เด็กอ้วน+น่ารักแน่หรือ

over

เด็กอ้วนจำ�้ ม�ำ่ ชว่ งปฐมวยั คงดนู ่ารัก แตร่ ู้ไหมวา่ ในความน่ารักน้นั มีความเส่ียงซ่อนอยู่ เพราะ รูปรา่ งตุ้ยนุย้ ของเด็กที่เกิดจากไขมนั สะสม ในรา่ งกาย อาจนำ�โรคมาสู่เด็กได้ จึงไม่ควร นิ่งนอนใจว่าเด็กโตข้ึนจะผอมลงเอง และหาก ปล่อยให้เด็กอ้วนมากข้ึน เด็กอาจต้องเผชิญกับ ปัญหาสุขภาพในระยะยาว

หุ่นแบบไหน เรียกว่า เดก็ อว้ น ถ้าเดก็ ยืนตัวตรง ก้มหนา้ แลว้ ไม่เหน็ ปลายเท้า แปลว่า ท้วมแลว้ ลองช่งั นำ�้ หนัก-วดั สว่ นสูง เปรียบเทยี บตามเกณฑ์ ถา้ นำ�้ หนักเกนิ ไป มาก แปลวา่ อว้ น ตวั อย่าง อายุ 7-9 ขวบ เกณฑน์ ้ำ�หนกั ควรสงู 115-125 ซม. หนัก 22-26 กก. มาตรฐาน อายุ 10-12 ขวบ ควรสูง 130-140 ซม. หนัก 28-32 กก. 3

เด็กอว้ น เสี่ยง ความอ้วนเป็นต้นตอ ของโรคภยั ตา่ งๆ เหล่าน้ี เจอโรคภัย โรคซมึ เศรา้ โรคทางเดิน โรคผิวหนงั หายใจ โรคหัวใจ โรคมะเร็ง โรคทางเดิน ลงพงุ อาหาร และตับ โรคอ้วน โรคกระดกู 123 โรคหวั ใจและหลอดเลอื ด โรคระบบทางเดนิ หายใจ โนร�ำ ้คหกนรกัะตดวักู กแดลกะรขะอ้ ดตกู อ่ และ โรคหวั ใจหรอื กลา้ มเนื้อ เพราะไขมนั สะสมรอบ หวั ใจขาดเลอื ด ทางเดินหายใจ เสยี่ งตอ่ ข้อต่อต่างๆ ทำ�ให้ปวด ภาวะหยดุ หายใจขณะ หลัง ขาโกง่ หรอื ปวดขอ้ หลับ 4

456 โรคระบบทางเดนิ อาหาร โผรวิ คหผนิวาหดน�ำ คังลผ�ำ้ิดทปร่ี กกั ตแิรเ้ ชค่นอ โรคมะเรง็ เชน่ มะเรง็ ตบั และโรคตับ เช่น ไขมัน มะเรง็ เตา้ นม มะเรง็ มดลกู พถุงอนก�ำ้ตดับี มะเร็งตับ น่ิวใน และขาหนีบ เพราะเกิด มะเร็งตบั ออ่ น เป็นตน้ จากผิวหนังเสียดสีกัน 78 9 กลุ่มอาการเมตาบอลิก โรคซมึ เศร้าหรอื เครยี ด โรคอ้วน ความเส่ียงต่อ เช่น ภาวะอว้ นลงพุง ไมก่ ลา้ แสดงออก เพราะ การเตบิ โตเป็นผู้ใหญ่ เบาหวาน ไขมันในเลือด ไม่มั่นใจรูปลักษณ์ของ โรคอว้ น สูง ความดนั โลหติ สงู ตัวเอง หรือถกู เพอื่ นล้อ เรอื่ งจรงิ SUGA R ของเดก็ อ้วน น�ำ้ ตาลทำ�ให้อ้วน นอกเหนือจากอาหารไขมันสูงแล้ว มีปริมาณสะสมเพิ่มข้ึนเรื่อยๆ จึงทำ�ให้ คนวำ�้ าตมาอล้วมนามกักเกมินีสาคเวหาตมุมตา้อจางกกกาารรขกอินง อ้วน โดยนำ�้ ตาลในท่ีน้ีแฝงตัวอยู่ใน อาหารหลายประเภท อาทิ ขา้ ว ขนมปงั รา่ งกาย เพราะเม่ือร่างกายดงึ พลังงาน และเบเกอร่ี เคร่ืองด่มื ขนมหวาน ขนม จากนำ�้ ตาลไปใช้ไม่หมด ก็จะเปลี่ยน กรบุ กรอบ เป็นต้น เป็นไขมันสะสมอยใู่ นร่างกาย และเมอ่ื 5

เด็กอว้ นท�ำ ไมยงิ่ อว้ น ปกติตับอ่อนจะหลั่งอินซูลินเพ่ือปรับ เดก็ อว้ น ระดับนำ�้ ตาลให้สมดุลแล้วส่งไปยัง เซลลต์ า่ งๆ แตใ่ นเดก็ อว้ นทมี่ กั กนิ เกง่ (นำ้�ตาล และชอบอาหารหวาน จะมีนำ�้ ตาล ในเลอื ดสูง) ในเลือดสูงเกือบตลอดเวลา ทำ�ให้ เกดิ ภาวะดื้ออนิ ซูลิน นำ�้ ตาลในเลือด ดือ้ อินซูลิน นำ�้ ตาลในเลือด ไม่สามารถกระจายไปยังเซลล์ต่างๆ (ยิง่ หวิ ยงิ่ กนิ ) เปลี่ยนเป็นไขมัน แล้วสะสมเป็นไขมัน รวมถึงภาวะดื้อ อินซูลินยังทำ�ให้ความอยากอาหาร สะสม ไม่ลดลง เด็กจึงยิ่งกินย่ิงนำ�้ หนักเพ่ิม อินซูลิน X ยิง่ อว้ น เสยี่ งต่อการเป็นโรคอว้ นและ เบาหวาน เซลลไ์ ขมนั ป้องกนั ก่อนเด็กอ้วน ขา้ วหรือแปง้ 8 ทัพพ/ี วัน ผัก 4-6 ทพั พี/วนั สง่ิ ส�ำ คัญคอื พอ่ แมผ่ ู้ปกครองตอ้ ง ผลไม้ 3-4 สว่ นต่อวนั ใสใ่ จโภชนาการทเ่ี หมาะสมและสม เนอื้ สัตวแ์ ละเมลด็ ถวั่ วยั ของลกู รวมถงึ ตอ้ งเปน็ แบบอยา่ ง 6 ช้อน/วนั ทดี่ ีในการกินอาหาร นมจดื วนั ละ 1-2 แกว้ 1. ฝกึ เด็กใหก้ นิ อาหารครบ 3 ม้อื น�ำ้ มนั ไมเ่ กนิ 16 ชอ้ นชา/วนั น�ำ้ ตาล ไม่เกนิ 4 ช้อนชา/วัน ในปริมาณไดส้ ัดส่วนดงั นี้ เกลือ ไมเ่ กนิ 1 ชอ้ นชา/วัน 6

ผัก ข้าวหรือแปง้ นมจืด ผลไม้ เน้ือสตั ว์ น�ำ ้ มนั 2. ฝึกให้เด็กกินผักผลไม้เป็น X ประจ�ำ โดยอาจหน่ั เปน็ ชนิ้ เลก็ ๆ ให้ กินง่าย หรือตกแต่งเป็นรูปการ์ตูน เพอ่ื จูงใจ 3. จัดสภาพแวดล้อมให้ปลอด ขนม ไม่ควรมีขนมติดบ้านให้เด็ก หยบิ ฉวยกินตามอ�ำ เภอใจ ห4.ร ือฝอึกอใกหก้เำ�ดล็กงั มกีกาิยจสกมรำ�่รเมสทมาองกาย เช่น ท�ำ งานบา้ น เลน่ กีฬา 7

TIP ออกมาเล่นวนั ละ 60 นาที เปลี่ยนการออกกำ�ลังกายให้สนุก กจิ กรรมทางกายระดบั ปานกลาง- ข้ึน ด้วยการชวนเด็ก ๆ ออกมา หนกั อยา่ งนอ้ ยทส่ี ดุ 60 นาที หรอื เลน่ ใหไ้ ดเ้ หงอ่ื วนั ละ 60 นาที เชน่ มากกว่านั้นอย่างน้อย 5 วันต่อ เล่นกฬี า ขจี่ ักรยาน วิ่งไล่จบั เลน่ สัปดาห์ หรือสะสมปริมาณรวม ปีนป่าย เล่นเคร่ืองเล่นในสนาม ของกิจกรรมหรือพลังงานที่ใช้ให้ เดก็ เลน่ ได้อย่างน้อย 200 kcal ต่อวัน (เทียบกับการเดิน 3.2 กม./วัน) เพราะมงี านวจิ ยั บอกวา่ เดก็ ควรมี จงึ จะมปี ระโยชนต์ อ่ ตวั เด็ก 5. สอนให้เดก็ เลอื กกนิ อาหารวา่ งท่ีมีประโยชน์ พลงั แห่งอาหารว่างที่ดี : นมจืด MILK นมสดจากธรรมชาติที่ไม่มีการปรุง แต่งรส เป็นแหล่งโปรตีน แคลเซียม วิตามินบี 2 และนำ�้ ตาลจากธรรมชาติ ที่จำ�เป็นต่อการเจริญเติบโตของ ร่างกาย 8

Tips : ฝกึ เด็กเปลยี่ นมากินนมจดื ยอมรับนมรสจืดได้ น�ำ นมจดื มาผสมกบั นมรสหวาน เสริมแรงจงู ใจบวก เช่น ชมเชย ทลี ะนอ้ ย คอ่ ยๆ เพมิ่ สดั สว่ นให้ ทนั ทที ่ีเด็กดมื่ ได้ ให้รางวลั เดก็ คนุ้ กบั นมจดื จนเดก็ สามารถ ผลไม้ Tips : ฝกึ เด็กกินผลไม้ คืออาหารว่างที่ดีที่สุดของเด็ก แต่สฝมึกำ�่ตเง้ัสแมตอ่เล็ก โดยใหก้ ินทีละนอ้ ย เพราะเป็นแหล่งวิตามินหลายชนิด จงู ใจด้วยค�ำ พูด “กินแลว้ จะสวย” โดยเลือกผลไม้ท่ีไม่หวานจัด เช่น หรอื “กนิ แล้วเป็นคนเก่ง” กล้วย มะละกอ ฝร่งั หากเดก็ ปฏิเสธ ต้องพยายาม หยบิ ยนื่ หลายๆ ครง้ั โดยทัว่ ไป ประมาณ 8-10 คร้ัง เดก็ จึงจะ ยอมรับ ผดู้ แู ลเดก็ อาจกระตนุ้ ความอยาก กินใหเ้ ด็กด้วยการแสดงท่าทาง เอรด็ อร่อย หรอื เลน่ บทบาทสมมติ ตวั การ์ตนู ทีเ่ ดก็ ชอบ ขนม ควรเลอื กขนมทปี่ รงุ ใหมจ่ ากอาหาร ตามธรรมชาติและมีสารอาหารท่ีมี ประโยชน์ เช่น แซนด์วิช ซาลาเปา นข้าำ�้ วตตา้มลมไมดั ่หถววั่าแนปหบรถือว่ัขเนขียมวไทตย้มทป่ีไรมุง่ หวาน 9

นำ�้ ฝกึ ใหเ้ ดก็ ดมื่ น�ำ้ เปลา่ ใหไ้ ดว้ นั ละ 6-8 แกว้ เพ่ือหลกี เลีย่ งการด่ืมเครอ่ื งดื่ม รสหวาน Tips สอนให้เด็กไม่ด่ืมเครื่องดื่มรส ฝึกโดยการให้เด็กดื่มนำ�้ เปล่าทุก หวานเปน็ นิสัย โดยอาจจูงใจด้วย ครง้ั ทหี่ ิวน�ำ ้ ต้ังแต่เล็ก และดืม่ ทกุ การบอกลกู วา่ “ดมื่ น�ำ้ อดั ลมแลว้ คร้งั หลงั กนิ อาหาร โดยเตรียมนำ�้ อว้ น ไมส่ วย” หรอื “ดมื่ แลว้ ตวั จะ เปล่าไวบ้ นโต๊ะกินข้าว ไมส่ งู และปวดท้อง” X 6. สอนเด็กให้รู้จักเลือกกินอาหาร ไเชสน่ก้ รชอากนทมอไดข่มหกุ รอื นเ�ำค้ อรดัอื่ งลดมม่ื ครสวรหสวอานน รอบรั้วโรงเรียน อาหารที่ขายบริเวณ หน้าโรงเรียนมักเป็นจำ�พวกของทอด ใหเ้ ดก็ รวู้ า่ ควรหลกี เลยี่ งอาหารเหลา่ ปงิ้ ย่าง อย่างเช่น ไกท่ อด ลกู ชิ้นทอด นี้ เพราะกนิ มากๆ ไม่ดีต่อร่างกาย 10

ปฏิบตั ิการลดน้ำ�หนัก เด็กอ้วน 1. ส�ำ รวจสง่ิ ทเ่ี ดก็ กนิ ในชวี ติ ประจ�ำ วนั 5. ลดความอ้วนแบบค่อยเป็นค่อย ว่าเป็นอย่างไร เช่น เด็กทานแป้งมาก ไป ไม่ทำ�ให้เด็กรู้สึกฝืนหรือลำ�บาก หรอื อาหารทอดมากไหม โดยวิธีการควบคุมปริมาณพลังงาน 2. สำ�หรับเด็กวัยเรียน ลองพูดคุยกับ จกิโาลกแอคาลหอารรี่/ใวหัน้ลนงำ�ไ้ หปนราักวอา3จ0ล0ด-5½0-10 เด็กให้เข้าใจเร่ืองการกินอาหาร และ กโิ ลกรัม/สัปดาห์ เดก็ ตอ้ งรับรวู้ า่ ตวั เองอว้ น 6. อาหารเช้าคือมื้อสำ�คัญ เมนู 3. ปรบั ปรุงวิธกี ารปรุงอาหาร เนน้ ตม้ คุณภาพง่ายๆ เช่น ข้าวต้ม โจ๊ก หรือ นงึ่ เพอ่ื ชว่ ยลดปริมาณไขมนั ขา้ วสวยกบั แกงจดื เนอ้ื สตั วเ์ ลาะไขมนั 4. สร้างวินัยทางบวกด้วยวิธีละมุน ออก หรอื เปน็ เนอ้ื ปลา หรอื ถา้ บางวนั ละม่อม ไม่เป็นการทำ�ร้ายจิตใจเด็ก ไม่มเี วลาปรุง อาจเปน็ แซนด์วิชกับนม ให้เขารู้สึกว่าเป็นการบังคับหรือแย่ง 1 แกว้ กไ็ ด้ ชิงขนมมาจากเขา อาจใช้วิธีขอหรือ 7. ช่วงเวลาอาหารเย็นเหมาะกับการ แบ่งปัน เป็นต้น โดยใช้เหตุผลที่ง่าย ฝกึ เดก็ กนิ ผกั ผลไม้ โดยพอ่ แมค่ วรเปน็ สอดคล้องกับวัยท่ีเขาจะเข้าใจได้ เน้น ตวั อยา่ งทดี่ ใี นการสรา้ งพฤตกิ รรมใหม่ การกระตนุ้ ใหเ้ ดก็ รสู้ กึ อยากท�ำ มากกวา่ ในการกนิ อาหารเหลา่ นี้ และเพิ่มแรงจูงใจโดยการช่ืนชมเขา 8. ชวนเด็กออกกำ�ลังกายหรือเล่น อยา่ ปลอ่ ยให้เอาแต่นัง่ ๆ นอนๆ 11

จดั พมิ พ์และเผยแพร่โดย SOOK PUBLISHING เรียบเรียงข้อมูลบางสว่ นจาก ครอบครวั อ่อนหวาน สนบั สนนุ โดย กองทนั ตสาธารณสุข กรมอนามยั กระทรวง สาธารณสขุ ส�ำ นักงานกองทนุ สนบั สนนุ การ สร้างเสริมสุขภาพ และเครือข่ายเด็กไทยไม่ กินหวาน http://resource.thaihealth. or.th/library/10363 สารพดั โรครุมเร้าเด็กอว้ น โดย ศนู ยเ์ รยี นรู้ สุขภาวะ สสส. http://resource. thaihealth.or.th/media/thai- health/14584#0 ชุดนิทรรศการยืม-คืน Food & Fit สร้าง ชลวีูกิตอใ้วหน้ จSะtrลoดnนgำ�้ หนักอย่างไร จึงจะไม่มีผล ต่อการเจริญเติบโต จาก รายการโภชนาการ ออนไลน์ สถาบันโภชนาการ มหาวิทยาลัย มหิดล www.inmu.mahidol.ac.th/ download.php?f=RDO05003.pdf over สามารถสืบคน้ ขอ้ มลู และหนังสือเพิม่ เติมได้ทห่ี ้องสร้างปญั ญา ศูนยเ์ รียนรสู้ ขุ ภาวะ ส�ำ นกั งานกองทุนสนับสนุนการสรา้ งเสรมิ สุขภาพ (สสส.) หรือดาวน์โหลดไดท้ ่ี แอปพลเิ คชนั SOOK Library และ resource.thaihealth.or.th โทร. 02-343-1500 กด 3