การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม การสูบบุหรี่

การปรบั เปล่ยี นพฤติกรรม การสูบบุหร่ี ส�ำหรับวัยทำ� งาน กองสุขศกึ ษา กรมสนบั สนุนบริการสุขภาพ กระทรวงสาธารณสขุ

การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม การสบู บหุ ร่ี ส�ำหรับวัยท�ำงาน กองสขุ ศกึ ษา กรมสนบั สนนุ บรกิ ารสขุ ภาพ กระทรวงสาธารณสขุ



สถานการณ์สุขภาพในปจั จบุ นั คนไทยทุกกล่มุ วัยต้องเผชิญกับภยั คกุ คามจากโรค ไมต่ ดิ ตอ่ เรอื้ รงั โดยเฉพาะโรคเบาหวาน ความดนั โลหติ สงู มะเรง็ โรคหวั ใจและหลอดเลอื ด มีแนวโน้ม เพิ่มข้ึนอย่างรวดเร็ว มีสาเหตุสําคัญจากการมีพฤติกรรมสุขภาพไม่ถูกต้อง ในการด�ำเนนิ ชวี ติ ของประชาชน มปี จั จยั หลกั จากการด�ำเนนิ ชวี ติ ทม่ี พี นื้ ฐานทางวฒั นธรรม ความเชอ่ื คา่ นิยม และปัจจยั ลอ้ มทางสังคมและทางกายภาพ ก่อให้เกิดภาวะความเส่ียง ตอ่ สขุ ภาพของประชาชน และเมอื่ เกดิ การเจบ็ ปว่ ยดว้ ยโรคไมต่ ดิ ตอ่ เรอื้ รงั สญู เสยี คา่ ใชจ้ า่ ย ในการรักษาพยาบาล ย่อมส่งผลต่อคุณภาพชีวิต เศรษฐกิจและสังคม ของประเทศ ดังน้ัน การมีพฤติกรรมสุขภาพท่ีถูกต้อง เหมาะสม ในพฤติกรรม 3อ 2ส (พฤติกรรม ออกกําลงั กาย อาหาร อารมณ์ สูบบหุ ร่ี และสุรา) จะช่วยลดความเส่ียงตอ่ การเจ็บปว่ ย จากโรคไมต่ ดิ ต่อเรอ้ื รังไดเ้ ป็นอย่างมาก พฤติกรรมการสูบบุหรี่ เป็นพฤติกรรมเส่ียง เม่ือสูบแล้วท�ำให้เกิดผลเสียต่อ สุขภาพของตนเอง และคนใกล้ชิดรอบข้าง ก่อให้เกิดการเจ็บป่วยและป่วยจากโรค ไมต่ ิดต่อเรอื้ รัง เชน่ โรคหวั ใจ โรคถงุ ลมโปง่ พอง โรคมะเรง็ ปอด ความดนั โลหิตสูง ฯลฯ เพ่ือเป็นการดูแลสุขภาพ และป้องกันตนเอง ครอบครัว ชุมชนจากภัยของบุหร่ี จงึ ควรปรบั เปลีย่ นพฤติกรรมให้ถกู ตอ้ งตามเกณฑ์ ดว้ ยการไมส่ ูบบุหรี่ โดยกล่มุ ผู้ไมเ่ คย สูบบุหร่ีต้องไม่ไปทดลองสูบบุหร่ีและกลุ่มผู้ท่ีสูบบุหร่ี ควรลด และเลิกการสูบบุหรี่ เพื่อสุขภาพท่ีดี ของตนเอง ครอบครัว และชุมชนให้ปลอดภัยจากโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง ซ่ึงเปน็ โรคทปี่ ้องกันไดด้ ว้ ยตนเอง เอกสาร การปรับเปล่ียนพฤติกรรมการสูบบุหร่ี ส�ำหรับวัยท�ำงาน ฉบับนี้ ไดจ้ ดั ท�ำขน้ึ โดยกองสขุ ศกึ ษา กรมสนบั สนนุ บรกิ ารสขุ ภาพ รว่ มกบั ส�ำนกั ควบคมุ การบรโิ ภค ยาสบู กรมควบคมุ โรค และผ้ทู รงคณุ วฒุ ิจากมหาวิทยาลัย มเี นอ้ื หาสาระประกอบดว้ ย สถานการณ์และแนวโน้มการเกิดพฤติกรรมเส่ียง ตัวช้ีวัดและเกณฑ์พฤติกรรม และ กระบวนการปรบั เปลย่ี นพฤตกิ รรมการสบู บหุ รี่ ส�ำหรบั วยั ท�ำงาน โดยมงุ่ หวงั ใหก้ ลมุ่ แกนน�ำ สุขภาพ และเจ้าหน้าท่ีสาธารณสุข ใช้เป็นแนวทางการด�ำเนินงานการปรับเปลี่ยน พฤตกิ รรมการสบู บหุ รส่ี �ำหรบั วยั ท�ำงาน ใหม้ ปี ระสทิ ธภิ าพ เกดิ ประโยชนต์ อ่ ชมุ ชนตอ่ ไป กองสขุ ศึกษา กรกฎาคม 2558



หน้า บทท่ี 1 สถานการณแ์ ละแนวโน้มปญั หาสขุ ภาพ 7 ที่เกดิ จากพฤติกรรมการสบู บุหรข่ี องคนไทย 1.1 ความเชือ่ มโยงของพฤติกรรมการสูบบุหรีก่ ับปญั หาสุขภาพ 8 1.2 การวิเคราะห์พฤตกิ รรมเส่ียงการสูบบุหร่ี 13 และปัจจยั ของพฤติกรรมเสยี่ ง 1.3 แนวโนม้ การเกิดพฤตกิ รรมเส่ียงการสูบบุหรก่ี ับปัญหาสขุ ภาพ 15 ในอนาคต บทที่ 2 พฤติกรรมท่ีพึงประสงค์และเกณฑพ์ ฤตกิ รรมการสบู บุหรี่ 17 2.1 พฤตกิ รรมที่พึงประสงคก์ ารสบู บุหรขี่ องคนไทย 17 2.2 ตัวชี้วดั และเกณฑ์พฤตกิ รรมข้นั พืน้ ฐาน (คุณลักษณะของ 18 พฤตกิ รรมการไม่สูบบหุ ร่ี) บทที่ 3 กระบวนการปรับเปลย่ี นพฤตกิ รรมการสูบบุหร ี่ 22 3.1 การปรับเปลยี่ นพฤติกรรมการสูบบุหรี่ 23 โดยประชาชน และชมุ ชน 37 3.2 การปรบั เปลีย่ นพฤตกิ รรมการสบู บุหร่ี โดยเจ้าหน้าทส่ี าธารณสขุ บรรณานุกรม 41 ภาคผนวก 42 1. การประเมนิ พฤตกิ รรมการสูบบุหร ่ี 42 1.1 แนวทางการวดั และประเมินการเปลย่ี นแปลงพฤตกิ รรม 42 การสบู บหุ ร่ี 43 1.2 แบบประเมนิ พฤติกรรมการสูบบุหร ี่ 44 1.3 ประเมนิ ความเสีย่ งตนเองในการสบู บุหร่ี 45 (คณุ เส่ยี งแลว้ รึยงั ...) 46 2. มาตรการทางสังคม กฎหมาย เพือ่ ลดปจั จยั เสี่ยง เกีย่ วกับยาสบู 5 มาตรการ 3. เขต / สถานท่ี ห้ามสบู บหุ ร่ี 100%



1บทท่ี สถานการณแ์ ละแนวโน้ม ปัญหาสขุ ภาพทเี่ กิดจากพฤติกรรม การสบู บุหรข่ี องคนไทย ข้อมลู การส�ำรวจของส�ำนกั งานสถิตแิ หง่ ชาติในปี พ.ศ. 2557 พบวา่ ประชากรไทยอายุ 15 ปขี ึ้นไปบรโิ ภคยาสูบ 11.4 ล้านคน (รอ้ ยละ 20.7) โดยเปน็ ผสู้ บู บุหรเี่ ป็นประจ�ำ 10 ลา้ นคน (รอ้ ยละ 18.2) และ เปน็ ผสู้ บู บุหรี่นานๆ คร้งั 1.4 ลา้ นคน (ร้อยละ 2.5) อตั ราการสูบบหุ รี่ตามกลุ่มวัย พบว่า กลุ่มวัยท�ำงาน อายุ 25-59 ปี มีอัตราการสูบบุหรี่สูงสุด (ร้อยละ 23.5) รองลงมาคือ กลมุ่ ผสู้ ูงอายุ อายุ 60 ปขี ้นึ ไป (ร้อยละ 16.6) และ กลุ่มเยาวชน อายุ 15-24 ปี (ร้อยละ 14.7) อัตราการสูบบุหรี่ของผู้ชายมากกว่าผู้หญิง 18.4 เท่า (ร้อยละ 40.5 และ 2.2 ตามล�ำดับ) อัตราการสูบบุหรี่ของพ้ืนที่นอกเขตเทศบาลมีอัตราการสูบบุหรี่สูงกว่า ในเขตเทศบาล 1.3 เท่า (ร้อยละ 23.0 และ 18.0 ตามล�ำดับ) อัตราการสบู บหุ ร่ีของประชากรอายตุ ้ังแต่ 15 ปีขึ้นไป ในภาพรวม พบวา่ ในช่วงปี 2547 – 2552 อตั ราการสบู บหุ รม่ี ีแนวโนม้ ลดลง (รอ้ ยละ 23.0 และ 20.7 ตามล�ำดบั ) ปี 2554 อตั ราการสบู เพม่ิ ขึน้ อีกเป็นรอ้ ยละ 21.4 และในปี 2556 ลดลงเหลอื ร้อยละ 19.9 ผลส�ำรวจของ กรมควบคมุ โรค กระทรวงสาธารณสุข คร้ังล่าสุดในปี 2557 มีอัตราการ สูบบุหรเ่ี พ่ิมข้นึ เปน็ รอ้ ยละ 20.7 เมือ่ เปรยี บเทียบอตั ราการสูบบุหรป่ี ี 2557 กับปี 2556 พบวา่ ท้งั เพศชายและหญิง มอี ตั ราการสบู บหุ ร่ีเพมิ่ สงู ขนึ้ ผ้ชู ายเพ่มิ จากร้อยละ 39.0 เปน็ 40.5 ผู้หญงิ เพ่ิมเพยี งเลก็ นอ้ ยจาก รอ้ ยละ 2.1 เป็น 2.2 และไดท้ �ำการส�ำรวจความคิดเหน็ ของประชาชนเกีย่ วกบั โรคและภัยสุขภาพ เรื่องบุหรี่ ในชาวไทยอายุ 15 ปีขึ้นไป จ�ำนวน 3,200 ราย ในพื้นท่ีทุกภาค ของประเทศ รวม 27 จังหวัด จากผลการส�ำรวจข้อมูลพบว่า 1. กลุ่มตัวอย่างเพศชายสูบบุหรี่ มากมากว่าเพศหญงิ 2. กล่มุ ตัวอย่างอายรุ ะหวา่ ง 31 - 45 ปี สบู บุหร่ีมากกว่ากลุ่มอายุอ่นื ๆ 3. สาเหตุ สว่ นใหญท่ ีส่ ูบบุหร่ี คอื อยากลอง รอ้ ยละ 50.3 รองลงมา คอื คลายเครยี ด รอ้ ยละ 43.8 และ เพอื่ นชวน รอ้ ยละ 31.0 ตามล�ำดบั 4. ถ้ามมี าตรการขน้ึ ราคาบหุ รกี่ ลมุ่ ตวั อยา่ งส่วนใหญไ่ มซ่ ้อื สบู รอ้ ยละ 44.2 รองลงมา คอื จะซอื้ สบู รอ้ ยละ 43.3 และเลกิ สบู บหุ รี่ รอ้ ยละ 7.2 และ 5. กลมุ่ ตวั อยา่ ง ทราบหรือไม่ว่า การเลิกบุหรี่ต้องท�ำอย่างไร กลุ่มตัวอย่างส่วนใหญ่ทราบว่าการเลิกบุหรี่ต้องท�ำ อย่างไร ร้อยละ 56.0 แต่กไ็ ม่สามารถเลกิ ได้ เนอ่ื งมาจากไม่มีแรงจูงใจในการเลิกบุหร่ีมากพอ หรือ สูบบุหร่ีมานานแล้วจนไม่สามารถเลิกได้ 6. ถ้ามีการขึ้นภาษีบุหร่ี เพ่ือลดนักสูบหน้าใหม่ท่านเห็น ดว้ ยหรอื ไม่ กลมุ่ ตวั อยา่ งสว่ นใหญ่ เหน็ ดว้ ย รอ้ ยละ 52.8 รองลงมาไม่เหน็ ด้วย ร้อยละ 30.9 และ ไม่แนใ่ จ รอ้ ยละ16.3 การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม 7 การสูบบุหรี่ส�ำหรับวัยท�ำงาน

กลา่ วโดยสรปุ จากสถานการณก์ ารสบู บหุ รข่ี องคนไทยยงั คงมแี นวโนม้ เพมิ่ ขน้ึ มผี สู้ บู บหุ รี่ เปน็ เพศชายมากกวา่ เพศหญงิ 20 เทา่ มนี กั สบู หนา้ ใหมเ่ กดิ ขนึ้ ราว 2-3 แสนคนตอ่ ปี ซง่ึ การสบู บหุ ร่ี เป็นสาเหตุส�ำคัญของการเสียชีวิตก่อนวัยอันควร องค์การอนามัยโลกคาดการณ์ว่าประชากร ที่สูบบุหร่ีอยู่ในปัจจุบัน จะเสียชีวิตประมาณ 450 ล้านคนใน 50 ปีข้างหน้า ซ่ึงการลดจ�ำนวน ผู้สูบบุหรี่ในปัจจุบันได้ 50% จะลดการเสียชีวิตจากโรคท่ีเกิดจากการสูบบุหร่ี ลดการเสียชีวิต ก่อนวัยอันควรได้ 20-30 ล้านคน ใน 25 ปีข้างหน้า ในปัจจุบันมีความพยายามด�ำเนินการ จากหน่วยงาน / ภาคี / เครือข่ายท่ีมีหน้าท่ีควบคุมยาสูบทุกภาคส่วนได้ให้ความส�ำคัญการลด การเข้าถึงยาสูบเน้นกลุ่มเยาวชน (นักสูบหน้าใหม่) การให้สิทธิการเข้าถึงบริการการเลิกบุหร่ี การลดควนั บหุ รม่ี อื สอง การปฏริ ปู กฎหมาย ปรบั โครงสรา้ งภาษสี รรพสามติ และการบงั คบั ใชก้ ฎหมาย อย่างเข้มงวด ในระดับภูมิภาคได้พัฒนาศักยภาพ สนับสนุนให้มีจุดจัดการ ในระดับจังหวัด มีทีมกระบวนการเรียนรู้ เพอ่ื จดั การปัญหา และรบั ผิดชอบงานควบคมุ ยาสบู ในระดับพื้นทีท่ ่จี ริงจงั และยั่งยนื 1.1 ความเชอ่ื มโยงของพฤติกรรมการสูบบหุ รี่กบั ปญั หาสุขภาพ การสบู บหุ รม่ี ผี ลโดยตรงตอ่ สขุ ภาพ ทง้ั ตวั ผสู้ บู บหุ รเ่ี อง และคนรอบขา้ งทไี่ ดร้ บั ควนั บหุ ร่ี การสูบบุหรี่จะส่งผลกระทบต่อสุขภาพทั้งในระยะส้ัน และระยะยาว อันเป็นผลเน่ืองมาจากควัน จากการสูบบุหร่ี เพราะในควันบุหร่ีมีสารพิษที่เป็นอันตรายต่อร่างกายของคนอยู่เป็นจ�ำนวนมาก ถา้ รบั สารพษิ จากควนั บหุ รอ่ี ย่างต่อเนื่อง จะท�ำให้เกดิ โรคต่างๆ ตามมาในระยะยาว จากตารางการ เช่อื มโยง ของพฤติกรรมการสบู บหุ รก่ี ับปัญหาสุขภาพ ดงั ต่อไปนี้ 8 การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม การสูบบุหร่ีส�ำหรับวัยท�ำงาน

ตาราง ความเชือ่ มโยงของพฤติกรรมการสบู บุหร่กี บั ปญั หาสุขภาพ ระยะเวลาสน้ั ระยะเวลายาว - ประสาทสมั ผัสของการรับรู้ กลน่ิ และรส --โรคมะเรง็ ปอดและมะเรง็ ในสว่ นต่างๆ ของร่างกาย จะท�ำหนา้ ทไ่ี ดล้ ดลง เชน่ กล่องเสียง ล�ำคอ หลอดอาหาร และกระเพาะ - แสบตา นำ้� ตาไหล ปสั สาวะ - ระดับคารบ์ อนมอนอกไซด์ ในปอดและ - โรคเส้นเลือดหวั ใจตบี และโรคหวั ใจขาดเลือด มีความ ในกระแสเลือดเพ่มิ สงู ข้ึน เส่ยี งตอ่ การเกดิ อาการ หวั ใจวาย - หัวใจเตน้ เร็วขน้ึ และความดันโลหิตสูงขน้ึ - โรคหลอดเลือดสมอง หลอดเลือดส่วนอน่ื ๆ ตบี ตนั - มีกรดในกระเพาะอาหารมากขนึ้ และหลอดเลือดใหญท่ รวงอกและชอ่ งทอ้ งโป่งพอง - เกดิ กลนิ่ ทีน่ ่ารังเกยี จตามร่างกาย และ เสอ้ื ผ้า - โรคถุงลมโป่งพอง โรคหลอดลมอกั เสบเร้ือรงั - ลมหายใจมีกลน่ิ เหม็น และมีกล่นิ ปาก - ท�ำใหส้ มรรถภาพทางเพศเส่ือมจากการอดุ ตัน ของเส้นเลอื ดขนาดเล็กทีไ่ ปเลีย้ งประสาทท่ีเกย่ี วกบั การควบคมุ การแข็งตวั ของ อวยั วะเพศ - เกดิ อาการเสน้ เลือดท่ไี ปเลีย้ งแขนและขาตบี ตนั อาจตอ้ งตดั แขนหรอื ขาทิ้ง ผลกระทบต่อสุขภาพ การสบู บุหรี่ ผลกระทบตอ่ สุขภาพ คนรอบขา้ ง ระยะเวลาสน้ั ระยะเวลายาว - เกิดการระคายเคอื งตอ่ จมกู ตา คอ ปวดศรี ษะ - เกดิ การระคายเคืองต่อจมกู ตา คอ ปวดศรี ษะ ไอ ไอ คล่ืนไส้ เกดิ ความรู้สึกไม่สบาย คล่ืนไส้ เกิดความรสู้ กึ ไม่สบาย - ท�ำใหม้ ีอาการก�ำเริบมากข้นึ ในผู้ที่เป็นโรค - ท�ำให้มอี าการก�ำเรบิ มากขน้ึ ในผู้ที่เปน็ โรคภูมแิ พ้ ภูมิแพ้ โรคหอบหดื และโรคปอดเรอ้ื รงั อน่ื ๆ โดย โรคหอบหืดและโรคปอดเรือ้ รังอ่ืนๆ โดยจะมีอาการ จะมอี าการหายใจติดขัดหรอื ถงึ ขนั้ เหนอ่ื ยหอบ หายใจตดิ ขัดหรอื ถึงขน้ั เหนือ่ ยหอบ - ในผู้ได้รับควนั บหุ ร่ที ่เี ปน็ โรคหวั ใจจะท�ำให้เกิด - ในผไู้ ดร้ บั ควนั บุหร่ที เ่ี ปน็ โรคหัวใจจะท�ำให้เกดิ อาการเลอื ดไปเลี้ยงหัวใจไม่พอมากขึ้น เกดิ อาการเลอื ด ไปเลย้ี งหวั ใจไมพ่ อมากขึน้ เกดิ อาการ อาการจกุ เสยี ดหนา้ อกได้ จุกเสียดหนา้ อกได้ การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม 9 การสูบบุหร่ีส�ำหรับวัยท�ำงาน

การสบู บหุ รเี่ ปน็ สาเหตขุ องการเกดิ โรคตา่ งๆ มากกวา่ 25 ชนดิ และท�ำใหอ้ ตั ราเสย่ี งของ การเกดิ โรคหัวใจสูงขน้ึ เป็น 2 เท่าอตั ราเสี่ยงของการเกิดโรคถงุ ลมโปง่ พอง สูงขนึ้ เป็น 6 เทา่ และ อัตราเสี่ยงของการเกิดโรคมะเร็งปอดสูงข้ึนเป็น 10 เท่าการสูบบุหร่ีท�ำให้ผู้สูบอายุสั้นลงโดยเฉลี่ย 5-8 ปี ผสู้ บู บหุ ร่ที ี่เร่ิมสบู ตัง้ แต่วยั ร่นุ และไม่หยดุ สูบ รอ้ ยละ 50 จะเสียชวี ิตดว้ ยโรคที่เกดิ จากการ สูบบหุ รี่ และครึ่งหน่งึ ของจ�ำนวนน้จี ะเสียชวี ิตในวัยกลางคนก่อนอายุ 70 ปี โรค ทเ่ี กดิ จากการสบู บหุ ร่ี ดังนี้ โรคหวั ใจ เปน็ สาเหตกุ ารเสยี ชวี ติ อนั ดบั หนงึ่ ของคนไทย โดยสว่ นใหญเ่ ปน็ โรคเสน้ เลอื ด หวั ใจตบี ซ่งึ การสบู บุหรเี่ ป็นสาเหตุที่ส�ำคัญ ผสู้ ูบบุหร่ี มโี อกาสหวั ใจวายตายในอายุ 30-40 ปี สูงกวา่ ผู้ไม่สูบถึง 5 เท่า สารพิษในควันบุหร่ีท�ำให้เกิดการเปล่ียนแปลงของหลอดเลือดท่ัวร่างกาย โดยทหี่ ลอดเลอื ดค่อยๆ ตีบลงจากการหนาตวั ของผนงั หลอดเลือด จนเกิดการตีบตันของเสน้ เลือด เปน็ เหตใุ หเ้ ลอื ดไปเลยี้ งสว่ นตา่ งๆ ของรา่ งกายไดน้ อ้ ยลง จงึ เกดิ โรคเสน้ เลอื ดหวั ใจตบี หรอื โรคหวั ใจ ขาดเลือดได้ เมื่อหลอดเลือดตีบจนมีผลให้เลือดไม่สามารถไปเล้ียงหัวใจได้ จะเกิดอาการจุกเสียด เจ็บหน้าอกโดยเฉพาะเวลาออกก�ำลังและถงึ ขน้ั หวั ใจวายไดใ้ นทีส่ ดุ โรคถุงลมโป่งพอง เป็นโรคท่ีเนื้อปอดค่อยๆ เสื่อมสมรรถภาพจากการได้รับควันบุหรี่ ตามปกติแล้วพื้นที่ในปอดจะมีถุงลมเล็กๆ กระจายอยู่เต็มท่ัวปอดเพ่ือท�ำหน้าท่ีรับออกซิเจนเข้าสู่ ร่างกาย สารไนโตรเจนไดออกไซด์ในควันบุหร่ีจะท�ำลายเนื้อเย่ือในปอดและในถุงลมให้ฉีกขาด ทีละน้อยๆ และรวมตัวกลายเป็นถุงลมที่มีขนาดใหญ่ข้ึน เกิดโรคถุงลมโป่งพองมีผลท�ำให้พ้ืนที่ผิว เนื้อเย่ือภายในปอด ซึ่งเป็นที่รับออกซิเจนเข้าสู่ร่างกายมีขนาดเล็กลง จึงต้องหายใจเร็วข้ึนเพ่ือให้ ออกซเิ จนเขา้ สรู่ า่ งกายเพยี งพอ โรคถงุ ลมโปง่ พองนใ้ี นระยะทา้ ยๆ ของโรคจะท�ำใหผ้ ปู้ ว่ ยทรมานมาก เนอ่ื งจากเหนอ่ื ยจนท�ำอะไรไมไ่ ดต้ อ้ งนอนอยกู่ บั ท่ี และอาจตอ้ งไดร้ บั ออกซเิ จนจากเครอื่ งชว่ ยหายใจ ตลอดเวลา มะเร็งปอด มีสาเหตุมาจากการสูบบุหรี่ร้อยละ 90 ในผู้ที่ไม่สูบบุหรี่ท่ีเป็นมะเร็งปอด ประมาณร้อยละ 30 เปน็ ผลจากการที่ได้รับควันบุหรที่ ผ่ี อู้ นื่ สบู ปอดเปน็ อวยั วะท่รี บั ควนั บหุ รีม่ าก ท่ีสุด ความเสย่ี งตอ่ พษิ ภยั ของควนั บุหรี่ขึน้ อยู่กับปริมาณบหุ ร่ีที่สบู และวิธีการสดู ควันบุหร่ี การเกิด โรคมะเรง็ ปอดระยะแรกจะไม่มอี าการ เมือ่ ใดทม่ี อี าการ แสดงวา่ โรคเปน็ มากแล้ว อาการที่พบคือ ไอเร้ือรังเสมหะมีเลือดปน น้�ำหนักลด อ่อนเพลีย มีไข้เล็กน้อย เจ็บหน้าอกซึ่งเป็นอาการร่วม ของโรคตา่ งๆ ไดห้ ลายชนดิ จงึ มกั ท�ำใหผ้ ปู้ ว่ ยมาหาแพทยช์ า้ และการวนิ จิ ฉยั โรคลา่ ชา้ โรคจงึ ลกุ ลาม ผสู้ บู บหุ รม่ี โี อกาส ทจี่ ะเกดิ มะเรง็ ในอวยั วะตา่ งๆ เพมิ่ ขน้ึ มากกวา่ ผทู้ ไ่ี มส่ บู บหุ ร่ี ไดแ้ ก่ มะเรง็ ชอ่ งปาก โพรงจมกู กลอ่ งเสยี ง หลอดลม ปอด หลอดอาหาร กระเพาะอาหาร ตบั ออ่ น ตบั ไตกระเพาะปสั สาวะ ล�ำไสใ้ หญ่ ทวารหนกั เตา้ นม ปากมดลกู รงั ไข่ ตอ่ มลกู หมาก ทงั้ นผี้ ทู้ สี่ บู บหุ รแี่ ละดมื่ แอลกอฮอลด์ ว้ ย จะเสีย่ งตอ่ การเกิดโรคมะเรง็ หลอดอาหารเพมิ่ ข้ึนอกี 10 การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม การสูบบุหรี่ส�ำหรับวัยท�ำงาน

โรคหลอดเลือดในสมองตีบ การเส่ือมของหลอดเลือดในสมอง มีกลไกในการเกิด เหมอื นกบั ทเี่ กดิ กบั เสน้ เลอื ดหวั ใจ และอวยั วะอน่ื ของรา่ งกาย ผปู้ ว่ ยอาจเปน็ อมั พาตจากสมองขาดเลอื ด ไปเลี้ยง หรือมีความจ�ำเส่ือมลง อาการอ่อนแรงของแขนขาคร่ึงซีก มักจะเกิดทันที และใช้เวลา ไมน่ านจนอาการคงที่ ผปู้ ว่ ยบางรายทอ่ี าการออ่ นแรงเปน็ อยา่ งชา้ ๆ ใชเ้ วลาเปน็ ชวั่ โมงถงึ วนั เนอ่ื งจาก ลิม่ เลอื ดในหลอดเลือดคอ่ ยๆ มขี นาดใหญข่ ้นึ ปวดศีรษะอย่างรนุ แรง มปี ญั หาเกีย่ วกับการมองเหน็ อาจจะตามองไมเ่ หน็ ขา้ งหนง่ึ หรอื กรอกตาไปขา้ งใดขา้ งหนง่ึ ไมไ่ ด้ หรอื เหน็ ภาพซอ้ น ชาซกี ใดซกี หนงึ่ มึนงง ทรงตวั ไมไ่ ด้ เดินเซ พูดไม่ชัด พดู ออ้ แอ้ ไมเ่ ข้าใจค�ำพูด บางคนพดู ไมไ่ ด้ ซมึ ลง จนกระทัง่ หมดสติ โรคอน่ื ๆ ทีส่ ัมพนั ธก์ บั การสบู บหุ ร่ี โรคเสือ่ มสมรรถภาพทางเพศ สาเหตทุ สี่ มรรถภาพทางเพศเสือ่ มเกดิ จากเสน้ เลือดและ เสน้ ประสาททคี่ วบคมุ การแขง็ ตวั ของอวยั วะเพศชายเสอื่ ม ซง่ึ ควนั บหุ รม่ี สี ารทท่ี �ำใหห้ ลอดเลอื ดตบี แคบลง การท�ำงานจงึ เสอ่ื มลง นอกจากนย้ี งั พบตวั อสจุ ใิ นผสู้ บู บหุ รม่ี กี ารเคลอ่ื นไหวผดิ ปกตมิ ากกวา่ ในผู้ท่ีไม่สูบบุหรี่ รวมทั้งจ�ำนวนอสุจิลดลงด้วย ในขณะเดียวกันการเจ็บป่วยอ่ืนๆ ของผู้ท่ีสูบบุหรี่ กท็ �ำใหเ้ สอื่ มสมรรถภาพทางเพศได้ เพราะโรคทเี่ กดิ ลว้ นเปน็ โรคเรอื้ รงั ท�ำให้ เหนอ่ื ยหอบรกั ษาไมห่ าย เช่นโรคถุงลมโป่งพอง โรคหัวใจขาดเลือด โรคมะเร็งของ อวัยวะต่างๆ ผู้ป่วยส่วนใหญ่จะมีความ กงั วลกบั โรคทเ่ี ปน็ และมผี ปู้ ว่ ยหลายรายทเี่ กดิ อาการหอบขณะมเี พศสมั พนั ธ์ ท�ำใหเ้ กดิ ความกลวั ไมก่ ลา้ ทีจ่ ะมเี พศสมั พันธ์อกี คลอดกอ่ นกำ� หนด แทง้ งา่ ย และมบี ตุ รยาก มารดาทสี่ บู บหุ รมี่ โี อกาสเกดิ ภาวะแทรกซอ้ น ของการต้ังครรภ์จากผลของควันบุหร่ีที่มีต่อรก รวมทั้ง ยังท�ำให้ทารกแรกเกิดน�้ำหนักตัวน้อย อัตราตายของทารกแรกเกดิ สูง และภาวะเสยี ชีวติ อยา่ งเฉียบพลนั ของทารกเกิดได้มาก การสบู บหุ รยี่ งั ทำ� ใหเ้ กดิ แผลในกระเพาะอาหารไดง้ า่ ยอกี ดว้ ยเนอ่ื งจากสารเคมใี นควนั บุหรี่กระตุ้นกระเพาะอาหารให้มีการหลงั่ น้ำ� ยอ่ ยออกมามากกวา่ ปกติ การสูบบุหรี่มีความสัมพันธ์กับผู้ป่วยโรคเรื้อรัง การสูบบุหรี่ท�ำให้เกิดการเสื่อมของ หลอดเลือดทั่วร่างกาย ท�ำให้หลอดเลือดแข็ง และอุดตัน โอกาสของการเกิดโรคหลอดเลือดหัวใจ ในคนท่ีสูบบุหร่ีจะเพิ่มข้ึนเป็น 2 เท่า เม่ือเปรียบกับคนที่ไม่ได้สูบบุหร่ี และไม่ได้ป่วยเป็นโรค ผู้ท่ปี ว่ ยเป็นโรคเบาหวาน หรือโรคความดันโลหติ สงู แล้วสบู บหุ ร่โี อกาสจะเกิดโรคหลอดเลอื ดหวั ใจตีบ เพิม่ เป็น 4 เทา่ ของคนท่ีไม่สบู บหุ รี่ ผู้ทีเ่ ปน็ โรคความดันโลหิตสูงแล้วสูบบหุ รี่ จะมีโรคแทรกซอ้ น เกดิ ขนึ้ 2-3 เทา่ จากสารพิษในบหุ ร่ี การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม 11 การสูบบุหร่ีส�ำหรับวัยท�ำงาน

*ผู้ป่วยเป็นโรคเบาหวาน การสูบบุหรี่จะเพิ่มระดับน�้ำตาลในเลือด ท�ำให้ควบคุม เบาหวานไดย้ ากข้นึ เน่ืองจากสารพิษต่างๆ ในบุหร่จี ะขดั ขวางการออกฤทธขิ์ องอินซลู นิ ในร่างกาย ผู้ป่วยเบาหวานเม่ือสูบบุหรี่จะท�ำให้ปลายประสาททั่วร่างกายเสื่อมเร็วข้ึน ท�ำให้หลอดเลือด เกิดความเสียหายท�ำให้การน�ำสารอาหาร และออกซิเจนไปเล้ียงปลายประสาทได้น้อยลง เกดิ การอกั เสบของผนงั หลอดเลอื ด หลอดเลอื ดแขง็ ตวั เปน็ โรคเหงอื กอกั เสบ และฟนั หลดุ รว่ งเรว็ ขนึ้ *ผปู้ ว่ ยเปน็ โรคหวั ใจ /โรคหลอดเลอื ด /โรคความดนั โลหติ สงู การสบู บหุ ร่ี จะท�ำให้ ความดนั โลหติ สงู ขนึ้ 5-10 มลิ ลเิ มตรปรอท เพราะสารนโิ คตนิ ในบหุ รจ่ี ะท�ำใหห้ วั ใจเตน้ เรว็ ขนึ้ หวั ใจ ท�ำงานหนกั ระดบั ออกซเิ จนในเลอื ดลดลง เลอื ดมคี วามเขม้ ขน้ หนดื มากขน้ึ เกดิ การเกาะตดิ กนั ของ เมด็ เลือด ยงิ่ มีไขมันมาเกาะหลอดเลือดรว่ มดว้ ย จะท�ำใหห้ ลอดเลอื ดตบี ลง อดุ ตัน กล้ามเนอ้ื หัวใจ ขาดเลือด หวั ใจวาย หรอื เป็นอัมพาต บหุ รม่ี อื สอง นอกจากจะเกดิ ผลเสยี ตอ่ ตวั ผสู้ บู บหุ รเี่ องแลว้ การสบู บหุ ร่ี ยงั ไดส้ ง่ ผลกระทบ ตอ่ สภาวะสุขภาพของบคุ คลอ่นื เมอ่ื สูดดมควนั บุหรี่เข้าไป (Secondhand smoke) บหุ รี่มอื สอง น�ำไปสู่ปัจจยั เสี่ยงต่อการเปน็ โรคระบบทางเดินหายใจ เสี่ยงต่อการเปน็ โรคหวั ใจ ถา้ เป็นทารกเสย่ี ง ต่อการเสยี ชวี ติ อย่างเฉียบพลันโดยไมท่ ราบสาเหตุ และเปน็ มะเรง็ ปอดประมาณรอ้ ยละ 30 เปน็ ผล มาจากการหายใจเอาควันบุหรี่ท่ีผู้อ่ืนสูบเข้าไป เน่ืองจากในควันบุหรี่ ประกอบด้วยสารพิษต่างๆ ไมต่ �ำ่ กวา่ 4,000 ชนดิ และเปน็ สารกอ่ มะเร็งไม่ตำ�่ กวา่ 42 ชนดิ ซง่ึ ควันบหุ รีม่ ี 2 ชนดิ คอื ควนั บหุ รี่ ทีเ่ กิดจากตัวบหุ รี่ (Mainstream) และควนั ทเ่ี กดิ จากการเผาไหม้ (Side-Stream) ควนั ทเี่ กดิ จาก ตัวบุหรีเ่ ป็นควันทผ่ี สู้ บู บุหรสี่ บู จากมวนบหุ ร่ีโดยตรง ควนั เหลา่ น้จี ะกรองดว้ ยยาสบู ในบหุ ร่ีช้ันหน่ึง ก่อนจะถูกสูดหายใจเข้าไปในปอด ขณะที่ควันจากการเผาไหม้ที่ปลายบุหรี่และลอยไปในอากาศ โดยไม่ผ่านการกรอง จะมีสารเคมีที่เป็นพิษท่ีเกิดจากการเผาไหม้มากกว่าควันที่เกิดจากตัวบุหรี่ โดยเฉพาะสารกอ่ มะเร็ง คือ สารไนโตรซามีน พบมากกว่า ถึง 50 เท่า จากการศึกษาพบ ผู้ไม่สูบบุหรี่ท่ีอยู่ในห้องซึ่งมีควันบุหรี่เป็นเวลา 1 ช่ัวโมง จะหายใจ เอาสารไนโตรซามีนเข้าสู่ร่างกายด้วยปริมาณเท่ากับการสูบบุหรี่มีก้นกรองถึง 15 มวน ดังนั้น ผไู้ มส่ บู บหุ รี่ จงึ ไดร้ บั อนั ตรายมากกวา่ โดยเฉพาะผทู้ ตี่ อ้ งสมั ผสั ควนั บหุ รเ่ี ปน็ เวลานานๆ พบวา่ อตั รา การเกดิ มะเรง็ ปอดพบสงู มาก ในผไู้ มส่ บู บหุ รที่ อี่ ยรู่ ว่ มกบั ผทู้ สี่ บู บหุ ร่ี ผหู้ ญงิ ทไ่ี มส่ บู บหุ รแ่ี ตส่ ามสี บู บหุ รี่ จะมโี อกาสเปน็ มะเรง็ ปอดมากกว่าผู้หญิงท่ีสามีและลูกไมส่ ูบบุหร่ีถงึ 2 เทา่ นอกจากนผ้ี ู้หญิงเหล่านี้ ยังเสีย่ งตอ่ การเปน็ โรคหวั ใจมากกว่าถงึ 3 เทา่ และเสยี ชวี ิตเรว็ กวา่ 12 การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม การสูบบุหรี่ส�ำหรับวัยท�ำงาน

1.2 การวเิ คราะห์พฤติกรรมเสย่ี งการสบู บุหร่ี และปจั จัยของพฤติกรรมเสี่ยง พฤติกรรมการสูบบุหร่ี เป็นพฤติกรรมเส่ียงท่ีก่อให้เกิดโรคมากมาย ซ่ึงมีหลายปัจจัยท่ี ท�ำใหม้ ผี สู้ บู บหุ รหี่ นา้ ใหมเ่ พม่ิ ขนึ้ และผสู้ บู ยงั สบู ตอ่ เนอื่ ง ทง้ั ปจั จยั น�ำภายในตวั เอง เชน่ มคี า่ นยิ มและ ความเช่ือที่ผิดหรือความอยากลอง (ปัจจัยน�ำ หมายถึงปัจจัยภายในตัวของบุคคล เช่นความรู้ ความเชอื่ และคา่ นยิ ม) และยงั มปี จั จยั ภายนอกทมี่ อี ทิ ธพิ ลและเออ้ื ตอ่ การสบู บหุ รี่ เชน่ เพอื่ นชกั ชวน สอื่ โฆษณา ดูจากแบบอย่างทีส่ บู (ปัจจยั เอ้อื ได้แก่ บรกิ ารหรอื ส่ิงอ�ำนวยความสะดวกท่เี ข้าถงึ งา่ ย สะดวก มีความพอใจ และราคาไม่แพง) (ปจั จัยเสรมิ ไดแ้ ก่ เพอ่ื น ครอบครวั หรือกลุ่มสงั คม มาตรการ กฎระเบียบ สื่อ ที่เสริมหรือยับยั้งการกระท�ำพฤติกรรม) ซึ่งท้ัง 3 ปัจจัยจะน�ำไปสู่การกระท�ำ พฤตกิ รรมการบหุ รที่ ยี่ ั่งยืนถาวร ตารางวเิ คราะห์พฤติกรรมการสูบบุหร่ี และปัจจยั ของพฤติกรรมเสยี่ งท่ที ำ� ให้สูบบหุ รี่ พฤติกรรมเส่ยี ง ปัจจยั ของพฤติกรรมเส่ียง มพี ฤตกิ รรมการสบู บหุ รี่ ปัจจยั ภายในตวั บคุ คล 1. ไมม่ ีความตระหนักถึงผลรา้ ย ของการสบู บหุ รี่ เนื่องจากเห็นว่า ตนเองมสี ขุ ภาพแขง็ แรง การมคี า่ นยิ มในกล่มุ เพ่อื น 2. มีนิสัยความเคยชิน ผู้สูบบุหรี่มักจะมีบุหรี่ติดปากตลอดเวลา ซงึ่ อาจจะท�ำรว่ มกับกิจกรรมบางอย่าง เช่น ดื่มกาแฟ ด่ืมเหลา้ ดูโทรทศั น์ หรอื หลังรับประทานอาหาร 3. ความเช่ือ เป็นการระงับอารมณ์ความเครียด หรือเกิดการ เปลี่ยนแปลงทางอารมณ์ เช่น รู้สึกตื่นเต้น หายหวาดกลัว โศกเศรา้ โดดเดย่ี ว เมอ่ื สบู บหุ รจี่ ะชว่ ยท�ำใหส้ บายใจขน้ึ ลดความ รูส้ กึ กดดนั ปจั จยั ภายนอกตัวบคุ คล 4. มแี หลง่ ซือ้ หาสบู งา่ ย/มรี า้ นขายมาก/ราคาไมแ่ พง 5. อทิ ธพิ ลของกล่มุ สงั คม/กล่มุ เพอื่ น ในการชักชวนทดลองสบู 6. กลยทุ ธข์ องบรษิ ทั ผผู้ ลติ /ผจู้ �ำหนา่ ยบหุ รี่ การโฆษณา การสง่ เสรมิ การขายต่างๆ พฤตกิ รรมเสีย่ งของการสบู บหุ รี่ จากความอยากทดลองสบู บหุ รี่ ในกลุม่ ทไี่ มบ่ ุหรี่ และ มกี ารสูบในปรมิ าณและความถเ่ี พม่ิ ข้ึนเรือ่ ยๆ ในกลมุ่ ท่ีสูบอยู่แลว้ ซึ่งสาเหตทุ ี่เริ่มสูบบุหรี่ สว่ นมาก ให้เหตุผลเพ่ือเข้าสังคม/การสังสรรค์ ตามอย่างเพ่ือนหรือเพื่อนชวนดื่ม และเพ่ือคลายเครียด ซึ่งล้วนมาจากปัจจัยภายในตัวของบุคคลและปัจจัยภายนอก ที่มีความสัมพันธ์กับพฤติกรรมการ สูบบุหรี่ ซึ่งเป็นพฤติกรรมเสี่ยงต่อการเกิดโรค ดังน้ันจึงจ�ำเป็นต้องปรับพฤติกรรมการสูบบุหรี่ โดยการมีพฤติกรรมการไม่สบู บหุ ร่ี เพ่อื สุขภาพและป้องกันโรคเรอื้ รัง การปรับเปล่ียนพฤติกรรม 13 การสูบบุหร่ีส�ำหรับวัยท�ำงาน

ปจั จยั ภายในตวั บคุ คล 1. ไม่มีความตระหนักถึงผลร้ายของการสูบบุหร่ี เกิดจากไม่มีการรับรู้ถึงพิษภัยของ การสบู บหุ ร่ี ไมส่ นใจถงึ อันตรายทจี่ ะเกดิ ขน้ึ ต่อสุขภาพ เพราะการรับรูข้ องแตล่ ะคนนัน้ แตกตา่ งกัน ให้ความส�ำคัญกับสุขภาพต่างกัน การรับรู้ว่าการดูแลสุขภาพ โดยการมีพฤติกรรมไม่สูบบุหรี่เป็น เรื่องดี จะท�ำให้ร่างกายแข็งแรง จึงควรรับรู้ว่าเป็นส่ิงที่ส�ำคัญกว่าเมื่อเจ็บป่วยก็รักษา และรับรู้ว่า สขุ ภาพเป็นส่งิ มคี ่า ร่างกายไมไ่ ด้แขง็ แรง หรอื ไม่ปว่ ยไดต้ ลอดไป 2. การมนี สิ ยั ความเคยชนิ เปน็ การมปี ระพฤตทิ เี่ คยชนิ ท�ำเปน็ ประจ�ำ ท�ำซำ้� ๆ มผี ลมาก ตอ่ การมคี วามสขุ ของคน ส�ำหรบั ผทู้ มี่ พี ฤตกิ รรมตดิ บหุ ร่ี จงึ ตอ้ งมบี หุ รอ่ี ยใู่ นปาก เพอ่ื สบู ตลอดเวลา การสูบบุหร่ีจนติดเป็นนิสัย เกิดจากการเรียนรู้ของตนเองผิดๆ ว่าการสูบบุหรี่ท�ำให้หายเครียด เพลิดเพลิน หายเบ่ือ สมองแล่น ท�ำให้เกิดการติดอกติดใจอยากสูบเรื่อยๆ จนติดเป็นนิสัยหรือ เปน็ ความเคยชนิ อยา่ งหนง่ึ เมอ่ื ไหรท่ ร่ี สู้ กึ เครยี ดหรอื เบอ่ื ๆ กจ็ ะคดิ ถงึ บหุ ร่ี อาการนค้ี อื ภาวะเสพตดิ ทางจิตใจ การติดบุหรี่ ถึงแม้จะเป็นส่ิงที่ไม่ผิดกฎหมาย แต่หากใครเสพส่ิงเหล่านี้เป็นเวลานานๆ ท่านอาจจะทกุ ข์ทรมานในการรกั ษาโรคภัยท่ีเกิดจากสิ่งเสพตดิ เหลา่ นไ้ี ด้ 3. ความเชอื่ เปน็ สง่ิ ทค่ี นแตล่ ะคนยดึ ถอื วา่ เปน็ ความจรงิ ความเชอ่ื ดงั กลา่ วอาจจะจรงิ หรือไม่จริงก็ได้ บุคคลจะปฏิบัติตามความเชื่อเหล่านี้อย่างเคร่งครัด ไม่ว่าจะอยู่ในสถานการณ์ เชน่ ใดกต็ าม และจะรสู้ กึ ไมพ่ อใจ ถา้ ใครไปบอกวา่ สง่ิ ทเี่ ขาเชอื่ นน้ั เปน็ สงิ่ ทไี่ มถ่ กู ตอ้ ง หรอื แนะน�ำใหเ้ ขา เลิกปฏิบัติตามความเช่ือ หรือให้ปฏิบัติในส่ิงที่ตรงข้ามกับความเช่ือของเขานั้น แม้กระทั่งการเช่ือ วา่ การสบู บหุ รจี่ ะชว่ ยระงับอารมณ์ตา่ งๆ ท่ีเกดิ ขนึ้ กับตนเอง สูบบหุ ร่ีแลว้ ท�ำใหส้ บายใจข้ึน ซง่ึ เป็น ความคิดที่สง่ เสริมพฤตกิ รรมการสบู บุหร่ี และจะท�ำให้ติดบุหร่ีไดใ้ นทส่ี ดุ ปัจจัยภายนอกตวั บคุ คล หรือปจั จยั ทางสังคม 1. มแี หลง่ ซอื้ หาบหุ รง่ี า่ ย/มรี า้ นขายมาก/ราคาไมแ่ พง มแี หลง่ จ�ำหนา่ ยบหุ รก่ี ระจายทวั่ ไป อ�ำนวยความสะดวกในการหาซ้ือบุหรี่ ซึ่งมีจ�ำหน่ายอยู่ทั่วทุกหนทุกแห่งและท�ำให้หาซ้ือสูบได้ง่าย จงึ มสี ว่ นชว่ ยใหค้ นสบู บหุ รมี่ ากขน้ึ ถา้ การจ�ำหนา่ ยบหุ รม่ี เี ฉพาะท่ี และหาซอื้ ไดย้ ากแลว้ การสบู บหุ ร่ี คงจะลดลงเป็นจ�ำนวนมาก 2. การมอี ทิ ธพิ ลของกลมุ่ มกั มอี ทิ ธพิ ลตอ่ ความคดิ ความรสู้ กึ และพฤตกิ รรมของบคุ คล หรือกลุ่ม เป็นอย่างมาก ก่อให้เกิดการเปรียบเทียบทางสังคม เกิดการเรียนรู้ด้วยตนเองในการ เขา้ รว่ มกลมุ่ การใหค้ วามชว่ ยเหลอื จากกลมุ่ การคลอ้ ยตามกลมุ่ โดยเฉพาะเรอ่ื งของการมพี ฤตกิ รรม การสูบบุหร่ี ในกลุ่มเพ่อื นผทู้ ส่ี บู บุหรเี่ กดิ ความคดิ ท่วี า่ ถา้ ไม่สบู บหุ ร่จี ะเขา้ กับเพ่ือนไม่ได้ เพื่อนจะ ไม่ยอมรับเข้ากลุ่ม ถ้าตัวเองไม่สูบบุหรี่ด้วย และมีแนวคิดว่าถ้าสูบบุหร่ีจะท�ำให้เข้าสังคมกับเพ่ือน ไดง้ า่ ยขน้ึ แสดงใหเ้ หน็ วา่ อทิ ธพิ ลของกลมุ่ มอี ทิ ธพิ ลตอ่ พฤตกิ รรมการสบู บหุ ร่ี และสง่ ผลตอ่ การเลกิ บหุ ร่ดี ว้ ย 14 การปรับเปล่ียนพฤติกรรม การสูบบุหร่ีส�ำหรับวัยท�ำงาน

3. กลยุทธ์ผู้ผลิต/ผู้จ�ำหน่าย และแหล่งซื้อ กระแสของส่ือโฆษณา ส่ือโฆษณาต่างๆ ของการจัดจ�ำหน่ายบุหรี่ มีอิทธิพลต่อวิถีชีวิต ก่อให้เกิดแรงจูงใจที่จะเชื่อและนิยมชมชอบ ในผลติ ภณั ฑท์ โี่ ฆษณา โฆษณาทกุ รปู แบบซง่ึ เผยแพรไ่ ปทว่ั โลก สามารถรบั รสู้ อ่ื โฆษณาบหุ รตี่ า่ งประเทศ ได้ทั้งทางหนังสือพิมพ์หรือสิ่งพิมพ์ชนิดต่างๆ ทางวิทยุ และโทรทัศน์ นอกจากนี้กลยุทธ์ในการ โฆษณาแฝงการสนับสนุนต่างๆ ทเี่ นน้ กล่มุ เป้าหมายพเิ ศษ เชน่ การจัดแสดงดนตรี การจดั แข่งรถ ให้วัยรุ่น การแสดงแบบเสื้อให้กลุ่มสตรี และการแจกสมุดหรือหนังสือที่มีตรา ย่ีห้อบุหรี่ ให้เห็น สัญลักษณ์ของบุหรี่นั้นด้วย การโฆษณาทุกรูปแบบจะเน้นท่ีความโก้เก๋ ทันสมัย และเร้าใจ ซ่งึ สง่ ผลอย่างมากในการสง่ เสริมให้ผูส้ ูบบุหรีอ่ ยากทดลอง 1.3 แนวโน้มการเกิดพฤตกิ รรมเสีย่ งการสูบบหุ รี่กบั ปญั หาสุขภาพในอนาคต แนวโน้มการบริโภคยาสบู ของกลุม่ อายุ 15 ปขี ้นึ ไป เมื่อดจู ากภาพรวมอตั ราการสบู บุหรี่ ของคนไทยมแี นวโนม้ ลดลงตงั้ แตป่ ี 2534 - 2556 ในกลมุ่ ผสู้ บู บหุ รเ่ี ปน็ ประจ�ำ ซงึ่ ผลส�ำรวจครงั้ ลา่ สดุ ในปี 2557 อัตราการสูบเพ่ิมขึ้นเป็นร้อยละ 20.7 เม่ือเปรียบเทียบอัตราการสูบบุหรี่ปี 2557 กบั ปี 2556 พบว่า ทัง้ เพศชายและหญงิ มอี ัตราการสบู บหุ รี่ เพ่มิ สูงข้นึ โดยแบ่งเปน็ กลุม่ ผูส้ บู บหุ ร่ี เป็นประจ�ำ และกลุ่มผสู้ บู บหุ ร่ี เปน็ คร้งั คราว ซึง่ กลุ่มผ้สู บู บุหรี่เปน็ ประจ�ำจะมีอตั ราลดลง ตัง้ แตป่ ี 2534 - 2556 อนั เนอ่ื งจากมาตรการ/กฎหมายการควบคมุ ยาสบู ตา่ งๆ ทเ่ี ขม้ ขน้ ขน้ึ แตก่ ลมุ่ ผสู้ บู บหุ ร่ี เปน็ ครง้ั คราว กลบั มแี นวโนม้ อตั ราเพม่ิ สงู ขน้ึ เรอื่ ยๆ ซง่ึ อาจชใ้ี หเ้ หน็ ไดว้ า่ อตุ สาหกรรมยาสบู มกี ลยทุ ธ์ รูปแบบใหม่ ที่จะท�ำให้มีผู้อยากทดลองสูบรายใหม่/หน้าใหม่เพ่ิมมากข้ึนเร่ือยๆ และประกอบกับ ปัจจยั หลายประการ ทั้งส่วนทเี่ ปน็ ปัจจยั ภายในตัวเอง อาทิ การอยากลอง อยากรู้ การเลยี นแบบ เปน็ ต้น และ ปจั จัยภายนอกหลายประการ เชน่ อิทธิพลของกลุม่ สงั คม และโดยเฉพาะกลยุทธข์ อง อุตสาหกรรมยาสูบ โอกาสการเข้าถึงบุหร่ี ทั้งในลักษณะของรูปแบบการขายบุหรี่ ราคาบุหร่ีและ แหลง่ ซอื้ บหุ รี่ รวมถงึ การไมป่ ฏบิ ตั ติ ามกฎหมายควบคมุ ยาสบู อยา่ งเครง่ ครดั ในลกั ษณะการละเมดิ การขายบหุ รี่ ให้เยาวชนอายุตำ�่ กวา่ 18 ปีของร้านค้าทข่ี ายบุหร่ี และการละเมดิ กฎหมายคุม้ ครอง สขุ ภาพผไู้ มส่ บู บหุ รี่ การสบู บหุ รใ่ี นทห่ี า้ มสบู บหุ รตี่ ามกฎหมาย สง่ ผลใหเ้ ดก็ มโี อกาสเหน็ การสบู บหุ ร่ี และตามมาดว้ ยพฤติกรรมเลียนแบบในที่สดุ ถา้ ไมม่ กี ารควบคมุ ใหป้ จั จยั เสย่ี งทางพฤตกิ รรมตา่ งๆ ใหล้ ดลง ทงั้ ปจั จยั ทางดา้ นกายภาพ และทางดา้ นสงั คม อาจสง่ ผลใหเ้ กดิ ปญั หาการเจบ็ ปว่ ยของประชาชนดว้ ยโรคตา่ งๆ ทเี่ พมิ่ ขนึ้ อยา่ ง ตอ่ เน่ือง และส่งผลต่อภาระทางเศรษฐกจิ ในการเสยี คา่ ใช้จ่าย ในการดูแลรกั ษาพยาบาลผู้ปว่ ยเป็น โรคจากการสูบบุหร่ี ซ่ึงในแต่ละปี บุหรี่คร่าชีวิตประชากรทั่วโลก จ�ำนวนเกือบ 6 ล้านคน ซึ่งใน จ�ำนวนนี้มากกว่า 600,000 ราย เป็นผู้ที่เสียชีวิตจากการได้รับควันบุหร่ีมือสอง ถ้าหากไม่มีการ การปรับเปล่ียนพฤติกรรม 15 การสูบบุหร่ีส�ำหรับวัยท�ำงาน

ด�ำเนินการใดๆ คาดว่า ในปี 2030 ประชากรมากกว่า 8 ลา้ นคนในทุกๆปี จะเสยี ชวี ิตจากบุหร่ี และ มากกวา่ รอ้ ยละ 80 ของการเสยี ชวี ติ เหลา่ น้ี จะเปน็ ประชากรทอ่ี าศยั อยใู่ นประเทศทม่ี รี ายไดป้ านกลาง ถงึ คอ่ นข้างต�่ำ บุหรี่เปน็ สาเหตสุ �ำคัญท่ีท�ำใหเ้ กดิ โรคเรื้อรงั ต่างๆ ในคนไทย เชน่ โรคถุงลมโปง่ พอง มะเร็งปอด และโรคหัวใจและหลอดเลือด ผู้ป่วยเหล่านี้เสียชีวิตปีละกว่า 50,000 คน ปี 2554 คนไทยอายุ 15 ปี ขน้ึ ไป 9.9 ลา้ นคน สูบบหุ รีป่ ระจ�ำ เด็กไทย อายุ 15 - 24 ปี เริ่มสูบบุหร่เี รว็ ขึ้น โดยเริ่มสูบอายเุ ฉลย่ี 16.2 ปี ปัจจุบันกระทรวงสาธารณสุข ได้ด�ำเนินงานควบคุมการสูบบุหร่ีร่วมกับภาคีเครือข่าย ได้แก่ ส�ำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน กระทรวงศึกษาธิการ และมูลนิธิรณรงค์ เพอื่ การไมส่ บู บหุ ร่ี เพอ่ื ใหส้ อดคลอ้ งกบั พระราชบญั ญตั คิ มุ้ ครองสขุ ภาพของผไู้ มส่ บู บหุ ร่ี พ.ศ. 2535 และสนับสนุน การด�ำเนินการตามแผนยทุ ธศาสตรก์ ารควบคุมยาสูบแหง่ ชาติ โดย * 3 ลด 1. ลดนักสูบรายใหม่ 2. ลดนักสูบรายเก่าในเขตชนบท โดยเฉพาะผู้สบู ยาเสน้ 3. ลดควันบุหร่ีมือสองในท่ีท�ำงาน ทส่ี าธารณะ และบ้าน * 3 เพ่ิม 1. เพ่ิมกลไกการป้องกันอุตสาหกรรมยาสูบ แทรกแซงนโยบายควบคมุ ยาสูบของรฐั 2. เพ่ิมผู้ขับเคล่ือนการควบคุมยาสูบในระดับพื้นท่ี จงั หวดั และทอ้ งถ่ิน และ 3. เพ่ิมนวัตกรรมการควบคุมยาสูบ เพือ่ ปอ้ งกนั ไม่ ใหเ้ กดิ ผบู้ ริโภคยาสบู รายใหม่ 16 การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม การสูบบุหรี่ส�ำหรับวัยท�ำงาน

พฤตกิ รรมทพ่ี งึ ประสงคแ์ ละเกณฑ์ 2บทที่ พฤตกิ รรมการสูบบหุ ร่ี พฤตกิ รรมสขุ ภาพ หมายถงึ การปฏบิ ตั ิ หรอื กจิ กรรมใดๆ ในดา้ นการปอ้ งกนั การสรา้ งเสรมิ การรกั ษา และการฟน้ื ฟสู ขุ ภาพ อนั มผี ลตอ่ สภาวะสขุ ภาพของบคุ คลในการแกไ้ ขปญั หาสาธารณสขุ จ�ำเป็นต้องใช้พฤติกรรมสุขภาพที่เหมาะสมของแต่ละบุคคล ซึ่งจะท�ำให้บุคคลอ่ืนๆ ในครอบครัว หรือบุคคลอื่นๆ ในชุมชน มีสุขภาวะที่ดี ไม่เจ็บป่วย บาดเจ็บ พิการ หรือเสียชีวิตด้วยโรคต่างๆ ทส่ี ามารถป้องกันได้ พฤติกรรมทพี่ ึงประสงค์ หมายถงึ พฤตกิ รรมทีบ่ ุคคลปฏิบัตแิ ลว้ ส่งผลดตี อ่ สขุ ภาพของ บคุ คลน้นั ๆ เอง 2.1 พฤติกรรมที่พึงประสงค์การสูบบหุ ร่ีของคนไทย พฤตกิ รรมการสบู บหุ รท่ี พี่ งึ ประสงค์ คอื การหลกี เลยี่ งการทดลองสบู บหุ รี่ (ในกลมุ่ ไมส่ บู ) หรือการลด และ เลิกการสูบบุหร่ี และไม่ควรสูบบุหรี่ในที่สาธารณะ (ในกลุ่มสูบ) แล้วไม่กลับไป สบู บหุ รอี่ กี เพอื่ สขุ ภาพและปอ้ งกนั โรคเรอื้ รงั ทง้ั โรคมะเรง็ ปอด โรคหวั ใจขาดเลอื ด โรคถงุ ลมโปง่ พอง ซ่ึงลว้ นส่งผลกระทบทางตนเอง ครอบครัวและสังคม คุณลกั ษณะทพ่ี งึ ประสงคข์ องการสูบบหุ ร่ี ดงั นี้ 1. คณุ ลกั ษณะของพฤตกิ รรม ที่พงึ ประสงค์ของ ผู้ทไี่ ม่เคยสบู บหุ รี่ - ต้องไม่สูบบุหร่ี - ต้องหลีกเล่ยี งการทดลองสบู บหุ ร่ี ในทุกกรณี 2. คณุ ลกั ษณะของพฤติกรรมทพี่ ึงประสงค์ ของผูท้ ่ีสบู บหุ รี่ - ควรลดปริมาณของการสูบบุหร่ี (จ�ำนวนมวนท่สี ูบ/วัน) - ควรลดความถข่ี องการสบู บหุ รี่ (ความบอ่ ย,จ�ำนวนครง้ั /วนั ) - เลกิ การสูบบุหรี่ (หยุดการสูบบุหร่ี) 3. ผทู้ สี่ บู บหุ รี่ ไมค่ วรสบู บหุ รใี่ นทสี่ าธารณะ เพราะกลน่ิ /ควนั บหุ รี่ ต้องไม่กอ่ ความร�ำคาญแกค่ นรอบข้าง การปรับเปล่ียนพฤติกรรม 17 การสูบบุหรี่ส�ำหรับวัยท�ำงาน

2.2 ตวั ชวี้ ดั และเกณฑพ์ ฤตกิ รรมขน้ั พน้ื ฐาน (คณุ ลกั ษณะของพฤตกิ รรมการไมส่ บู บหุ ร)่ี ตัวช้ีวัดพฤติกรรมการสูบบุหร่ี หมายถึง คุณลักษณะของพฤติกรรมการสูบบุหรี่ ตามเป้าหมายท่ตี ้องการ (ท่พี ึงประสงค)์ คือ การหลกี เลย่ี งการทดลองสูบบุหรี่ และการลดและเลิก การสูบบุหร่ี และไม่ควรสบู บุหร่ใี นทส่ี าธารณะ เกณฑ์พฤติกรรมการสูบบุหร่ีขั้นพื้นฐาน หมายถึง ระดับของการสูบบุหรี่ที่ยอมรับได้ ตอ่ ค่าเปา้ หมายทกี่ �ำหนดไว้ คือ ไมท่ ดลองสูบบหุ รี่ และปฏเิ สธการสูบบหุ รท่ี กุ ครง้ั การลดปรมิ าณ การสูบบุหรี่ การลดความถ่ี การเลิกการสบู บหุ ร่ี และไม่ควรสบู บหุ รี่ในท่สี าธารณะ ดังนั้น การก�ำหนดตัวชี้วัดและเกณฑ์พฤติกรรมการสูบบุหรี่ เป็นการก�ำหนดให้เห็นถึง คุณลักษณะของพฤติกรรมการสูบบุหรี่ที่ต้องการ (ที่พึงประสงค์) และเพียงพอต่อการสร้างเสริม สขุ ภาพและปอ้ งกนั /ลดโรคได้ ซงึ่ เกณฑพ์ ฤตกิ รรมการสบู บหุ รท่ี ก่ี �ำหนดไว้ จะใชเ้ ปน็ เกณฑม์ าตรฐาน ส�ำหรบั เทยี บคา่ คะแนนกบั ผลการประเมนิ พฤตกิ รรมการสบู บหุ รี่ จะท�ำใหผ้ ทู้ ที่ �ำการประเมนิ สามารถ แปลผลจ�ำแนกระดบั การปฏบิ ัติพฤตกิ รรมไดว้ ่า มีพฤติกรรมการสูบบุหรมี่ ากนอ้ ยเพียงใด รายละเอียดตวั ชีว้ ัดและเกณฑ์พฤติกรรมขัน้ พนื้ ฐาน ดงั ตาราง พฤตกิ รรม ตัวช้วี ัด เกณฑ์พฤตกิ รรม ค�ำอธิบายเกณฑ์ สุขภาพ (คุณลกั ษณะของ ตามตวั ชีว้ ดั พฤตกิ รรมท่ีพงึ ประสงค์) พฤตกิ รรม 1.หลีกเล่ียงการทดลอง 1.1 ไมท่ ดลองสบู การไม่ทดลองสูบบุหรี่ การไมส่ ูบบหุ รี่ สบู บหุ ร่ี บุหรีแ่ ละปฏเิ สธการ ในทกุ สถานการณ์ ทงั้ ถกู ชักชวน เพ่อื สขุ ภาพ (กลุม่ ไมเ่ คยสบู ) สบู บหุ รท่ี ุกครั้ง เมือ่ จากคนอนื่ และไม่ไดถ้ ูกชักชวน ถูกชักชวนและไม่ได้ ถกู ชักชวน 2. ลดและเลิก 2.1 ลดปรมิ าณ ลดปริมาณการสูบบหุ รี่ การสูบบุหร่ี การสบู การลดจ�ำนวนมวนในการสบู (กลุม่ ทส่ี ูบเปน็ ประจ�ำ แต่ละคร้ังในหนงึ่ วนั และเป็นครัง้ คราว)* 2.2 ลดความถ่ี ลดความถ่สี ูบบุหรี่ การลดความบ่อย การสบู ในการสูบจากทุกวนั เปน็ ทกุ สัปดาห์ 2.3 เลิกการสบู เลิกการสบู บุหรี่ การไมก่ ลับไปสบู และปฏเิ สธการสบู ทุกครั้ง เม่ือถกู ชักชวนเป็นเวลาไม่นอ้ ยกว่า 30 วนั 18 การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม การสูบบุหร่ีส�ำหรับวัยท�ำงาน

พฤตกิ รรม ตวั ชวี้ ดั เกณฑพ์ ฤติกรรม ค�ำอธิบายเกณฑ์ สขุ ภาพ (คณุ ลักษณะของ ตามตัวชวี้ ดั พฤตกิ รรมที่พึง ประสงค์) 3. ไมส่ บู บหุ รี่ ในสถานที่ 3.1 ไมส่ บู บุหร่ี การหลีกเลีย่ งการสบู บุหรใี่ นเขต ท่กี ่อใหเ้ กิดความ ในสถานทสี่ าธารณะ “ห้ามสบู ” ตามทีก่ ฎหมายก�ำหนด ร�ำคาญกบั บคุ คล ทกี่ ่อใหเ้ กดิ ความ หรอื ทีส่ าธารณะหรือแหลง่ ชุมชน รอบข้าง เดือดร้อนร�ำคาญ ท่ีมีคนจ�ำนวนมาก เพอ่ื ลดการสร้าง (กล่ิน/ควัน) ความเดือดร้อน/ร�ำคาญแกผ่ ูอ้ น่ื แก่บุคคลอนื่ ทกุ ครง้ั และเพือ่ ป้องกันการเกิดผลเสีย ต่อสุขภาพของคนใกล้ชิด * ผสู้ บู บหุ ร่ีเปน็ ประจ�ำ หมายถึง ผู้ที่สูบบุหร่ีเปน็ ประจ�ำทุกวนั ผูส้ บู บหุ รีเ่ ป็นครงั้ คราว หมายถึง ผ้ทู สี่ บู บุหรไ่ี มท่ ุกวัน ตวั ช้วี ัดพฤติกรรมการสูบบหุ รี่ประกอบด้วย 3 ตวั ชวี้ ัด คอื 1. ตวั ชว้ี ัดพฤตกิ รรมการหลีกเลย่ี งการทดลองสูบบหุ รี่ 2. ตัวชว้ี ัดพฤตกิ รรมการลด และ เลกิ การสบู บุหรี่ 3. ตัวชว้ี ดั พฤตกิ รรมไม่สบู บหุ รใ่ี นสถานที่ทก่ี ่อให้เกิดความร�ำคาญกับบุคคลรอบข้าง 1. ตัวช้ีวัดพฤติกรรมการหลีกเล่ียงการทดลองสูบบุหรี่ เป็นตัวช้ีวัดท่ีวัดพฤติกรรม ของกล่มุ ท่ไี มส่ บู บหุ รี่ โดยมีเกณฑพ์ ฤตกิ รรมข้นั พ้ืนฐาน 1 ตัว คือ ไมท่ ดลองสูบบุหรแี่ ละปฏิเสธการ สูบบุหรี่ทกุ ครง้ั เมอ่ื ถกู ชกั ชวน และไมไ่ ดถ้ ูกชักชวน อธบิ ายเกณฑ์ การไม่ทดลองสบู บหุ รี่ และปฏเิ สธการสบู บุหรีท่ ุกครงั้ เมื่อถูกชักชวน ในทุกกรณี หมายถึง การไม่ทดลองสูบบุหร่ี และปฏิเสธการสูบบุหร่ีทุกคร้ัง ในทุกสถานการณ์ ในทกุ กรณี เมอื่ ถกู ชกั ชวนจากคนอนื่ และไมไ่ ดถ้ กู ชกั ชวน จงึ จะถอื วา่ เปน็ ผทู้ ม่ี พี ฤตกิ รรมสบู บหุ รี่ตาม เปา้ หมายท่ีตอ้ งการ หรอื มีพฤตกิ รรมที่พงึ ประสงค์ โดยมีวิธกี ารหลีกเลี่ยงเม่อื ถกู ชกั ชวนสบู บหุ ร่ี ดังน้ี 1) ปฏิเสธด้วยท่าทีจริงจัง ทั้งท่าทาง ค�ำพูดและน�้ำเสียง เพ่ือแสดงถึงความต้ังใจ ใหช้ ดั เจน 2) บอกความรู้สึกประกอบเหตผุ ล เพือ่ ให้ผู้ชวนโตแ้ ย้งไดย้ ากขึ้น 3) หากถกู เซา้ ซี้ หรอื สบประมาท จะตอ้ งไมห่ วนั่ ไหวกบั ค�ำพดู และหาทางออกอน่ื ให้ เหมาะสมกับสถานการณ์ ด้วยการปฏิเสธซ�้ำ พร้อมท้ังเล่ียงออกจากสถานการณ์น้ัน หรือต่อรอง โดยเสนอกจิ กรรมอนื่ ทดี่ กี วา่ ทดแทน หรอื ผดั ผอ่ นเพอื่ ยดื ระยะเวลาใหผ้ ชู้ วนเปลยี่ นความตงั้ ใจ และ เป็นโอกาสให้หลกี หนี การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม 19 การสูบบุหร่ีส�ำหรับวัยท�ำงาน

2. ตวั ชว้ี ดั พฤตกิ รรมการลด และ เลกิ การสบู บหุ ร่ี เปน็ ตวั ชว้ี ดั ทว่ี ดั พฤตกิ รรมของกลมุ่ ท่ีสูบบุหรี่ประจ�ำหรือกลุ่มสูบบุหรี่เป็นคร้ังคราว โดยมีเกณฑ์พฤติกรรมขั้นพ้ืนฐาน 3 ตัว คือ 1. การลดปริมาณการสูบบุหรี่ 2. การลดความถขี่ องการสูบบุหร่ี 3. การเลกิ สบู บหุ รี่ อธบิ ายเกณฑ์ พฤตกิ รรมการลด และ เลิกการสูบบุหรี่ หมายถงึ 1) การลดปรมิ าณการสบู บหุ รี่ หมายถงึ ผทู้ สี่ บู บหุ รี่ ไดม้ กี ารลดปรมิ าณการสบู บหุ ร่ี การลดจ�ำนวนมวนในการสูบบุหร่ีแต่ละคร้ังในหน่ึงวัน โดยการลดจ�ำนวนมวน/หรือซองลง จึงจะ ถือว่าการเป็นผู้ท่ีมีพฤติกรรมการลดการสูบบุหรี่ตามเป้าหมายท่ีต้องการหรือมีพฤติกรรม ทพี่ งึ ประสงค์ ซง่ึ เปน็ พฤตกิ รรมทมี่ แี นวโนม้ ไปสกู่ ารเลกิ สบู บหุ รไี่ ด้ โดยมวี ธิ ลี ดปรมิ าณการสบู บหุ รี่ 2 วธิ ี ดงั นี้ 1. วิธีลดลงอย่างช้าๆ จะท�ำให้ร่างกายมีปริมาณนิโคตินที่เข้าสู่ร่างกาย ลดลง อย่างช้าๆ อาการขาดนโิ คตินจึงไม่รุนแรง ท�ำให้สูบบุหร่ไี ดน้ ้อยลงกว่าเดมิ จนกระทัง่ อาจสามารถ เลิกสบู ไปไดเ้ ลย 2. วธิ หี กั ดบิ ตง้ั ใจหยดุ สบู บหุ รอ่ี ยา่ งฉบั พลนั ระดบั สารนโิ คตนิ ในเลอื ดลดลงเรว็ มีอาการขาดนิโคตินที่รุนแรงได้ ส�ำหรับผู้ที่ติดบุหร่ีหนัก จะมีอาการหงุดหงิดฉุนเฉียว โมโหง่าย เจา้ อารมณ์ ซงึ่ ต้องใช้ความต้งั ใจสงู ในการลดปริมาณการสบู แบบหกั ดิบ 2) การลดความถี่การสูบบุหรี่ หมายถึง ผู้ที่สูบบุหรี่ ได้มีการลดความถ่ีสูบบุหรี่ การลดความบ่อยในการสูบจากทุกวัน เป็นทุกสัปดาห์ หรือความบ่อยในการสูบบุหรี่ จึงจะถือว่า การเป็นผู้ที่มีพฤติกรรมการลดการสูบบุหร่ีตามเป้าหมายที่ต้องการ หรือมีพฤติกรรมที่พึงประสงค์ ซ่ึงเป็นพฤติกรรมท่ีมีแนวโน้มไปสู่การเลิกสูบบุหร่ีได้ โดยมีวิธีลดความถี่สูบบุหรี่ ด้วยการก�ำหนด ระยะเวลา และพยายามลดความถี่ และจ�ำกัดการสูบบุหรี่ให้ลดลง ท�ำให้มีระยะห่างในการสูบ ออกไปเรอ่ื ยๆ เช่น ใน 1 วันสูบบุหรก่ี ่คี รงั้ ลดความถี่การสูบบหุ รี่ลงเร่อื ยๆ จนกระทง่ั ไม่สบู บุหรเ่ี ลย 3) เลกิ การสบู บหุ รี่ หมายถงึ ผทู้ สี่ บู บหุ ร่ี ไดม้ เี ลกิ การสบู บหุ ร่ี การไมก่ ลบั ไปสบู และ ปฏิเสธการสูบทุกครั้ง เมื่อถูกชักชวน เป็นเวลาไม่น้อยกว่า 30 วันติดต่อกัน จึงจะถือว่าเป็นผู้ที่ มพี ฤตกิ รรมสบู บหุ รตี่ ามเปา้ หมายทตี่ อ้ งการ หรอื มพี ฤตกิ รรมทพ่ี งึ ประสงค์ โดยมวี ธิ กี ารหยดุ สบู บหุ รี่ และไม่กลับไปสูบบุหรี่อีก โดยปกติเม่ือหยุดสูบบุหรี่ ภาวะเสพติดนิโคตินทางร่างกายจะค่อยๆ หายไปในเวลา 3-4 สปั ดาหร์ า่ งกายก็จะพ้นจากภาวะตดิ บหุ ร่ี นัน้ คือถ้าไม่กลบั ไปสูบอกี ถือวา่ เปน็ การเลิกสบู บหุ ร่ีได้ 3. ตวั ชว้ี ดั พฤตกิ รรมไมส่ บู บหุ รใี่ นสถานทท่ี กี่ อ่ ใหเ้ กดิ ความรำ� คาญกบั บคุ คลรอบขา้ ง เป็นตัวช้ีวัดที่วัดพฤติกรรมของกลุ่มท่ีสูบบุหรี่ประจ�ำหรือกลุ่มสูบบุหร่ีเป็นคร้ังคราว โดยมีเกณฑ์ พฤตกิ รรมขั้นพน้ื ฐาน 1 ตัว คือ ไม่สบู บหุ รีใ่ นสถานที่สาธารณะ ที่ก่อใหเ้ กิดความเดอื ดร้อนร�ำคาญ (กล่ิน/ควัน) แก่บคุ คลอนื่ ทุกคร้งั 20 การปรับเปล่ียนพฤติกรรม การสูบบุหร่ีส�ำหรับวัยท�ำงาน

อธิบายเกณฑ์ ไม่สูบบุหรี่ในสถานท่ีสาธารณะ ท่ีก่อให้เกิดความเดือดร้อนร�ำคาญ (กลนิ่ /ควนั ) แกบ่ คุ คลอน่ื ทกุ ครงั้ หมายถงึ การหลกี เลย่ี งการสบู บหุ รใี่ นเขต “หา้ มสบู ” ตามทกี่ ฎหมาย ก�ำหนด หรอื ทสี่ าธารณะหรอื แหลง่ ชมุ ชนทม่ี คี นจ�ำนวนมาก เพอ่ื ลดการสรา้ ง ความเดอื ดรอ้ น/ร�ำคาญ แกผ่ ้อู ่ืน และเพือ่ ปอ้ งกนั การเกิดผลเสีย ต่อสขุ ภาพของคนใกล้ชิด ซง่ึ ควนั บุหร่ี จะประกอบดว้ ยสารเคมี ที่คล้ายคลึงกันแต่จะมีปริมาณท่ีแตกต่างกัน โดยทั่วไปแล้วพบว่ามี สารเคมีท่ีอยู่ในควันบุหร่ี ทไี่ มไ่ ดส้ บู โดยตรงมมี ากกวา่ สว่ นทส่ี บู บหุ รเี่ ขา้ สปู่ าก เพราะไดผ้ า่ นทก่ี น้ กรอง ในบหุ รก่ี อ่ นเขา้ สปู่ าก ของผู้สูบบุหร่ี ดังน้ันผู้ที่อยู่ใกล้ชิดผู้สูบบุหรี่ พึงตระหนักไว้ว่า ท่านมีโอกาสได้รับสารพิษจาก ควนั บุหร่ี มากกว่าผู้สูบ 2-5 เท่า สารเคมตี า่ งๆ ทอ่ี อกมากบั ควนั บุหร่ไี มต่ ่�ำกวา่ 4,000 ชนดิ และ สง่ ผลใหผ้ ้รู ับควันบหุ รเ่ี กดิ เจบ็ ป่วยเป็นโรคได้ ทงั้ น้ี หากประชาชนกลมุ่ วยั ท�ำงานสามารถปรบั เปลย่ี นพฤตกิ รรมสขุ ภาพ ใหไ้ ดต้ าม เกณฑพ์ ฤตกิ รรมทพ่ี งึ ประสงคก์ ารสบู บหุ รตี่ ามเปา้ หมายทตี่ อ้ งการ ไดเ้ ปน็ ผลส�ำเรจ็ จะสง่ ผลดที งั้ ทาง ดา้ นสขุ ภาพและเศรษฐกจิ สรุปได้ดังแผนภาพต่อไปน้ี แผนภาพสรปุ การปรับเปลีย่ นพฤตกิ รรมการสูบบุหร่ตี ามเกณฑ์ พฤติกรรมการสบู บหุ ร่ขี องคนไทย ประโยชน์ต่อสุขภาพ ทพี่ ึงประสงค์ ลดความรุนแรงหรือลดการเจ็บป่วย และตาย 1) การหลีกเลย่ี งการทดลองสบู บหุ รี่ ในกล่มุ จากโรคท่ีเกิดจากพฤติกรรมการสบู บุหรี่ ดังนี้ ที่ไมเ่ คยสูบบหุ ร่ี 1. ลดความรนุ แรงหรอื การเจ็บปว่ ยและตาย 2) การลด และ เลกิ การสูบบุหร่ี จากโรคมะเร็งปอด โรคเส้นเลอื ดหัวใจตีบ ในกล่มุ ท่ีสบู บุหรเี่ ปน็ ประจ�ำหรอื ครง้ั คราว โรคหลอดเลือดสมอง 3) การไมส่ บู บุหร่ใี นสถานท่ที ี่ก่อให้เกดิ 2. ลดความรนุ แรงหรอื การเจบ็ ป่วยและตายจาก ความร�ำคาญกับบคุ คลรอบข้าง โรคโรคถงุ ลมโปง่ พอง โรคหลอดลม อักเสบเรอ้ื รัง 3. ลดผลกระทบจากบหุ ร่ีมือสอง กบั คนใกลช้ ิดฯลฯ *สุขภาพแขง็ แรง *คุณภาพชีวติ ดขี ้นึ *ลดค่าใช้จา่ ยดา้ นสุขภาพ การปรับเปล่ียนพฤติกรรม 21 การสูบบุหร่ีส�ำหรับวัยท�ำงาน

กระบวนการปรับเปลย่ี น 3บทที่ พฤติกรรมการสบู บหุ ร่ี ปรับเปล่ียนพฤติกรรมสุขภาพการสูบบุหร่ี เป็นกระบวนการเรียนรู้ในระดับบุคคลและ การจดั สภาพแวดลอ้ มและการใชม้ าตรการทางสงั คมในระดบั ชมุ ชน ทต่ี อ้ งอาศยั ความรว่ มมอื รว่ มใจ ของคนในชุมชนและภาคีเครือข่ายทุกระดับ ทั้งนี้พฤติกรรมการสูบบุหรี่ เกิดจากหลายปัจจัย จึง จ�ำเปน็ ตอ้ งสรา้ งการมสี ว่ นรว่ มจากทกุ ภาคสว่ น โดยเฉพาะภาคประชาชนในชมุ ชน ซงึ่ ประชาชนเปน็ แกนน�ำหลักในการค้นหาปัญหา วางแผนแก้ไขปัญหาโดยใช้ทรัพยากรที่มีอยู่ในชุมชน ด�ำเนินการ โดยชมุ ชนในทกุ ขนั้ ตอน โดยเจ้าหนา้ ท่ีเปน็ พเ่ี ล้ียงและมีสว่ นรว่ ม ดว้ ยการสร้างกระบวนการเรยี นรู้ การมสี ่วนรว่ มและใชก้ �ำลังคนของชุมชนสนบั สนุนให้เกิดการพฒั นา การด�ำเนนิ งานปรบั เปลย่ี นพฤตกิ รรมสขุ ภาพการสบู บหุ รข่ี องกลมุ่ วยั ท�ำงาน เปน็ การปอ้ งกนั ไม่ให้มผี สู้ ูบบหุ ร่ีรายใหม่ หรอื ตอ้ งมกี ารลด และเลิกในการสบู บุหรี่ โดยการให้ความรู้ เรือ่ งพิษภัย ตอ่ สขุ ภาพของตนเองและคนรอบข้าง รว่ มกันสรา้ งกระแสจัดกจิ กรรมรณรงค์ เพอื่ ให้เกิดการเรียนรู้ ทย่ี งั่ ยนื สรา้ งตน้ แบบทด่ี ใี นครอบครวั และชมุ ชน การฝกึ ทกั ษะการปฏเิ สธการสบู บหุ รี่ เปน็ ตน้ กลยทุ ธ์ เชงิ รกุ ทส่ี �ำคญั ในการด�ำเนนิ การจงึ มงุ่ เนน้ ใหค้ นหรอื ชมุ ชนเปน็ ศนู ยก์ ลาง โดยใหค้ วามส�ำคญั ในเรอ่ื ง การมสี ว่ นรว่ มของชมุ ชน การคนื ขอ้ มลู ใหส้ งั คม เพอ่ื ใหต้ วั แทนจากกลมุ่ ตา่ งๆของชมุ ชนรว่ มวเิ คราะห์ ปัญหาอยา่ งมีส่วนร่วม วางแผนจดั ระบบการท�ำงาน ร่วมวิเคราะห์ปัญหา แนวทางแก้ไข จัดท�ำแผน งาน/กิจกรรมทีส่ อดคล้องกับสภาพปญั หา และสภาพแวดลอ้ มทั้งดา้ นเศรษฐกิจ สงั คม วฒั นธรรม และ วถิ ชี มุ ชน และเปน็ ตวั ขบั เคลอื่ นกระบวนการท�ำงาน ทงั้ การด�ำเนนิ กจิ กรรมตา่ งๆ ในชมุ ชน และ การประสานงานกับหน่วยงาน และองค์กรที่เกี่ยวข้อง ซ่ึงเป็นแนวคิดของการที่จะให้ชุมชนเข้ามี ส่วนร่วมในการด�ำเนนิ งานปรับเปล่ียนพฤติกรรมสุขภาพ โดยมุ่งหวังทจ่ี ะใหม้ ีการเปดิ พื้นท่ีการเรยี นรู้ เรื่องสุขภาพให้กับสมาชิกในชุมชน ตลอดจนการสร้างเสริมส่ิงแวดล้อมท่ีเอ้ือต่อสุขภาพชุมชนและ เชอ่ื มโยงแหลง่ เรยี นรใู้ นชมุ ชน จะเปน็ การชว่ ยใหช้ มุ ชนเรยี นรู้ อยรู่ ว่ มกบั สง่ิ แวดลอ้ มไดอ้ ยา่ งเกอ้ื กลู และสมดลุ ทงั้ ทางดา้ นกายภาพ ชวี ภาพ และสงั คม เพอ่ื สรา้ งความรอบรดู้ า้ นสขุ ภาพและมพี ฤตกิ รรม สุขภาพทถ่ี กู ต้อง อนั จะสง่ ผลต่อการดแู ลสขุ ภาพอย่างเป็นรปู ธรรม และเกิดความย่งั ยนื ซ่ึงการด�ำเนินงานปรับเปล่ียนพฤติกรรมการสูบบุหรี่ของกลุ่มวัยท�ำงาน เพื่อให้มี พฤติกรรมสุขภาพท่ีถูกต้องตามเกณฑ์ เจ้าหน้าที่และประชาชนกลุ่มเป้าหมาย จ�ำเป็นต้อง ด�ำเนนิ งานใหเ้ ปน็ ไปในแนวทางเดียวกัน ซึง่ ประกอบด้วย 4 ข้ันตอนส�ำคญั เรม่ิ จาก 22 การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม การสูบบุหร่ีส�ำหรับวัยท�ำงาน

1) ขนั้ ตอนการวิเคราะหป์ ญั หาและเข้าใจปญั หาทเ่ี กิดข้นึ อย่างชัดเจน 2) การวางแผนการปรบั เปล่ยี นพฤตกิ รรมสุขภาพการสูบบหุ รท่ี ่เี ปน็ พฤตกิ รรมเสีย่ ง 3) การปฏบิ ตั ิการในพืน้ ท่กี บั กลมุ่ เปา้ หมาย 4) การประเมนิ ความส�ำเรจ็ ของการด�ำเนนิ งาน 3.1 การปรับเปลี่ยนพฤตกิ รรมการสบู บหุ รี่ โดยประชาชน และชุมชน กระบวนการท่ีเร่ิมต้นด้วยแนวคิดที่เกิดจากความต้ังใจร่วมกันของประชาชนในชุมชน ทก่ี อ่ ใหเ้ กดิ ความรว่ มมอื กนั พฒั นา และปรบั เปลยี่ นพฤตกิ รรมประชาชนในการปรบั เปลย่ี นพฤตกิ รรม การสบู บหุ ร่ี หรือ ลด และ เลกิ การสูบบุหรี่ ของคนในชุมชน โดยใหป้ ระชาชน และชมุ ชนเปน็ เจ้าภาพหลัก และร่วมกันในการด�ำเนินงาน ตามแนวทางการด�ำเนนิ งานในทุกกระบวนการ ทัง้ 4 ข้นั ตอน คือ ข้ันตอนที่ 1 การวเิ คราะห์ปญั หาและเขา้ ใจปญั หาทเี่ กิดขนึ้ การเข้าใจปัญหาของชุมชน เป็นขั้นตอนส�ำคัญขั้นตอนแรก เพื่อการรู้ถึงปัญหาสุขภาพ เบ้ืองต้นในชุมชน และพฤติกรรมการสูบบุหร่ีของชุมชน โดยประชาชนต้องเข้ามามีส่วนร่วมกับ เจา้ หนา้ ทสี่ าธารณสขุ และสามารถคน้ หาปญั หาสขุ ภาพในชมุ ชน และพฤตกิ รรมการสบู บหุ รข่ี องชมุ ชน ได้ด้วยตนเอง โดยที่ชุมชนจะเข้ามาร่วมวิเคราะห์ปัญหา และรับรู้ปัญหาสุขภาพเบื้องต้นในชุมชน และพฤตกิ รรมการสบู บหุ รขี่ องชมุ ชนทเ่ี กดิ ขน้ึ รว่ มกนั การวเิ คราะหป์ ญั หาและเขา้ ใจปญั หาทเ่ี กดิ ขนึ้ ในชุมชน จะประกอบด้วย 3 ข้ันตอน เพอ่ื การเข้าใจปัญหาชุมชน ดังนี้ 1. การสบื ค้นปัญหาสขุ ภาพและพฤตกิ รรมการสบู บหุ รี่ของชมุ ชน 2. วิเคราะหพ์ ฤตกิ รรมสขุ ภาพเส่ียง / ปจั จยั ท่มี ีผลตอ่ การสูบบหุ รี่ 3. ความเข้าใจบริบทของชุมชน และเงอื่ นไขการจดั การปญั หาสขุ ภาพ 1. การสืบค้นปญั หาสขุ ภาพและพฤตกิ รรมการสบู บุหร่ขี องชมุ ชน การสืบค้นปัญหาสุขภาพเป็นการค้นหาสาเหตุของปัญหา และทราบถึงพฤติกรรม การสบู บุหร่ขี องคนในชมุ ชน เพอ่ื น�ำขอ้ มลู มาเป็นฐานขอ้ มูลสุขภาพเบอ้ื งต้นใหก้ บั ชุมชน โดยการมี ส่วนรว่ มของประชาชน และเจ้าหนา้ ท่สี าธารณสุขในชมุ ชนรว่ มมอื กนั ท�ำการส�ำรวจข้อมลู สุขภาพ ของคนในชุมชนเสียใหม่ ทุก 6 เดอื น โดยใช้แบบส�ำรวจสภาวะสุขภาพ และแบบส�ำรวจพฤติกรรม การสูบบุหรี่เป็นเครื่องมือในการเก็บข้อมูลสุขภาพในพ้ืนที่ เพ่ือท�ำการประเมินสภาวะสุขภาพ ประเมนิ การรบั รู้ /ความเขา้ ใจ / ความตระหนกั ตอ่ พฤตกิ รรมการสบู บหุ รขี่ องคนในชมุ ชน หรอื อาจ การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม 23 การสูบบุหร่ีส�ำหรับวัยท�ำงาน

ใช้ข้อมูลเดิมท่ีมีอยู่ ซึ่งเป็นข้อมูลสุขภาพเบื้องต้นที่ได้จากแฟ้มข้อมูลครัวเรือน (Family Folder) ในสถานบรกิ ารสขุ ภาพ หรอื หนว่ ยงานในพน้ื ทที่ มี่ กี ารเกบ็ ขอ้ มลู สขุ ภาพอยแู่ ลว้ หรอื เพอื่ ใหไ้ ดข้ อ้ มลู สุขภาพของคนชุมชนที่ทันสมัย ที่เกี่ยวข้องกับพฤติกรรมการสูบบุหรี่ของประชาชนในชุมชนและ น�ำเอาขอ้ มูลนัน้ มาวเิ คราะห์หาปจั จยั ด้านตา่ งๆ ทมี่ ผี ลตอ่ พฤติกรรมการสูบบุหรีใ่ นขนั้ ตอนตอ่ ไป 2. วเิ คราะห์พฤตกิ รรมสขุ ภาพเสยี่ ง / ปจั จัยทม่ี ีผลต่อการสูบบุหรี่ ประชาชนในชุมชน ควรมีส่วนร่วมกับเจ้าหน้าที่สาธารณสุขในพ้ืนท่ี ด�ำเนินการ วิเคราะหข์ อ้ มลู สุขภาพ โดยน�ำเอาขอ้ มลู พ้นื ฐานสขุ ภาพจากการส�ำรวจ มาเป็นฐานข้อมูลเพื่อการ วิเคราะห์พฤติกรรมสุขภาพเส่ียง และปจั จัยท่มี ผี ลต่อการสบู บหุ ร่ี โดยใช้ตารางท่ี 1 วิเคราะห์โรค และการเจบ็ ป่วยของประชาชนในหมูบ่ ้าน และ ตารางท่ี 2 แสดงความเข้าใจพฤติกรรมเสย่ี ง และ ปจั จยั ทก่ี �ำหนด และหาขอ้ สรปุ จากการวเิ คราะหข์ อ้ มลู รว่ มกบั เจา้ หนา้ ทใ่ี นชมุ ชน และเจา้ หนา้ ทส่ี าธารณสขุ ต้องเป็นพีเ่ ลี้ยงให้ค�ำปรึกษา /รว่ มมอื กบั ชมุ ชน /แลกเปลีย่ นเรียนรูจ้ ากการวเิ คราะห์ขอ้ มูลสขุ ภาพ ในการปรับเปลีย่ นพฤติกรรมสขุ ภาพการสูบบหุ รี่ หรอื ลด และ เลิกการสบู บหุ ร่ี ของคนในชมุ ชน ตารางท่ี 1 แสดงการวิเคราะห์ โรค และการเจ็บปว่ ยของประชาชนในหมู่บ้าน ส�ำรวจหาสาเหตุของปัญหาสุขภาพเบ้ืองต้นของคนในชุมชน โดยจ�ำแนกตามปัญหา สขุ ภาพ ตามเพศ ช่วงอายุ ของกล่มุ วยั ท�ำงาน และดูจ�ำนวนครอบครัวท่มี ีปัญหาสขุ ภาพ ปญั หาสุขภาพ กลุม่ วยั ท�ำงาน (15-59 ป)ี จ�ำนวน เพศ โรคหวั ใจ 15-21 22-40 41-59 ครอบครัว ชาย หญงิ ถงุ ลมโปง่ พอง มะเรง็ หลอดเลือดสมอง อนื่ ๆ ในตารางที่ 1 ผลจากการส�ำรวจข้อมูลจะท�ำให้ทราบว่า ปัญหาสุขภาพของประชาชน วัยท�ำงาน ในชุมชนมีการเจบ็ ป่วย ดว้ ยโรคอะไรมากท่ีสุด และพบมากในช่วงอายุเท่าไร เพศใด และ มีกี่ครอบครวั ท่เี จบ็ ป่วย ดว้ ยโรคเหลา่ นั้น ซ่ึงจะเป็นประโยชน์ในการทน่ี �ำไปสกู่ ารคน้ หาพฤติกรรม เสยี่ งทีก่ ่อให้เกิดโรค 24 การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม การสูบบุหรี่ส�ำหรับวัยท�ำงาน

ตารางท่ี 2 แสดงความเขา้ ใจพฤติกรรมเสยี่ ง และปจั จัยทีก่ �ำหนด ส�ำรวจพฤตกิ รรมการสบู บหุ รที่ มี่ ภี าวะเสยี่ ง มมี ากในชว่ งอายไุ หนมากทส่ี ดุ ในเพศใด และ มกี คี่ รอบครวั ทปี่ ระสบปญั หา จากการมพี ฤตกิ รรมการสบู บหุ รข่ี องคนในชมุ ชน เพอื่ น�ำขอ้ มลู ทไ่ี ดม้ า ก�ำหนดความจ�ำเป็นในการด�ำเนินการจดั การกับปญั หาสขุ ภาพน้ันๆ ตามล�ำดบั พฤตกิ รรมเส่ยี ง กลมุ่ วัยทำ� งาน (15-59 ปี) จำ� นวนครอบครัว เพศ 15-21 22-40 41-59 ชาย หญงิ การสูบบุหร่ี เสยี่ งนอ้ ย เส่ียงมาก ในตารางที่ 2 ผลจากการส�ำรวจข้อมูลจะท�ำให้ทราบว่า ภาวะความเสี่ยงจากการมี พฤตกิ รรมการสบู บหุ รม่ี คี วามเสย่ี งมาก หรอื นอ้ ย เพศใด และกลมุ่ อายใุ ด มกี ค่ี รอบครวั เพอื่ สะทอ้ น ให้เห็นสภาพปัญหาท่ีเกิดข้ึน ซ่ึงมีประโยชน์ต่อการเลือกวิธีการ /รูปแบบกิจกรรมการปรับเปล่ียน พฤติกรรมให้เหมาะสมกับกลุ่มอายุ เพศ และวิถีชีวิต เช่น กลุ่มเพศชายเส่ียงมาก อยู่ในช่วงอายุ 15-21 ปี เปน็ วยั ก�ำลงั ศกึ ษาควรเลอื กใชก้ จิ กรรมทเี่ ขา้ ถงึ กลมุ่ เปา้ หมาย และสง่ ผลทางการปรบั เปลย่ี น พฤตกิ รรมการสูบบหุ รี่ หรือ ลด และ เลิกการสูบบหุ ร่ที ี่มปี ระสทิ ธภิ าพ เช่น การจดั กิจกรรมเข้าคา่ ย เยาวชน หา่ งไกลบุหรี่ เปน็ ต้น 3. ความเข้าใจบรบิ ทของชุมชน และเงอื่ นไขการจัดการปญั หาสุขภาพ ประชาชนในชุมชน ควรร่วมแลกเปลี่ยนเรียนรู้ร่วมกัน เพื่อการเข้าใจบริบท และ สงิ่ แวดลอ้ มของชมุ ชนของตนเอง เพอ่ื การจดั การปญั หาสขุ ภาพใหเ้ ปน็ ไปตามบรบิ ท ของชมุ ชนของ ตนเองให้มากที่สุด ภายใต้พ้ืนฐานวิถีชีวิตตามความเป็นจริงของชุมชน โดยจะต้องใช้ตารางท่ี 3 วิเคราะห์บริบทกลุ่มทางสังคม และ ตารางท่ี 4 ปัจจัยแวดล้อมท่ีก�ำหนดพฤติกรรมเส่ียง เพราะ สง่ิ แวดลอ้ มมกั มอี ทิ ธพิ ลตอ่ พฤตกิ รรมทเี่ ออ้ื และเปน็ อปุ สรรค ตอ่ การพฒั นาพฤตกิ รรมเสย่ี ง ทงั้ ปจั จยั ทางกายภาพและทางสังคม ซ่ึงแกนน�ำชุมชน และเจ้าหน้าทส่ี าธารณสุข ต้องรว่ มมือกัน และเรยี นรู้ ร่วมกันเพื่อเข้าใจบริบทของชุมชนตนเองได้ถูกต้อง เหมาะสม เพ่ือสะท้อนถึงความเข้มแข็ง และ มปี จั จยั ทางสงิ่ แวดลอ้ มดา้ นตา่ งๆ ของชมุ ชนทเี่ ขา้ มาเกย่ี วขอ้ ง ซงึ่ สง่ ผลตอ่ ความส�ำเรจ็ ในการจดั การ ปัญหาสุขภาพ เร่ืองการปรับเปล่ียนพฤติกรรมสุขภาพการสูบบุหรี่ หรือ ลด และเลิกการสูบบุหร่ี ของคนในชมุ ชนได้ และน�ำขอ้ มลู ดงั กลา่ วมาก�ำหนดกรอบ แนวทาง และน�ำมาวางแผนในการจดั การ กบั ปัญหาสุขภาพต่อไป การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม 25 การสูบบุหรี่ส�ำหรับวัยท�ำงาน

ตารางท่ี 3 วเิ คราะหบ์ ริบทกลมุ่ ทางสงั คม กลมุ่ ทางสงั คม เป็นกลุม่ บุคคล กลมุ่ องค์กร หรือกลุม่ เครือขา่ ยทม่ี ีในชมุ ชน ท่ีมกี ารด�ำเนนิ การ หรือท�ำกิจกรรมอย่างใดอย่างหน่ึง ที่มีเป้าหมายเดียวกัน ช่วยเหลือเกื้อกูลสมาชิกในกลุ่ม จึงควรวเิ คราะห์ เพือ่ คน้ หากลมุ่ /เครือข่าย/บคุ คล ทีม่ คี วามเข้มแขง็ และมีศักยภาพ ในการเข้ามา มีส่วนร่วมขับเคลื่อนการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพการสูบบุหรี่หรือ ลด และเลิกการสูบบุหร่ี ของคนในชุมชน กลุ่มตา่ งๆ ในชุมชน จำ� นวนกลมุ่ ความเข้มแข็ง นอ้ ย ปานกลาง มาก * กลุ่มผู้ใหญ่บา้ นและทีมงาน * กลุ่มผู้น�ำทไ่ี มเ่ ป็นทางการ เช่น ปราชญ์ชาวบา้ น ภมู ปิ ัญญาชาวบ้าน เป็นตน้ * กลมุ่ อสม. ในหมู่บา้ น * กล่มุ อาชพี เช่น กล่มุ ชาวนา กลุ่มชาวสวน * กลมุ่ ทางสงั คม เชน่ ชมรม/กลุ่มเลกิ สูบบหุ ร่ี กลมุ่ รบั การบ�ำบัดเพื่อการเลิกสูบบหุ รี่ เป็นตน้ จากตารางที่ 3 ผลจากการส�ำรวจขอ้ มลู จะท�ำใหท้ ราบวา่ ในชมุ ชนมกี ลมุ่ /เครอื ขา่ ยตา่ งๆ ที่มีบทบาทอยู่ในชุมชนของตนเอง มีกลุ่มใดท่ีมีศักยภาพ และมีความเข้มแข็งในระดับมาก ท�ำให้ สะท้อนภาพการขับเคล่ือน การบริหารจดั การของการด�ำเนินกิจกรรมกลุ่มทางสงั คมที่เดน่ ชัด โดย จะสามารถเชื่อมต่อกับกลุ่มทางสังคมท่ีมีศักยภาพ และมีความเข้มแข็ง น�ำเข้ามามีส่วนร่วมในการ ด�ำเนนิ งานปรับเปล่ยี นพฤตกิ รรมการสบู บหุ ร่ี หรือ ลด และเลิกการสูบบุหร่ขี องคนในชมุ ชนได้ 26 การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม การสูบบุหรี่ส�ำหรับวัยท�ำงาน

ตารางที่ 4 ปัจจยั แวดลอ้ มท่เี อ้ือและเสรมิ ให้เกิดพฤตกิ รรมเส่ยี ง ปจั จยั แวดลอ้ มทง้ั ทางกายภาพและทางสงั คม สามารถสง่ เสรมิ สนบั สนนุ และเออื้ (เชงิ บวก) หรอื เปน็ อปุ สรรค (เชงิ ลบ) ตอ่ การเกดิ พฤตกิ รรมการสบู บหุ รขี่ องคนในชมุ ชน ซง่ึ ปจั จยั แวดลอ้ มทาง สังคมจะมีผลกระทบต่อสขุ ภาพในเชงิ บวก คอื สนับสนนุ /เอ้ือตอ่ การปรับเปลยี่ นพฤตกิ รรมสุขภาพ และเกดิ ผลกระทบตอ่ สขุ ภาพในเชงิ ลบ คอื เปน็ อปุ สรรค/ไมเ่ ออื้ ตอ่ การปรบั เปลย่ี นพฤตกิ รรมสขุ ภาพ และปจั จยั แวดลอ้ ม ทางกายภาพเปน็ สงิ่ อ�ำนวยความสะดวกตา่ งๆ ทม่ี อี ทิ ธพิ ลตอ่ กระท�ำพฤตกิ รรมนน้ั ปจั จัยแวดลอ้ มทก่ี ำ� หนดพฤติกรรมเส่ยี ง เชงิ บวก เอ้อื ตอ่ การ เชงิ ลบ ไมเ่ ออื้ ตอ่ การ เกิดพฤตกิ รรม เกิดพฤตกิ รรม * ปัจจัยทางสังคม วัฒนธรรม ประเพณี 1. คา่ นิยมของคนในชมุ ชน ท่มี ผี ลต่อพฤติกรรม การสบู บุหรขี่ องคนในชมุ ชน 2. การใชห้ ลกั ศาสนา ปฏบิ ัติตามศีล 5 คือ งดเว้นเสพ สารเสพติด ทน่ี �ำไปสวู่ ถิ ีชีวิตสขุ ภาพเกดิ ข้ึนมากนอ้ ย เพยี งใด 3. ความเข้าใจและใช้เศรษฐกิจพอเพียง เพื่อสุขภาพ เกิดข้ึน ลด และเลิกการสูบบุหร่ี เพ่ือประหยัดเงิน คา่ ใชจ้ า่ ยทจ่ี ะตอ้ งซอื้ บหุ รส่ี บู หรอื ไมเ่ พยี งใดอยา่ งไร * ทางกายภาพ 1. รา้ นคา้ ชมุ ชน มกี ารจ�ำหน่ายบุหร่ี และ หาซื้อบหุ ร่ี มาสบู งา่ ย มผี ลตอ่ สขุ ภาพ มากนอ้ ยเพยี งใดและอยา่ งไร 2. มีการจัดสถานท่ี ไวส้ �ำหรบั ผสู้ บู บุหรี่ จากตารางที่ 4 ผลจากการส�ำรวจข้อมูลจะท�ำให้ทราบว่า ปัจจัยแวดล้อมใดมีผล และมีอิทธิพลต่อการเกิดพฤติกรรมการสูบบุหร่ีของคนในชุมชน และจะมีปัจจัยใดบางท่ีจะท�ำให้ ผทู้ ส่ี บู บหุ รอี่ ยแู่ ลว้ สามารถ ลด และ เลกิ การสบู บหุ รไี่ ด้ เชน่ ประเพณกี ารถวายบหุ รใ่ี หพ้ ระเมอ่ื เวลาท�ำบญุ ทวี่ ดั คา่ นยิ มการสบู บหุ ร่ี แลว้ ชว่ ยคลายเครยี ด เปน็ ตน้ จงึ สามารถชว่ ยในการวางแผน และออกแบบ การปรับพฤติกรรมการสูบบหุ รี่ ไดส้ อดคลอ้ งกับค่านยิ ม ประเพณขี องคนในชุมชน โดยประชาชน รว่ มกนั วเิ คราะหช์ มุ ชน และปจั จยั แวดลอ้ มทกี่ �ำหนดพฤตกิ รรมเสย่ี ง เรอ่ื งการปรบั เปลย่ี นพฤตกิ รรม สุขภาพการสูบบหุ รี่ หรือ ลด และเลิกสบู บหุ รีข่ องคนในชมุ ชน โดยใช้ตารางท่ี 3 และ 4 ขา้ งต้น พรอ้ มคนื ข้อมูลทไ่ี ดก้ ลบั คนื ส่ชู ุมชน เพ่อื การวางแผนด�ำเนินงานในข้ันตอนตอ่ ไป การปรับเปล่ียนพฤติกรรม 27 การสูบบุหรี่ส�ำหรับวัยท�ำงาน

ขน้ั ตอนที่ 2 การวางแผนการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการสูบบหุ รี่ ขนั้ ตอนการวางแผน เพอื่ การปรบั เปลยี่ นพฤตกิ รรมการสบู บหุ รี่ หรอื ลด และเลกิ สบู บหุ ร่ี ของคนในชมุ ชน ผูท้ ีเ่ ข้ามามบี ทบาท และมีส่วนรว่ มในการวางแผนฯ คือ ประชาชนในชุมชน และ ภาคี เครอื ขา่ ยตา่ งๆ ทเ่ี กย่ี วขอ้ ง โดยมเี จา้ หนา้ ทส่ี าธารณสขุ ใหค้ �ำปรกึ ษา และเปน็ พเ่ี ลย้ี งในขน้ั ตอน การวางแผนปรับเปล่ียนพฤติกรรมร่วมกัน โดยน�ำเอาข้อมูลพ้ืนฐานต่างๆ ท่ีสืบค้นได้จากชุมชน น�ำมาวางแผนการปรบั เปลยี่ นพฤตกิ รรม ตามประเดน็ ปญั หาสขุ ภาพทเี่ กดิ ขนึ้ และใชข้ อ้ มลู ทว่ี เิ คราะห์ ไดจ้ ากขน้ั ตอนท่ี 1 เพื่อการเขา้ ใจปญั หาพฤติกรรมการสูบบหุ รี่ของคนในชมุ ชนวา่ มพี ฤติกรรมเส่ียง ด้านการสูบบุหร่ีเกิดขึ้นกับคนกลุ่มไหน มากน้อยเพียงใด เลือกกลุ่มเสี่ยง และจะมีการก�ำหนด เปา้ หมายการพฒั นา และวธิ กี ารตา่ งๆ ทเ่ี หมาะสม เพอ่ื การปรบั เปลย่ี นพฤตกิ รรมของกลมุ่ เปา้ หมาย ให้มีพฤติกรรมการสูบบุหรี่จนเป็นสุขนิสัย โดยใช้ศักยภาพของกลุ่ม/เครือข่าย ทางสังคมในชุมชน เพ่อื ขับเคลอ่ื นการด�ำเนนิ การปรับเปลยี่ นพฤตกิ รรมการสูบบุหรี่ หรือ ลด และเลกิ การสบู บหุ รข่ี อง คนในชมุ ชน ในแผนการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมเพ่ือการสูบบุหร่ี หรือ ลด และเลิกสูบบุหรี่ ของคน ในชมุ ชน ควรจะต้องมีการก�ำหนดใหช้ ดั เจน ในประเดน็ ต่อไปนี้ 1. กำ� หนดกลมุ่ เปา้ หมายทต่ี อ้ งการพฒั นา และปรบั เปลยี่ นพฤตกิ รรมการสบู บหุ ร่ี หรอื ลด และเลิกสบู บุหร่ีของคนในชุมชน ต้องระบวุ า่ - กลุ่มผไู้ มส่ ูบบุหรี่ (กลุ่มเสี่ยงน้อย / กลมุ่ ปกติ) - กล่มุ ผสู้ ูบบหุ รี่ (กลุ่มเส่ียงมาก) 2. กำ� หนดเป้าหมายการปรบั เปลี่ยนพฤตกิ รรมการสบู บุหร่ีหรือ ลด และเลกิ สบู บุหรี่ ของกลุ่มเปา้ หมาย กลา่ วคือ - กลมุ่ เปา้ หมายผไู้ ม่สูบบหุ ร่ี และกลมุ่ ผ้สู ูบบุหร่ีในชมุ ชน ควรมพี ฤตกิ รรมสขุ ภาพ ถกู ตอ้ ง เพยี งพอตามเกณฑ์ที่ก�ำหนดในข้อ 2.2 ตัวชี้วัดและเกณฑพ์ ฤตกิ รรมสขุ ภาพขน้ั พื้นฐาน 3. กำ� หนดวิธีการ/กจิ กรรมการด�ำเนินงาน การก�ำหนดกจิ กรรมปรบั เปลี่ยนพฤตกิ รรมการสูบบหุ รี่ในแต่ละกลุ่มเปา้ หมาย ต้องก�ำหนดให้ชัดเจนว่า กิจกรรมท่ีจะกระท�ำโดยตรงกับกลุ่มเป้าหมาย และกิจกรรมโดยอ้อม ในระดบั ชมุ ชน/สงั คม ทจ่ี ะชว่ ยจะหนนุ เสรมิ และกระตนุ้ ใหก้ ลมุ่ เปา้ หมายเกดิ การปรบั เปลยี่ นพฤตกิ รรม การสูบบหุ รี่ หรอื ลด และเลิกสบู บุหรข่ี องคนในชุมชน คืออะไรท่ีต้องด�ำเนนิ การ 28 การปรับเปล่ียนพฤติกรรม การสูบบุหร่ีส�ำหรับวัยท�ำงาน

3.1 กิจกรรมที่จะด�ำเนินงานโดยตรงกับกลมุ่ เปา้ หมาย 3.1.1 การจดั กจิ กรรมปรบั เปลีย่ นพฤติกรรมการสบู บุหร่หี รอื ลด และเลิกสูบ บุหรี่ของคนในชุมชน โดยด�ำเนินกิจกรรมโดยตรงกับกลุ่มเป้าหมายใช้กระบวนการกลุ่ม เพ่ือช่วย กระตนุ้ การเรยี นรรู้ ว่ มกนั ระหวา่ งสมาชกิ ในกลมุ่ ก�ำกบั ดแู ลการปฏบิ ตั เิ พอื่ การปรบั เปลย่ี นพฤตกิ รรม ของแต่ละบุคคลกันเอง ระหว่างแกนน�ำ เครือข่ายในชุมชนอย่างถูกต้องเพ่ือให้เป็นพลังในการ ขบั เคลอ่ื นการด�ำเนินงาน ภายใตแ้ ผนงาน / โครงการในการปรบั เปล่ียนพฤติกรรมการสบู บหุ ร่ีหรือ ลด และเลิกสูบบหุ รี่ ของคนในชุมชนด�ำเนินการดงั น้ี 1) เตรยี มการ และจดั ท�ำแผนงานการปรบั เปลย่ี นพฤตกิ รรมการสบู บหุ รี่ หรือ ลด และเลิกสูบบุหร่ี ของคนในชุมชนประชุมหาข้อตกลงระหว่างแกนน�ำชุมชน ประชาชน และเจา้ หนา้ ที่สาธารณสุขในชุมชน โดยใช้ขอ้ มูลจากขน้ั ตอนท่ี 1 คือการวเิ คราะห์ และเขา้ ใจปัญหา ท่ีเกิดขึ้น และข้อมูลจากการส�ำรวจข้อมูลสุขภาพของคนในชุมชน น�ำมาเป็นฐานข้อมูลประกอบ การจัดท�ำแผนงาน / โครงการ เพือ่ การปรับเปลย่ี นพฤติกรรมสขุ ภาพการสูบบหุ รี่หรอื ลด และเลิก สบู บหุ รีข่ องคนในชุมชน 2) ก�ำหนดเปา้ หมายการพฒั นาพฤตกิ รรมสขุ ภาพใหช้ ดั เจน คอื กลมุ่ ใด เช่น กลุม่ ผไู้ ม่สูบบุหรี่ตอ้ งด�ำเนินการอยา่ งไร เพือ่ ป้องกันไม่ใหเ้ กดิ เป็นผสู้ ูบรายใหม่ กลมุ่ ผสู้ บู บุหร่ี ตอ้ งด�ำเนนิ การอยา่ งไรทจี่ ะปรบั เปลยี่ นพฤตกิ รรมใหล้ ด และเลกิ การสบู บหุ ร่ี ซง่ึ แตล่ ะกลมุ่ เปา้ หมาย จะต้องด�ำเนนิ การปรบั เปล่ียนพฤตกิ รรมในแตล่ ะกจิ กรรมทแี่ ตกตา่ งกนั ออกไป 3) สนับสนุนให้เกิดแกนน�ำ /กลุ่ม / เครือข่ายในชุมชน เพื่อการ ไมส่ บู บหุ รหี่ รอื ลด และเลกิ สบู บหุ ร่ี ของคนในชมุ ชนรว่ มกนั ด�ำเนนิ กจิ กรรมการปรบั เปลย่ี นพฤตกิ รรม อย่างต่อเนอ่ื ง ในแตล่ ะกจิ กรรม ตามแผน/โครงการท่ีแตกตา่ งกนั ออกไปในแต่ละกล่มุ เป้าหมาย 4) การขอรับการสนับสนุนและความช่วยเหลือทั้งทางข้อมูลข่าวสาร ความรู้ งบประมาณ ทรพั ยากรในการด�ำเนนิ การจากบคุ คล หรอื กลมุ่ / เครอื ขา่ ยตา่ งๆในชมุ ชน เชน่ เจา้ หน้าท่สี าธารณสุข อบต. ปราชญ์ชาวบ้าน เปน็ ต้น 5) ประเมินผลส�ำเร็จตามเป้าหมายตามแผนงานท่ีว่างไว้ เพ่ือดูผล กระทบวา่ มอี ะไรเกดิ ขนึ้ เปน็ ระยะสามารถสะทอ้ นผลส�ำเรจ็ ของแผนงาน / โครงการ และในระหวา่ ง การด�ำเนนิ งานตามการจดั ท�ำแผนงาน /โครงการพฒั นาพฤตกิ รรมสขุ ภาพ การสบู บหุ รห่ี รอื ลด และ เลิกสูบบุหร่ีของคนในชุมชน สามารถประเมินกิจกรรม เพื่อการปรับเปลี่ยนกลยุทธ์และวิธีการ ในการด�ำเนนิ งานตามแผนงาน /โครงการให้เหมาะสม กับคนในชมุ ชน อย่างมีประสทิ ธิภาพ การปรับเปล่ียนพฤติกรรม 29 การสูบบุหร่ีส�ำหรับวัยท�ำงาน

3.2 กิจกรรมโดยอ้อมในระดบั ชมุ ชน / สงั คม 3.2.1 การจดั รณรงค์ สรา้ งกระแส และเผยแพรข่ อ้ มลู ขา่ วสารการสบู บหุ รห่ี รอื ลด และเลิกสูบบุหรี่ของคนในชุมชนโดยต้องอาศัยการมีส่วนร่วมของแกนน�ำ / กลุ่ม / เครือข่าย ต่างๆ ในชุมชน ร่วมกันขับเคลื่อนท้ังชุมชน สะท้อนให้เห็นภาพรวมของชุมชนในการด�ำเนินการ ปรบั เปลยี่ นพฤตกิ รรมการสบู บหุ รหี่ รอื ลด และเลกิ สบู บหุ รขี่ องคนในชมุ ชน โดยก�ำหนดวตั ถปุ ระสงค์ การรณรงค์ สรา้ งกระแสในประเด็นหลักที่เปน็ ทศิ ทางเดียวกันทั้งหมดในทกุ ชมุ ชน มกี ลุม่ เป้าหมาย ที่ชัดเจน มีการก�ำหนดระยะเวลาการรณรงค์ และมีแผนงาน /โครงการ งบประมาณ และ การประเมินผลในการด�ำเนนิ งานทช่ี ดั เจน 3.2.2 การก�ำหนดมาตรการต่างๆ ที่เอ้ือต่อการปรับเปลี่ยนพฤติกรรม การสบู บุหร่ี หรอื ลด และเลิกสูบบุหร่ี ของคนในชุมชน เช่น 1) มาตรการชุมชน มีข้อตกลงให้ร้านค้าในชุมชนไม่จ�ำหน่ายบุหรี่ให้ กับเดก็ และเยาวชน ท่อี ายุต่ำ� กวา่ 18 ปี โดยเด็ดขาด 2) ในชุมชนก�ำหนดพื้นท่ีปลอดบุหร่ีที่ชัดเจน หากผ่าฝืนมีบทลงโทษ และก�ำหนดเขต / สถานทส่ี บู บหุ รี่ ที่สามารถจะสบู บุหรไี่ ด้บางทเ่ี ทา่ นนั้ ขัน้ ตอนท่ี 3 การปฏบิ ัติการในพ้นื ทกี่ บั กล่มุ เปา้ หมาย การปฏิบัติการเป็นการด�ำเนินการตามแผนงาน /โครงการ ที่ได้ก�ำหนดไว้ร่วมกัน โดยปฏิบัติการตามกิจกรรมต่างๆ ปรับเปล่ียนพฤติกรรมการสูบบุหรี่หรือ ลด และเลิกสูบบุหรี่ โดยมกี ารบรหิ ารจดั การ โดยมกี ารด�ำเนนิ การแบง่ ความรบั ผดิ ชอบกนั ในแตล่ ะสว่ น แกนน�ำ ประชาชน ด�ำเนินการในส่วนของการขับเคลื่อนกิจกรรมในพ้ืนที่ และเจ้าหน้าที่สาธารณสุขให้การสนับสนุน องคค์ วามรู้ ผลกั ดนั ใหช้ มุ ชนเกดิ การมสี ว่ นรว่ มของ ภาคี เครอื ขา่ ยตา่ งๆ ทเี่ กย่ี วขอ้ ง ในการจดั กจิ กรรม การปรับเปลย่ี นพฤติกรรมการสูบบุหรีห่ รอื ลด และเลกิ สบู บุหรี่ ซ่งึ ในแตล่ ะกิจกรรมทีด่ �ำเนินการ ควรก�ำหนดวัตถุประสงค์ที่สอดรับกับกลุ่มเป้าหมายท่ีก�ำหนด ว่าเป็นกลุ่ม ผู้ไม่สูบบุหร่ี หรือกลุ่ม ผู้ที่สูบบุหร่ีให้ชัดเจน เพื่อการด�ำเนินกิจกรรมปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการสูบบุหร่ี หรือลด และ เลิกสูบบุหร่ี ท่ีส่งผลต่อพฤติกรรมของกลุ่มเป้าหมายของคนในชุมชนท่ีก�ำหนดไว้ตามแผนงาน อยา่ งเป็นข้ันเป็นตอน ตามระยะเวลา และงบประมาณทก่ี �ำหนด รวมท้ังควรท�ำการประเมินผลกิจกรรมที่ได้ปฏิบัติการในพ้ืนท่ีกับกลุ่มเป้าหมาย เพื่อให้ ทราบถงึ ความส�ำเรจ็ ของกจิ กรรมทไี่ ดด้ �ำเนนิ การไป โดยชมุ ชนเขา้ มามสี ว่ นรว่ มประเมนิ ผลกจิ กรรม เพื่อน�ำผลการประเมินมาสู่การปรับปรุง พัฒนา การเพ่ิมประสิทธิภาพของกิจกรรมที่ก�ำหนดไว้ ในแผนงาน /โครงการปรบั เปลย่ี นพฤตกิ รรมสขุ ภาพการสบู บหุ รหี่ รอื ลด และเลกิ สบู บหุ รข่ี องคนชมุ ชน ให้ดขี น้ึ ดังนี้ 30 การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม การสูบบุหร่ีส�ำหรับวัยท�ำงาน

1. กิจกรรมที่จะด�ำเนนิ งานโดยตรงกบั กลุม่ เปา้ หมาย 1.1 จัดกิจกรรมการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ร่วมกัน โดยต้องสร้างความรู้ ความเข้าใจ ความตระหนกั และใหก้ ลมุ่ เปา้ หมายรบั รถู้ งึ ความจ�ำเปน็ ของการปรบั เปลย่ี นพฤตกิ รรมการสบู บหุ รี่ หรือ ลด และเลิกสูบบุหรี่ ของคนในชุมชน โดยใช้กระบวนการกลุ่มเขา้ มาขับเคลื่อนในการด�ำเนนิ การ ทัง้ กล่มุ ผู้ไมส่ ูบบหุ ร่ี และกลมุ่ ผู้สบู บุหร่ี ด้วยการ 1) จดั ตง้ั กลมุ่ / ชมรม เพอ่ื ท�ำกจิ กรรมรว่ มกนั ในชมุ ชน และกลมุ่ อาสาเฝา้ ระวงั บุหรี่ในชุมชน 2) จดั ประชมุ กลมุ่ ประจ�ำสัปดาห์ /เดือน 3) การเสวนาระดบั ทอ้ งถน่ิ / ชมุ ชน แลกเปลยี่ นเรยี นรภู้ มู ปิ ญั ญาทอ้ งถนิ่ รว่ มกนั 4) จัดโปรแกรมเปลย่ี นแปลงพฤตกิ รรม การเลกิ สูบบุหร่ี หรอื ค่ายเลกิ บหุ รี่ 1.2 จัดกิจกรรมเพื่อสร้างแรงจูงใจในการปรับเปล่ียนพฤติกรรมเพื่อการไม่สูบบุหรี่ หรือ ลด และเลิกสูบบหุ รขี่ องคนในชมุ ชน 1) สรรหา /ยกย่องเชิดชูบุคคลในชุมชน เช่น บุคคลต้นแบบการเลิกบุหร่ี ในหม่บู า้ น /ชมุ ชน และหรอื บคุ คลต้นแบบผู้ไมส่ ูบบหุ รี่ในหมบู่ ้าน /ชุมชน เปน็ ตน้ 2) จัดประกวดหมบู่ า้ น /ครอบครัว ต้นแบบปลอดบุหร่ี 1.3 จัดปัจจัยเอ้ือ /ปัจจัยแวดล้อมเพื่อส่งเสริมการมีพฤติกรรมสุขภาพเพื่อการ ไมส่ ูบบหุ รี่ ลด และเลกิ สูบบุหร่ขี องคนในชมุ ชน เช่น 1) จัดคลินิกบ�ำบัดรักษาในการให้ค�ำปรึกษาในชุมชน เพื่อการลด และเลิก สบู บหุ รี่ของคน พรอ้ มทั้งจัดหานำ้� ยาอดบหุ ร่ี หมากฝรัง่ นิโคติน เป็นต้น 2) จดั ใหม้ ี /ก�ำหนด สถานที่ เขตปลอดบหุ รใ่ี นพนื้ ทช่ี มุ ชนตามกฎหมายก�ำหนด 1.4 กิจกรรมสื่อสาร ประชาสัมพันธ์ เผยแพร่และถ่ายข้อมูลข่าวสาร ความรู้ เพ่ือส่งเสริมการมีพฤติกรรมสุขภาพเพื่อการไม่สูบบุหร่ี หรือลด และเลิกสูบบุหรี่ของคนในชุมชน ผ่านสื่อตา่ งๆ ในระดับท้องถิ่นอย่างสม�ำ่ เสมอ เช่น 1) ส่อื มวลชน : โทรทศั น์ วิทยุ ของภมู ิภาค 2) สอ่ื สงิ่ พมิ พ์ : หนงั สอื พมิ พ์ ปา้ ยประชาสมั พนั ธ์ ปา้ ยโฆษณา แผน่ ปดิ ใบปลวิ 3) สื่อท้องถ่ิน : เคเบ้ิลท้องถ่ิน สถานีวิทยุท้องถิ่น หนังสือพิมพ์ท้องถิ่น หอกระจายข่าว / เสยี งตามสายของหมู่บ้าน 4) สอื่ บคุ คล เปน็ ผบู้ อกกลา่ ว ถา่ ยทอดขอ้ มลู ขา่ วสารไปสกู่ ลมุ่ เปา้ หมายโดยตรง จากการพดู คุย สนทนา เชน่ แกนน�ำชุมชน ปราชญ์ชาวบ้าน เจา้ หน้าท่ีในพื้นที่ อสม. เป็นตน้ 5) สื่อพื้นบ้าน / ศลิ ปนิ พน้ื บา้ น /การแสดงพื้นบา้ น เป็นผู้ถา่ ยทอดบอกกล่าว เรอื่ งราวผ่านการแสดงของทอ้ งถ่ิน การปรับเปล่ียนพฤติกรรม 31 การสูบบุหร่ีส�ำหรับวัยท�ำงาน

* ตัวอย่าง : โปรแกรม กจิ กรรมคา่ ยปรบั เปล่ยี นพฤตกิ รรมผู้สูบบหุ ร่ี 1. วตั ถปุ ระสงค์ - เพ่อื ใหก้ ลมุ่ เปา้ หมายสามารถ ลด และเลิกการสบู บุหรี่ได้ - เพอ่ื ปรบั เปลยี่ นพฤตกิ รรม ปรบั กระบวนทศั น์ คา่ นยิ ม ทเ่ี หมาะสมกบั การด�ำเนนิ ชวี ิตท่ถี ูกตอ้ ง - เพื่อเป็นการบ�ำบัด ฟื้นฟู ร่างกาย และสภาพจิตใจให้เข้มแข็ง เพ่ือเตรียม ความพร้อมในการเริม่ ตน้ การด�ำเนินชวี ติ ใหม่ 2. กลุ่มเปา้ หมาย กลมุ่ ผ้สู บู บหุ รี่ สบู จดั สูบมานานเกนิ 5 ปี ในชุมชน 3. ระยะเวลา 9 วัน 4. ผู้รับผิดชอบ โรงพยาบาลส่งเสริมสขุ ภาพระดับต�ำบล... 32 การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม การสูบบุหรี่ส�ำหรับวัยท�ำงาน

ตาราง กิจกรรมคา่ ยปรบั เปลยี่ นพฤตกิ รรมผ้สู บู บุหรี่ เววันล/า 65..0300น- 66..4050น- 86..0405น- 98..0000น- 9.00-10.30น 1120..0300น- 1132..0000น- 1133..3000น- 1153..0300น- 1165..0000น- 1176..0000น- 1177..4050น- 1197..0405น- 2109..0000น- 2210..0000น- 21.00น กล่มุ 1 ลงทะเบยี น /ประเมนิ สขุ ภาพ ปฐมนเิ ทศ / สัมพนั ธ์ พิธีเทียน แบ่งกล่มุ กลมุ่ เดินทางกลบั บา้ น สมั พันธ์ 2 พิธเี ปดิ ค่าย ท�ำข้อตกลง กลมุ่ บ�ำบัด กล่มุ ร่วมกนั สัมพนั ธ์ กลุ่ม 3 ส�ำรวจตนเอง กระตุ้นพลงั เตรียม คิด ปรบั สัมพันธ์ ืต่นนอน ความพร้อม พฤติกรรม กิจกรรม ออกก�ำลังกาย ทางเลือก ัรบประทานอาหารเช้า การเป็น ประชุมเตรียมความพร้อม พลเมอื งดี รับประทานอาหารกลาง ัวน พักผ่อน ออกก�ำ ัลงกาย รับประทานอาหารเย็น ใ ้หค�ำป ึรกษา ฝึกจิต/น่ังสมา ิธ เ ้ขานอน 4 ส�ำรวจตนเอง บ�ำบดั จูงใจ กจิ กรรม ทางเลือก 5 จัดการ ทักษะปฏเิ สธ บ�ำบัดจงู ใจ อารมณ์ การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม 6 ต้งั เปา้ หมาย การสูบบุหร่ีส�ำหรับวัยท�ำงาน 7 กลุ่มทกั ษะ กลุม่ ทักษะ 8 จดั การแรง จดั การแรง เตรียม บ�ำบดั จงู ใจ กระตุน้ กระตุ้น ความพรอ้ ม 9 กิจกรรมอ�ำลา กจิ กรรมอ�ำลา พธิ อี �ำลา 33

2. กิจกรรมโดยออ้ มในระดบั ชมุ ชน / สังคม 2.1 จัดกจิ กรรมรณรงค์ สรา้ งกระแสสังคม โดยมีเจา้ ภาพหลักคอื แกนน�ำ / กลุ่ม / เครอื ขา่ ยตา่ งๆ ในชมุ ชน รว่ มกนั ขบั เคลอื่ นทงั้ ชมุ ชน สะทอ้ นใหเ้ หน็ ภาพรวมของชมุ ชนในการด�ำเนนิ การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการสูบบุหรี่หรือ ลด และเลิกสูบบุหรี่ของคนในชุมชน เกิดการตื่นตัว ขับเคลื่อนได้ทั้งระดับชุมชน ระดับอ�ำเภอ และระดับจังหวัด โดยด�ำเนินการรณรงค์ สร้างกระแส ในประเด็นหลัก เรื่องด�ำเนินการปรับเปล่ียนพฤติกรรมการสูบบุหรี่ของคนในชุมชน ที่เป็นทิศทาง เดียวกันท้ังหมดในทุกชุมชน โดยมีการจัดสรร และระดมทรัพยากรจากชุมชน ภาคี เครือข่าย สว่ นตา่ งๆ มาด�ำเนนิ การรณรงค์ สร้างกระแสให้เกิดข้นึ เช่น รณรงค์ในระดบั ครอบครัว /หม่บู ้าน / ชมุ ชนปลอดบหุ ร่ี และ รณรงคใ์ นระดบั อ�ำเภอ /จงั หวัด 2.2 สร้างกลไก มาตรการให้เกิดข้ึนในชุมชน โดยการจัดท�ำเวทีประชาคม เพ่ือหาข้อตกลงร่วมกนั ในการปรบั เปลย่ี นพฤติกรรมการสบู บหุ ร่ีหรอื ลด และเลิกสูบบหุ ร่ขี องคน ในชุมชน เช่น 1) สรา้ งทมี แกนน�ำ กลมุ่ สมาชกิ กลมุ่ ชมรม จติ อาสาเครอื ขา่ ยหมบู่ า้ น/ชมุ ชน เพ่อื การเฝา้ ระวัง ติดตาม ไม่ใหม้ ีผูส้ ูบบุหรี่หนา้ ใหม่เพิ่มขน้ึ 2) ก�ำหนดมาตรการชุมชน เร่ือง การสูบบุหรี่ในชุมชน เช่น “ครอบครัว ปลอดบหุ ร่ี 100%” “ทกุ คนปลอดภยั จากควนั บหุ รมี่ อื สอง” “สถานที่ /เขตปลอดบหุ รใ่ี นพนื้ ทชี่ มุ ชน” “การห้ามจ�ำหนา่ ยบหุ รแ่ี กเ่ ดก็ เยาวชน อายตุ ำ่� กวา่ 18 ปี โดยเด็ดขาด” เป็นต้น 2.3 ส่งเสริม และสนับสนุนจาก ภาคี เครือข่ายต่างๆ ท่ีเกี่ยวข้อง มาร่วมมือกัน ในเร่ืองการปฏิบัติ ตามกิจกรรมต่างๆ ในการปรับเปล่ียนพฤติกรรมสุขภาพการสูบบุหร่ี หรือลด และ เลกิ สบู บหุ รใี่ นชมุ ชนของตนเอง รวมถงึ การแลกเปลย่ี นความรจู้ ากบทเรยี นในพนื้ ท่ี ความรทู้ าง วิชาการด้านต่างๆ และให้การสนับสนุนด้านทรัพยากร เช่น บุคลากร งบประมาณ เป็นต้น ซง่ึ ในการจดั การกับปญั หาสุขภาพตอ้ งอาศยั ความร่วมมือจากเครอื ขา่ ยทงั้ ภาครัฐ ภาคเอกชน และ ภาคประชาชนทเ่ี กย่ี วขอ้ งทง้ั ในชมุ ชน และภายนอกชมุ ชน เพอ่ื สนบั สนนุ การด�ำเนนิ งานปรบั เปลยี่ น พฤติกรรมการสูบบุหร่ีหรือ ลด และเลิกสูบบุหรี่ ของคนในชุมชน เช่น 1) ขอรบั การสนบั สนนุ ทางดา้ นวชิ าการจากเจา้ หนา้ ทภี่ าครฐั ตา่ ง ๆ / ปราชญ์ ชาวบ้านของท้องถ่ิน เพ่ือให้เกิดองค์ความรู้ท่ีถูกต้อง เหมาะสม ในการปรับเปล่ียนพฤติกรรม การสูบบหุ รี่หรือ ลด และเลกิ สบู บหุ รี่ ของคนในชมุ ชน 2) ขอรับการสนับสนุนทางด้านงบประมาณ ทรัพยากร จากอบต. เทศบาล และเอกชน เพอ่ื การด�ำเนนิ งานฯ 3) ขอรับการสนับสนุนทางด้านบุคลากรที่มีความเชี่ยวชาญ ในเรื่องการ ปรบั เปลี่ยนพฤตกิ รรมการสูบบุหรี่ เชน่ บคุ ลากรทางสาธารณสขุ แพทย์ พยาบาล ท่ใี หค้ �ำปรึกษา ดแู ล รักษา ผทู้ ่เี ข้ารับการบ�ำบดั อาการเสพติดบุหร่ี จากหนว่ ยงานตา่ งๆ ทเ่ี กยี่ วข้อง 34 การปรับเปล่ียนพฤติกรรม การสูบบุหรี่ส�ำหรับวัยท�ำงาน

4) ขอรบั การสนับสนุนทางดา้ นอปุ กรณ์ / เครอื่ งมอื / สถานที่ เชน่ นำ้� ยาอด บหุ รี่ หมากฝร่งั นโิ คติน และสถานท่ที ีจ่ ัดท�ำเปน็ คลินิกส�ำหรบั ใหค้ �ำปรึกษา และบ�ำบัด ขัน้ ตอนที่ 4 การประเมินความส�ำเรจ็ ของการด�ำเนนิ งาน เม่ือด�ำเนินการตามแผนงาน /โครงการ การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพการสูบบุหร่ี หรือ ลด และเลิกสูบบุหร่ีของคนในชุมชนไประยะหน่ึง แกนน�ำชุมชน และประชาชนในชุมชน ควรด�ำเนนิ การประเมนิ ความส�ำเรจ็ ของการด�ำเนนิ งานรว่ มกนั ในแตล่ ะชว่ ง รว่ มกบั เจา้ หนา้ ทส่ี าธารณสขุ โดยประเมนิ ผลความส�ำเร็จของการด�ำเนินงานฯ แบง่ ได้ 3 ระยะ คือ กอ่ นการด�ำเนินการ ผลการ ประเมนิ สามารถน�ำไปสู่การตดั สินใจเลอื กวธิ กี ารจัดกิจกรรม โครงการที่จัดท�ำข้ึนเหมาะสมหรือไม่ ระหวา่ งการด�ำเนนิ การ ผลการประเมนิ สามารถน�ำไปสกู่ ารปรบั ปรงุ วธิ กี าร กระบวนการ ด�ำเนนิ งาน ให้เหมาะสม และเม่ือสิ้นสุดแผนงาน /โครงการ ผลการประเมินสามารถน�ำไปวางแผนพัฒนา ปรับปรุงแผนงาน /โครงการการปรับเปล่ียนพฤติกรรมสุขภาพการสูบบุหร่ี หรือ ลด และเลิก การสบู บหุ รขี่ องคนในชมุ ชน ดงั นนั้ การประเมนิ ความส�ำเรจ็ ของการด�ำเนนิ งานฯ จงึ เปน็ การตดิ ตาม คน้ หา ปญั หาอปุ สรรคตา่ งๆ ทจี่ ะมผี ลตอ่ ความส�ำเรจ็ ของแผนงาน /โครงการทชี่ มุ ชนไดด้ �ำเนนิ งานไป และ สามารถประเมินความส�ำเร็จได้ใน 3 ระดบั ดงั น้ี 1. ประเมินผลความส�ำเร็จของการดำ� เนนิ งานฯ แบ่งได้ 3 ระยะ คอื 1.1 ก่อนเร่ิมด�ำเนินงาน ประเมินผลเพ่ือสะท้อนผลต้ังแต่ การตัดสินใจ เลือกวิธี การเลือกกิจกรรม เป็นไปตามวัตถุประสงค์ สอดคล้องกับปัญหา เหมาะสมหรือไม่ ท�ำได้โดยการ สอบถาม ประเมินความสอดคล้อง ความเหมาะสม โดยประชุมประชาคมกับผู้รับผิดชอบ หรือ ผู้ท่เี กยี่ วขอ้ ง 1.2 ในระหว่างการด�ำเนินงาน ประเมินผลเพ่ือสะท้อนผลการด�ำเนินงานฯ เพ่ือดู ความก้าวหนา้ / การบรรลผุ ลของกิจกรรมตามแผนงาน / โครงการ ประเมนิ ประสิทธิผลกจิ กรรม และปรับปรงุ วธิ กี าร /การจดั การ /กระบวนการด�ำเนนิ งาน 1.3 ภายหลงั การด�ำเนนิ งานเสรจ็ สนิ้ ประเมนิ ผลเพอ่ื สะทอ้ นผลความส�ำเรจ็ ของการ ด�ำเนินงาน ด้วยการประเมินผลผลิต เป็นไปตามวัตถุประสงค์หรือไม่ ประเมินความพึงพอใจของ กลุ่มเป้าหมายต่อกิจกรรมการปรับเปลี่ยนฯ หรือไม่ และประเมินพฤติกรรมสุขภาพของ กลุม่ เปา้ หมายถูกต้องตามท่กี �ำหนดไว้ หรอื ไม่ 2. ประเมินความส�ำเร็จได้ใน 3 ระดบั คอื 2.1 การประเมินระดับบุคคล เป็นการประเมินการเปล่ียนแปลงทางด้านสุขภาพ ทัง้ ทางดา้ นกาย จติ และสงั คม โดย การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม 35 การสูบบุหรี่ส�ำหรับวัยท�ำงาน

1) กลุ่มเปา้ หมายผทู้ สี่ บู บหุ ร่ี ตอ้ งมกี ารประเมินตนเอง เพื่อดูผลเปลีย่ นแปลง ที่เกิดข้ึนกับตนเองในเร่ืองพฤติกรรมการสูบบุหรี่ หรือ ลด และเลิกการสูบบุหรี่ และสังเกตผล กระทบต่อสุขภาพ ว่าสุขภาพร่างกายแข็งแรงข้ึน ความเจ็บป่วยจากโรคที่เป็นอยู่ลดลงหรือไม่ โดยใช้ขอ้ มลู จากสมดุ บนั ทกึ พฤติกรรม 3อ 2ส 2) กลุ่มเป้าหมายผู้ท่ีไม่สูบบุหร่ี ได้รับการประเมินความรู้ การเรียนรู้ เรอื่ งพษิ ภยั ของบหุ ร่ี และการพฒั นาทกั ษะการปฏเิ สธการสบู บหุ ร่ี ของแตล่ ะคนในระหวา่ งการด�ำเนนิ กจิ กรรมรว่ มกัน 2.2 การประเมินระดบั กลุ่ม 1) กลมุ่ /ชมรม ตอ้ งมกี ารประเมิน ศกั ยภาพ ความพรอ้ ม เพอ่ื การด�ำเนนิ งาน การปรบั เปลยี่ นพฤตกิ รรมการสบู บหุ รี่ หรอื ลด และเลกิ การสบู บหุ ร่ี สะทอ้ นใหเ้ หน็ จากความความ เข้มแข็ง ความร่วมมอื ของกลุ่ม /ชมรม วา่ มมี ากนอ้ ยเพยี งใดและอย่างไร 2) การด�ำเนนิ งานของกลุ่ม /ชมรม - มผี นู้ �ำ/บคุ คลตน้ แบบการไมส่ บู บหุ ร่ี หรอื ผทู้ ส่ี ามารถเลกิ สบู บหุ รไี่ ดอ้ ยา่ ง เด็ดขาดแล้ว สามารถแสดงศักยภาพ และการยอมรับของตัวผู้น�ำของการเป็นผู้น�ำกลุ่ม /ชมรม เพือ่ ส่งเสริม สนบั สนุนการด�ำเนินงานการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการสบู บหุ ร่ี หรือ ลด และเลกิ การ สูบบุหร่ี เพยี งใด - มกี ารบริหารจดั การกลมุ่ /ชมรม แบง่ หนา้ ทีค่ วามรับผดิ ชอบเพอ่ื ด�ำเนนิ กจิ กรรมฯ และจดั สรรได้อย่างเหมาะสม 2.3 การประเมนิ ระดบั ชมุ ชน ซ่ึงแต่ละหมู่บา้ น 1) มีความต่ืนตัวและการมีส่วนร่วมของคนในชุมชนต่อการด�ำเนินงาน ปรบั เปลย่ี นพฤติกรรมการสูบบหุ รีห่ รือ ลด และเลิกการสูบบหุ รี่ มมี ากนอ้ ยเพียงใด 2) ชุมชนได้เรียนรู้อะไรจากการด�ำเนินงานปรับเปล่ียนพฤติกรรมการสูบบุหร่ี หรือ ลด และเลิกการสูบบหุ ร่ขี องคนในชุมชน 3)การท�ำกจิ กรรมของกลมุ่ /ชมรม ส่งผลกระทบต่อสมาชกิ ชุมชนท่ียงั ไม่ไดเ้ ขา้ ร่วม กิจกรรมอย่างไร 36 การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม การสูบบุหร่ีส�ำหรับวัยท�ำงาน

3.2 การปรบั เปล่ยี นพฤตกิ รรมการสบู บุหรี่ โดยเจ้าหน้าทส่ี าธารณสขุ เจ้าหน้าที่สาธารณสุขมีบทบาทส�ำคัญในพ้ืนท่ีชุมชนในการด�ำเนินงานปรับเปล่ียน พฤตกิ รรมการสบู บหุ รหี่ รอื ลด และเลกิ การสบู บหุ รขี่ องคนในชมุ ชน โดยมหี นา้ ทใี่ นการใหค้ �ำปรกึ ษา /เป็นพเี่ ล้ยี ง ใหก้ ับแกนน�ำ และประชาชนในชมุ ชน และช่วยช้แี นะ สง่ เสริม สนบั สนนุ และรวมถงึ การสรา้ งเสรมิ พลงั ในขบั เคลอื่ นใหก้ บั กลมุ่ /ชมรมในชมุ ชนเพอ่ื การด�ำเนนิ งานปรบั เปลยี่ นพฤตกิ รรม การสบู บหุ รี่หรอื ลด และเลกิ การสบู บุหรข่ี องคนในชมุ ชน ประกอบด้วย 4 ขัน้ ตอน เรมิ่ จาก - ขั้นตอนที่ 1 การวเิ คราะห์ปัญหาและเขา้ ใจปัญหาทีเ่ กดิ ข้นึ อย่างชัดเจน - ขน้ั ตอนท่ี 2 การวางแผนการปรบั เปลยี่ นพฤตกิ รรมสขุ ภาพบหุ รี่ ทเี่ ปน็ พฤตกิ รรมเสยี่ ง - ขั้นตอนที่ 3 การปฏบิ ตั ิการในพนื้ ทก่ี ับกลุ่มเป้าหมาย - ขนั้ ตอนที่ 4 การประเมนิ ความส�ำเรจ็ ของการด�ำเนนิ งาน ข้ันตอนท่ี 1 การวิเคราะหป์ ัญหาและเขา้ ใจปญั หาทเี่ กดิ ข้นึ เจ้าหน้าที่สาธารณสุขมีบทบาทส�ำคัญในกระบวนการวิเคราะห์ปัญหาและเข้าใจปัญหา ที่เกิดข้ึนของชุมชน ดังนี้ 1. สนบั สนนุ ข้อมลู ปัญหาโรค พฤติกรรมเสี่ยงในการสูบบหุ รี่ของคนในชมุ ชน และรว่ ม วเิ คราะห์ข้อมูลโรค และการเจบ็ ป่วยของประชาชนวัยท�ำงาน (ตารางท่ี 1) และวเิ คราะหพ์ ฤตกิ รรม เสย่ี งด้านการสบู บุหร่คี นในชมุ ชน (ตารางท่ี 2) โดยเจ้าหนา้ ทส่ี าธารณสุขใหข้ ้อเสนอแนะ และเสริม ในประเดน็ ท่สี �ำคญั จ�ำเปน็ ต่อการปรับเปล่ยี นพฤตกิ รรมการสูบบหุ รีห่ รือ ลด และเลกิ การสูบบุหรี่ ของคนในชุมชน 2. ร่วมกบั แกนน�ำ /ประชาชนในชมุ ชน เพอ่ื หาขอ้ สรปุ ของปัญหาการสบู บหุ ร่ีของคน ในชมุ ชน เพื่อการจดั การปัญหา โดยวเิ คราะหจ์ ากตารางที่ 1-4 แลว้ สรุปขอ้ มูลคนื กลบั ให้กบั ชุมชน ได้รบั รู้ และควรท�ำใหแ้ กนน�ำ /ประชาชนในชุมชน เขา้ ใจในปัญหาตา่ งๆ ทีเ่ กดิ ข้ึนจริงกับชุมชน 3. ส่งเสริม สนับสนนุ โดยใหค้ �ำปรึกษากบั แกนน�ำ /ประชาชนในชุมชน ไดด้ �ำเนนิ การ กิจกรรมการวิเคราะหป์ ญั หาสขุ ภาพของชมุ ชน และควรท�ำใหแ้ กนน�ำ /ประชาชนในชุมชน เข้าใจ ในปญั หาต่างๆ ทเ่ี กดิ ขึ้น 4. กระตุ้นให้แกนน�ำ /กลุ่ม /ชมรม รวมถึงประชาชน ได้มีการส่ือสารข้อมูลปัญหา สุขภาพของชุมชน ผ่านช่องทางต่างๆ ไปยังคนในชุมชน เพ่ือให้เกิดความเข้าใจ และตระหนักถึง ปญั หาการสูบบหุ ร่ขี องคนในชุมชน และกระตุ้นให้แกนน�ำ /กล่มุ /ชมรม รวมถงึ ประชาชน ให้ความ ร่วมมือในการด�ำเนินงานปรับเปล่ียนพฤติกรรมการสูบบุหร่ีหรือ ลด และเลิกการสูบบุหร่ีของคน ในชมุ ชน การปรับเปล่ียนพฤติกรรม 37 การสูบบุหรี่ส�ำหรับวัยท�ำงาน

ข้ันตอนที่ 2 การวางแผนการปรับเปลย่ี นพฤตกิ รรมการสบู บุหรี่ เจา้ หน้าท่ีสาธารณสขุ จะเขา้ ไปชว่ ยในกระบวนการจดั ท�ำแผนชาวบา้ น ดังนี้ 1. เปน็ พเี่ ลย้ี งใหค้ �ำปรกึ ษา /ใหค้ วามรว่ มมอื / รว่ มแลกเปลย่ี นเรยี นรู้ /กระตนุ้ ใหช้ มุ ชน ไดจ้ ดั ท�ำแผนงาน/โครงการพัฒนาพฤติกรรมสขุ ภาพฯ 2. ชแี้ จงเหตแุ ละผลในการวางแผนท�ำกจิ กรรม ทกุ ขน้ั ตอน เพอ่ื สรา้ งความเขา้ ใจรว่ มกนั 3. รว่ มตรวจสอบ และประเมนิ ผลแผนงาน /โครงการปรบั เปลย่ี นพฤตกิ รรมการสบู บหุ ร่ี หรือ ลด และเลิกการสูบบุหร่ีของคนในชุมชน และน�ำผลการประเมินทุกระยะการด�ำเนินการ ตามแผนฯ น�ำผลการประเมินมาแลกเปล่ยี นเรียนรู้ รว่ มกบั ชมุ ชน ขั้นตอนที่ 3 การปฏบิ ัติการในพ้ืนทก่ี บั กลุ่มเป้าหมาย เจ้าหน้าที่สาธารณสุขมีภารกิจสนับสนุน ส่งเสริมการปฏิบัติกิจกรรมตามแผนการ / โครงการปรบั เปล่ยี นพฤตกิ รรมการสูบบหุ รหี่ รือ ลด และเลิกการสบู บหุ ร่ขี องคนในชุมชน ดังนี้ 1. ด�ำเนินการส่งเสริม สนับสนุน และกระตุ้นให้แกนน�ำ ประชาชน ในชุมชนได้จัด กิจกรรมตามแผนงาน / โครงการฯ ทไี่ ด้รว่ มกนั ก�ำหนดขน้ึ 2. ร่วมแลกเปลี่ยนเรียนรู้กบั แกนน�ำ และประชาชนในชุมชน เพ่ือการลงมอื ปฏบิ ตั ิการ ในพื้นท่ี ตามแผนงาน / โครงการฯ ที่ได้รว่ มกนั ก�ำหนดขึ้น 3. ด�ำเนินการสนบั สนนุ องคค์ วามรทู้ างวชิ าการ เพมิ่ เติมความรู้ และความเข้าใจให้กบั แกนน�ำ และประชาชนในชุมชน เพอื่ การลงมือปฏบิ ตั กิ ารในพ้นื ท่ี ตามแผนงาน / โครงการฯ 4. ร่วมตรวจสอบ และประเมินผลการปฏิบัติกิจกรรมตามแผนงาน /โครงการ ปรบั เปลยี่ นพฤตกิ รรมการสบู บหุ รหี่ รอื ลด และเลกิ การสบู บหุ รขี่ องคนในชมุ ชน และน�ำผลการประเมนิ ทุกระยะการด�ำเนนิ การตามแผนฯ น�ำผลการประเมนิ มาแลกเปลยี่ นเรียนรู้ รว่ มกับชมุ ชน ขนั้ ตอนท่ี 4 การประเมนิ ความส�ำเร็จของการดำ� เนนิ งาน เจ้าหน้าท่ีสาธารณสุขมีบทบาทส�ำคัญเป็นพ่ีเลี้ยง ให้ค�ำปรึกษา /ให้ความร่วมมือ/ ร่วมกันแลกเปลี่ยนเรียนรู้ในการประเมินผลโดยใช้เครื่องมือประเมินพฤติกรรม 3อ 2ส ของกอง สุขศึกษา หรอื เครือ่ งมืออ่ืนท่เี กยี่ วข้อง รวมทง้ั จัดท�ำขอ้ สรุปและคืนขอ้ มูลกลับใหก้ ับชุมชน ดังน้ี 1. ร่วมกับแกนน�ำ และประชาชนในชุมชน ด�ำเนินการประเมินผลความส�ำเร็จของ การด�ำเนนิ งานฯในทกุ ระยะตามแผนงาน /โครงการปรบั เปลยี่ นพฤตกิ รรมการสบู บหุ รหี่ รอื ลด และ เลิกการสบู บหุ ร่ขี องคนในชุมชน 38 การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม การสูบบุหรี่ส�ำหรับวัยท�ำงาน

2. ร่วมน�ำเสนอผลการประเมนิ ผลความส�ำเร็จของการด�ำเนนิ งานฯ ต่อสมาชกิ กลมุ่ / ชมรม /ประชาชนในชุมชน เพื่อให้เกิดการรับรู้ข้อมูลจากการประเมินผลร่วมกัน ให้เกิดข้อสรุป ภาพรวมร่วมกัน เกิดการยอมรับร่วมกันถึงผลการด�ำเนินการฯ และให้เกิดการเปล่ียนแปลง ในการด�ำเนินงานของชุมชน ในดา้ นต่างๆ 3. จดั ท�ำรายงานผลการปรบั เปลย่ี นพฤตกิ รรมการสบู บหุ รหี่ รอื ลด และเลกิ การสบู บหุ รี่ ของคนในชุมชน เพื่อน�ำเสนอต่อทีป่ ระชมุ /เวทปี ระชาคมของชมุ ชน 4. จัดท�ำรายงานทางวิชาการในการปรับเปล่ียนพฤติกรรมการสูบบุหรี่หรือ ลด และ เลกิ การสูบบหุ รี่ของคนในชุมชน เสนอต่อผู้บงั คบั บัญชา และต่อสงั คม 5. น�ำผลการประเมนิ มาเปน็ ขอ้ มลู พนื้ ฐานในการจดั ท�ำแผนงานพฒั นาการปรบั เปลย่ี น พฤติกรรมการสูบบุหร่หี รือ ลด และเลิกการสบู บหุ รี่ในชุมชนท่ตี นเองรับผิดชอบต่อไป การปรับเปล่ียนพฤติกรรม 39 การสูบบุหร่ีส�ำหรับวัยท�ำงาน

ความเชอ่ื มโยงการด�ำเนินงานปรบั เปลย่ี นพฤตกิ รรม การสบู บหุ รี่ส�ำหรบั วัยทำ� งาน โดยกลุม่ /ชมุ ชนและเจ้าหนา้ ที่สาธารณสุข เจ้าหนา้ ที่สาธารณสขุ เจ้าหนา้ ทส่ี าธารณสุข 1. รว่ มประเมินการเปลี่ยนแปลงของพฤติกรรมและ 1. ร่วมวเิ คราะหข์ อ้ มูลโรค/การเจ็บป่วยและพฤติกรรม ภาวะสขุ ภาพ เสยี่ งดา้ นการสบู บุหรีข่ องคนในชุมชน 2. รว่ มน�ำเสนอผลการประเมนิ ต่อสมาชิกกลมุ่ และ 2. หาข้อสรปุ ปญั หาการจดั การความเครยี ด หาข้อสรุปพฤตกิ รรมใหม่ๆ แล้วคนื ข้อมลู ป้อนกลับใหก้ ับประชาชน 3. จัดท�ำรายการน�ำเสนอต่อชมุ ชน ตอ่ สังคม 3. ส่งเสริ ม สนบั สนนุ กล่มุ ผู้น�ำประชาชน (เปน็ พเ่ี ลย้ี ง) 4. น�ำผลการประเมนิ เปน็ ข้อมูลในการจัดท�ำแผนพฒั นา สนับสนุน 1. สมาชกิ กล่มุ มกี ารประเมนิ ตนเอง เพอื่ ดูผลเปลยี่ นแปลง ทำ� การวิเคราะห์ สนับสนุน ทีเ่ กดิ ขึ้น 1. ปัญหาโรคและความเจ็บปว่ ย สนบั สนุน 2. สมาชกิ กล่มุ ได้รบั การประเมินจากเจา้ หนา้ ที่ 2. พฤติกรรมเส่ียงดา้ นการสบู บุหรใ่ี นชมุ ชน เรื่องพฤตกิ รรมการสบู บุหร่ีในชุมชนและสภาวะสขุ ภาพ 3. ศึกษาบริบทและเงอ่ื นไขการจดั การปญั หาพฤตกิ รรม 3. ประเมนิ ความเขม้ แขง็ ของกลมุ่ ด้านการสูบบหุ รีใ่ นชมุ ชน 4. ประเมินการเรยี นรขู้ องชุมชน 4 . กปราระเดมำ� นิ เนคนิวางมานสำ� เรจ็ ของ ขน้ั ตอนการปรับเปล่ยี นพฤติกรรม 1. วิเคราะห์และเขา้ ใจปัญหา 3. ปฏิบตั กิ ารในพ้นื ที่ การสบู บุหร่สี �ำหรับวยั ท�ำงาน 2 . วพาฤงแตผกิ นรปรมรบักเาปรลสย่ีบู นบ หุ รี่ กบั กล่มุ เป้าหมาย 1. บริหารจัดการการด�ำเนินงานตามแผน จัดทำ� แผนปฏบิ ัตกิ ารปรบั เปล่ยี นพฤติกรรมการสูบบุหรี่ - จดั กจิ กรรมการเรียนรเู้ พ่อื การปรบั เปลีย่ นพฤติกรรม ของกลมุ่ ต่างๆ ในชุมชนจะตอ้ งก�ำหนดใหช้ ดั เจน - จดั กจิ กรรมถา่ ยทอดความรู้ 1. ก�ำหนดกลุ่มเป้าหมายพัฒนา - จดั เวทีแลกเปลย่ี นเรียนรู้ 2. ก�ำหนดเป้าหมายการปรบั เปลี่ยนพฤตกิ รรม - จดั รณรงค์ สร้างกระแสและเผยแพรข่ ้อมูลข่าวสาร 3. ก�ำหนดวิธกี าร/กิจกรรมการด�ำเนินงาน 2. ประเมนิ กระบวนการ/กิจกรรมปรับเปลีย่ นพฤติกรรม 4. การประเมินผล การสบู บุหร่ีส�ำหรบั วยั ท�ำงานในชมุ ชน สนบั สนุน เจ้าหน้าทส่ี าธารณสขุ เจา้ หนา้ ท่สี าธารณสขุ 1. สรา้ งขวญั และก�ำลงั ใจแก่ชาวบ้านในการท�ำกิจกรรม 1. สง่ เสริมสนับสนนุ กระต้นุ การจดั กิจกรรม 2. สนบั สนุนองค์ความรู้ทางวชิ าการแก่สมาชกิ เพือ่ 2. พร้อมในการชี้แจงเหตุและผลในการท�ำกิจกรรม การพฒั นากล่มุ 3. ตรวจสอบและประเมินแผนชาวบา้ น และน�ำผลการ 3. จัดให้มกี ารประเมนิ ผลกระทบเปน็ ช่วงๆ และ ประเมินแลกเปลยี่ นเรยี นรกู้ บั ชาวบ้าน สร้างกระแสและรณรงคใ์ นชุมชน กลมุ่ /ชมุ ชน ประชาชนวัยทำ� งาน : ประชาชนสามารถปรบั เปลี่ยนพฤตกิ รรมการสูบบหุ ร่ขี องตนเอง ครอบครัว ชุมชน ได้อยา่ งถกู ต้อง ชุมชน : ชุมชนเขม้ แข็ง ชมุ ชนแห่งการเรียนรู้ 40 การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม การสูบบุหร่ีส�ำหรับวัยท�ำงาน

บรรณานุกรม กองทนุ หลกั ประกนั สขุ ภาพระดบั ทอ้ งถนิ่ หรอื พน้ื ที่ อบต.โนนส�ำราญ จ.ชยั ภมู ิ และรพ.สต.บา้ นโนน สรุปผลงานเดน่ Best Practice โนนส�ำราญเปน็ สขุ ไร้ทุกขจ์ ากควันบหุ ร่ี , 2556 กองสุขศกึ ษา กรมสนบั สนนุ บรกิ ารสุขภาพ เอกสารแบบวดั ความรอบรดู้ ้านสุขภาพ และพฤติกรรม สขุ ภาพ 3อ 2ส ของคนไทยทม่ี ีอายุ 15 ปขี ้นึ ไป , 2556 ประกิต วาทีสาธกกิจ ศ.นพ. สถานการณ์การสูบบุหร่ีและการได้รับควันบุหรี่มือสองของคนไทย มูลนธิ ริ ณรงคเ์ พื่อการไม่สูบบุหร่ี , 2555 ประสิทธิ์ กสี่ ุขพันธ์ ผศ.นพ. เอกสาร การเลกิ สูบบุหร่ี (Smoking Cessation) ภาควชิ าเวชศาสตร์ ครอบครวั หลักสูตรแพทยศาสตรบญั ฑติ คณะแพทย์ศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มงคล การณุ งามพรรณ และคณะ บทความวจิ ยั พฤตกิ รรมสุขภาพและภาวะสขุ ภาพของคนท�ำงาน ในสถานประกอบการเขตเมอื งใหญ่ : กรณศี กึ ษาพนื้ ท่ี เขตสาทร กรงุ เทพมหานคร ว.พยาบาล สงขลานครนิ ทร์ ปีท่ี 32 ฉบับที่ 3 กันยายน - ธนั วาคม 2555 โรงพยาบาลธรรมศาสตร์เฉลมิ พระเกียรติ สรปุ ผลการด�ำเนนิ งานโครงการพัฒนาคณุ ภาพ SWARE Stop Smoking, 2554 โรงพยาบาลหนองหาน อ.หนองหาน จ.อุดรธานี รายงานฉบับสมบูรณ์ โครงการโรงพยาบาล ปลอดบหุ ร่ี ศนู ย์กลางการแก้ปญั หาบุหรีแ่ ละสุขภาพ , 2551 ศูนย์วิจัยและการจัดการความรู้เพ่ือการควบคุมยาสูบ ม.มหิดล สรุปสถานการณ์ปัจจัยเส่ียงหลัก ดา้ นยาสบู ของประเทศไทย พ.ศ.2557 , กรงุ เทพ : เจริญดีมั่นคงการพิมพ์ , 2557 สุวฒั นา พรววิ ัฒนชัย ปจั จัยท่มี อี ิทธิพลตอ่ พฤติกรรมการสบู บุหร่ขี องวัยรุน่ สถาบันวิจัยประชากร และสงั คม ม.มหดิ ล , 2553 ส�ำนกั งานสถิตแิ หง่ ชาติ กระทรวงเทคโนโลยสี ารสนเทศและการส่อื สาร สรุปการส�ำรวจพฤติกรรม การสูบบหุ รี่ และการด่ืมสุราของประชากร พ.ศ. 2554 , 2554 ส�ำนักงานสถิติแห่งชาติ กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ สรุปการส�ำรวจ พฤตกิ รรมการสูบบุหรี่ และการด่ืมสรุ าของประชากร พ.ศ. 2557 , 2557 อรศิ รา ธรรมบ�ำรงุ ปจั จัยท่ีมคี วามสัมพันธก์ บั พฤติกรรมการสบู บหุ รีข่ องพนักงาน บริษทั ซีทซี ีไอ ประเทศไทย จ�ำกัด ศิลปศาสตรมหาบณั ฑติ การบริหารการพฒั นาสงั คม คณะพฒั นาสังคม และสิ่งแวดลอ้ ม สถาบันบัณฑิตพัฒนบรหิ ารศาสตร,์ 2553 การปรับเปล่ียนพฤติกรรม 41 การสูบบุหรี่ส�ำหรับวัยท�ำงาน

ภาคผนวก 1. การประเมนิ พฤตกิ รรมการสูบบุหรี่ 1.1 แนวทางการวดั และประเมนิ การเปลยี่ นแปลงพฤตกิ รรมการสบู บหุ รี่ มปี ระเดน็ ทสี่ ำ� คญั ดงั นี้ ประเด็น รายละเอยี ดของการดำ� เนินงาน 1. ก�ำหนดกล่มุ เปา้ หมาย กลุ่มเป้าหมายท่ีเป็นประชาชนในชุมชน ท้ังกลุ่มผู้ท่ีไม่สูบบุหร่ี และ กลมุ่ ผทู้ ส่ี บู บหุ ร่ี 2. เคร่ืองมอื ทใ่ี ช้ในการประเมิน แบบประเมินพฤตกิ รรมการสูบบหุ รี่ 3. วิธกี ารเกบ็ ขอ้ มูล แกนน�ำกลุ่มจะท�ำหน้าท่ีสัมภาษณ์เก็บข้อมูลจากประชาชนในชุมชน ตามแบบประเมินพฤติกรรมการสูบบุหร่ี และรวบรวมส่งให้กับ เจ้าหน้าที่สาธารณสุขของโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพต�ำบลเพ่ือ ท�ำการวเิ คราะห์และสรุปผล 4. ระยะเวลาในการเกบ็ ภายหลงั การด�ำเนนิ งานทกุ กิจกรรมเสร็จส้นิ 5. การวิเคราะห์ข้อมลู เจ้าหน้าที่สาธารณสุขของโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพต�ำบล หรือ เจ้าหน้าที่ในพื้นที่ท่ีเก่ียวข้อง จะท�ำหน้าที่ในการวิเคราะห์ สรุปผล พฤติกรรมการสูบบุหรี่ ร่วมกับแกนน�ำชุมชนและน�ำเสนอข้อมูล ตอ่ ประชาชนในชุมชน ความส�ำเร็จของการด�ำเนินงานปรบั เปลี่ยนพฤตกิ รรมการสบู บหุ ร่ี คือ กลุ่มวัยท�ำงาน มพี ฤตกิ รรมสขุ ภาพทพี่ งึ ประสงคถ์ กู ตอ้ งตามเกณฑ์ คอื พฤตกิ รรมการไมส่ บู บหุ รเี่ พอื่ สขุ ภาพ ดงั นนั้ ภายหลังการด�ำเนินงานเสร็จส้ิน จึงมีความจ�ำเป็นท่ีจะต้องมีการวัดและประเมินการเปล่ียนแปลง พฤตกิ รรมการสูบบุหรี่ของสมาชิกกล่มุ เพือ่ ท่ีจะท�ำใหท้ ราบวา่ *กลุ่มผู้ไม่สูบบุหรี่ ต้องมีพฤติกรรมไม่ทดลองสูบบุหร่ี และปฏิเสธการสูบบุหรี่ทุกครั้ง เมอ่ื ถกู ชักชวน และไมไ่ ดถ้ กู ชกั ชวนกต็ าม *กลมุ่ ผสู้ บู บหุ รี่ ตอ้ งมพี ฤตกิ รรม ลดปรมิ าณ ลดความถี่ และเลกิ การสบู บหุ รี่ โดยจะตอ้ ง ไม่สูบบหุ รใี่ นทสี่ าธารณะ สถานทีท่ ่กี ่อใหเ้ กิดความเดอื ดร้อนร�ำคาญแก่บุคคลอ่ืนทุกครั้ง ซ่ึงข้อมูลท่ีได้จากการประเมินร่วมกันระหว่างเจ้าหน้าที่สาธารณสุข และประชาชน ในชมุ ชน เม่อื รับรู้ถึงผลการด�ำเนนิ งานปรบั เปลย่ี นพฤตกิ รรมการสบู บหุ รี่รว่ มกนั แลว้ จะตอ้ งมกี าร คนื ขอ้ มลู กลบั ใหก้ บั สมาชกิ กลมุ่ /ชมุ ชน เพอ่ื ใหเ้ กดิ ความตระหนกั และรบั รถู้ งึ พฤตกิ รรมการสบู บหุ รี่ ของประชาชน ในชุมชนท่ีเป็นปัจจุบัน จะน�ำมาซ่ึงความร่วมมือในการด�ำเนินงานพัฒนาและ ปรบั เปลย่ี นวธิ กี าร/กจิ กรรมการปรบั เปลย่ี นพฤตกิ รรมการสบู บหุ รใ่ี หเ้ หมาะสมกบั วถิ ชี วี ติ และชมุ ชน เพื่อให้เกดิ พฤตกิ รรมทพี่ ึงประสงค์ คือ การไมส่ ูบบหุ ร่เี พ่ือสุขภาพ เพม่ิ ขึ้นอยา่ งต่อเนอ่ื ง 42 การปรับเปล่ียนพฤติกรรม การสูบบุหร่ีส�ำหรับวัยท�ำงาน

1.2 แบบประเมนิ พฤตกิ รรมการสูบบหุ รี่ แบบประเมินพฤติกรรมการออกก�ำลังกายที่พัฒนาข้ึน สามารถวัดและประเมินได้ว่า ประชาชน กล่มุ วยั ท�ำงานในชุมชน มีพฤติกรรมการสูบบุหร่ี หรือไม่ ดงั นี้ แบบสอบถาม...เรือ่ งพฤตกิ รรมการสูบบหุ ร่ี คำ� ชแี้ จง โปรดท�ำเครื่องหมาย 3ลงใน o หรือเติมข้อความลงในช่องว่างท่ีตรงกับความ เป็นจรงิ ของทา่ น 1. ปัจจุบันท่านสบู บหุ ร่ี หรือไม่ o ไมส่ ูบ กรณี หากทา่ นไม่สบู .ทา่ นได้เคยทดลองสูบหรอื ไม่ o เคยทดลองสบู o ไม่เคยทดลองสบู o สบู (ตอบค�ำถามข้อตอ่ ไป) 2. ท่านสบู บุหรชี่ นดิ ใด ( ตอบได้มากกว่า 1 ขอ้ ) o บหุ ร่ีมไี ส้กรอง (บุหร่ีซอง) o บุหร่ไี ม่มีไส้กรอง (บหุ รีซ่ อง) o บหุ รมี่ วนเอง (ยาเส้นมวนใบยาสบู ) o ซกิ การ์ ไปป์ o บหุ ร่ไี ฟฟ้า o อน่ื ๆระบุ............................................ 3. ทา่ นสูบบุหร่ี จ�ำนวนก่มี วนใน 1 สัปดาห์ o 10 มวน หรือน้อยกว่าตอ่ สปั ดาห์ o 11 ถึง 20 มวน ตอ่ สัปดาห์ o 21 ถึง 30 มวน ต่อสัปดาห์ o 31 มวน ขึน้ ไปต่อสปั ดาห์ 4. ใน 1 สปั ดาหท์ ่ีผา่ นมา ทา่ นสบู บุหร่ี ขณะมีคนอื่นอยใู่ นบ้านหรือในสถานทสี่ าธารณะหรือไม่ o ไม่สูบ o สูบ ถา้ สูบ ทา่ นสบู บอ่ ยแค่ไหน o สบู 1 คร้ัง o สูบ 2-7 คร้งั o สบู มากกว่า 7 คร้ัง 5. ในปจั จบุ นั ท่านเคยคดิ เลกิ สบู บุหรบี่ ้างหรอื ไม่ o ไมเ่ คย o เคย การปรับเปล่ียนพฤติกรรม 43 การสูบบุหรี่ส�ำหรับวัยท�ำงาน

1.3 ประเมนิ ความเสีย่ งตนเองในการสบู บุหรี่ (คุณเสีย่ งแล้วรยึ ัง...) ตอบคำ� ถาม 3 ขอ้ o ใช่ o ไมใ่ ช่ ค�ำถามขอ้ ที่ 1 คุณสบู บุหร่ี / ผลติ ภัณฑจ์ ากยาสูบ หรือไม่ ค�ำถามข้อท่ี 2 คุณมกั จะสูบบุหร่มี ากกวา่ 10 มวน ต่อวัน หรือไม่ o ใช่ o ไม่ใช่ ค�ำถามข้อที่ 3 คณุ มกั จะสูบบุหรี่ภายใน 30 นาที หลงั ตน่ื นอน หรอื ไม่ o ใช่ o ไมใ่ ช่ คำ� อธบิ าย ตอบ ใช่ 1 ขอ้ = เส่ียงปานกลาง คณุ เป็นนกั สูบแล้ว มีความเส่ยี งทจ่ี ะมีปัญหาสุขภาพตามมา ตอบ ใช่ 2 - 3 ขอ้ = เส่ียงมาก คณุ เป็นผู้ตดิ บหุ รี่มคี วามเสยี่ งมากท่จี ะมปี ญั หาสขุ ภาพร้ายแรง หากคุณยงั สบู บุหรต่ี อ่ ไป จะยิ่งตดิ บหุ รีม่ ากข้นึ เรอ่ื ยๆ คำ� แนะน�ำ l ให้ลดการสูบ หรอื เลกิ สบู บุหรี่ ก่อนจะปว่ ยเปน็ โรคหัวใจ ปอดอุดกัน้ เรอ้ื รงั มะเรง็ ปอด l หากเสยี่ งปานกลาง คุณมโี อกาสเลกิ บหุ รีไ่ ดด้ ว้ ยตนเอง l หากเสี่ยงมาก คุณอาจจ�ำเป็นต้องได้รับความช่วยเหลือจากบุคลากรทางการแพทย์ และ สาธารณสุขในการเลิกบหุ รี่ แนวทางการลด และเลกิ การสูบบุหรี่ l ตอ้ งใจแขง็ l เริ่มท�ำทนั ที (ลดปริมาณ ลดความถีก่ ารสูบบุหรที่ ันท)ี l ทานผลไมร้ สเปร้ยี ว ช่วยลดความอยากบุหรี่ l เคยี้ วหมากฝรั่ง เพือ่ ไมใ่ หป้ ากว่าง l ออกก�ำลงั กายใหม้ ากขึ้น l คิดเลิกบหุ รี่ โทร 1600 สายดว่ นเลกิ บุหรี่ 44 การปรับเปล่ียนพฤติกรรม การสูบบุหรี่ส�ำหรับวัยท�ำงาน

2. มาตรการทางสงั คม กฎหมาย เพอ่ื ลดปจั จัยเสี่ยงเกีย่ วกบั ยาสูบ 5 มาตรการ การด�ำเนนิ การตามมาตรการทางสังคม และกฎหมาย ทีม่ ขี น้ึ เพอื่ การลดปจั จยั เส่ียงของ ปัญหาต่างๆ ที่เกิดข้ึนจากการสูบบุหรี่ของประชาชน เพื่อลดปัจจัยเสี่ยงเกี่ยวกับยาสูบน้ัน มี 5 มาตรการ ดังน้ี 1. มาตรการคุ้มครองสุขภาพของผู้ไม่สูบบุหร่ีจากควันบุหร่ีโดยท่ีผ่านมา รัฐได้ออก พรบ.ค้มุ ครองสขุ ภาพของผู้ไมส่ ูบบหุ ร่ี พ.ศ. 2535 เพ่อื ขยายพน้ื ท่ีปลอดบหุ ร่ี เพิ่มข้นึ และไดม้ กี าร ออกประกาศกระทรวงสาธารณสขุ ฉบบั ที่ 19 พ.ศ. 2553 เร่อื งก�ำหนดชื่อหรอื ประเภทของสถานท่ี สาธารณะท่ีให้มีการคุ้มครองสุขภาพของผู้ไม่สูบบุหรี่และก�ำหนดส่วนหนึ่งส่วนใดหรือท้ังหมดของ สถานทส่ี าธารณะดังกลา่ วเป็นเขตสบู บหุ ร่ีและเขตปลอดบหุ รี่ ซึง่ มี 5 ประเภทคอื 1.สถานบริการ สาธารณสุขและส่งเสริมสุขภาพ 2.สถานศึกษา 3.สถานที่สาธารณะที่ใช้ประโยชน์ร่วมกัน 4.ยานพาหนะและสถานีขนส่งสาธารณะ และ 5.ศาสนสถาน สถานที่ปฏิบัติธรรมในศาสนาและ นกิ ายตา่ งๆ 2. มาตรการใหข้ อ้ มลู คำ� เตอื นเกย่ี วกบั พษิ ภยั จากยาสบู โดยทผี่ า่ นมา ประเทศไทยได้ มีมาตรการเตือนภัยบนซองบุหรี่มาต้ังแต่ปี 2517 เพื่อเตือนให้ทราบว่าการสูบบุหร่ีเป็นอันตราย ต่อสุขภาพและได้มีวิวัฒนาการข้อความค�ำเตือนบนซองบุหร่ีเรื่อยมาจนกระทั่งประกาศกระทรวง สาธารณสขุ ปี 2552 เพิม่ จ�ำนวนภาพ 4 สี เป็น 10 ภาพขนาดรอ้ ยละ 55 ของพน้ื ซองทั้งด้านหน้า และดา้ นหลงั โดยประเทศไทยเปน็ ประเทศท่ี 4 ของโลกทมี่ ภี าพค�ำเตอื นเปน็ รปู ภาพรองจากประเทศ แคนาดาบราซลิ และสิงคโปร์และมกี ารใหข้ ้อมลู ผา่ นส่ือทางโทรทศั นแ์ ละวทิ ยใุ นบางโอกาส 3. มาตรการห้ามโฆษณาและส่งเสริมการขายบุหร่ีโดยที่ผ่านมา รัฐได้ออก พรบ. ควบคุมผลิตภัณฑ์ยาสูบ พ.ศ. 2535 ท่ีมีข้อก�ำหนดห้ามโฆษณา ส่งเสริมการขายผลิตภัณฑ์ยาสูบ ในส่ือประเภทต่างๆแบบเบ็ดเสร็จแต่อย่างไรก็ตามยังพบว่าผู้ประกอบการอุตสาหกรรมยาสูบยังมี ความพยายามในการใช้กลยุทธ์ทางการตลาดต่างๆ เช่นการแสดงตราสัญลักษณ์หรือช่ือของบริษัท ในการโฆษณารวมถึงการด�ำเนินกิจกรรมท่ีแสดงความรับผิดชอบต่อสังคมของภาคธุรกิจเพ่ีอสร้าง ภาพลักษณท์ ่ดี ตี อ่ เยาวชน ชุมชนและสงั คมรวมท้ังสร้างการยอมรบั ตวั สนิ คา้ 4. มาตรการข้ึนภาษียาสูบโดยนับต้ังแต่ปี 2539 เป็นต้นมารัฐได้มีการปรับข้ึนภาษี สรรพสามติ บุหรี่ ซิกาแรตอย่างตอ่ เนือ่ ง โดยปจั จุบนั อตั ราจัดเก็บภาษี ยาสบู จากจดั เก็บตามมูลคา่ จากราคาหนา้ โรงงานปจั จุบันอยทู่ ี่ ร้อยละ 85 โดยจะมีการจัดเกบ็ เพิ่มเปน็ ร้อยละ 87 อัตราภาษี ยาสูบใหจ้ ัดเกบ็ ตามราคาขายปลีกโดยประเทศไทยจดั เก็บอยทู่ ี่รอ้ ยละ 58 ซ่ึงต�่ำกวา่ ขอ้ เสนอท่ีทาง องคก์ ารอนามยั โลกแนะน�ำใหจ้ ดั เกบ็ รอ้ ยละ 70 โดยรายไดจ้ ากการจดั เกบ็ ภาษสี รรพสามติ จากบหุ รี่ ในปี 2554 จ�ำนวน 57,248 ล้านบาท เพิม่ ขึ้นจากปี 2553 ทจ่ี ัดเก็บรายไดจ้ �ำนวน 53,539 บาท อยทู่ ี่ 3,709 ล้านบาท การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม 45 การสูบบุหรี่ส�ำหรับวัยท�ำงาน

5. มาตรการเพ่ิมการเข้าถึงบริการช่วยเลิกบุหร่ี โดยท่ีผ่านมาพบว่ามีการพัฒนา บคุ ลากรสาธารณสขุ เพอ่ื ชว่ ยเลกิ บหุ รมี่ าไดร้ ะยะหนงึ่ โดยมโี รงพยาบาลทใี่ หบ้ รกิ ารชว่ ยเลกิ บหุ รี่ และ มคี ลนิ ิกอดบหุ ร่ใี นโรงพยาบาลซึ่งทาง สสส.ได้วางระบบเพอื่ ให้บริการเลกิ บุหรที่ างโทรศัพท์ 1600 สายด่วนเลิกบุหรี่ ซง่ึ เปิดใหบ้ รกิ ารต้ังแต่ปี 2552 เปน็ ต้นมา 3. เขต / สถานท่ี ห้ามสูบบุหร่ี 100 เปอรเ์ ซ็นต์ ไดแ้ ก่ 1) สถานท่จี ดั แสดงศลิ ปวัฒนธรรม พพิ ธิ ภณั ฑ์สถาน หรอื หอศลิ ป์ 2) หา้ งสรรพสินค้า ศนู ย์การค้า สถานทีแ่ สดงสินคา้ หรือนิทรรศการ 3) ร้านตัดผม ร้านตัดเสื้อ สถานเสริมความงาม 4) สถานท่ีบริการคอมพวิ เตอร์ อนิ เทอร์เน็ต ตเู้ กมส์ ตู้คาราโอเกะ 5) อุทยานหรือศูนย์การเรียนรู้ สถานฝึกอาชีพ สถานกวดวิชา สถานที่สอนภาษา สอนดนตรี ขบั รอ้ ง สอนการแสดง สอนศลิ ปะ สอนกฬี า สอนศลิ ปะป้องกันตวั และอื่นๆ 6) ธนาคาร สถาบันการเงนิ 7) ศาสนสถาน หรือสถานที่ประกอบศาสนกิจในนิกาย หรือศาสนาต่างๆ ในส่วนอื่น ทง้ั หมด นอกเหนอื จากบริเวณท่ปี ระกอบศาสนกิจ 8) สถานท่อี อกก�ำลังกายกลางแจ้ง หรือสนามกีฬา 9) โรงพยาบาล หรือสถานรกั ษาพยาบาลทัง้ คนและสัตว์ ประเภททรี่ บั ผปู้ ่วยหรือสตั ว์ ไวค้ า้ งคนื 10) สวนสาธารณะ สวนสัตว์ สวนพฤกษศาสตร์ โดยอนญุ าตใหจ้ ัดเขตสบู บุหรี่ไดเ้ ฉพาะ ส่วนที่เป็นอาคารหรือสิ่งปลูกสร้าง ที่อยู่ในอุทยานประวัติศาสตร์ โบราณสถาน อุทยานหรือ วนอุทยานแหง่ ชาติ 46 การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม การสูบบุหร่ีส�ำหรับวัยท�ำงาน

ท่ีปรกึ ษา นายแพทย์ณัฐวุฒิ ประเสรฐิ สิรพิ งศ์ รองอธบิ ดกี รมสนับสนุนบริการสุขภาพ รศ.ดร. ประสทิ ธิ์ ลีละพันธ์ นักวชิ าการอิสระ รศ.ดร.นติ ยา เพ็ญศริ ินภา สาขาวชิ าวทิ ยาศาสตร์สขุ ภาพ มหาวิทยาลยั สุโขทยั ธรรมาธริ าช ดร.อนนั ต์ มาลารัตน์ ภาควชิ าสุขศึกษา คณะพลศึกษา มหาวิทยาลัยศรนี ครนิ ทรวิโรฒ นางสาวเบญจมาศ สุรมิตรไมตร ี ผ้อู �ำนวยการกองสขุ ศกึ ษา คณะผู้จัดท�ำ นางวิมลศรี อทุ ยั พัฒนาชีพ กองสขุ ศึกษา กรมสนบั สนนุ บริการสขุ ภาพ กองสุขศึกษา กรมสนบั สนนุ บริการสขุ ภาพ นายต่อโชติ โสตถิกุล ส�ำนักควบคมุ การบริโภคยาสูบ กรมควบคมุ โรค ส�ำนักควบคุมการบรโิ ภคยาสูบ กรมควบคมุ โรค นางสาวเศรณยี ์ จฬุ าเสรกี ลุ นางสาวประภารัตน์ พรมเอย้ี ง การปรับเปล่ียนพฤติกรรม 47 การสูบบุหร่ีส�ำหรับวัยท�ำงาน

48 การปรับเปล่ียนพฤติกรรม การสูบบุหร่ีส�ำหรับวัยท�ำงาน

การปรบั เปลีย่ นพฤติกรรม การสบู บุหรี่ ส�ำหรับวยั ทำ� งาน กองสขุ ศึกษา กรมสนบั สนนุ บริการสุขภาพ กระทรวงสาธารณสขุ www.hed.go.th