กาพย์พระไชยสุริยา

กาพย์พระไชยสุริยา



ก คำนำ หนังสือเล่มนี้มีเนือหาเกี่ยวกับ วิชาภาษาไทย เรื่อง กาพย์พระไชยสุริยา เพื่อนำไปใช้ในการเรียนรู้ สามารถนำไปรระยุกต์ใช้ในการจดการเรียนการ สอนให้เกิดประโยชน์ต่อผู้ที่สนใจหรือผู้เรียนต่อไป จัดทำโดย ใบเฟิร์น บุญเหลือ

สารบัญ ข เรื่อง หน้า ความเป็นมา ๑ ประวัติผู้แต่ง ๓ ตัวละคร ๔ เรื่องย่อ ๘ ลักษณะคำประพันธ์ ๑o คุณค่าจากเรื่อง ๑๔ ข้อคิด ๑๗ เกร็ดความรู้ ๑๘ เสริมความรู้ ๑๙

สารบัญ ข เรื่อง หน้า คำศัพท์น่ารู้ ๒o เกมทายตัวละคร ๒๑ บรรณานุกรม ๒๒ ประวัติผู้จัดทำ ๒๔

๑ ความเป็นมา ผู้แต่ง สุนทรภู่ ปีที่แต่ง สมัยรัชกาลที่ ๓ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ปี พ.ศ. ๒๓๘๒ - ๒๓๘๕ ขณะบวชอยู่ที่วัด เทพธิดาราม

๒ ความเป็นมา (ต่อ) จุดประสงค์การแต่ง เพื่อใช้เป็นหนังสือหัดอ่านเขียนคำที่สะกด ตามมาตราสำหรับเด็ก ผูกเรื่องเป็นนิทาน สอน ศีลธรรมในด้านความผิดชอบชั่วดี

๓ ประวัติผู้แต่ง สุนทรภู่ เกิดเมื่อวันที่ ๒๖ มิถุนายน พ.ศ. ๒๓๒๙ ยุคต้นแผ่นดินรัชกาลที่ ๑ เมื่อเติบโตขึ้นเข้ารับราชการในวัง หลวงเป็นนักปราชญ์ราชบัณฑิต ประจำ ราชสำนักราชกาลที่ ๒ ออกบวชในรัชกาลที่ ๓ อยู่วัดเทพ ธิดาราม นานถึง ๑๘ ปี (พ.ศ. ๒๓๖๗ - ๒๓๘๕ อายุ ๓๘ - ๖๕ ปี) แล้วลาสึก ออกมารับราชการในวังหน้ากับสมเด็จ พระปิ่ นเกล้าฯ ถึงแก่กรรมในรัชการที่ ๔ เมื่อ พ.ศ. ๒๓๙๘ อายุ ๖๙ ปี

๔ ตัวละคร พระไชยสุริยา เป็นกษัตริย์ ปกครอง เมืองสาวัตถี ปกครอง เมืองด้วยทศพิธราชธรรม

๕ ตัวละคร (ต่อ) พระนางสุมาลี มเหสีของพระไชย สุริยา ร่วมกันปกครอง เมืองสาวัตถี

๖ ตัวละคร (ต่อ) เหล่าข้าราชบริพาร ลุ่มหลงในอำนาจ ไม่มีศีลธรรม มัวเมาใน อบายมุข หลุ่มหลงใน อิสตรี ไม่นับถือศาสนา ไร้ความเมตตาปราณี

๗ ตัวละคร (ต่อ) พระฤาษี มีเมตตา ผู้รู้ในธรรม มีวิชาเข้าฌานได้

๘ เรื่องย่อ พระไชยสุริยาเป็นกษัตริย์ครองเมืองสาวัตถีมีมเหสี ชื่อสุมาลี บ้านเมืองอุดมสมบูรณ์และเป็นสุขมาช้านานจน กระทั่งเมื่อข้าราชบริพาร และผู้มีอำนาจพากันลุ่มหลง ในอบายมุข และเที่ยวข่มเหงราษฎรจนเดือดร้อนไปทั่ว ในที่สุด นป่าก็ไหลบ่าท่วมเมืองจนผู้คนล้มตาย ผู้ที่มี ชีวิตรอดก็หนีออกจากเมืองไป ทิ้งสาวัตถีกลายเป็น เมืองร้าง

๙ เรื่องย่อ พระไชยสุริยาพามเหสีและข้าราชบริพารหนีลงเรือ สำเภาออกจาเมองแต่ถูกพายุใหญ่พัดเรือแตก พระไชย- สุริยากับนางสุมาลีว่ายน้ำไปขึ้นฝั่ งแล้วรอนแรมไปในป่า พระฤาษีรูปหนึ่งเข้าฌานเห็นพระไชยสุริยา กับนางสุมาลี ต้องทนทุกข์ทรมานก็เวทนา เพราะเห็นว่าพระไชยสุริยา ทรงเป็นกษัตริย์ที่ดี แต่ประสบเคราะห์กรรมเพราะหลงเชื่อ เสนา อำมาตย์ จึงเทศนาโปรดจนทั้งสองศรัทธาและ บำเพ็ญธรรมจนได้ไปเกิดบนสวรรค์

๑o ลักษณะคำประพันธ์ กาพย์ยานีย์ ๑๑ พบในบทของแม่ ก กา แม่กก แม่กด แม่กบ กาพย์ฉบัง ๑๖ พบในบทแม่ ก กา แม่กง แม่กม แม่เกย กาพย์สุรางคนางค์ ๒๘ พบในบทแม่กน

๑๑ ลักษณะคำประพันธ์ แผนผังกาพย์ยานีย์ ๑๑

๑๒ ลักษณะคำประพันธ์ แผนผังกาพย์ฉบัง ๑๖

๑๓ ลักษณะคำประพันธ์ แผนผังกาพย์สุรางคนางค์ ๒๘

๑๔ คุณค่าจากเรื่อง ๑. ด้านวรรณศิลป์ ๑.๑ การใช้คำง่าย ๆ บรรยายเห็นภาพ ชัดเจน เช่น ข้าเฝ้าเหล่าเสนา มีกิริยาอะฌาศัย พ่อค้ามาแต่ไกล ได้อาศัยในพารา ๑.๒ ใช้ถ้อยคำเกิดจินตภาพ การพรรณนา บรรยากาศและธรรมชาติ สิ่งแวดล้อม เช่น วันนั้นจันทร มีดารากร เป็นบริวาร เห็นสิ้นดินฟ้า ในป่าท่าธาร มาลีคลี่บาน ใบก้านอรชร

๑๕ คุณค่าจากเรื่อง ๑.๓ ใช้โวหารนาฎการ คือ เห็นกิริยาอาการ ที่ทำต่อเนื่อง เช่น เห็นกวางย่างเยื้อยงชำเลืองเดิน เหมือนอย่างนางเชิญ พระแสงสำอางข้างเคียง ๑.๔ การใช้ความเปรียบว่าสิ่งหนึ่งเหมือนกับ สิ่งหนึ่ง หรือ อุปมา คือ การเปรียบเทียบสิ่งหนึ่ง เหมือนกับอีกสิ่งหนึ่ง ทำให้เข้าใจได้ชัดเจน เช่น กลางไพรไก่ขันบรรเลง ฟังเสียงเพียงเพลง ซอเจ้งจำเรียงเวียงวัง

๑๖ คุณค่าจากเรื่อง ๑.๕ การเลียนเสียงธรรมชาติ คือ การนำ เสียงที่ได้ยิน มาบรรยาย ซึ่งจะทำให้เกิดมโนภาพ เหมือนได้ยินเสียงนั้นจริง ๆ เช่น ยูงทองร้องกะโต้งโห่งดัง เพียงฆ้องกลองระฆัง แตรสังข์กังสดาลขานเสีย ๑.๖ การเล่นเสียง คือ การเล่นเสียงสัมผัส ซึ่งหมายถึง พยางค์ที่คล้องจองกันด้วยเสียงสระ และเสียงพยัญชนะ เช่น ขึ้นกงจงจำสำคัญ ทั้งกนปนกัน รำพันมิ่งไม้ในดง ไกรกร่างยางยงสูงระหง ตะลิงปลิงปริงประยงค์ คันทรงส่งกลิ่นฝืนฝาง

๑๗ ข้อคิด สังคมที่สงบสุขเกิดจากพลเมืองทุกหน่วย ในสังคมกระทำตามหน้าที่และความรับผิดชอบ ของตนเป็นอย่างดี

๑๘ เกร็ดความรู้ สุทรภู่ได้แต่งกาพย์พระไชยสุริยา เพื่อถวายพระอักษรแก่เจ้าฟ้า ชายกลางและเจ้าฟ้าปิ๋ ว พระโอรสในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศ หล้านภาลัยและเจ้าฟ้ากุณฑลทิพยวดี พระอัครชายา ต่อมาในสมัยรัชกาลที่ ๕ เมื่อพระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร) ได้แต่งมูลบทบรรพกิจ (หนึ่งในตำราภาษาไทยที่ใช้ ในโรงเรียนหลวงขณะนั้น) ก็มีการสอดแทรกกาพย์พระไชยสุริยา ลงไปในบทเรียนนี้ด้วย และในปัจจุบัน กาพย์พระไชยสุริยา ก็ยัง ปรากฏในบทเรียน

๑๙ เสริมความรู้ กาพย์พระไชยสุริยาเป็นบทสวดในการสวดโอ้เอ้วิหารราย ซึ่ง เป็นการสวดที่มีมาตั้งแต่สมัยอยุธยา เดิมสวดโอ้เอ้วิหารรายนั้น ใช้มหาชาติคำหลวงเป็นบทสวด จนกระทั่งในรัชสมัยของพระบาท สมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ ๔) ก็ได้มีการ สวดรอบ ศาลารายรอบพระอุโบสถในวัดพระศรีรัตนศาสดารามทั้ง ๑๒ ศาลา ซึ่งกรมธรรมการ (หน่วยงานที่รับผิดชอบการสวดในขณะ นั้น) มีจำนวนข้าราชการในกรมค่อนข้างน้อย และผู้ฟังก็ไม่ค่อย สนใจการสวดเทียบมูลบทนัก รัชกาลที่ ๔ จึงโปรดเกล้าให้นักเรียน โรงทานมาสวดตามหนังสือกาพย์เรื่องพระไชยสุริยาของสุนทรภู่ การสวดโอ้เอ้วิหารรายจึงใช้กาพย์เรื่องพระไชยสุริยาเป็นบทสวด มาจนถึงทุกวันนี้

๒o คำศัพท์น่ารู้ ดารา หมายถึง ดวงดาว มาลี หมายถึง ดอกไม้ อรชร หมายถึง งาม อิสตรี หมายถึง หญิง ทศพิศราชธรรม หมายถึง10 ประการที่พระเจ้าแผ่นดิน ทรงประพฤติเป็นหลักธรรมประจำพระองค์

๒๑ เกมทายตัวละคร คำชี้แจง: ให้นักเรียนอ่านประโยคที่กำหนดให้แล้วนำคำ ไปเติมลงในช่องว่าให้ถูกต้อง สุนทรภู่ พระไชนสุริยา ฤาษี เมืองสาวัตถี สุมาลี ๑. ใครคือผู้แต่งกาพย์พระไชยสุริยา ๒. ใครคือกษัตริย์เมืองสาวัตถี ๓. ใครคือผู้เทศนาธรรมให้พระไชยสุริยา และนางสุมาลีฟัง ๔. ใครคือมเหสีของพระไชยสุริยา

๒๒ บรรณานุกรม ลักษนา กะชาบัน. (๒๕๖๔). กาพย์เรื่องพระไชยสุริยา ชั้น มัธยมศึกษาปีที่ 1 วิชาภาษาไทย. [ออนไลน์]. เข้าถึงจาก : https://blog.startdee.com. [๒๕๖๕, สิงหาคม ๑๑] ดวงหทัย ลือดัง. (๒๕๕๘). กาพย์พระไชยสุริยา แบบเรียนของ สุนทรภู่. [ออนไลน์]. เข้าถึงจาก : https://erp.mju.ac.th/ open File.aspx?id=MTQ3MzQ2. [๒๕๖๕, ธันวาคม, ๑๓] ทีมงานทรูปลูกปัญญา. (๒๕๖๕). ภาษาไทย ม. ๓ เรื่อง กาพย์ พระไชยสุริยา. [ออนไลน]. เข้าถึงจาก : https://www.true plookpanya.com/learning/detail/31814. [๒๕๖๕, สิงหาคม ๑๔]

๒๓ บรรณานุกรม โชษิตา มณีใส. (๒๕๕๕). พินิจกาพย์พระไชยสุริยาของสุนทรภู่. [ออนไลน์]. เข้าถึงจาก : http://legacy.orst.go.th /royin2014/upload/246/FileUpload/2926_3871.pdf. [๒๕๖๕, ธันวาคม ๑๕] จิราภรณ์ หอมกลิ่น. (๒๕๕๒). เล่าเรื่องแบบเรียนของสุนทรภู่. [ออนไลน์]. เข้าถึงจาก : https://kroobannok .com/blog/14591. [๒๕๖๕, ธันวาคม ๑๕]

๒๔ ประวัติผู้จัดทำ นางสาวใบเฟิร์น บุญเหลือ สาขาวิชาภาษาไทย ชั้นปีที่ ๓ คณะครุศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ์ รหัสนักศึกษา ๖๓๑๑o๒oo๘๑๑๖ อีเมล : st๖๓๑๑o๒oo๘๑๑๖@gmail.com