เรอื นเคร่อื งผูก” สรา้ ง ขึน้ กลางทุ่งนา เพือ่ เฝา้ ทุ่ง หรอื เพ่ือประโยชนก์ ารใช้ งานตามฤดกู าล มลี ักษณะชว่ั คราวอยู่ได้ 2-4 ปี เมือ่ ถงึ ฤดฝู นในปีหนง่ึ ๆตอ้ งมีการซอ่ มแซมคร้งั ใหญ่ มีการ ออกแบบโดยใช้พนื้ ท่ีใหเ้ กิดประโยชน์สูงสดุ มีสัดส่วน ทล่ี งตวั ค่อนขา้ งกระชับ 2

2. เรือนไม้ หรอื เรือนเครอื่ งสับ 3. เรอื นกาแล เรอื นไม้ เป็นเรอื นของผมู้ อี นั เรอื นกาแล เปน็ เรอื นพักอาศยั จะกนิ ทำ�ดว้ ยไม้เน้อื แขง็ เช่น สกั ทั่วไปที่คงทน (ตา่ งจากกระท่อม เรียก เตง็ รัง ตะเคยี น ไม้แดง ฯลฯ การ ว่า ตูบ จะไม่ค่อยคงทน) มียอดจว่ั เปน็ ปลกู เรอื นประเภทนีไ้ มต่ ้องใชต้ ะปู กากะบาท ทีท้งั ไม้ธรรมดาและไมส้ ลัก ตอก ยดึ ให้ไม้ติดกนั หรือประกอบ อยา่ งงดงามตามฐานะ นิยมมงุ แผน่ ไม้ กนั โดยการใชม้ ีด ส่ิว หรือขวาน เรยี ก “แป้นเกล็ด” แตป่ ัจจบุ นั ไมเ้ ป็น ถากไม้ใหเ้ ป็นรอยสับแลว้ ประกอบ วัสดุหายากมรี าคาแพงจงึ เปลย่ี นมาใช้ เข้าด้วยกนั เรยี กว่า การประกอบ “ดินขอ” มุงหลังคาแทน ใช้วสั ดอุ ยา่ งดี การช่างฝมี ือสงู ประณีต แตม่ ีแบบคอ่ น ข้างตายตวั ส่วนใหญเ่ ป็นเรือนแฝด มี ขนาดตัง้ แต่ 1 หอ้ งนอนข้ึนไป เรือนกา แลจะมีแผนผงั 2 แบบใหญ่ๆ คอื แบบ เอาบนั ไดข้ึนตรงตดิ ชานนอกโดดๆ กับ แบบเอาบันไดองิ ชิดแนบฝาใต้ชายคา คลุม แต่ทง้ั สองแบบจะใช้รา้ นน�ำ้ ต้งั เปน็ หนว่ ยโดดๆ มีโครงสร้างของตนเอง ไมน่ ยิ มตฝี า้ เพดาน หรอื บางกลุม่ ประกอบดว้ ยเรอื นหลายหลังเป็นกลุ่ม ใหญ่ 3

องค์ประกอบ 1. ขว่ งบา้ น ขว่ งบา้ น ลักษณะเป็นลานดนิ กวาดเรียบกว้างเป็นลาน อเนกประสงค์ ใช้ท�ำ กิจกรรมต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นส่วนเลน่ ของเด็ก ลานตากพชื ผลทางการเกษตร เป็นลานท่ีเชือ่ มเส้น ทางสัญจรหรอื ทางเดินเทา้ ใหเ้ ขา้ ส่ตู วั อาคาร และกระจาย ไปส่ลู านในบ้านข้างเคยี งและถนนหลกั 2. บนั ไดและเสาแหล่งหมา ตัวบนั ไดเรือนจะหลบอยู่ใตช้ ายคาบา้ นดา้ นซา้ ยมอื เสมอ จึงตอ้ งมีเสาลอยรบั โครงสรา้ งหลังคาด้านบนต้งั ลอย อยู่ แต่โดยทั่วไปเรอื นไม้มกั จะยน่ื โครงสรา้ งออกมาอกี สว่ นหนึง่ โดยท�ำ เปน็ ชายคาคลุมบนั ไดหรือเป็นโครงสร้าง ลอยตวั สว่ นเรือนแฝดประเภทมีชานเปิดหน้าเรอื น ไม่หลบ บนั ไดเข้าชายคา แต่จะวางบันไดชนชานโล่งหนา้ เรอื นอยา่ ง เปดิ เผย “เสาแหล่งหมา” คอื เสาลอยโดด ๆ ต้นเดียว ทใี่ ช้รบั ชายคาทางเข้าซง่ึ มาจากการทช่ี าวเหนือน�ำ หมามาผูกไวท้ ่เี สา น้ีน่ันเอง 4

3. ชาน ชานเรอื น คือพื้นไม้ระดับต่ำ�กวา่ เตน๋ิ มกั ไม่มงุ หลังคา เสารบั ชานเรยี ก เสาจาน ท่สี ดุ ช่านดา้ นทมี่ คี นั ได (บันได) มักจะมฮี า้ นน้ำ� (ร้านน�ำ้ ) 4. รา้ นนำ้� หรือ ฮ้านน้ำ� คือหงิ้ สำ�หรบั วางหมอ้ น�ำ้ ดื่ม พรอ้ มทแี่ ขวนกระบวย หิ้งนำ้� สูงประมาณ80-100 เซนติเมตร หากหิง้ น�ำ้ อยูท่ ช่ี าน โลง่ แจง้ เจา้ ของบา้ นจะทำ�หลังคาคลุมลกั ษณะคล้ายเรือน เลก็ ๆ เพอื่ มิให้แสงแดดสอ่ งลงมาทหี่ ม้อนำ้� หมอ้ นำ�้ นย้ี ิ่ง เก่ายงิ่ ดี เพราะมักจะมตี ะใคร่น้�ำ เกาะ ภายนอกชว่ ยใหน้ ้ำ� ในหม้อเย็นกว่าเดิม ขา้ งๆหม้อนำ้�จะวางซองน้ำ�บวย (ที่ใส่ นำ้�กระบวย) ท�ำ จากไม้ระแนงเป็นรูปสามเหลย่ี มตัว V ใส่ กระบวยทท่ี �ำ จากกะลามะพร้าวต่อด้ามไมส้ กั บางทีสลัก เสลาปลายด้ามเปน็ รูปสตั วต์ า่ งๆน่าสนใจ 5

5. เตน๋ิ ตัวเตน๋ิ เปน็ เนอื้ ท่ีก่งึ เปดิ โลง่ มขี นาดไม่เล็กกว่าห้องนอนเทา่ ใด นกั ในกรณขี องเรือนชนบทเปน็ เน้ือทีใ่ ชง้ านไดแ้ บบอเนกประสงค์ ถา้ มแี ขกผู้นอ้ ยมาหาเจา้ ของบ้านจะนั่งบนเตน๋ิ แขกนั่งบนชานบันได หรอื เนอ้ื ทีท่ ่ีมรี ะดบั ต่ำ�กว่า ถา้ มแี ขกมีศักด์ิสงู กว่า เช่น ผูใ้ หญ่ พระ สงฆ์ เจ้าของบา้ นก็จะนั่งถัดลงมา งานสวดศพก็จะใชเ้ นอื้ ท่ีนป้ี ระกอบ พิธีกรรม ในกรณที ี่มลี กู สาว ในเวลาค่ำ�คืนพวกหนมุ่ ก็มาแอว่ สาว ที่เต๋นิ นเี้ อง เรอื นที่มหี อ้ งนอนเดยี วกจ็ ะใชเ้ ตน๋ิ เป็นทนี่ อนของลูกชาย ลกู ผู้หญงิ นอนกบั พอ่ แม่ ลูกชายประเภทแตกเนื้อหนมุ่ ออกเที่ยวยาม คำ่�คนื กลับมาดกึ ดืน่ ไมต่ ้องปลุกใครเขา้ นอนไดเ้ ลย 6. ห้องนอน ในระดับเรอื นชนบทห้องนอนจะมีขนาดใหญก่ ว่าเนือ้ ท่ีใช้งา นอื่นๆ ฝาด้านทบึ จะอยชู่ ิดเตน๋ิ ประตูทางเขา้ จะเปิดที่ผนังด้านโถงทาง เดินท่ีใชต้ ิดตอ่ กนั ท้งั บา้ น สว่ นเรือนไม้และเรือนกาแลทีม่ ีต้งั แต่สอง หอ้ งนอนขนึ้ ไปบางทีรวมเนอื้ ทห่ี ้องนอนทง้ั หมดแล้ว อาจจะเท่าเติ๋น หรอื เลก็ กวา่ เลก็ น้อย ห้องนอนในเรอื นกาแลมักจะมขี นาดใหญ่ ฝา ลม้ ออก จะจดั เน้ือที่หอ้ งนอนออกเป็นสองส่วนซกี หนึง่ ใช้เปน็ ท่ีนอน อกี ซกี ใช้วางของ ระหว่างเน้อื ท่ที ั้งสองซกี มแี ผ่นไมก้ ้ันกลาง (ไม้แปน้ 6

6. ห้งิ ผีปู่ยา่ (หง้ิ บรรพชน) เปน็ หง้ิ ที่จัดสร้างเหนือหัวนอน ตดิ ฝาดา้ นตะวนั ออกตรงมมุ ห้องอยู่ติดเสา หรือระหว่างเสามงคลและเสาท้ายสดุ ของเรอื น มกั ทำ�เปน็ หิ้งเลก็ ๆย่นื จากฝาเข้ามา ในห้องมีระดับสงู เท่าๆ หิง้ พระ ผีปยู่ า่ หมายถึง วญิ ญาณของบรรพชนท่ีสิงสถติ ในหอ้ งนอนน้ี และให้การค้มุ ครองแกท่ ุกคนท่อี าศยั ในหอ้ งน้ี บนห้ิงมักมพี าน หรอื ถาดใส่ดอกไมธ้ ปู เทยี นจากการเซ่นไหวเ้ ป็นครัง้ คราว และมีการเซ่นไหว้ เม่อื มีเหตุการณ์ส�ำ คัญ เชน่ แต่งงาน เจ็บปว่ ย เปน็ ต้น 7. ห้องครัว หอ้ งครัวจะอยูท่ างทิศตะวันตกของห้องนอนเสมอ โดยแยกไปอกี หลงั หนึ่ง โดยจะวางขนานกบั เรอื นใหญ่หรือเรือนนอน มชี ่องทางเดนิ แยกเรอื นครัว ออกจากเรอื นนอน เนอื้ ท่ีท่ใี ชต้ ง้ั เตาไฟจะยกขึน้ มาเป็นแท่นไมอ้ ดั ดินแนน่ พวก อปุ กรณ์หงุ ต้มตา่ งๆ จะจดั อยู่บนแท่นไม้น้ี เปน็ การปอ้ งกนั อัคคภี ัยอย่างหน่งึ ทำ�งานแบบนง่ั ก็สะดวก ภายในเรือนครัวประกอบด้วยส่วนเตาไฟ ท�ำ ดว้ ยกระบะ ไม้ เป็นรปู ส่ีเหลย่ี มผนื ผา้ อดั ด้วยดินให้แน่นและเรียบสูงประมาณ 20 ซม. เป็นที่ ฝงั “กอ้ นเส้า” มกั ท�ำ ดว้ ยดินก(ี่ อิฐ) 3 ก้อน ตั้งเอยี งเข้าหากนั เพอื่ ใช้เป็นเตาไฟ และ วางหมอ้ แกง หรอื หม้อน่ึงข้าวไดพ้ อดี อาจจะท�ำ “กอ้ นเส้า” ดงั กลา่ วน้ี 2 ชดุ เพื่อ สะดวกแก่การท�ำ ครัว สว่ นเหนอื ของเตาไฟจะมี “ขา่ ” ทำ�ด้วยไมจ้ ริงหรือไม้ไผ่ กไ็ ดเ้ ปน็ ตารางส�ำ หรบั ย่างพืชผล และเป็นทีร่ มควนั พวกเครอ่ื งจักสาน กระบุง 7

แบบเรือนไทยล้าน 8

แบบทท่ี �ำ 9

10