24 มะตูมแขก

กศน.อาเภอชะอวด มาอา่ นกนั ซวิ า่ พชื ผัก สมนุ ไพร ท่ี ครู กศน.อาเภอชะอวด ปลูก มี สรรพคุณ และประโยชนอ์ ะไรบ้าง

มะตมู ซาอุ มะตูมแขก มะตูมซาอุ มะตมู แขก (Brazilian Pepper-tree) มชี ื่อวทิ ยาศาสตร์ ว่า Schinus terebinthifolius ถิน่ กาเนดิ อยู่ในอเมรกิ าใตแ้ ถบประเทศ บราซลิ อารเ์ จนตินาและ ปารากวัย มะตูมซาอุ จดั เป็นไมต้ ้นขนาดเลก็ สูงไดถ้ งึ 10 เมตร มกี ิ่ง กา้ นมากจนมองไมเ่ ห็นลาต้น ใบออ่ นมีสีแดง ขอบใบมีลักษณะเป็น หนาม ตน้ ตวั ผู้และตน้ ตวั เมยี แยกกนั คนละตน้ ดอกออกเป็นชอ่ เลก็ ๆ

สีขาว ดอกตวั ผู้และดอกตวั เมียมีลกั ษณะคลา้ ยกนั ออกดอกได้ทั้งปี แตพ่ บมากในชว่ งปลายฝนต้นหนาว ผลเมอ่ื อ่อนมีสี เขยี วและเปลี่ยนเปน็ สแี ดงสดเม่ือแก่ เน่อื งผลมีสีสวยสดและออกไดท้ งั้ ปี จงึ นิยมนาไปปลกู เป็นไมป้ ระดับ ผลเมื่อแกจ่ ัดเปลือกจะแหง้ ตดิ เมล็ด คลา้ ยพริกไทย รมู้ าวา่ ชาวอเมริกาใตใ้ ชผ้ ลมะตมู ซาอแุ ทนพริกไทยดว้ ย ชาวบา้ นเรยี กขาน \"มะตมู ซาอุ\" พอ สอบถามท่มี าที่ไปของต้นไม้ชอ่ื จาก ตะวันออกกลาง จงึ ไดข้ อ้ มลู ท่ีน่าสนใจมาก คอื ชอ่ื ของต้นไมไ้ ด้มาจาก ลักษณะของตน้ ผสมกบั แหล่งท่มี าของตน้ ไมน้ ี้ อธิบายขยายความไดว้ า่ คาวา่ มะตมู มาจากลักษณะของใบทีม่ ีรูปร่างคลา้ ยใบมะตูมแตม่ ขี นาด เลก็ กว่ามาก จึงเรยี กวา่ มะตมู สว่ นคาว่าซาอเุ ปน็ แหลง่ ทมี่ า เนอื่ งจากมี ชาวบ้านสว่ นหน่ึงไปขายแรงงานที่ประเทศซาอุดอิ าระเบีย และพบพืช ชนิดนป้ี ลกู เป็นไมป้ ระดบั จานวนมาก

ชาวไทยผู้นิยมกินผักเคยี งกับนา้ พริก จึงลองนาเอาใบมากินเปน็ ผักสด กินแล้วได้รสชาตดิ ี พอกลบั บ้านเฮาแดนอีสาน ก็ติดไมต้ ิดมือนาเมลด็ (ไม่ใชเ่ พชร) กลบั มาปลูกในประเทศไทย แลว้ พากนั ตง้ั ชอ่ื ไว้เป็น อนุสรณว์ ่า \"มะตมู ซาอุ\" เวลา ผ่านไปไมน่ าน พบวา่ มกี ลมุ่ คาราวาน คนขายต้นไมใ้ นแถบอีสาน ไดน้ ากลา้ ของมะตมู ซาอุมาจาหนา่ ย แต่ เรยี กชอ่ื ใหมว่ ่า \"มะตูมบางเลน\"ถา้ เหน็ ครั้งแรกอาจคดิ ว่าพืชชนดิ น้อี ยใู่ น กล่มุ พืชตระกลู สม้ เพราะใบเม่ือนามาถขู ย้มี กี ลนิ่ หอมแรงคล้ายใบ มะกรดู ลกั ษณะของใบและโครงสรา้ งของลาต้นคล้ายมะแขวน่ แตเ่ มื่อ ใหน้ กั พฤกษศาสตรต์ รวจสอบสายพนั ธก์ุ ลับพบว่า \"มะตมู ซาอุ\" เป็นไม้ ในกลมุ่ ไม้มะมว่ ง

การใชป้ ระโยชนจ์ ากมะตูมซาอุมีหลากหลายมาก เนอ่ื งจากเปน็ พันธไ์ุ ม้ ที่มีนา้ มันหอมระเหยหลายชนิด ประโยชน์หลกั ๆ ดา้ นยาไดแ้ กม่ ฤี ทธฆิ์ ่า เชือ้ แบคทีเรียและเชื้อราได้ ซึง่ มรี ายงานทางดา้ นวทิ ยาศาสตรส์ นับสนนุ ในเรื่องนี้ นอกจากนพ้ี บวา่ สารสกัดของมะตูมซาอุช่วยลดการอักเสบ ควบคุมการเตน้ ของหัวใจ ชว่ ยรกั ษาโรคความดันตา่ แก้ทอ้ งผกู กระตนุ้ การหดตัวของกลา้ มเน้ือและรักษาบาดแผล

มะตูมซาอุ มปี ระโยชน์หรอื ไม่ ใบมะตมู ซาอุ ไมม่ รี ายงานเรอื่ งสารอาหาร แต่จากลกั ษณะความ กรอบ มันของใบ ทาใหก้ ารรับประทานใบมะตมู ซาอแุ บบดิบ ๆ นา่ จะมี กากเส้นใยอาหารประเภทไม่ละลายนาในปรมิ าณสูง ซึ่งเมื่อ รบั ประทานแล้วมกี ากมากทาให้ขบั ถ่ายได้ดี การใช้ยาแบบพืน้ บา้ นของ ประเทศทางอเมรกิ าใต้ กม็ หี ลากหลาย เช่น ชาชงใบใชร้ กั ษาอาการ ปวดข้อ และสดู ดมรักษาหวดั ลดความดนั โลหิต และ อาการซึมเศร้า ใบตม้ นารักษาอาการประจาเดอื นไมป่ กติ ชาชงทาจากเปลอื กต้น เป็นยาระบาย ยางเป็นยาระบาย และขับปัสสาวะ ทงั้ ต้น หรอื นามัน และชนั (oleoresin) ใช้เป็นยาฆา่ เชอ้ื สาหรบั ทาแผลภายนอก รักษา แผล หา้ มเลอื ด แกป้ วดฟัน มีรายงานวิจยั เก่ยี วกบั ฤทธิ์ของสว่ นตา่ งๆ ของมะตมู ซาอหุ ลายอยา่ ง เชน่ สารสกดั ใบลดอาการปวด และลดความ ดนั โลหติ เมอ่ื ทดลองในสุนขั และหนู น้ามนั หอมระเหยจากใบและ เปลือกต้น มฤี ทธฆ์ิ า่ เช้ือโรคและเชอื้ ราบางชนดิ เปลอื กต้น สกัดดว้ ย แอลกอฮอลส์ มานแผลในทางเดนิ อาหาร สารสกดั จากสว่ นผลลดความ ดนั โลหติ ได้เช่นเดียวกนั อยา่ งไรก็ตาม การกินมะตมู ซาอุ แนะนาใหใ้ ช้ เปน็ อาหารเทา่ น้นั เพราะไมม่ ปี ระสบการณ์การใช้เป็นยาในประเทศ ไทย และงานวิจยั ทก่ี ล่าวมาก็เปน็ ทดลองในสัตว์ ขนาดวิธใี ช้ รวมถึง ความเปน็ พษิ ยงั ไมช่ ัดเจน

ใบมะตมู ซาอุ มพี ษิ หรอื เปล่า ดงั ท่กี ล่าวมาแลว้ วา่ มะตูมซาอุ เปน็ พชื วงศเ์ ดียวกบั มะม่วง พืช ในวงศน์ มี้ ีทง้ั พืชทร่ี บั ประทานได้ ใช้เปน็ ผกั ไดแ้ ก่ ยอดมะมว่ งหมิ พานต์ มะม่วง และพืชทีเ่ ป็นพิษ เชน่ รกั หลวง เนือ่ งจากมีสารท่ีมีฤทธิเ์ ปน็ กรด เช่น urushiol และ cardol เปน็ ต้น พชื ในวงศน์ ส้ี ่วนใหญ่พบสารท่เี ป็น กรดในนา้ ยางใสจากใบและลาตน้ แต่ความเปน็ พษิ มากน้อยต่างกนั ขน้ึ อยกู่ ับชนิดและปรมิ าณของสารทพี่ บ จะเห็นไดว้ ่า ยางมะม่วง กม็ ี สารกลุ่มนแ้ี ต่พบความเป็นพษิ น้อยมาก เรายงั กินมะมว่ งโดยเฉพาะ มะมว่ งดบิ หรอื กนิ ยอดมะม่วงหมิ พานต์ดบิ ได้ จากรายงานวจิ ัยและบทความของตา่ งประเทศ ยางของมะตมู ซาอุ มีสาร urushiol และ cardol เช่นเดยี วกนั แตค่ วามเปน็ พษิ ต่า อยา่ งไร กด็ ียางกอ็ าจทาใหเ้ กดิ การแพ้ แบบเป็นผน่ื แดง อกั เสบ บวม จากการ สมั ผสั ไดเ้ ช่นเดียวกัน ส่วนดอกและผลอาจทาใหร้ ะคายเคอื งทางเดนิ หายใจ การกนิ ผลอาจทาให้อาเจยี น มรี ายงานว่า ในเมล็ดมสี ารกล่มุ triterpene ทีท่ าให้ระคายเคอื งทางเดินอาหาร ท้องเสีย และ อาเจยี น เปน็ อนั ตรายกับนก อาจทาให้นกทก่ี นิ ผลไม้น้ีเขา้ ไปเปน็ อมั พาต แต่ ข้อมูลจากบางแหลง่ ระบวุ า่ ไม่เปน็ อนั ตรายต่อนก นอกจากน้ีการทาลาย ซากสว่ นของพืชเมอื่ ตัดแตง่ กิง่ หา้ มใชว้ ิธีเผา เพราะจะทาให้เกดิ กลนิ่ ควนั ทร่ี ะคายเคือง รายงานความเปน็ พิษเหล่านเี้ ป็นไม่เคยพบรายงาน ความเป็นพิษ ในประเทศไทย เนอ่ื งจากเปน็ พชื วงศเ์ ดยี วกบั มะมว่ ง มี สารอยใู่ นกลมุ่ เดยี วกนั จงึ ตัง้ ขอ้ สงั เกตได้วา่ ถ้าแพย้ างมะม่วง ก็น่าจะ แพย้ างของต้นนไี้ ด้เชน่ เดียวกนั ดงั นน้ั หากคนท่ยี ังไมเ่ คยกนิ มะตมู ซาอุ

แต่กังวลว่า ตนเองจะแพ้หรือไม่ ใหส้ ังเกตจุ ากการแพย้ างมะม่วง จาก การทานมะมว่ งดบิ หรอื มะมว่ งอ่อน ถา้ มคี วามรสู้ ึกคนั แสบ ริมฝปี าก บางครั้งผวิ ไหม้ ทาใหข้ อบรมิ ฝปี ากกลายเป็นสีดา น่ันเป็นลกั ษณะที่แพ้ ยางมะม่วง ซึง่ กต็ อ้ งหลกี เลีย่ งไมก่ ิน ไมส่ ัมผสั อยา่ งไรก็ดี สาหรบั เคย รับประทานพืชชนดิ น้แี ล้วแลว้ มอี าการแสบปาก คันคอ กค็ อื อาการ แสดงของการระคายเคอื งทีเ่ กิดจากยางไดเ้ ชน่ เดยี วกนั สาหรับคนท่ีไม่ เคยมีอาการดังกลา่ ว กส็ ามารถรบั ประทานได้ โดยใชเ้ ฉพาะส่วนใบ และยอดออ่ น เทา่ น้นั การรับประทานเปน็ ผักสด ให้ลา้ งและแช่นา้ จน ยางออกมากทส่ี ดุ และให้รับประทานพอควร ไม่มากเกินไป สรปุ ไดว้ ่าการกนิ ใบมะตมู ซาอแุ บบสด จะทาใหเ้ พม่ิ กากใย อาหาร ขบั ถ่ายไดด้ ี แต่ควรระวงั ในการสมั ผสั ยาง โดยล้างผกั ใหส้ ะอาด และแชน่ า้ นาน ๆ ก่อนนามารับประทา