คู่มือการผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าว2

1 การผลติ เมลด็ พนั ธุขา ว ความสาํ คัญของพันธุขาว พันธุขาวเปนปจจัยหน่ึงท่ีมีความสําคัญอันดับแรกในการเพิ่มประสิทธิภาพการผลิตขาวของ ชาวนาไทย โดยไมจําเปนตองเพิ่มตนทุนการผลิต หรือใชปุยมากนัก ถาหากวาชาวนามีพันธุขาวที่ใหมี คณุ ภาพกท็ าํ ใหผ ลผลติ เพ่ิมมากขน้ึ ชวยตานทานตอ โรคแมลง จึงถือวา เมล็ดพนั ธขุ า วที่ดีและมีคณุ ภาพ จะ ทําใหก ารบํารงุ แลรกั ษาไดเปนอยา งดี และเปนการลดคาใชจายในการผลิตขาวหรือเปนการลดตน ทนุ การ ผลติ ขา วไดเ ปน อยางดี ภาพท่ี 1 รวงขาว ทีม่ า : https://www.shutterstock.com (เขา ถึง ณ วนั ท่ี 5 กุมภาพันธ 2564) ประโยชนข องเมล็ดพันธุขาวคุณภาพดี 1. ตรงตามพนั ธุ 2. ความงอกและความแข็งแรงสงู 3. เจรญิ เตบิ โตเรว็ และสมํ่าเสมอ 4. ทนทานตอสภาพแวดลอ มดกี วา เมลด็ พันธุทั่วไป 5. สามารถใหผลผลิตสูงกวาเมล็ดพันธุทว่ั ไป 10 - 20% 6. ประหยัดตน ทุนคาเมล็ดพนั ธตุ อไร เพราะใชอ ตั ราต่ํากวา เมล็ดพนั ธทุ ั่วไป 7. ปองกนั การแพรร ะบาดของวชั พืชขา ว

2 พันธขุ าว จากอดีตถึงปจจุบัน สํานักวิจัยและพัฒนาขาว กรมการขาวไดดําเนินงานปรับปรุงพันธุขาวมา อยางตอเน่ืองจนไดขาวพันธุรับรอง พันธุแนะนาํ และพนั ธุทั่วไป ใหเกษตรกรปลูกในระบบนิเวศนซ ่ึงมที ัง้ พันธุขาวนาสวน ขาวไร ขาวขึ้นนํ้า ขาวนํ้าลึก ขาวญ่ีปุน และธัญพืชเมืองหนาว จํานวน 118 พันธุ ดังนี้ ตารางท่ี 1 (องคความรูเรอื่ งขา ว ,สบื คนวันที่ 10 ตลุ าคม 2557 จากhttp://www.brrd.in.th/rkb) ตารางท่ี 1 จํานวนพนั ธขุ า ว จํานวน หนวยนับ ลาํ ดบั พนั ธขุ าว 44 พนั ธุ 38 พนั ธุ 1 พนั ธุขาวนาสวนไวตอ ชวงแสง 9 พนั ธุ 2 พนั ธุขาวนาสวนไมไวตอชว งแสง 6 พนั ธุ 3 พนั ธุขาวไรไวตอ ชว งแสง 6 พนั ธุ 4 พนั ธุขา วขึ้นน้ําไวตอชว งแสง 4 พนั ธุ 5 พนั ธุขาวน้ําลกึ ไวตอ ชว งแสง 2 พนั ธุ 6 พนั ธุขาวสาลี 2 พนั ธุ 7 พนั ธุขา วแดงไวตอชวงแสง 2 พนั ธุ 8 พนั ธุขาวญีป่ ุน 2 พนั ธุ 9 พันธุขา วบารเ ลย 1 พนั ธุ 10 พนั ธุขา วลกู ผสม 1 พนั ธุ 11 พันธุขาวน้ําลึกไมไวตอ ชว งแสง 1 พนั ธุ 12 พนั ธุขา วไรไมไวตอ ชว งแสง 13 พนั ธุขาวแดงไมไวตอชวงแสง พันธุขาวเหลาน้ีมีทั้งชนิดขาวเจาและขาวเหนียว มีท้ังพันธุท่ีปลูกเฉพาะนาปและปลูกไดตลอดป และมบี างพนั ธุเปน ขาวหอม พนั ธขุ าวสว นใหญเปน พนั ธทุ ใี่ หผลผลิตสูง มคี วามตานทานตอโรคและแมลงท่ี สําคัญ มีคุณภาพการหุงตมตามความตองการของผูบริโภค ตลอดจนทนทานตอสภาพแวดลอมท่ีเปน ปญหาสําคัญ อยางไรก็ตามงานปรับปรุงพันธขุ าวยังคงตองดําเนินการตอไปอยางตอเน่ือง เพราะพันธทุ ี่ ออกแนะนําแลวปจจุบันบางพันธุเกษตรกรอาจจะยังคงนิยมปลูกอยู แตบางพันธุเกษตรกรอาจเลิกปลูก เนื่องจากมีขอดอยบางประการ การนําเอาพันธุขาวเหลานั้นไปใชของเกษตรกรจึงเปนไปในลักษณะของ การแกปญหาเฉพาะหนาในระยะท่ีออกพันธขุ าวนั้นเทาน้นั รวมทั้งบางพันธุเม่ือแนะนาํ ใหปลูกไปในชว ง ระยะเวลาหนึ่งแลว อาจไมมคี วามเหมาะสมในระยะเวลาตอ มา เน่ืองจากสภาพแวดลอ มเปล่ียนแปลง หรอื โรค แมลงศัตรูขาวมีการเปล่ียนแปลง รวมท้ังตองหาพันธุที่มีคุณภาพดีตามความตองการของตลาดโลก และมศี ักยภาพในการแขงขันกับตลาดโลกได จึงตอ งดาํ เนินงานปรับปรงุ พนั ธุโดยไมม ีทส่ี น้ิ สดุ

3 ประเภทของเมลด็ พันธุขา ว ประเภทของเมลด็ พันธุขา ว ถกู จดั ออกเปน 4 ประเภทหลัก ๆ ไดแก เมล็ดพนั ธคุ ัด เมลด็ พนั ธุ หลกั เมลด็ พันธขุ ยาย และเมลด็ พันธุจ ําหนาย ดงั ตอ ไปนี้ 1. เมล็ดพนั ธคุ ัด คุณภาพช้ันสูงสุด ผลติ โดยศูนยวจิ ัยขาว เพ่อื นําไปขยายพันธตุ อ เปน เมลด็ พนั ธุ หลัก ไมม จี ําหนา ย 2. เมล็ดพันธุหลัก เปนเมล็ดพันธุท่ีขยายพันธุจากเมล็ดพันธุคัด ผลิตโดยศูนยวิจัยขาว แลวสง มอบใหศูนยเมล็ดพันธุขาว และสหกรณการเกษตร เพ่ือนําไปขยายพันธุตอเปนเมล็ดพันธุขยาย หรือใช ภายใตโ ครงการพเิ ศษ คณุ ภาพรองจากพันธคุ ัด 3. เมล็ดพันธุขยาย เปนเมล็ดพันธุขาว เพ่ือนําไปขยายพันธุตอเพ่ือการจําหนาย ไดแก เมล็ด พนั ธุจาํ หนาย 4. เมล็ดพันธุจําหนาย เปนเมล็ดพันธุท่ีขยายพนั ธุจากเมล็ดพันธุขยาย ผลิตโดยศูนยเมล็ดพนั ธุ ขาว สหกรณการเกษตร เอกชน และศูนยขาวชุมชน รวมท้ังกลุมวิสาหกิจชุมชนเมล็ดพันธขุ าวบานศาลา แลวจาํ หนายใหเ กษตรกรทว่ั ไป คณุ ภาพรองจากพนั ธขุ ยาย ภาพท่ี 2 เมลด็ พันธุ ท่มี า : https://www.shutterstock.com (เขา ถึง ณ วันท่ี 20 ตุลาคม 2563)

4 การผลิตเมลด็ พนั ธุขาวคณุ ภาพดี การผลิตเมลด็ พนั ธุขาวคุณภาพดี ตองมกี รรมวธิ กี ารผลติ หลายขน้ั ตอน เพื่อใหไ ดเ มล็ดพันธุขาวท่ี มคี ุณภาพ เร่มิ ต้ังแต การควบคมุ คุณภาพการผลิตเมล็ดพันธุ การตรวจสอบเมล็ดพันธุ การปรบั ปรุงสภาพ เมล็ดพันธุขาว การลดความช้ืนเมล็ดพันธุขาว การทําความสะอาดและคัดขนาดเมล็ดพันธุขาว การเก็บ รักษาเมลด็ พนั ธขุ าวและการวเิ คราะหคณุ ภาพเมล็ดพันธุขาว การควบคุมคณุ ภาพการผลิตเมล็ดพนั ธุ การผลิตเมล็ดพนั ธุกเ็ ชน เดียวกับการผลิตสินคา หรือผลิตภัณฑอน่ื ๆ ทีต่ องมีการควบคุมคุณภาพ ในกระบวนการผลิตทกุ ข้นั ตอน รวมถงึ มีการตรวจสอบคุณภาพเมล็ดพนั ธุ เนอ่ื งจากปจ จุบันการผลิตและ การจําหนายเมล็ดพนั ธุมกี ารแขงขนั กันมากข้ึน ทําใหคุณภาพเมล็ดพันธุมีความสําคัญมากข้ึนตามไปดวย ดังนั้นจึงตองมีการควบคมุ คุณภาพและดําเนินการอยางเปนระบบมากขึ้น การควบคุมคุณภาพเมล็ดพนั ธุ คือ ความคํานึงถึงคุณภาพและความใสใจตอการปฏิบัติตาง ๆ ที่เกี่ยวของในกระบวนการผลิตและธุรกจิ เมลด็ พันธุ การดําเนินการควบคมุ คณุ ภาพเมลด็ พันธุม ี 3 ระดับ ดงั นี้ 1. การควบคุมคณุ ภาพภายใน (Internal Quality Control) ในกระบวนการผลิตและจําหนายเมล็ดพันธุนั้นมีความจําเปนตองมีการควบคุมคุณภาพภายใน ซึ่งเปนการควบคุมคุณภาพโดยผูผลิตเอง เพ่ือปองกันหรือลดความเสยี หายของคุณภาพโดยตรง ลดตน ทุน การผลิตในระยะยาว รักษาความนาเชื่อถือของลูกคาปองกนั การรองเรียนหรอื ฟองรอง นอกจากนี้ยังทาํ ใหสามารถวิเคราะหปญหาและกําหนดมาตรการแกไขอยางเปนระบบ การควบคุมคุณภาพภายในมี ขน้ั ตอนการดาํ เนินการดงั น้ี 1.1 กําหนดมาตรการขัน้ ต่ําสาหรับเมล็ดพันธขุ า วทอ่ี งคกรหรอื บริษัทน้นั ๆ ผลิตขนึ้ 1.2 กําหนดขนั้ ตอนและวธิ ปี ฏบิ ัตทิ ไี่ ดมาซึ่งเมล็ดพันธทุ ี่มคี ณุ ภาพตามมาตรฐานท่ีกําหนด 1.3 ดําเนินการตามข้นั ตอนและวธิ กี ารปฏบิ ตั ทิ ก่ี ําหนดไวอยา งจรงิ จงั และท่วั ถึง 1.4 คนหาสาเหตุของปญหาทีเ่ ก่ียวของกบั คณุ ภาพเมลด็ พนั ธุ หาแนวทางและวธิ ีการแกไข การควบคุมคุณภาพภายในโดยผูผลิตเองนั้นเริ่มตั้งแตการตรวจสอบเมล็ดพันธุที่จะใชปลูก การ ตรวจประเมินแปลงผลิตเมล็ดพันธุ ตลอดจนถึงการระมัดระวังในการจัดจําหนาย และอาจรวมถึงการ ตดิ ตามผลหลังการจาํ หนายดว ย เพอื่ ใหไ ดเ มลด็ พนั ธุท่ีผลิตออกมามคี ณุ ภาพดี เมลด็ พันธุทมี่ คี ุณภาพดตี อง มอี งคป ระกอบท่สี าํ คัญ ดังนี้ 1) มีลกั ษณะตรงตามพันธุ (true to type) หรอื ความบริสทุ ธใิ์ นสายพันธุ (genetic purity) สูง เมอ่ื นําไปปลูกมีลกั ษณะตรงตามพนั ธไุ มก ลายพันธุ และไมม เี มลด็ พนั ธอุ ่ืนปะปน

5 2) มีความบริสุทธ์ทิ างกายภาพ (physical purity) สงู คือ มีเมลด็ พืชอืน่ ๆ เมล็ดวชั พชื และ สิ่งเจอื ปน เชน หิน ดนิ ทราย เศษพชื เศษวัสดุ ฯลฯ ปนอยูนอ ย 3) ปราศจากโรคและแมลงทาํ ลาย 4) มชี วี ิตและความแขง็ แรงสงู คือ เม่ือนาํ ไปปลกู ในแปลงจะมเี ปอรเซน็ ตความงอกสงู งอกเร็ว ตนกลาแข็งแรงสม่าํ เสมอ และเจรญิ เตบิ โตเร็ว 2. การควบคมุ โดยระบบการรบั รองคุณภาพ (Seed Certification) การผลติ เมลด็ พนั ธุใหม ีคุณภาพตามมาตรฐานที่กาํ หนดจะตอ งมีการดําเนนิ การควบคุมคณุ ภาพท่ี เปนระบบ ต้ังแตข ัน้ ตอนการทาํ แปลงผลิตเมล็ดพันธุ การปรบั ปรุงสภาพเมลด็ พันธุ การเกบ็ รกั ษาและการ จําหนายเมลด็ พันธุ ซง่ึ เปน กระบวนการผลติ ท่ีมีการปฏบิ ัตติ อ เนอ่ื งเชื่อมโยงกัน หากขนั้ ตอนใดไดร บั ปจ จัย นําเขาที่ดอยทั้งคุณภาพและการจัดการยอมสงผลใหขั้นตอนตอไปมีคุณภาพดอยลงไปดวย ดังน้ัน การ ควบคมุ คณุ ภาพอยา งเปนระบบจึงเปน สงิ่ สําคัญ ในแตละข้ันตอนของกระบวนการผลิตเมล็ดพันธุมีการตรวจประเมินแปลงผลิตเมล็ดพันธุ การ ตรวจประเมินความสะอาดเครือ่ งจกั ร อปุ กรณท ่ีใชปรบั ปรงุ สภาพเมลด็ พันธุ โรงเกบ็ และภาชนะท่ีใชบ รรจุ เมลด็ พันธุ รวมถึงการตรวจสอบคณุ ภาพเมลด็ พนั ธุ 2.1. การควบคมุ คุณภาพในแปลงผลิตเมล็ดพนั ธุ เพื่อใหแปลงปลูกมีคุณภาพ ตองมีการตรวจประเมินคุณภาพแปลงผลิตเมล็ดพันธุโดยตรวจตาม กิจกรรมและระยะเวลาการเจริญเติบโตของตน ขาว เม่ือสิ้นฤดกู าลผลิตนาขอมูลท่ีไดจากแปลงผลิตเมล็ด พันธุไปวเิ คราะหแ ละประเมนิ ผล ทง้ั ดานคุณภาพและปริมาณของเมล็ดพันธุที่ไดจากแปลงผลิตเมล็ดพันธุ โดยผูตรวจประเมนิ ตารางท่ี 2 การตรวจประเมนิ คณุ ภาพแปลงผลติ เมล็ดพันธุ หวั ขอ สิง่ ทค่ี วรตรวจประเมนิ / ตรวจสอบ วิธกี ารตรวจประเมนิ 1. พ้นื ทป่ี ลูก - พนื้ ทตี่ ิดตอ กันเปน ผนื ใหญหรอื อยใู กลเ คียงกันสามารถควบคุมระดบั นา้ํ ได - ตรวจพนิ จิ - มเี สนทางคมนาคม สภาพแวดลอมสภาพ - ไมเ ปน พื้นที่ที่เสยี่ งตอการสูญเสียคณุ ภาพเมลด็ พันธุ แปลง - ไมเ ปนแปลงท่ีปลกู ขาวพนั ธุอ ่ืนมากอ น หากใชตอ งมีการเตรยี มดนิ และการจดั - สัมภาษณ/ตรวจบนั ทึก ขาวรวมทั้งวัชพืชเปนอยางดี (ถาม)ี ประวัติแปลง 2. การเตรยี ม - เลอื กพนั ธทุ ่ีเหมาะสมกับสภาพพน้ื ท่ี - ตรวจเอกสารทีม่ าของ เมล็ดพันธุ - ใชเ มล็ดพันธุตรงตามพนั ธุ เมลด็ พนั ธุท่ีมีคุณภาพความงอกไมต า่ํ กวา 80% มี เมลด็ พันธหุ รอื สมุ เมลด็ อน่ื ปนไดไ มเ กิน 20 เมลด็ ใน 500 กรัม ตวั อยา งเมลด็ พันธไุ ป - ใชเมล็ดพันธจุ ากแหลงทีเ่ ชอ่ื ถือได หรอื ผานการรบั รองการผลิตเมลด็ พนั ธุ ตรวจสอบ - ใชเมลด็ พนั ธุตามอัตราท่ีแนะนํา

6 ตารางที่ 2 การตรวจประเมินคณุ ภาพแปลงผลิตเมล็ดพนั ธุ (ตอ ) หัวขอ สิ่งที่ควรตรวจประเมิน / ตรวจสอบ วิธกี ารตรวจประเมนิ 3. การเตรยี ม - วชั พชื ขา วเรอื้ และขาวพันธุอ่ืนปน - ตรวจพินิจสภาพแปลง/ ดนิ การปลูก - ปลูกในชว งเวลาทเี่ หมาะสม ตน ขา ว และการดูแล - มกี ารกาจัดวัชพืชท่ดี ี ไมม ีวัชพชื ข้ึนมาก หรือมใี นปริมาณท่ีไมม ีผลตอคณุ ภาพ - ตรวจบนั ทกึ ขอมูลการ รักษา เมลด็ พันธุ คือวชั พชื รายแรงนอ ยกวา 5% และวัชพืชทัว่ ไปนอ ยกวา 20% ของ ปลูกและการดูแล พ้นื ที่ - มีการใสปุยเคมอี ยางถูกตอ งทงั้ อัตราและเวลาท่ใี สหรือมีการปรับปรงุ ดนิ โดย ใชป ยุ อินทรียหรือปุยชวี ภาพ - มกี ารจดั การน้ําอยางเหมาะสมในชว งสรางรวงออนและออกดอก - การหกั ลม ของตน ขา วทมี่ ผี ลกระทบตอ คุณภาพและผลผลิตของเมลด็ พนั ธุ 4. การปลอด - ไมทาํ การปลกู ซอ มโดยใชเ มลด็ พนั ธุจากแหลง อ่ืน - มีการตรวจบนั ทกึ ขอ มลู จากพันธปุ น - มกี ารตรวจตดั ถอนพันธปุ นไมนอยกวา 3 ครง้ั ในระยะทีส่ าํ คญั คือ ระยะกลา การปลกู การตรวจตัดถอน ระยะแตกกอ ระยะออกดอก ระยะโนมรวง และระยะเมล็ดสุกแก พันธปุ น - กาํ จัดวชั พืชขา วเมือ่ พบ - การกําจัดขาวแดง /ขาว - มีขาวพนั ธุอ ื่น/ขาวแดง/ขาววชั พชื ปนไมเกินทมี่ าตรฐานกําหนด วชั พืช - ตรวจแปลงและสมุ ตรวจ จาํ นวนขาว 5. การเก็บ - เกบ็ เก่ียวในระยะที่เหมาะสม (หรือหลงั วันออกดอก 28-30 วัน) - ตรวจพินิจอุปกรณท ่ใี ชใน เกย่ี วและการ - ลดความช้นื หลงั นวด ใหเ มล็ดพันธมุ ีความชื้น12-13% กรณีใชเครอ่ื งเกยี่ ว การเก็บเกยี่ ว ภาชนะบรรจุ ปฏิบตั หิ ลงั นวดใหล ดความชน้ื ภายใน 24 ชว่ั โมงหลังเกบ็ เก่ียว - สัมภาษณ/ ตรวจสอบ การเกบ็ เก่ยี ว บันทึกการเก็บเกย่ี วและ การปฏิบัตหิ ลังการเกบ็ เกยี่ ว 6. การเก็บ - สถานทเ่ี ก็บรักษาตองสะอาดและถูกสุขลกั ษณะมิดชดิ มกี ารระบายอากาศดี - ตรวจพินจิ สถานท่ีเก็บ รักษาและการ ปองกนั ฝน/นาคา ง ปองกันการเขา ทําลายของโรค แมลงและศตั รูพชื อน่ื ๆ เมลด็ พันธุการจัดวางเมล็ด ขนยาย - จดั เกบ็ /การวางกองเมลด็ พนั ธุขา วใหเ ปนสดั สว นปอ งกันการปนขาวพันธอุ ื่น พนั ธุ อุปกรณและ ภายในแปลง - อุปกรณและพาหนะในการขนยายตองสะอาดปราศจากการปนเปอ นสง่ิ ทไี่ ม ยานพาหนะทใี่ ชในการขน ตองการ ยาย - ระหวางการขนยายหรือเก็บรกั ษาตอ งมกี ารติดปา ยระบุพันธุ ปริมาณ วันที่/ แปลงทเ่ี ก็บเกย่ี ว ทีก่ ระสอบแคร หรือกองเมล็ดพันธุ 7. การบันทึก - ควรมีการบนั ทกึ ขอ มูลเก่ียวกบั ประวตั ิแปลง การเตรยี มดิน การปลูกและการ - ตรวจบนั ทึกขอมูลการ ขอ มลู (ถาม)ี ดแู ลรกั ษา การตัดถอนพนั ธุปน ขา วแดง ขาววชั พชื การกาํ จัดวัชพชื การ ปฏบิ ตั ขิ องเกษตรกร ปองกนั กําจดั ศัตรู การเกบ็ เก่ยี ว และการปฏบิ ตั ิหลังการเก็บเกีย่ ว

7 คณุ สมบตั ิผูตรวจประเมินแปลงผลิตเมล็ดพนั ธุ 1. ไมเปนผูท่มี ีสวนไดส วนเสยี ในแปลงผลิตเมลด็ พนั ธทุ ่ีตรวจ เพ่อื ปองกนั ความไมเ ปน ธรรม หรอื การเรียกรอ งส่งิ ตอบแทนจากเจาของแปลงเพอ่ื ใหผานมาตรฐาน 2. มมี นษุ ยสมั พันธดี มคี วามเทีย่ งธรรม มกี ารตัดสนิ ใจทด่ี ี 3. มีสขุ ภาพดี ไมมีโรคประจาตัวท่เี ปน อุปสรรคตอการตรวจแปลง 4. รูร ะเบยี บ ขอบังคบั มาตรฐานเมลด็ พันธุ หรอื ขอ ตกลงตางๆ ระหวางผรู ับซ้อื กับเกษตรกร เจาของแปลง 5. มีความรูและทักษะในเร่อื งการผลติ เมลด็ พนั ธุ และการตรวจแปลงอยา งดี ตารางท่ี 3 มาตรฐานแปลงขยายพันธุขา วของสานกั เมล็ดพันธขุ า ว พ.ศ.2553 สิง่ ที่ตอ งการ จํานวนที่ยอมใหมีได แปลงพนั ธุชัน้ พันธขุ ยาย แปลงพันธชุ นั้ พันธจุ าํ หนาย 1. พันธอุ นื่ (สงู สุด) 1:20,000 ตน หรือ 0.005% 1:10,000 ตน หรือ 0.01% 2. ขา วแดง (สูงสดุ ) 0 1:100,000 ตน หรือ 0.001% 3. ขาววัชพืช (สงู สดุ ) 1:200,000 ตน หรือ 0.0005% 1:100,000 ตน หรอื 0.001% 2.2. การควบคมุ คุณภาพในการปรับปรุงสภาพเมลด็ พันธุ เพื่อรักษาระดับคุณภาพเมล็ดพันธุใหไดตามมาตรฐาน เพราะหลังการเก็บเก่ียวเมล็ดพันธุยังมี ความชื้นสูง และมีส่ิงเจอื ปนมากอยู จึงตอ งทาํ การลดความชนื้ ทําความสะอาดและคัดแยกสิ่งเจอื ปน คัด ขนาดเมลด็ พนั ธุ คลุกสารเคมีและบรรจถุ ุงเพือ่ เก็บรกั ษารอการจาํ หนา ย และเมลด็ พนั ธทุ ีผ่ า นกระบวนการ ปรับปรุงสภาพแลวจะตองมีคุณภาพทั้งความบริสุทธิ์ ความช้ืน ความงอกไมต่ํากวามาตรฐานท่ีกําหนด ดังน้ันแตละขั้นตอนการปรับปรุงสภาพเมล็ดพันธุจะตองมีการตรวจสอบและควบคุมใหปฏิบัติอยาง ถูกตอ งและเหมาะสม เพอื่ รักษาคณุ ภาพเมล็ดพันธุแ ละลดการสูญเสยี ใหนอ ยท่ีสดุ ดังน้ี - ตรวจประเมินความสะอาดเครื่องจักรและอุปกรณท่ีใชในการปรับปรุงสภาพเมล็ดพันธุและ บริเวณรอบ ๆ กอนทําการปรับปรุงสภาพเมล็ดพันธุหรือเมื่อมีการเปลี่ยนพันธุขาวท่ีจะปรับปรุงสภาพ เพื่อปอ งกันการปะปนพันธุ และเปน การเตรียมความพรอมของเครื่องจักรและอุปกรณที่จะใช นอกจากนี้ ตองตรวจดูภาชนะบรรจุท่ีใชบรรจุเมล็ดพันธขุ าว จะตองสะอาด ไมฉีกขาด ไมมีเมล็ดพันธุอื่นหรือสิ่งทไ่ี ม ตอ งการตกคางอยู - ตรวจสอบคุณภาพเมลด็ พันธขุ า วทีเ่ ก็บรักษาชัว่ คราวกอนนําไปปรับปรงุ สภาพ หรอื เมล็ดพนั ธทุ ี่ รับเขามาจากแปลงเมล็ดพันธจุ ะตองมีการจัดล็อต (Lot) เพื่อสามารถสืบคนประวตั ิของเมล็ดพันธุได สุม ตัวอยางเมล็ดพันธุขาวมาทดสอบความชื้น วิเคราะหความบริสุทธ์ิ ทดสอบความงอก และทดสอบขนาด ของตะแกรงท่ีเหมาะสม เพื่อเปนขอมูลสําหรับการปรับปรุงสภาพ กรณียังไมสามารถนําเขาปรับปรุง

8 สภาพไดทันทีตองเก็บรักษารอการปรับปรงุ สภาพ จําเปนตองรมสารเคมีเพ่ือปองกันกําจัดแมลงท่ีติดมา กบั เมลด็ พนั ธุ - ตรวจสอบคุณภาพเมล็ดพันธุขาวขณะลดความชื้น โดยสุมตัวอยางเมล็ดพันธุขณะลดความชื้น เพ่ือทดสอบความช้ืนเปนระยะ ๆ จนเมล็ดพันธขุ าวมีความช้ืนตามท่ีกาํ หนด นอกจากนต้ี องตรวจติดตาม และบันทึกอุณหภมู ิท่ีใชในการลดความช้ืน ความชื้นสัมพทั ธ เพราะการลดความชื้นตองคํานึงถึงอณุ หภูมิ แรงลม ความชนื้ สมั พัทธ และเวลาในการลดความช้นื ที่เหมาะสมกับสภาพของเมล็ดพนั ธุ หากกระทาํ โดย ไมเหมาะสมจะเกิดความเสียหายแกเมล็ดพันธุ อาจทําใหเมล็ดพันธุมีความงอกลดลง ตนกลาผิดปกติ เพิ่มข้ึน เมล็ดพันธุขาวที่มคี วามช้ืนสูงตองลดความช้ืนทันที ไมควรปลอยทิ้งไวนานเกิน 24 ชั่วโมง เพราะ จะมีผลตอคุณภาพเมลด็ พนั ธุ - ตรวจสอบคณุ ภาพเมล็ดพนั ธุขาวหลังการทําความสะอาดและคัดขนาดเมล็ดพันธุ ข้ันตอนนีเ้ ปน การคัดสิ่งท่ีไมตองการออกจากเมล็ดพันธุดี จึงตองมีการตรวจสอบผลการคัดแยกเพ่ือเปนขอมูลสําหรับ การปรับการใช และควบคุมเครื่องจักรใหปฏิบัติงานไดอยางเหมาะสม โดยการสุมตัวอยางเมล็ดพันธดุ ที ่ี ผานการทําความสะอาดและคัดขนาดเมล็ดพันธุ ตรวจวิเคราะหส่ิงเจือปน น้ําหนักตอปริมาตร และสุม เมล็ดท่ีถูกคัดออกเพื่อวิเคราะหเมล็ดดีท่ีถูกคัดออกไปกับสิ่งที่คัดออกมาก จะตองทําการปรับเคร่ืองจักร ใหมเ พือ่ ใหไดเ มล็ดพันธทุ ี่มคี ุณภาพตามมาตรฐานและลดการสูญเสยี - ตรวจสอบความถูกตองของการคลุกสารเคมี การคลุกเมล็ดพันธุดวยสารเคมีเปนการปองกัน กําจัดแมลงศัตรูพืชท่ีติดมากับเมล็ดพันธุหรือเชื้อราบางชนิดท่ีเปนสาเหตุของโรคท่ีติดมากับเมล็ดพันธุ หรือปองกันเชื้อโรคที่มีอยูในดินไมใหมีผลตอการงอกของตนออน แตการคลุกสารเคมีนั้นอาจทําใหเมลด็ พันธุเส่ือมสภาพไดถาปฏิบัติไมถูกตอง ดังนั้นตองคํานึงถึงชนิด อัตราการคลุก การผสมสารเคมีและ ตรวจสอบความถกู ตอ งของการคลกุ สารเคมีดว ย - ตรวจสอบคุณภาพเมล็ดพันธุข าวหลังการบรรจุภาชนะ เมล็ดพันธุผานการปรับปรุงสภาพแลว จะถูกบรรจุในถุงพลาสติกสานหรือกระสอบ เพ่ือปองกันการปะปน ความเสียหาย การสูญเสียของเมล็ด พันธุ และสารเคมีท่ีคลุกเมล็ดพันธุ อีกท้ังยังสะดวกตอการเก็บรักษา การเคลื่อนยายและการจําหนาย เมล็ดพันธุอีกดวย การตรวจสอบคุณภาพเมลด็ พนั ธุในขั้นตอนน้ีตอ งทาํ การสุมตัวอยางเมล็ดพันธขุ าวขณะ บรรจุภาชนะในแตละล็อต เพื่อทําการทดสอบความช้ืน วิเคราะหความบริสุทธิ์ ทดสอบความงอก และ ความแขง็ แรง เพ่ือเปน ขอมลู ประวัติล็อตเมล็ดพันธุแตละล็อต นอกจากน้ตี องสมุ ช่ังนํา้ หนกั เมลด็ พนั ธุขาว แตละถุง เพ่ือทวนสอบน้ําหนักเมล็ดพันธทุ ี่บรรจุตรงตามที่ระบุไวท่ีภาชนะนั้นหรือไม รวมถึงตรวจดถู งุ ที่ บรรจุเมล็ดพันธุจะตองมีฉลากระบุชื่อพันธุท่ีบรรจุ คุณภาพเมล็ดพันธุดานความงอก ความช้ืน ความ บริสทุ ธิ์ วันท่ที าํ การตรวจสอบ หมายเลขลอ็ ต

9 2.3. การควบคมุ คณุ ภาพในการเกบ็ รักษาและจําหนา ย การเก็บรักษาเมล็ดพนั ธเุ ปนข้ันตอนที่สําคัญอยางหนึง่ ท่ีมีผลตอคุณภาพเมล็ดพันธุ การท่ีจะเก็บ รักษาเมลด็ พันธุไ ดอยางถกู ตอ ง จาํ เปน ตองเขาใจถึงปจ จยั ทค่ี วบคมุ คณุ ภาพของเมล็ดพนั ธรุ ะหวางการเก็บ รกั ษา ซึ่งมปี จจยั ภายในตัวเมลด็ พนั ธุเอง เชน พันธุกรรม โครงสรางองคประกอบทางเคมี ความชนื้ ความ งอก ความแข็งแรง และปจจยั ภายนอก เชน อณุ หภมู ิ ความช้ืนสมั พัทธข องอากาศ โรคและแมลงศัตรูโรง เก็บ เปน ตน โรงเกบ็ เมลด็ พนั ธตุ องทําใหม สี ภาพแวดลอมที่เหมาะสมเอือ้ อาํ นวยในการเก็บรกั ษาเมลด็ พันธุ ใหคงมีอายุยืนนานเทาท่ีจะทําได ทั้งน้ีควรมีการปองกันสภาพปจจัยท่ีเปนสาเหตุทําใหเมล็ดพันธุ เสื่อมสภาพดงั น้ี - ปอ งกนั นํา้ ฝน ความชน้ื ในดินหรอื นํา้ คาง - ปอ งกนั การปะปนจากเมลด็ พนั ธอุ ื่น - ปอ งกนั การทําลายจากแมลง - ปองกนั กาํ จัดเชื้อรา ในการเก็บรักษาเมล็ดพันธมุ ีการดําเนินการทั้งกบั เมล็ดพันธุขาวจากแปลงผลิตเมล็ดพันธุ (เมลด็ พันธุดิบ) และเมล็ดพันธุท่ีผานการปรบั ปรุงสภาพและบรรจุถุงเรยี บรอยหรอื ที่เรยี กวาเมล็ดพันธุดี อาจมี การเก็บรักษาไวในโรงเก็บเมลด็ พนั ธุเปนการชัว่ คราวหรอื เปน ระยะเวลาหน่งึ ๆ เพอื่ รอการปรับปรงุ สภาพ หรือรอจําหนาย ดงั น้นั จึงจําเปน ตองมีการตรวจประเมนิ โรงเกบ็ และตรวจสอบคณุ ภาพเมล็ดพันธุด งั นี้ - ตรวจประเมินความสะอาด และสภาพโรงเก็บเมล็ดพันธุ การจัดวางเมล็ดพันธุ เพ่ือปองกัน ความเสียหายจากการเขาทาํ ลายเมล็ดพันธุของศตั รูในโรงเก็บ ความผดิ พลาดจากการวางกองและจัดเก็บ เมลด็ พันธุ การชาํ รุดของโรงเก็บ รวมถงึ ตรวจประเมินความสะอาดของแครที่ใชรองเมล็ดพนั ธุ และความ พรอมท่ีจะใชงาน ตลอดจนตรวจดูขอมูลอุณหภูมิและความชื้นสัมพัทธของอากาศในโรงเก็บ เพื่อชวยใน การบริหารจดั การใหส ามารถรกั ษาระดับคุณภาพเมลด็ พนั ธุไวไดน าน - ตรวจสอบคุณภาพของเมล็ดพันธุระหวางการเก็บรักษา โดยสุมตัวอยางเมล็ดพันธุขาวที่เก็บ รกั ษาทกุ เดือน เพ่ือทดสอบความงอก ตรวจสอบการทาํ ลายของแมลง และตรวจความแข็งแรงในบางคร้ัง เพื่อใหทราบสถานะภาพของเมล็ดพนั ธุ และดําเนินการปองกันเพื่อชะลอใหเ มล็ดพันธมุ ีคุณภาพยาวนาน ท่ีสดุ อีกทัง้ ยงั เปน ขอ มลู ประกอบการวางแผนการจําหนายเมล็ดพันธดุ ว ย 3. การควบคมุ คณุ ภาพโดยใชก ฎหมาย (Seed Low Enforcement) การควบคุมคุณภาพเมล็ดพนั ธุต าม พ.ร.บ.พนั ธพุ ืช การควบคุมคุณภาพโดยใชกฎหมาย มีวัตถุประสงคหลักเพื่อคุมครองผูใชเมล็ดพันธุเปนสําคัญ ขณะเดียวกันเปนการพิทักษประโยชนของผูผลิตและจําหนายเมล็ดพันธุที่ไดมาตรฐานเพราะจะชวย ขัดขวางไมใหผูผลิตหรือจําหนายที่ผิดหลักเกณฑเขามาดําเนินการแขงขันอันไมชอบธรรม ปจจุบัน ประเทศไทยมีกฎหมายควบคุมเมล็ดพันธุพืช 37 ชนิด ตามพระราชบัญญัติพันธุพืช พ.ศ.2518 แกไข

10 เพ่ิมเติมโดยพระราชบัญญัติพันธุพืช (ฉบับที่ 2) พ.ศ.2535 และพระราชบัญญัติพันธุพืช (ฉบับที่ 3) พ.ศ.2550 โดยมีเจตนารมณ 4 ประการ ไดแ ก 1. คมุ ครองใหเ กษตรกรไดใ ชเมล็ดพันธุทมี่ คี ุณภาพ 2. สงวนพันธุพืชดีไวเ พาะปลกู ภายในประเทศ 3. สง เสรมิ ใหม กี ารคิดคน พนั ธุพชื ใหม และ 4. อนุรกั ษพ ืชปา ใกลหรือกําลังจะสญู พนั ธุ ทั้งน้ีไดมีการออกประกาศกฎกระทรวงเกษตรและสหกรณ เพื่อกําหนดชนิดของเมล็ดพันธุ กําหนดมาตรฐานคุณภาพและวิธีเก็บรกั ษาเมล็ดพันธุ โดยตองมีการขออนญุ าตดําเนนิ การผลิตและ/หรือ จําหนายจากกรมวิชาการเกษตร ซ่ึงคําแนะนําสาหรับผูขอรับใบอนญุ าตรวบรวม/ขายเมล็ดพันธุควบคุม เพื่อการคา ตาม พ.ร.บ.พนั ธพุ ืช พ.ศ.2518 และฉบับแกไขเพิ่มเติม มดี ังตอไปน้ี 1. คณุ สมบัติของผขู อใบอนญุ าต - บรรลนุ ติ ภิ าวะ - มถี น่ิ ที่อยหู รือสํานกั งานในประเทศไทย - ไมเ ปน บุคคลวกิ ลจรติ - มีสถานท่ที เ่ี หมาะสมในการรวบรวม / ขาย / นาํ เขา / สงออก - ใชช่ือในการประกอบกจิ พาณชิ กิจไมซํา้ หรอื คลายคลึงผูอื่น - ไมเปนผูถ ูกเพกิ ถอนใบอนุญาตหรือถกู ส่ังพกั ใบอนุญาต - มคี ุณสมบัติหรอื ไมมลี กั ษณะตอ งหามอ่ืนท่รี ฐั มนตรกี าํ หนด 2. ประเภทของใบอนุญาต - ใบอนญุ าตรวบรวมเมลด็ พันธุควบคมุ เพ่อื การคา (แบบ พ.พ.1) หมดอายวุ ันสนิ้ ปปฏิทนิ คาธรรมเนียม 400 บาท - ใบอนญุ าตขายเมล็ดพันธคุ วบคมุ เพื่อการคา หมดอายุวนั ส้นิ ป คาธรรมเนียม 100 บาท - ใบอนุญาตนาํ เขาเมล็ดพันธุควบคุมเพอื่ การคา หมดอายหุ น่งึ ป คาธรรมเนียม 400 บาท - ใบอนุญาตสงออกเมล็ดพันธคุ วบคมุ เพ่อื การคา หมดอายหุ นึ่งป คา ธรรมเนยี ม 400 บาท - ใบอนุญาตนําผานเมล็ดพันธุควบคุมเพอื่ การคา หมดอายุหน่งึ ป คา ธรรมเนียม 200 บาท 3. การยืน่ คาขอใบอนุญาต ผขู อใบอนญุ าตรวบรวมเมลด็ พนั ธคุ วบคุมย่ืนคําขอรับใบอนุญาต (พ.พ.1) ณ ฝายพันธพุ ืช สาํ นักควบคมุ พืชและวัสดุการเกษตร กรมวชิ าการเกษตร หรอื สงไปรษณยี พ รอมหลักฐานตางๆ คอื - สําเนาบัตรประชาชนของผูประกอบการ - สําเนาทะเบยี นพาณิชย หรอื ทะเบยี นภาษมี ลู คาเพม่ิ - สาํ เนาหนังสอื รับรองการจดทะเบยี นเปนนิติบุคคล (กรณีเปน นิตบิ ุคคล) - หนงั สอื แสดงวาเปน ผูดาํ เนินกจิ การ (กรณีเปนนติ บิ ุคคล)

11 - หนังสอื มอบอาํ นาจ ติดอากรแสตมป - แผนผังสถานที่ต้ังของสถานทีร่ วบรวมเมล็ดพันธุควบคุมเพื่อการคา - เอกสารอน่ื ๆ (ถาม)ี เชน รูปภาพอปุ กรณ เอกสารยินยอมใหใชสถานท่ี ผรู วบรวมเมล็ดพันธคุ วบคมุ ทกุ รายตอ งไดรับใบอนุญาต หากฝา ฝน ตอ งโทษจําคุกไมเกนิ 2 ป หรือปรับไมเ กิน 4,000 บาท หรือทงั้ จําทัง้ ปรับ 4. หนาที่ทัว่ ไปของผรู บั ใบอนญุ าต - แสดงใบอนุญาตในที่เปดเผย เห็นไดง า ยภายในอาคาร หากฝาฝน ตอ งโทษปรบั ไมเ กิน 1,000 บาท - อยาปลอ ยใหใบอนุญาตสนิ้ อายุ ใหย ืน่ ขอตอ อายกุ อนสนิ้ อายุไมนอยกวา 15 วัน หากฝาฝน ตอ งโทษปรบั วนั ละไมเ กิน 100 บาท - จัดใหมปี า ยไวในท่ีเปด เผย มองเหน็ ไดงายจากภายนอกอาคาร ขนาดปาย 20 × 70 ซม. ตวั อักษรขนาดไมนอยกวา 3 ซม. หากฝาฝน ตองโทษจําคุกไมเ กิน 1 ป ปรบั ไมเกิน 2,000 บาท - ใบอนญุ าตหายหรือถกู ทําลายสาระสําคัญ ตองขอใบแทน (พ.พ.11) ภายใน 15 วนั หากฝา ฝน ตองโทษปรับไมเ กิน 1,000 บาท - หามยายสถานทร่ี วบรวม / ขาย / เกบ็ รกั ษาเมล็ดพนั ธุ นอกจากไดรบั อนุญาตจากเจาหนาท่ี (พ.พ.12) หากฝาฝน ตองโทษปรบั ไมเกิน 3,000 บาท - เมล็ดพนั ธุควบคมุ ตองมฉี ลากภาษาไทยทภ่ี าชนะบรรจุ ระบขุ อความตามทก่ี ฎหมายกาํ หนด หากฝา ฝน ตองโทษจําคุกไมเกนิ 1 ป ปรับไมเกนิ 2,000 บาท หรอื ท้ังจําท้งั ปรับ - หามรวบรวม / ขายซ่งึ เมลด็ พันธุเส่ือมคณุ ภาพ หากฝาฝนตอ งโทษจาํ คกุ ไมเกนิ 1 ป ปรบั ไม เกิน 2,000 บาท หรอื ทง้ั จําทั้งปรบั - หามรวบรวม/ขายซึ่งเมลด็ พันธุปลอมปน หากฝา ฝน ตองโทษจาคกุ ไมเ กนิ 5 ป ปรับไมเ กนิ 10,000 บาท หรอื ท้งั จาทงั้ ปรับ - หา มโฆษณาคณุ ภาพเมลด็ พนั ธเุ ปนเท็จหรือเกนิ เปน จรงิ หากฝาฝน ตองโทษจําคกุ ไมเ กิน 1 เดอื น ปรบั ไมเ กิน 1,000 บาท หรือท้ังจาํ ทงั้ ปรับ 5. หนา ทเี่ พม่ิ เตมิ สาํ หรบั ผรู ับใบอนญุ าตรวบรวมเมล็ดพนั ธคุ วบคุม - หา มบรรจุนอกสถานท่ี หรือขายเมล็ดพนั ธุควบคุมไมต รงฉลาก หากฝา ฝนตอ งโทษปรบั ไม เกิน 3,000 บาท - ตองทําบัญชรี วบรวมเมล็ดพันธุค วบคุม แสดงชอ่ื เมล็ดพันธุ ผูปลูก แหลงปลูก วนั เดอื นปท่ี ปลกู และปริมาณ วันเดอื นปท ่ีทดสอบ - ตอ งจดั เกบ็ ตวั อยางเมลด็ พนั ธุควบคมุ แตล ะชนดิ ในปริมาณพอสมควร เกบ็ รกั ษาไวไ มน อ ย กวา 1 ป เพื่อการทดสอบหรอื ตรวจสอบ การปรับปรุงสภาพเมล็ดพนั ธุข า ว

12 การปรับปรุงสภาพเมล็ดพันธุ (seed conditioning) หมายถึง ขบวนการท่ีมีการปฏิบัติการ ตอเนอ่ื งหลังจากการเก็บเก่ยี วเมล็ดพันธุจากแปลงผลิตเมล็ดพันธุ เพอื่ ยกระดบั คุณภาพดานกายภาพของ เมลด็ พันธโุ ดยการขจัดหรอื ลดส่ิงหรอื สภาพท่ไี มพ ึงประสงคตาง ๆ ออกไป ไดแ กก ารลดความชื้นสว นเกิน การคัดแยกหิน ดนิ ทราย เศษตนพชื เมลด็ พชื อน่ื เมล็ดพันธุท่ไี มไ ดขนาดและสิ่งเจือปนอน่ื ๆ ออกใหอยู ในมาตรฐานทก่ี าํ หนด เพื่อใหไดเ มลด็ พันธขุ า วคุณภาพดสี าํ หรับกระจายสชู าวนาเพาะปลกู ตอไป ความสําคัญของการปรบั ปรุงสภาพเมล็ดพนั ธขุ าว ในปจ จบุ ันเทคโนโลยีใหมๆ ในการเก็บเกยี่ ว เชน การใชเ ครือ่ งเกย่ี วนวดขาว ทาํ ให เมล็ดพนั ธุขา ว ที่เกบ็ เกีย่ วจากแปลงผลติ มสี ง่ิ เจอื ปนปะปนมากับเมล็ดพนั ธุข าวในปรมิ าณมากขึน้ ไดแก เศษตน พชื เมล็ด วัชพืช เมล็ดพชื อื่น หิน ดิน ทราย และสิง่ เจอื ปนตาง ๆ นอกจากนน้ั สิ่งสําคญั ซง่ึ ไดแก ความช้ืนของเมล็ด พันธุที่เก็บเกี่ยวดวยเครื่องเก่ียวนวดจะสูงกวา การเก็บเก่ียวแบบภมู ิปญญาแบบเดิม คือการเกี่ยวดวยมอื เพราะการเก็บเกี่ยวเมล็ดพันธุขาวดวยเคร่ืองเก่ียวนวด จําเปนตองดําเนินการในขณะท่ีตนขาวยังคงมี ความช้ืนสูง (ประมาณ 20 - 25%) เพ่ือไมใหเมล็ดพันธุขาวรวงหลนระหวางเก็บเกี่ยว ซ่ึงมีผลตอคณุ ภาพ เมลด็ พนั ธุ หากไมเรงรัดการใหอ ยใู นระดับความชน้ื ที่ปลอดภยั ตอการเก็บรักษา ดังน้ัน การปรบั ปรงุ เมล็ด พันธุขาวจึงมคี วามจําเปนอยางยงิ่ เพื่อจัดการเมล็ดพันธขุ าวที่เก็บเก่ียวใหอยูในสภาพท่ีเหมาะสมตอการ เก็บรักษาและมีคุณภาพมาตรฐานท่ที างราชการกําหนด ภาพที่ 3 ส่ิงเจือปนในเมล็ดพนั ธุขาว ท่มี า : http://kls-rsc.ricethailand.go.th (เขาถึง ณ วันท่ี 13 ตุลาคม 2557) การเตรยี มการกอ นการปรบั ปรุงสภาพเมลด็ พนั ธุ

13 เปนการเตรยี มความพรอมของบุคลากร สถานทแ่ี ละเครอื่ งจกั รอุปกรณค ดั ทําความสะอาดเมล็ด พันธุ มีการดําเนินงานตามขั้นตอนตา ง ๆ ดงั น้ี 1. การปองกนั การปะปนพันธุ − ทําความสะอาดลานตาก และรองพืน้ ดว ยผาพลาสติกกอ นนําเมล็ดพนั ธมุ ากอง และไมเ กล่ยี ใหหนาเกินไปเพอ่ื ลดความชนื้ กรณมี ีถังลดความชน้ื ตองทําความ สะอาดถังไมใหมีเมลด็ พันธตุ กคาง − ทําความสะอาดเครอื่ งจกั รและอปุ กรณก ารคดั ทาํ ความสะอาดเมลด็ พันธกุ อ นทํา การปรับปรงุ ทกุ พันธุพ ืช − ตรวจสอบภาชนะบรรจแุ ละแครรองรบั เมลด็ พันธกุ อนใชท กุ ครง้ั − ทาํ ความสะอาดบรเิ วณที่ปฏบิ ัติงาน ทง้ั กอนปฏบิ ัติงานและขณะปฏบิ ตั งิ านทุกวนั ทั้งน้ี หากมีเมลด็ พนั ธุหลายชนิด การจัดลําดับชนิดเมล็ดพนั ธุท ี่จะดําเนนิ การ ควร จดั ใหม กี ารปรบั ปรุงสภาพชนิดพันธุเดียวกันใหเสร็จส้ินทลี ะพนั ธุ 2. การตรวจสอบความพรอมเคร่ืองจกั รอุปกรณคัดทาํ ความสะอาดเมล็ดพันธุ − ตรวจสอบระบบไฟฟา ควบคมุ การทํางานของเครือ่ งจกั รอุปกรณคดั ทําความสะอาด ทง้ั ระบบ − ตรวจสอบการทาํ งานของระบบลําเลยี งเมลด็ พนั ธุ − ตรวจสอบการทํางานของระบบลดความช้นื (กรณีมีถังลดความช้ืน) ไดแก เคร่อื ง กาํ เนดิ ความรอ น (Heater) และพดั ลม (Blower) − ตรวจการทาํ งานของเครอ่ื งคัดทําความสะอาดเมล็ดพนั ธุ − ตรวจสอบการทํางานของเครอื่ งชั่ง บรรจแุ ละเย็บถุง 3. การเตรียมวัสดกุ ารผลิต ตรวจสอบวสั ดปุ รมิ าณการผลติ แตละชนิด ตั้งแตปริมาณนาํ้ มัน ปายแสดงคุณภาพ (Tag) กระสอบบรรจุเมล็ดพนั ธุ และดาย ใหสอดคลอ งกับปริมาณเมลด็ พนั ธทุ ่จี ะนําไปใชป รบั ปรงุ การลดความชืน้ เมล็ดพันธุ ความช้ืนของเมล็ดพันธุ คอื ปริมาณน้าํ ทม่ี ีอยูในเมล็ดพันธุ โดยมีหนว ยวดั เปนอตั ราสวนรอยละ ของน้ําหนักนํา้ ท่ีอยูในเมล็ดพันธุตอน้ําหนักมวลรวมของเมล็ดพันธุ (นํ้าหนักฐานเปยก) และปริมาณนาํ้ น้ี เมื่ออยูในเมล็ดพันธมุ ีมูลคาเทากับราคาซ้ือขายเมล็ดพันธุนั้น การกําหนดและควบคุมระดับความชืน้ ของ เมล็ดพันธจุ งึ มีผลตอ คาใชจา ยและตนทุนในการผลิต นอกจากนคี้ วามชนื้ ยงั มีผลกระทบตอ ความตานทาน ในการแตกราวของเมล็ดพันธุในระหวางการเคลื่อนยาย หรือถูกปฏิบัติดวยแรงหรือเคร่ืองจักรกลตาง ๆ ซ่ึงในระดับความชื้นที่พอเหมาะ เมล็ดพนั ธจุ ะตานทานตอการแตกรา วไดมากกวาความชื้นที่ตํ่ากวา หาก ความชื้นสูงเกินไปแมจะตานทานการแตกราวไดดีแตจะบอบชาไดงาย บทบาทของความชื้นเมล็ดพันธทุ ่ี

14 เปนปญ หาสาํ คญั คอื ผลกระทบตอ สขุ ภาพของเมลด็ พนั ธุ ทัง้ ทีเ่ กดิ จากการเปลย่ี นแปลงทางสรีรวิทยาของ เมลด็ พันธเุ อง และการรุกรานของจลุ นิ ทรียท อ่ี ยูกับเมลด็ พันธุนัน้ กลา วคอื ระดับความชน้ื เปน ตวั เรง อัตรา การเสื่อมความมีชีวิตของเมล็ดพันธุในระหวางการเก็บรักษา การแพรระบาดของแมลงศัตรูในโรงเก็บ และสาเหตุจากเมล็ดพันธุมีคุณสมบัติเปนไฮโกรสโคปก (hygroscopic) ที่สามารถเปล่ียนแปลงระดับ ความช้นื ตามสภาพบรรยากาศรอบขา งได ซ่งึ เรียกระดบั ความชื้นของเมลด็ พนั ธตุ ามเงอื่ นไขนวี้ า ความชนื้ สมดุลของเมลด็ พนั ธุ (seed equilibrium moisture content) การลดความช้ืนเมล็ดพันธุ คือ การนํานํ้าออกจากเมล็ดพันธุดวยวิธีการที่ปลอดภัยตอตัวของ เมล็ดพันธุเอง ดวยการสรางบรรยากาศและควบคุมใหเ กดิ การระเหยข้ึนกับเมล็ดพนั ธุใหไดตามท่ีกําหนด โดยประยุกตใชองคความรูในเร่ืองความช้ืนกับบรรยากาศและเมล็ดพันธุ เพ่ือสรางและกําหนดขอบเขต ของการลดความชน้ื ใหไ ดอยา งเหมาะสมถูกตองตามตองการ ซึง่ สรุปสวนทเ่ี ปน สาระสําคัญได ดงั นี้ 1. การระเหยนํ้าจากเมล็ดพันธุจะเกิดขึ้น เมื่อความดันไอของนํ้าในเมล็ดพันธุสูงกวาใน บรรยากาศ โดยความช้นื สมดุลของเมล็ดพนั ธจุ ะแปรผันตามชนิดของเมล็ดพันธุและคุณสมบัติของอากาศ ทีร่ ายรอบอยู 2. ความชื้นสัมพัทธของอากาศจะแปรผันโดยตรงกับระดับความดันไอ นั่นคือ หากความช้ืน สัมพัทธของอากาศสูง ความดันไอก็สูงดวย ทั้งน้ีหากเพิ่มอุณหภูมอิ ากาศปกติใหสูงข้ึน จะทําใหความชน้ื สมั พทั ธของอากาศลดตํา่ ลง ความดันไอของอากาศจะตา่ํ ตามลงไปดว ย 3. ขบวนการลดความชื้นเมล็ดพันธุท่ีมีประสิทธิภาพตองสรางสภาพใหเกิดการระเหยนํ้า และ นําพาน้าํ ที่ระเหยออกจากมวลเมล็ดพนั ธใุ นขณะเดียวกัน โดยท่ีการระเหยนํ้าจากเมล็ดพันธจุ ะเกดิ ข้ึนรอบ บรเิ วณผวิ เมล็ดพนั ธุ ในขณะทภ่ี ายในเมลด็ พันธุจะเกดิ ขบวนการเคลอื่ นยา ยความชนื้ จากเซลลสเู ซลลหรือ จากโมเลกลุ สูโมเลกุล เพอ่ื รกั ษาระดับสมดลุ ตามธรรมชาติ การลดความชนื้ เมล็ดพันธขุ าวแบง ออกตามวธิ ปี ฏบิ ัตไิ ด 2 วิธี คอื 1) วิธีธรรมชาติ ดวยการตากแดดหรือผ่ึงลม เพื่อลดความชื้นหรือนําน้ําออกไปจากเมล็ดพันธุ เปนวิธีท่ีงาย ประหยัด เกษตรกรนิยมทํากันอยางแพรหลาย แตมีขอจํากัดคือ ตองใชแรงงานมาก ไม สามารถควบคุมการลดความชื้นใหเ ปนไปตามตองการได การตากเมล็ดพันธคุ วรมีวัสดุท่ีสะอาดและแหง รองพื้น ไมควรตากบนพืน้ หรอื ดนิ โดยตรง เพราะจะทาํ ใหเมลด็ พันธุแตกราวภายใน ทาํ ใหค วามงอกลดลง ความหนาของขาวท่ีตากไมควรเกิน 5-10 เซนติเมตร ระหวางตากควรกลับกองขาวทุก 2 ช่ัวโมง หรือวนั ละ 4 คร้ังและควรมีวัสดุคลุมกองเมล็ดพันธุในเวลากลางคืน ตากใหเมล็ดพันธุมีความชื้น 12-14% จะ ปลอดภยั ตอการเกบ็ รักษาเมลด็ พนั ธุ 2) วิธีปรุงแตงสภาพอากาศ (Artificial Drying) การใชเครื่องลดความชื้นเมล็ดพันธุ ขอดี คือ ใชไดกับทุกสภาพอากาศ ประหยัดแรงงาน ใชเวลานอย สามารถควบคุมการลดความชื้นใหอยใู นระดบั ที่ ตองการได และปองกันการสูญเสียคุณภาพไดดี แตมีคาใชจายสูง เปนวิธีการลดความช้ืนเมล็ดพันธุที่มี

15 ประสทิ ธภิ าพมาก สามารถควบคุมเงอื่ นไขไดต ามกาํ หนด เปน วิธกี ารในระบบอตุ สาหกรรมทว่ั ไป แบงออก ไดเ ปน 2 ชนิด คือ 2.1) เคร่ืองลดความชื้นโดยลมรอน (hot air) ลมรอนจะทําใหอากาศรอบเมล็ดพันธุมี ความชนื้ สัมพทั ธต่ํา ประกอบดว ยอปุ กรณสําคญั 3 สว น ดงั นี้ (1) ภาชนะบรรจุ เชน กระสอบ ถงั หรือกระบะ (2) ชุดกาํ เนิดลมรอน ประกอบดวยเครื่องกําเนดิ ความรอน (heater) และพัดลม (3) ระบบสงลมรอนผา นเมล็ดพันธุ มีท้งั แบบสง ผา นจากดานลางข้ึนดานบนหรือจาก กลางถังออกสูดา นนอก รูปแบบตา ง ๆ ของเคร่อื งอบลดความชนื้ แบบใชล มรอ น − เคร่ืองลดความชื้นแบบเมล็ดพนั ธุบรรจุในกระสอบ ตัวเคร่ืองประกอบดวยหองลม รอนท่ีดานบนเจาะชองไวสําหรับวางกระสอบเมล็ดพันธุ มีหลายชองสามารถวาง กระสอบไดเปนจํานวนมาก เปาลมรอนผานชองวางระหวางเมล็ดพันธใุ นกระสอบ ใชอ ุณหภมู ติ าํ่ − เคร่ืองลดความช้ืนแบบกลองหรือกระบะ ประกอบดวยกลองหรือกระบะเมล็ด พันธุที่บรรจุบนตระแกรง ดานลางของตะแกรงจะเปนหองลม ลมรอนจะถูกเปา ผา นชนั้ เมลด็ พืชท่ีอยนู ง่ิ กับทจ่ี ากดานลางข้นึ สูด า นบน − เคร่ืองลดความช้ืนแบบถังหมุนเวียน จะมีถังบรรจุเมล็ดพันธุเปนรูปส่ีเหล่ียมหรือ ทรงกระบอกแนวตงั้ กลางถังมชี องสงลมรอ นวางซอ นกันอยู ลมรอนจะถกู เปาผาน ช้ันเมลด็ พนั ธุ ณ จดุ คงท่ี เมลด็ พันธจุ ะหมนุ เวียนผา นลมรอน โดยจะถูกลําเลียงจาก กนถังดานลางกลับสูดานบน ไหลตอเนื่องผานเปนรอบ ๆ จนกวาจะแหงตาม ตองการ − เคร่ืองลดความช้ืนแบบเมล็ดพันธุไมเคล่ือนท่ี Bath type ภายนอกเปนถังบรรจุ ชนิดทรงกระบอกหรือสี่เหลี่ยมแนวตั้ง ตอเขากับทอสงลมรอนดานลางหรือตาม แกนของถัง เมล็ดพนั ธุท ่บี รรจุจะอยนู ง่ิ เพ่อื ลดความชนื้ อยูกับที่ − เคร่ืองลดความช้ืนแบบเมล็ดไหลคลุกเคลา หรือแบบ L.S.U. ลักษณะโดยท่ัวไป เหมือนกันกับเครอื่ งลดความชื้นแบบ bath type เพียงแตเมล็ดพืชจะไหลจากบน ลงลางโดยมีอุปกรณควบคุมการไหลภายในถังประกอบดวยทอลมจํานวนมากเปน ชั้น ๆ มีทอลมรอนเขาและออกสลับกัน ทําใหเมล็ดไหลคลุกเคลากับลมรอนได อยางตอ เนือ่ งและรวดเร็ว − เคร่ืองลดความชื้นแบบฟลูอิด ไดซ-เบส ใชงานในลักษณะเมล็ดไหลตอเน่ือง สวน ของลมรอนเปนหองปดมีตะแกรงอยูดานลางที่ปลายท้ังสองดานมีอุปกรณปอน

16 เมล็ดเขาและออกจากหองอบ ใชความเร็วลมสูงทําใหชั้นเมล็ดหนาไมเกิน 10 เซนติเมตร จะลอยตัวคลายกับของเหลวอยูบนตะแกรง ใชอุณหภูมิสูงมาก ไม สามารถใชก บั เมลด็ พันธุได 2.2) เครอ่ื งลดความชน้ื แบบใชลมแหง (dry air) ลมรอนที่เปาผานเมล็ดพันธุจะถกู ทําให แหงหรือมีความช้ืนสัมพัทธต ่ําเสียกอ น โดยเปาลมที่ผานการดูดความช้ืน (desiccant) โดยผานซิลิกา เจล (silica gel) หรือลิเธียมคลอไรด (lithium chlo-ride) หรือสารดูดซับความช้ืนชนิดอื่นๆ เพื่อใหดูดซับ ความช้ืนเอาไวใ หกลายเปน อากาศแหงแลวเปาผานเมลด็ พันธุ ในขณะเดยี วกันสารดดู ความชน้ื เหลาน้ันจะ ถูกหมุนเวียนออกทําใหแ หง และนํากลับเขามาดดู ซบั ความชื้นของอากาศอีกครง้ั หลกั พิจารณาในการลดความชน้ื เมลด็ พันธุ การผลิตเมล็ดพันธุขาวเชิงพาณิชยในระดับอุตสาหกรรมเมล็ดพันธุ ขอบเขตขอพิจารณาในการ ลดความชื้นเมล็ดพันธุใหไดตามตองการนั้น จะตองสรางขบวนการระเหยใหเกิดขึ้นโดยควบคุมการลด ความช้ืนตามระดบั ความช้ืนสมดลุ ที่กําหนดและใหมีความสมํ่าเสมอของระดับความชื้นทั้งกองเมลด็ พันธุ โดยหลีกเล่ยี งผลกระทบทีร่ นุ แรงตอ เมลด็ พันธุ ควรเปน การลดความชื้นแบบเมลด็ พันธไุ มเคลื่อนท่ี (batch type) ขบวนการสรางการระเหยใหเกิดขึ้นทําไดโดยการปรุงแตงสภาพอากาศ เปนการปฏิบัติในการ เปลีย่ นแปลงคุณสมบัติของอากาศธรรมชาติ ใหม ีคณุ ภาพเหมาะสมกับการลดความช้นื นั้นๆ ซ่ึงคุณสมบัติ ของอากาศที่เปน ปจจัยสําคญั ในการลดความชนื้ เมล็ดพนั ธทุ สี่ ามารถควบคมุ ปรุงแตงไดมี 2 ประการ คือ 1. ความช้ืนสัมพัทธของอากาศ (relative humidity) ควบคุมไดโดยการเพิ่มอุณหภูมิใหกับ อากาศดวยเครื่องกําเนิดความรอน (heater) มีผลทําใหความช้ืนสัมพัทธของอากาศในขณะนั้นลดต่ําลง แรงดันไอของอากาศก็จะตํ่าลง สงผลใหเกิดการระเหยนํ้าออกจากมวลเมล็ดพันธุไดในปรมิ าณท่ีมากข้ึน อยางไรก็ตาม การลดความช้ืนเมล็ดพันธุจะตองคํานึงถึงคุณภาพความมีชีวิตของเมล็ดพันธุดวย จึงมี ขอจํากัดท่ีไมควรใชลมที่มีระดับอณุ หภูมิสูงเกนิ กวา 43 ๐C โดยเฉพาะในเมล็ดพันธุท่ีมีระดับความช้นื สูง มาก ๆ 2. ปริมาณลม (air flow) โดยการบังคับใหมีปริมาณลมเคล่ือนไหวผานเขาไปในช้ันเมล็ดพันธุ เพื่อปฏิบัติการระเหยนํ้าออกจากเมล็ดพันธุ ทําไดโดยใชพัดลม (fan) ท่ีถูกออกแบบและผลิตใหมีขีด ความสามารถในการใหกําเนิดปริมาณลม (fan performance) โดยขับเคล่ือนปริมาณลมที่มีคุณภาพ เหมาะสมตามการปรงุ แตงใหไ หลผานเมลด็ พนั ธุที่ทําการลดความชืน้ อยูน ้ัน ซึ่งสถานะของลมเม่อื ไหลผาน เมล็ดพนั ธุจะทําหนาทใ่ี นการนําสภาพท่เี หมาะสมเขา ไปสมั ผัสเพอ่ื ระเหยนาํ้ ออกจากเมล็ดพันธุ รบั และพา เอาไอนํ้าที่ระเหยออกมานั้นใหพนออกจากเมล็ดพันธุในขณะเดียวกัน โดยคุณภาพของลมจะเร่ิมดอยลง ตามลาดบั ตั้งแตเรม่ิ ผานจนพน ชัน้ เมล็ดพนั ธไุ ป ดงั นั้น อตั ราลม (rate of air flow) ซง่ึ หมายถงึ ปริมาณ ลมที่ไหลผานตอปริมาตรเมล็ดพันธุจะตองกําหนดใหเพียงพอและเหมาะสมดวย อัตราลมน้ีมผี ลโดยตรง

17 ตอเวลาในการลดความชื้น การใชอัตราลมสูงกวาทําใหเวลาในการลดความช้ืนสั้นกวา ในขณะท่ีการใช อัตราลมตํ่าเกนิ ไปจนไมเพียงพอตอ การถายเทความชืน้ ในระหวา งการระเหยน้ําออกจากเมล็ดพันธุ ทาํ ให การลดความชื้นตองใชเวลานานเกินเหตุ อาจมีผลเสียหายตอคุณภาพเมล็ดพันธุ เน่ืองจากเมล็ดพันธุ บางสว นตองอยใู นสภาพ “ความชน้ื ผา น” เปน เวลานาน อตั ราลมท่ใี ชเ ปนคาํ แนะนําสาํ หรับประเทศไทยซงึ่ เปนเขตรอนช้นื ควรอยรู ะหวาง 8-16 ลูกบาศก เมตรตอนาทีตอเมล็ดพันธุ 1 ลูกบาศกเมตร (G.M. Dougherty) โดยข้ึนกับชนิดและระดับความชื้นของ เมล็ดพันธุ ระดับความชื้นสูงตองใชอ ัตราลมสูงดวย ทั้งนี้ การใชอัตราลมสูงมาก ๆ ตองระวังในการใชกับ เมล็ดพันธุที่มีความชื้นสูงมากแตสภาพลมมคี วามชื้นสัมพทั ธต่ํามาก เนื่องจากอาจเกิดกรณีการระเหยน้าํ จากรอบบริเวณผิวเมล็ดพันธุกับการเคลื่อนยายปริมาณน้ําภายในเมล็ดพันธุท่ีไมสัมพันธกัน จนเกิด ความเครียดในช้ันเนือ้ เย่ือของเมลด็ พันธุ ทําใหเ กิดอาการแตกราว (stress crack) ภายในเมล็ดพันธุน ัน้ ได ในขบวนการและขนั้ ตอนตาง ๆ ของการผลติ เมล็ดพนั ธุข าวภายหลังการเก็บเก่ยี วและนวดจนได เมล็ดแลว การลดความช้ืนเมล็ดพนั ธุจึงเปน ขั้นตอนสําคัญย่ิงท่ีจะตองกระทําอยางรวดเร็วที่สุดเพือ่ รกั ษา ระดับคุณภาพของเมล็ดพันธุเหลาน้ันใหคงคุณภาพมากที่สุดเทาที่จะทําได และเตรียมความพรอมใน ขบวนการปรับปรุงสภาพเมล็ดพันธุในสวนอื่น ๆ ตอไป เพ่ือใหไดเมล็ดพันธุขาวในปริมาณและคุณภาพ ตามท่ตี อ งการ ภาพที่ 4 การลดความชืน้ เมล็ดพันธุ ทมี่ า : http://ricethailand.go.th (เขาถงึ ณ วนั ที่ 13 ตุลาคม 2557)

18 การคัดทําความสะอาดเมลด็ พันธุ การคัดทําความสะอาดเมล็ดพันธุ คือ การคัดแยกส่ิงปะปนท่ีไมพึงประสงค ใหออกไปจากสวน ของเมล็ดพันธุท่ีสมบูรณ การทําความสะอาดจะเนนในสวนของสิ่งเจือปนตาง ๆ เชน ฝุน กรวด หิน ดิน ทราย เศษใบไม เศษพชื หรอื ส่งิ แปลกปลอมอื่น ๆ ทต่ี ิดมากบั เมล็ดพันธุ เปนตน แตการคดั แยกจะเนนใน เร่ืองการคัดขนาดตาง ๆ เพ่ือยกระดับคุณภาพ ซึ่งมีเง่ือนไขความละเอียดและความเฉพาะในทางปฏบิ ัติ โดยอาจมเี คร่ืองจกั รที่ใชใ นการปฏบิ ัติงานมากกวา 1 ชนิด เครอื่ งจักรพนื้ ฐานทสี่ าํ คัญทใ่ี ชทําความสะอาดคัดแยกเมลด็ พันธุ ไดแก เครอ่ื งคดั ทาํ ความสะอาด แบบตะแกรงลม (air screen cleaner) ซึ่งเปนที่ยอมรับวาเปนเครื่องจักรพ้ืนฐานในการคัดทําความ สะอาดเมล็ดพันธุ กอนท่ีเมลด็ พนั ธุจะผานไปคัดขนาด เพ่อื ยกระดบั คุณภาพเมล็ดพันธใุ นเคร่ืองจกั รเฉพาะ อน่ื ๆ โดยปกติจะตอ งผา นการทาํ ความสะอาดและคัดแยกจากเคร่อื งจกั รน้กี อ นเสมอ โดยปกติแลวเมล็ดพันธุหลังการเก็บเก่ียวท่ีนําเขาสูกระบวนการคัดและทําความสะอาดน้ันเปน การเก็บเกี่ยวดวยแรงงานคนเปนสวนใหญ ปจจุบันไดมีการนําเครื่องจักรมาใชในการเก็บเก่ียวเพื่อ แกป ญ หาการขาดแคลนแรงงาน ซงึ่ ไมว า จะเปนการเก็บเก่ยี วดวยวธิ ีใดก็ตาม สง่ิ แรกท่ีตอ งจดั การกับเมล็ด พนั ธุหลงั จากเก็บเกยี่ วและลดความชื้นแลว คือการคัดทาํ ความสะอาดเบื้องตน การคดั ทําความสะอาดข้ันตน เปนการคัดทําความสะอาดเมล็ดพันธุในเบ้ืองตน เพื่อกําจัดสิ่งที่ไมพึงประสงคที่ปะปนมา เชน เศษดิน หนิ ใบไม เศษพืชขนาดเลก็ ใหญ หรือเมลด็ ลบี ท่เี บามาก ๆ เปน การคัดทาํ ความสะอาดแบบหยาบ ดําเนินการไดทั้งเมล็ดพันธุท ี่ถูกลดความชื้นมาแลว จากการผึ่งแดดไวในไรน า ปจจุบันน้ีเคร่ืองจักรกลได ถูกนํามาใชในการเก็บเก่ียวมากข้ึน เมล็ดพันธุที่เก็บเก่ียวไดจะมีความชื้นคอนขางสูง การคัดทําความ สะอาดข้ันตนจะถูกดําเนินการกอนที่จะนําเขาลดความช้ืนกรณีที่ตองนําเขาสูถังลดความชื้น การคัดทํา ความสะอาดจะตอ งใชเ คร่ืองจักรมาชวยใหเ กิดความรวดเรว็ เพราะเมลด็ พันธตุ องรบี นําเขาสกู ระบวนการ ลดความช้นื โดยเร็วทส่ี ุดเพ่อื รักษาความมีชีวิตของเมล็ดพันธุเ อาไว การคดั ทําความสะอาดอยางละเอยี ด (fine cleaning) มลี กั ษณะของการปฏบิ ัตคิ ลายคลึงกนั กบั การคัดทําความสะอาดข้ันตน แตม ปี ระสทิ ธภิ าพในการ คัดทําความสะอาดสูงกวา สวนใหญนิยมใชเครื่องคัดทําความสะอาดเมล็ดพันธุแบบตะแกรงลม (air- screen cleaner) ขนาดของรเู ปด ของตะแกรงจะใกลเ คียงกับขนาดของเมลด็ พันธุท ่ีจะคดั ทาํ ความสะอาด แตห ากวสั ดทุ ่ไี มพ งึ ประสงคที่ตอ งการคัดแยกออกมีขนาดและนํา้ หนักใกลเคียงหรือเทากบั เมล็ดพันธุ การ คดั ทําความสะอาดจะไมส มบรู ณ ในกรณนี ้ีตอ งนําไปผานเครื่องคัดแยกเมล็ดและคดั เกรดตอ ไป โดยเครื่อง คัดแยกทจี่ ะใชต องมีประสิทธิภาพสูงกวา เครือ่ งคัดทาํ ความสะอาดเมลด็ แบบตะแกรงลม การคัดแยกและการคัดเกรดเมล็ดพันธุ

19 ดังไดก ลาวแลววา วสั ดแุ ละสงิ่ ทไ่ี มพ ึงประสงคบางชนิดมขี นาดและนํา้ หนกั ใกลเ คียงกบั เมล็ดพันธุ ซ่ึงไมสามารถแยกออกไปจากกองเมล็ดพนั ธุ โดยการใชเคร่อื งคัดทําความสะอาดเมล็ดแบบตะแกรงลมใน กรณีน้ีจําเปนตองใหเมล็ดพันธุผานไปในเครื่องคัดแยกอื่น ๆท่ีมีประสิทธิภาพในการคัดแยกเมล็ดและ สิ่งเจือปนอื่น ๆ เคร่ืองเหลานี้ไดแก เคร่ืองคัดขนาดโดยอาศัยความถวงจําเพาะ หรือเคร่ืองแกรวิต้ี (Gravity Separator) เครื่องแยกเมล็ดพันธุโดยอาศัยความแตกตางดานความยาวของเมล็ด (Length separator) และเคร่ืองแยกเมล็ดแบบกรวย (Spiral Separator) เปนตน การใชเครื่องคัดแยกเหลานี้มี หลักสําคัญในการพิจารณาเลือกใชคือ เมล็ดพันธุและส่ิงเจือปนหรือวัสดุท่ีไมพึงประสงคจะตองมีความ แตกตา งทางกายภาพในลักษณะใดลกั ษณะหน่ึง การคัดแยกจงึ จะไดผ ล อน่ึง ในระหวางขั้นตอนตาง ๆ ของการคัดทําความสะอาดเมล็ดพันธุ สิ่งที่สําคัญที่สุดที่ตอง กระทําควบคูกันไปคือ การตรวจและวิเคราะหคุณภาพของเมล็ดพันธุ เพ่ือใหผูผลิตสามารถควบคุม คุณภาพของเมล็ดพันธทุ กุ ขั้นตอนท่ผี ลติ ใหมคี ุณภาพดี ไดมาตรฐานท่กี าํ หนดไว คณุ สมบัติทางกายภาพของเมลด็ พนั ธุท่ใี ชใ นการคดั ทําความสะอาดเมล็ดพนั ธุ 1. ขนาดของเมล็ดพันธุ (Seed Size) 2. รปู รางของเมล็ดพนั ธุ (Seed Shape) 3. น้าํ หนักของเมลด็ พนั ธุ (Seed Weight) 4. ความหยาบละเอียดของผิวนอกเมล็ดพนั ธุ (Surface Texture) 5. สขี องเมล็ดพันธุ (Seed Color) 6. การรับหรอื ถา ยประจุไฟฟา (Conductivity) การคลุกสารเคมแี ละการบรรจุเมลด็ พนั ธุ หลังจากเมล็ดพันธุผานการปรับปรุงสภาพโดยการอบลดความช้ืน และคัดทําความสะอาดเมลด็ พันธุแลว เมล็ดพันธุจะถูกนําไปคลุกสารเคมีเพื่อปอ งกันความเสียหายจากศัตรูตาง ๆ ในระหวางการเกบ็ รักษา เชน แมลง ไร หนู และนก รวมทั้งปองกันโรคที่อาจติดมากับเมล็ด เชน โรคถอดฝกดาบ การคลุก สารเคมีใหกับเมล็ดมักใชสารเคมี 2 ชนิด ไดแก สารเคมีปองกันกําจัดเช้ือราและสารเคมีปองกันกําจัด แมลง วธิ คี ลกุ สารอาจใชเ คร่อื งจักรแบบตาง ๆ ไดแ ก 1. เคร่ืองจกั รแบบฉีดพน เปนละออง เปน การฉีดสารเคมีที่เปน ของเหลวใหก ระจายไปเคลือบผิว เมลด็ เปนวธิ ีท่สี นิ้ เปลอื งสารเคมีนอ ย 2. เครื่องจักรแบบคลุกดวยสารเคมีท่ีเปนของเหลว เปนการใชนํ้ายาเคมีลงไปคลุกในถัง มีกระ พอ ตวงนา ยาเทผสมกบั เมล็ดในถงั คลุก สามารถปรบั สัดสว นปริมาณสารเคมกี ับนา้ํ หนกั เมล็ดไดตามอัตรา ที่ตอ งการ เครื่องจกั รแบบน้ีเปนที่นิยมใชท ั่วไป 3. เครอื่ งจักรแบบคลกุ ดวยสารเคมีทเ่ี ปน ผง เปน การคลุกสารเคมีแบบแหง ขอ ปฏบิ ตั ิในการคลุกสารเคมีกอ นบรรจุเมลด็ พนั ธุ

20 - เลือกใชสารเคมีและอัตราท่ีเหมาะสมเพื่อไมใหเกิดความเสียหายตอเมล็ดพันธุ โดยอานและ ปฏบิ ัตติ ามคําเตือนการใชส ารเคมที รี่ ะบุไว - คลุกสารเคมีในขณะทเี่ มลด็ มีความชื้นตาํ่ เมื่อคลกุ เมลด็ เสรจ็ แลว ความช้ืนตองไมเ กิน 14% - ไมค ลกุ เมล็ดทแี่ ตกหักเสยี หาย - ระวังไมใ หสารเคมีสมั ผสั ผวิ หนงั หรือหายใจเอาฝนุ ละอองหรอื ไอระเหยของสารเคมเี ขาไป - อยา นาํ เมลด็ พนั ธุทค่ี ลกุ สารเคมีแลว ไปขายเปนอาหารสัตว หรอื ไปปนกบั เมล็ดทไี่ มคลุกสารเคมี เพ่อื ขายเปนอาหารสัตวห รือผลิตภัณฑอ ื่น - ตองแสดงเครอ่ื งหมายบงบอกใหผูใชทราบใหชัดเจน เชน ระบุไวทถ่ี งุ บรรจเุ มล็ดพันธุ วา เมล็ด พนั ธนุ ้มี กี ารคลกุ สารเคมี ระเบยี บกรมการขา ว วา ดว ยมาตรฐานคณุ ภาพเมล็ดพนั ธุข า ว พ.ศ.2552 กรมการขา ว ไดประกาศใชระเบยี บกรมการขาว วาดวยมาตรฐานคุณภาพเมล็ดพนั ธุขาวและพืช ไร พ.ศ.2552 ซ่งึ ไดประกาศใช เมอ่ื วนั ท่ี 7 มกราคม พ.ศ. 2552 โดยการปรบั ปรุงระเบยี บกรมการขาว วา ดว ยมาตรฐานคุณภาพเมล็ดพันธขุ าว พ.ศ.2552 เพอ่ื ควบคมุ คุณภาพเมล็ดพันธขุ า ว ช้นั พันธขุ ยายและช้ัน พันธจุ าํ หนา ย ที่ดําเนินการผลิตโดยสาํ นักเมลด็ พนั ธขุ าว ใหม ีคณุ ภาพสงู ขึน้ กวา เดมิ ตามกระบวนการผลติ และจําหนายเมล็ดพันธุท่ีมีการควบคุมคุณภาพอยางเปนระบบทุกขั้นตอน เริ่มจากการจัดหาเมล็ดพันธุ หลักมาใหเกษตรกรท่ีไดรับการคัดเลือกเพ่ือนําไปจัดทําแปลงขยายพันธุภายใตการควบคุม กํากับจาก เจา หนาทีแ่ ละจดั ซอ้ื คนื เมล็ดพันธุที่ไดร ับการตรวจสอบคณุ ภาพและไดมาตรฐานเพ่ือนาํ มาปรับปรุงสภาพ ดวยการทําความสะอาดเบ้ืองตน อบลดความช้ืน ทําความสะอาดคัดแยกส่ิงเจือปน คลุกสารเคมีปองกนั โรคแมลง และบรรจุภาชนะท่ีเหมาะสม ดังน้ัน เพ่ือใหเกษตรกรไดใชเมล็ดพนั ธุท่ีมีคุณภาพสูงท่ีผลิตตาม ขัน้ ตอนดงั กลาว กรมการขา วจึงกําหนดระเบียบ ไวดังนี้ ขอ 1 ระเบียบน้ีเรียกวา “ระเบียบกรมการขาว วาดวยมาตรฐานคุณภาพเมล็ดพันธุขาว พ.ศ. 2552” ขอ 2 ระเบยี บนใี้ หใ ชบงั คบั ต้งั แตว ันถัดจากวันประกาศใชเ ปนตนไป ขอ 3 ใหยกเลิกระเบยี บกรมการขา ววา ดว ยมาตรฐานเมล็ดพันธขุ า ว พ.ศ.2549 ขอ 4 ระเบยี บน้ีใหใ ชบงั คบั แก สํานักเมล็ดพันธขุ าวและศนู ยเ มล็ดพนั ธขุ าวในสงั กัดกรมการขา ว ขอ 5 ระเบยี บใดขดั แยงกับระเบียบนี้ ใหใชระเบียบนี้แทน ขอ 6 ใหอ ธบิ ดกี รมการขาว รักษาการตามระเบียบนี้ ขอ 7 ขอ กาํ หนดมาตรฐานคุณภาพเมล็ดพันธุ จะตองไดมาตรฐานตามตารางตอไปนี้

21 ตารางที่ 4 ขอ กําหนดมาตรฐานคุณภาพเมลด็ พันธุ มาตรฐานคุณภาพเมล็ดพันธุ ชน้ั พนั ธุ ขยาย หลัก จาํ หนา ย 98 98 1. เมลด็ พนั ธุสุทธิไมน อยกวา (%) 98 2 2 2. สิง่ เจือปนสงู สดุ ไมเ กิน 2 (%) 2 15 เมลด็ ตอเมลด็ 20 เมล็ดตอ 500 กรัม เมลด็ 500 กรมั 3. เมลด็ พนั ธอุ น่ื (พันธุปน) สูงสุดไม 5 เมล็ดตอ เมลด็ 500 กรมั เกิน 5 เมล็ดตอ 10 เมล็ดตอ เมล็ด 500 กรมั เมลด็ 500 4. ขาวแดง 0 เมล็ดตอ เมล็ด 500 กรมั 80 80 5. ความงอกไมน อยกวา (%) 80 14 14 6. ความช้ืนไมเ กนิ (%) 14 ขอ 8 มาตรฐานคุณภาพเมล็ดพนั ธุ ประกอบดวยประเด็นตาง ๆ ท่กี รมการขาว ไดใหนิยาม มาตรฐานตา ง ๆ ดังนี้ 8.1 เมล็ดพันธุสุทธิ (% โดยนํ้าหนัก) หมายถึง ปริมาณเมล็ดพันธุพืช ตามท่ีระบุคิดเปน เปอรเซ็นตของน้ําหนักท้ังหมด เชน มีเมล็ดพันธุขาว กข 6 จํานวน 24.50 กิโลกรัม ปนอยูกับส่ิงเจือปน เชน ดนิ กรวด ทราย และเมล็ดพชื อื่น ๆ 0.50 กโิ ลกรัม แสดงวามเี มลด็ พันธสุ ุทธิ 98 % โดยนํา้ หนกั 8.2 เมล็ดอืน่ ๆ (% โดยนาํ้ หนัก) หมายถึง เมลด็ วัชพชื เมลด็ พชื ชนดิ อ่ืน ๆ และเมล็ดพืช พันธุอื่นอันมิใชพืชพันธุที่ระบุ เชน เมล็ดหญา เมล็ดขาวขาวดอกมะลิ 105 ซึ่งปะปนอยูในตัวอยางเมลด็ พนั ธุขา ว กข 6 เปนตน 8.3 ส่ิงเจือปน (% โดยน้ําหนัก) หมายถึง หมายถึง ดิน หิน กรวด ทราย และสิ่งอื่น ๆ เชน เศษใบ เศษกง่ิ กา น รวมท้ังเมลด็ แตกหักซง่ึ มขี นาดเล็กกวาครง่ึ หน่งึ ของเมล็ดเดิม และเมลด็ พืชตระกลู ถัว่ ซ่งึ เปลอื กหุมเมล็ดหลุดออกไปหมดใบเล้ยี งหายไป 8.4 ความชน้ื หมายถงึ ความชืน้ ซึง่ อยใู นเมล็ดและคํานวณ ไดดังนี้ % ความชน้ื = ((นาํ้ หนกั สด – นํา้ หนกั แหง ) X 100) / นา้ํ หนกั สด 8.5 ความงอก หมายถึง เปอรเซ็นตของเมล็ดเมื่อเพาะแลว งอกเปนตนออนท่ีมี สวนประกอบตาง ๆ ครบสมบูรณ อันบงวาตนออนดังกลาวจะสามารถเจริญเติบโตเปนตนพืชที่ปกติได ภายใตสภาพแวดลอ มที่เหมาะสม 8.6 จํานวนเมล็ดขาวแดง หมายถึง จํานวนเมล็ดขาวแดงที่ตรวจพบในการทดสอบหา ขาวแดงเปนการเฉพาะ โดยกําหนดนํ้าหนักตัวอยางปฏิบัติการทดสอบเมล็ดพันธุขาวท่ีนาํ มาตรวจในชั้น พนั ธุหลัก ชั้นพันธขุ ยายและช้ันพนั ธุจาํ หนา ย ตองไมต าํ่ กวา 500 กรมั ตอ ตวั อยา ง

22 แหลง ผลิตเมล็ดพนั ธุขาวคณุ ภาพดี จงั หวัดนครราชสมี า ตารางท่ี 5 แหลงผลิตเมลด็ พนั ธุข า วคุณภาพดี จงั หวัดนครราชสีมา สถานทจี่ าํ หนา ยเมลด็ พันธุ สถานท่ีตดิ ตอ พันธขุ า วทผ่ี ลิต ขาวดอกมะลิ 105 ศูนยว ิจัยขาวนครราชสีมา อ.พมิ าย จ.นครราชสมี า 30110 ขาวดอกมะลิ 105 สหกรณก ารเกษตรพมิ าย จก. โทรศพั ท : 0 4447 1583 ผสหกรณก ารเกษตรบวั ใหญ จก. โทรสาร : 0 4447 1155 กข 6 ขาวดอกมะลิ 105 ศูนยว จิ ยั ขาวนครราชสมี า 67 ม.6 ถ.พมิ าย - ตลาดแค ต.ในเมือง ขาวดอกมะลิ 105 อ.พมิ าย จ.นครราชสีมา 30110 โทรศัพท: 0 4447 1775 โทรสาร : 0 4448 1766 48 ม.5 ถ.นิเวศรตั รน ต.ดา นชา ง อ.บัว ใหญ จ.นครราชสมี า 30120 โทรศัพท : 0 4446 1520 โทรสาร : 0 4429 2466 อ.พิมาย จ.นครราชสมี า 30110 โทรศพั ท : 0 4447 1583 โทรสาร : 0 4447 1155 ทีม่ า : http://ricethailand.go.th (เขา ถึง ณ วนั ที่ 13 ตุลาคม 2557)

23 --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

24 --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------