คู่มือผ่าฝี วรฤทัย วะวิชัย

l คูม่ อื หตั ถการ การผ่าฝี INCISION&DRAINAGE วทิ ยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี พทุ ธชนิ ราช สถาบนั พระบรมราชชนก กระทรวงสาธารณสุข หลักสูตร พยาบาลศาสตรบณั ฑติ รายวิชา การรักษาพยาบาลเบอื้ งต้น พย.1426

คานา รายงานนีเ้ ป็นสว่ นหน่ึงของรายวิชาการรกั ษาพยาบาลเบอื้ งตน้ (พย.1426) โดยมี วตั ถปุ ระสงคเ์ พ่ือศกึ ษาความรูเ้ ก่ียวกบั การทาหตั ถการ การผ่าฝี (Incisio & Drainage) ซ่งึ ค่มู ือฉบบั นีม้ เี นือ้ หาเก่ียวกบั ความหมายและ สาเหตขุ องการเกิดฝี ประเภทฝี ขน้ั ตอนการปฏบิ ตั งิ าน ประกอบดว้ ย วตั ถปุ ระสงคข์ องการ ทาหตั ถการ อปุ กรณ์ การเตรยี มผปู้ ่วยก่อนทาหตั ถการขน้ั ตอนการทาหตั ถการ คาแนะนาใน การปฏบิ ตั ติ วั ซ่งึ ไดศ้ กึ ษาอยา่ งเขา้ ใจและเป็นประโยชนต์ อ่ การเรยี น ผจู้ ดั ทาหวงั วา่ คมู่ อื หตั ถการฉบบั นี้ จะเป็นประโยชนต์ อ่ ผอู้ า่ นหรอื ผทู้ ่ีสนใจท่ีจะ ศกึ ษาการทาหตั ถการ การผ่าฝี(Incisio & Drainage) พอเป็นแนวทางในการศกึ ษา ไมม่ ากก็นอ้ ย วรฤทยั วะวชิ ยั ผจู้ ดั ทา

สารบัญ คานา สารบญั ขอ้ มลู ตา่ งๆเก่ียวกบั ฝี ประเภทของฝี หตั ถการผา่ ฝี (Incision and drainage) คาแนะนาหลงั การทาหตั ถการ บรรณานกุ รม

ฝี (Abscess) • ฝี (Abscess, Boils หรอื Furuncles) คือ เนือ้ เย่ือท่ีมีการติดเชือ้ จนก่อใหเ้ กิดตอ่ มบวมขนึ้ กลดั หนองขา้ งใน (เป็นการอกั เสบของต่อมไขมนั และท่ีขมุ ขนของผวิ หนงั ) สามารถรกั ษาใหห้ ายไดด้ ว้ ย การรบั ประทานยาปฏชิ ีวนะและการผา่ ฝีเพ่อื ใหห้ นองไหลออกมา เป็นโรคท่ีพบไดบ้ ่อยในคนทกุ วยั ผทู้ ่ี เป็นเบาหวานหรอื รบั ประทานยาสเตียรอยดเ์ ป็นประจาก็อาจเป็นฝีไดบ้ อ่ ย ฝีส่วนใหญ่มกั ขนึ้ เพยี งหวั เดียว แต่ในบางรายอาจขนึ้ หลาย ๆ หวั ติดกนั เรยี กวา่ \"ฝีฝกั บวั \" (Carbuncles) แตถ่ า้ เกิดฝีขนึ้ ท่ี บรเิ วณทวารหนกั จะเรยี กวา่ \"ฝีรอบทวารหนกั \" (Perianal abscess) สว่ นขนาดของฝีมีไดแ้ ตกต่าง กนั ไปตงั้ แต่ขนาดเลก็ เป็นมลิ ลิเมตรไปจนถงึ ขนาดใหญ่หลายเซนติเมตร โดยสามารถเกิดขนึ้ ไดก้ บั ทกุ เนือ้ เย่ือหรอื อวยั วะท่วั รา่ งกาย เช่น ผวิ หนงั ตบั ไต ปอด และสมอง • สาเหตุการเกดิ ฝี โดยท่วั ไปฝีเกิดจากเชือ้ โรคไดห้ ลายชนดิ ทง้ั เชือ้ แบคทีเรยี เชือ้ รา และอะมีบา แต่สว่ นใหญ่แลว้ ฝีมกั เกิดจากเชือ้ แบคทีเรยี กล่มุ สแตฟีโลค็อกคสั (Staphylococcus) นอกจากนีย้ งั อาจเกิดไดจ้ ากส่งิ แปลกปลอมภายนอกอ่ืน ๆ เช่น เศษวสั ดุ กระสนุ หรอื การถกู เขม็ ท่มิ ฯลฯ และฝีอาจติดตอ่ ไดโ้ ดยการสมั ผสั ถกู ผปู้ ่วยโดยตรง ผทู้ ่ีมีโอกาสเป็นฝีไดบ้ ่อย ไดแ้ ก่ ผปู้ ่วยเบาหวาน เพราะภาวะระดบั นา้ ตาลในเลือดสงู จะเป็นตวั สรา้ ง ส่ิงแวดลอ้ มท่ีเอือ้ ต่อการเจรญิ เตบิ โตของเชือ้ โรค, ผทู้ ่ีรบั ประทานยาสเตียรอยดเ์ ป็นประจา เพราะยาประเภทนี้ จะไปกดระบบภมู คิ มุ้ กนั ท่ีคอยตอ่ ตา้ นเชือ้ โรค, ผทู้ ่ีมีปัญหาดา้ นโภชนาการ เช่น ขาดสารอาหาร โลหติ จาง เป็นความผดิ ปกตทิ ่ีทาใหภ้ มู คิ มุ้ กนั ต่า จงึ ทาใหต้ ิดเชือ้ โรคไดง้ า่ ยกวา่ ปกติ เป็นตน้

• ลักษณะของฝี ฝีเป็นกลมุ่ หนองซง่ึ เป็นซากของเม็ดเลือดขาวชนดิ นวิ โตรฟิล (Neutrophil) ท่ีตายแลว้ และ สะสมอย่ภู ายในโพรงของเนือ้ เย่ือ ซง่ึ เป็นกระบวนการของการติดเชือ้ การเกิดฝีนีเ้ ป็นกระบวนการตอบสนอง ของเนือ้ เย่ือในรา่ งกายต่อเชือ้ โรคเพ่อื กาจดั การแพรก่ ระจายไม่ใหแ้ พรไ่ ปยงั สว่ นอ่ืน ๆ ของรา่ งกาย โดยจลุ ชีพ ก่อโรคหรอื ส่งิ แปลกปลอมท่ีเขา้ มาในรา่ งกายจะมีการทาลายเซลลใ์ นตาแหน่งนนั้ ๆ ทาใหเ้ กิดการหล่งั สารพษิ ไปกระตนุ้ ใหเ้ กิดการอกั เสบ ซง่ึ จะทาใหม้ ีเมด็ เลือดขาวจานวนมากเขา้ มาในบรเิ วณท่ีเชือ้ โรคบกุ รุก และเกิดการไหลเวียนของเลือดในบรเิ วณนน้ั มากขนึ้ โครงสรา้ งของฝีภายนอกนนั้ จะประกอบไปดว้ ยผนงั หรอื แคปซลู ลอ้ มรอบ ซง่ึ เกิดจากเซลลป์ กติ ขา้ งเคียงท่ีมาลอ้ มเพ่อื กาจดั ไม่ใหห้ นองตดิ ต่อไปยงั สว่ นอ่ืน ๆ แต่ผนงั ท่ีลอ้ มรอบโพรงหนองอย่นู น้ั อาจทาให้ เซลลใ์ นระบบภมู ิคมุ้ กนั ไมส่ ามารถเขา้ ไปกาจดั เชือ้ แบคทีเรยี หรอื จลุ ชีพท่ีก่อโรคในหนองนน้ั ได้ ฝีมีความแตกต่างจากหนองขงั (Empyema) ใน แง่ท่ีวา่ หนองขงั เป็นกลมุ่ ของหนองในโพรงท่ีมีมา ก่อนอย่แู ลว้ แต่ฝีเป็นโพรงหนองท่ีสรา้ งขึน้ มา ภายหลงั การตดิ เชือ้

• อาการของฝี มกั จะขนึ้ เป็นต่มุ หรอื เป็นกอ้ นนนู บวม แดง รอ้ น และปวด กดถกู เจ็บ มีผมหรอื ขนอยู่ ตรงกลาง เม่ือขนึ้ ใหม่ ๆ จะมีลกั ษณะแข็ง และต่มุ นีจ้ ะขยายโตขนึ้ และเจ็บมาก ต่อมาจะคอ่ ย ๆ น่มุ ลงและกลดั หนอง บางครงั้ เม่ือฝีเป่งมาก ๆ อาจแตกเองได้ (หลงั ฝีขนึ้ ไมก่ ่ีวนั หรอื ประมาณ 1-2 สปั ดาห)์ แลว้ อาการเจบ็ ปวดจะทเุ ลาลงไป ในบางครงั้ อาจพบตอ่ มนา้ เหลืองในบรเิ วณ ใกลเ้ คียงอกั เสบดว้ ย เชน่ ถา้ เป็นท่ีขอ้ มือ อาจมีการ อกั เสบของต่อมนา้ เหลืองท่ีรกั แร้ ถา้ เป็นท่ีฝ่าเทา้ ก็อาจ มีอาการไขด่ นั (ต่อมนา้ เหลืองท่ีขาหนีบ) บวมและ ปวด เป็นตน้ ในรายท่ีเป็นฝีเพียงหวั เดียว อาการท่วั ไปมกั เป็นปกติ เม่ือหายแลว้ มกั กลายเป็นแผลเป็น ส่วนในรายท่ีเป็นฝี ฝักบวั (ขนึ้ หลายหวั ตดิ ๆ กนั ) อาจมีอาการไขแ้ ละ ออ่ นเพลียรว่ มดว้ ย

ประเภทของฝี (Abscess) ฝี แบง่ เป็น 2 ประเภท ตามบรเิ วณท่ีเกิด ไดแ้ ก่ • ฝี ทผี่ วิ หนัง เป็นฝีท่ีก่อตวั ขนึ้ บรเิ วณใตผ้ วิ หนงั โดยบรเิ วณรากผมหรอื ขนท่ีเกิดการติดเชือ้ จะพฒั นาจนเกิดฝี มี อาการ คือ ฝีเกิดการอกั เสบบวมแดง เจบ็ ปวด รูส้ กึ แสบรอ้ น ในบางครง้ั การติดเชือ้ สามารถเกิดขนึ้ ในทรวงอกของผหู้ ญิงท่ีใหน้ มบตุ รไดก้ ลายเป็นฝีท่ีเตา้ นม และบรเิ วณต่อมใตผ้ วิ หนงั ท่ีแคมอวยั วะ เพศหญิงอาจเกิดการอกั เสบกลายเป็นฝีท่ีเรยี กวา่ ฝีต่อมบารโ์ ธลนิ (Bartholin's Abscess) • ฝี ทอี่ วัยวะภายใน เป็นฝีท่ีก่อตวั ขนึ้ บรเิ วณอวยั วะภายใน หรอื ในบรเิ วณท่ีวา่ งระหวา่ งอวยั วะภายในรา่ งกาย อาการ แสดงขนึ้ อย่กู บั บรเิ วณท่ีเกิดฝี โดยฝีภายในรา่ งกายมกั เกิดจากอาการเจบ็ ป่วยอย่างอ่ืนท่ีสง่ ผลทา ใหเ้ กิดฝี เช่น การตดิ เชือ้ ในตบั ทาใหเ้ กิดฝีในตบั การตดิ เชือ้ ในเหงือกและฟันทาใหเ้ กิดฝีและฟัน เป็นหนองได้ เป็นตน้ 7

หตั ถการผ่าฝี (Incision and drainage) วัตถุประสงคข์ องการทาหตั ถการ 1. เพ่ือลดความเจบ็ ปวด 2. เพ่ือลดอตั ราการตดิ เชือ้ เพราะการอกั เสบของเนือ้ รอบๆทาใหเ้ ป็นพืน้ ฐานท่ีดีของโรคท่ี จะเจรญิ เตบิ โต 3. เพ่ือระบายหนอง สง่ เสรมิ การหายของแผล การเตรียมผู้ป่ วยก่อนทาหตั ถการ 1. ใหค้ าแนะนาผปู้ ่วยถึงขน้ั ตอนและประโยชน์ วตั ถปุ ระสงคใ์ นการทาหตั ถการ 2. เปิดโอกาสใหผ้ ปู้ ่วยซกั ถามขอ้ สงสยั เก่ียวกบั การทาหตั ถการ 3. จดั ทา่ ใหผ้ ปู้ ่วยตามลกั ษณะและตาแหน่งของแผล เพ่ือสะดวกในการทาหตั ถการ 4. ซกั ประวตั กิ ารแพย้ า และอธิบายความรูส้ กึ หลงั ใหย้ าชา 8

เคร่ืองมอื และอุปกรณ์ ถงุ มือ Artery Forceps นา้ เกลือ กรรไกรตดั ปลอดเชือ้ ลา้ งแผล ชิน้ เนือ้ clamp โคง้ เลก็ ผา้ Gauze ผา้ ส่ีเหล่ียม NSS ใบมีด 11 เข็มเบอร์ 25 + Gauze เจาะกลาง นา้ ยา พรอ้ มดา้ ม syring 3-5 drain Aseptic ml บรรจยุ า povidine มีด 3 ชาเฉพาะท่ี ( xylocain 1- 2%) 9

ขั้นตอนในการทาหตั ถการ 1. ลา้ งมือใหส้ ะอาดและสวมถงุ มือ Sterile 2.ทาความสะอาดบรเิ วณผิวหนงั ใหป้ ราศจากเชือ้ ดว้ ย povidone iodine scrub หรอื Hibitane scrub แลว้ paint ดว้ ย povidone iodine solution หาก บรเิ วณท่ีจะทาหตั ถการมีขน ควรพจิ ารณาโกนขนออก 10

3.ปผู า้ ส่ีเหล่ียมเจาะกลางบรเิ วณท่ีจะทาหตั ถการ 4. เตรยี มฉีดยาชาใชเ้ ข็มเบอร์ 18 ดดู ยาชาออกจากขวด ก่อนฉีดพดู ปลอบโยนใหผปู้ ่วย สบายใจ ใหน้ อนในท่าสบายตวั ไม่เกรง็ ใชเ้ ขม็ ขนาดเล็กเข็มฉีดยาชาตอ้ งตรวจดเู สียก่อน ว่าเข็มไมต่ นั และกระบอกฉีดยาไม่ร่วั 11

5.ใหย้ าระงบั ความเจบ็ ปวด โดยใชว้ ิธี local anesthesia โดยเปล่ียนเป็นเขม็ เบอร2์ 3 – 25 ฉีด ฉีดยา ชา 1% Lidocaine (ขนาดยาไมเ่ กิน 7 mg/kg) เขา้ ในผวิ หนงั ( INTRADERMAL WHEAL ) ซง่ึ จะทาการผ่าตดั ตรงไหนก็ฉีดบรเิ วณนน้ั ในการผา่ ฝีใหฉ้ ีดรอบกอ้ นฝี ถา้ ยาชาเขา้ เหมาะสมจะพบผวิ หนงั บรเิ วณท่ีฉีดและรอบๆเกิดสีซดี 6.หลงั จากฉีดยาเขา้ 2-3 นาทีใหท้ ดสอบดวู ่าผปู้ ่วยยงั มีความรูส้ กึ เจ็บหรอื ไม่ 7.ใชป้ ลายปากคีบชนดิ มีเขีย้ วดงึ หนงั ท่ีปิดหวั ฝีออกหรอื มีดกรดี ตามแนวskin crease (natural folds) โดยลงมีดตรงตาแหน่งท่ี fluctuation ท่ีผิวหนงั ท่ีบางท่ีสดุ โดยตามความ ยาวของ abscess cavity กรดี skin เม่ือหนองเรม่ิ ไหลออกมา ใหห้ ยดุ ความลกึ ไวแค่นนั้ เพราะ อาจไปโดน structures ท่ีสาคญั ได้ 12

8.หลงั จากนนั้ ใชA้ rtery FORCEPS เปิดปากแผลแลว้ ใช้ CURETTAGE ขดู ออกจนหนอง หมดแลว้ ใช่ NSS ผสม Beta dine ลา้ งออกจนสะอาด 9.เปิดแผลไวแ้ ลว้ ใชก้ ๊อซ drain ชบุ Beta dine ใส่เขา้ ไปในแผลเหลือปลายผา้ ไว้ 1 cm แลว้ ปิด ทบั ดว้ ยผา้ ก๊อซ 13

คาแนะนาหลังการทาหตั ถการ 1. ควรปฏบิ ตั ิตามคาแนะนาของแพทยห์ รอื พยาบาลโดยเฉพาะอย่างย่งิ ในเร่อื งของการรบั ประทานยา ปฏชิ ีวนะท่ีตอ้ งรบั ประทานใหค้ รบไม่ควรหยดุ ยาเองแมฝ้ ีจะยบุ หมดแลว้ ก็ตาม 2. อย่าบีบหวั ฝีหรอื เจาะหนองออกเองโดยเฉพาะอยา่ งย่งิ ถา้ ฝีขนึ้ ตรงกลางใบหนา้ เพราะจะทาใหเ้ ชือ้ ลกุ ลามไปยงั ส่วนอ่ืนๆ 3. รกั ษาหรอื ควบคมุ โรคประจาตวั ต่างๆใหด้ ีพกั ผอ่ นใหเ้ พยี งพอและรกั ษาสขุ อนามยั ของผวิ หนงั ตามปกติ (ใชส้ บทู่ าความสะอาดเม่ืออาบนา้ อาจใชส้ บอู่ อ่ นท่ีมีสว่ นผสมยาฆ่าเชือ้ ) ลา้ งมือใหส้ ะอาดอย่เู สมอเพ่อื ปอ้ งกนั การแพรเ่ ชือ้ ไปยงั สว่ นอ่ืนๆ ของรา่ งกายหรอื ไปยงั คนใกลช้ ดิ 4. รบั ประทานอาหารท่ีมีประโยชนใ์ หค้ รบหา้ หม่ทู กุ วนั เนน้ การรบั ประทานผลไมจ้ าพวกเบอรร์ ่อี าหารท่ีมี กระเทียมเป็นส่วนประกอบ เพ่อื ช่วยเพ่มิ ภมู ิคมุ้ กนั ใหร้ า่ งกาย และด่ืมนา้ ใหไ้ ดว้ นั ละ 8-10แกว้ ส่วนอาหารท่ี ควรงดไดแ้ ก่ ผลิตภณั ฑท์ ่ีทาจากนมววั อาหารท่ีผา่ นการแปรรูป และอาหารท่ีก่อใหเ้ กิดความเครยี ดอย่าง นอ้ ยสองสปั ดาห์ เช่น นา้ ตาลขดั ขาวเครอ่ื งด่ืมแอลกอฮอล์ 5. ควรทาแผลเม่ือหนองแตกวนั ละ2-3ครงั้ โดยใชอ้ ปุ กรณท์ าแผลท่ีสะอาดปราศจากเชือ้ โรค 6. ในรายท่ีเป็นฝีบ่อยๆอาจมีภมู ิคมุ้ กนั ต่าเน่ืองจาก ขาดสารอาหาร โลหิตจาง เป็นโรคเบาหวาน เอดส์ หรอื รบั ประทานยาสเตียรอยดเ์ ป็นประจา ในกรณีนีค้ วรไปพบแพทยเ์ พ่อื ตรวจหาสาเหตใุ หแ้ น่ชดั และรบั การรกั ษา โรคท่ีเป็นสาเหตุ 7. ในกรณีท่ีเป็นฝีรอบทวารหนกั ควรนาส่งโรงพยาบาลเพ่อื ผ่าระบายเอาหนองออก 8. ผปู้ ่วยท่ีเป็นเมลิออยโดซสิ อาจแสดงอาการของการติดเชือ้ ท่ีผิวหนงั ได้ เช่น มีต่มุ นนู ต่มุ ฝี แผลเรอื้ รงั แผล เป็นตน้ ถา้ ใหก้ ารรกั ษาแลว้ ไม่ไดผ้ ลหรอื สงสยั ว่าเป็นโรคนี้ เชน่ พบในคนอีสานท่ีเป็นโรคเบาหวานควร ไปพบแพทยเ์ พ่อื ตรวจหาสาเหตใุ หแ้ น่ชดั 14

บรรณานุกรม POBPAD พบแพทย์ .(2564) . ขอ้ มลู เก่ียวกบั ฝี. สืบคน้ เม่ือ 24 สิงหาคม 2564. จาก. ฝี - อาการ, สาเหต,ุ การรกั ษา - พบแพทย์ (pobpad.com) Medthai.(2559). ฝี (Abscess) การรกั ษาฝี 7 วธิ ี & สมนุ ไพรรกั ษาฝี 103 ชนิด !!. สืบคน้ เม่ือ 24 สงิ หาคม 2564.จาก. ฝี (Abscess) การรกั ษาฝี 7 วธิ ี & สมนุ ไพรรกั ษาฝี 103 ชนิด !! (medthai.com) Coggle.(2563). หตั ถการผ่าฝี (Incision and drainage). สืบคน้ เม่ือ 24 สิงหาคม 2564. จาก. หตั ถการผ่าฝี(Incision and drainage) (coggle.it) 15