หน้าที่พลเมือง

รายวชิ าพ้นื ฐาน กลุ่มสาระการเรียนรู้ สงั คมศึกษาฯ วชิ า หนา้ ท่ีพลเมืองฯ ม.4-6

หน่วยการเรียนรู้ท่ี 1 สังคมมนุษย์

สังคมมนุษย์ สถาบนั ทางสังคม แนวทางการป้องกนั สังคมมนุษย์ การจัดระเบียบ และแก้ไขปัญหา ทางสังคม สังคมไทย การเปลยี่ นแปลง การขัดเกลา ทางสังคม ทางสังคม ปัญหา สังคมไทย

สังคมมนุษย์

สังคม หมายถึง กลุ่มคนอยา่ งนอ้ ย 2 คนข้ึนไปมาอาศยั อยรู่ วมกนั ในบริเวณใดบริเวณ หน่ึง ซ่ึงคนเหล่าน้ีจะมีความสมั พนั ธห์ รือการกระทาตอบโตก้ นั ท้งั ทางตรงและทางออ้ ม เช่น การพดู จาทกั ทาย การทางานร่วมกนั การติดต่อสื่อสารระหวา่ งกนั เป็นตน้

องค์ประกอบของสังคม • ประชากร จะตอ้ งมีจานวนต้งั แต่ 2 คนข้ึนไป สังคมที่มีขนาดเลก็ ท่ีสุดกค็ ือ ครอบครัว ประกอบดว้ ย พอ่ -แม่-ลูก • อาณาเขต โดยทวั่ ไปคนในสังคมจะอาศยั อยใู่ นบริเวณใดบริเวณหน่ึง ซ่ึงพ้นื ท่ี อาจมีขนาดจากดั เช่น ในบริเวณบา้ น ในบริเวณโรงเรียน • ความสัมพนั ธ์ สมาชิกในสังคมจะตอ้ งมีความสัมพนั ธ์และการปฏิสมั พนั ธ์ ระหวา่ งกนั เช่น การพดู จาทกั ทาย การทางานกลุ่ม

• การจดั ระเบยี บทางสังคม เพอื่ ป้องกนั ความขดั แยง้ ระหวา่ งสมาชิกในสงั คม ช่วยใหก้ ารติดต่อกนั ทางสงั คมเป็นไปอยา่ งเรียบร้อย เช่น การจดั ระเบียบ การจราจร การควบคุมเวลาปิ ด-เปิ ดของสถานบนั เทิง เป็นตน้ • การมีวฒั นธรรมของตนเอง เมื่อคนในสงั คมมาอยรู่ ่วมกนั เป็นหมู่เหล่าภายใต้ สภาพแวดลอ้ มเดียวกนั กจ็ ะสร้างวฒั นธรรมและขนบธรรมเนียมประเพณีข้ึน ก่อใหเ้ กิดเป็นวฒั นธรรมเฉพาะของตนเองท่ีเป็นเอกลกั ษณ์

หน้าที่ของสังคม • ดูแลสมาชิกในสังคมใหอ้ ยรู่ ่วมกนั อยา่ งสันติสุข • สร้างความเป็นธรรมใหเ้ กิดข้ึนในสังคม • ประสานประโยชนร์ ะหวา่ งสมาชิกในสังคม • ส่งเสริมการคิดอยา่ งสร้างสรรคใ์ นสังคม • ปลูกฝังจิตสานึกท่ีดีใหแ้ ก่สมาชิกในสังคม

สถาบนั ทางสังคม

สถาบันครอบครัว บทบาทหน้าท่ี • อบรมเล้ียงดูสมาชิกในครอบครัวใหเ้ ป็นคนดีของสงั คม เช่น รู้จกั การเสียสละ ความตรงต่อเวลา การมีน้าใจต่อคนรอบขา้ ง เป็นตน้ • ถ่ายทอดวฒั นธรรมใหแ้ ก่สมาชิกใหม่ท่ีกาเนิดข้ึนมาในสงั คม เช่น การเคารพ ผใู้ หญ่ การอ่อนนอ้ มถอ่ มตน เป็นตน้ • กาหนดแนวทางปฏิบตั ิแก่สมาชิกในครอบครัว เช่น การใชจ้ ่าย การเลือกคู่ การหม้นั การแต่งงาน เป็นตน้

สถาบันเศรษฐกจิ บทบาทหน้าท่ี • พฒั นาและสร้างความเจริญกา้ วหนา้ ในทางเศรษฐกิจเพือ่ ความอุดมสมบูรณ์ และความมน่ั คงแก่สมาชิกในสงั คม • เป็นตวั กลางในการกาหนดกลไกราคา โดยตอ้ งคานึงถึงความเหมาะสมและ ประโยชน์ของผบู้ ริโภคเป็นหลกั • กระจายสินคา้ และบริการใหเ้ พียงพอและทว่ั ถึงแก่ผบู้ ริโภคมากที่สุด โดย สินคา้ และบริการตอ้ งมีมาตรฐานตามที่กฎหมายกาหนด

สถาบนั การเมืองการปกครอง บทบาทหน้าที่ • รักษาความสงบเรียบร้อยของชาติบา้ นเมืองใหอ้ ยใู่ นสภาวะปกติ สร้างระเบียบ กฎเกณฑใ์ หแ้ ก่สงั คม บาบดั ทุกขบ์ ารุงสุขใหแ้ ก่ราษฎร • วนิ ิจฉยั ขอ้ ขดั แยง้ ระหวา่ งสมาชิกในสงั คม มีองคก์ รตุลาการใหค้ วามยตุ ิธรรม แก่สมาชิกท่ีมีความขดั แยง้ กนั • สร้างความสมั พนั ธอ์ นั ดีกบั นานาประเทศ มีการติดต่อส่ือสาร เพอ่ื สร้างความไวเ้ น้ือ เชื่อใจระหวา่ งกนั นาไปสู่ความร่วมมือกนั ในดา้ นต่างๆ

สถาบนั การศึกษา บทบาทหน้าท่ี • จดั การศึกษาใหเ้ ยาวชนมีความรู้ ความสามารถ เพ่อื จะไดน้ าไปใช้ ในการประกอบอาชีพและการดาเนินชีวติ ในอนาคตต่อไป • ส่งเสริมคา่ นิยมที่ดีงาม ใหเ้ ยาวชนรู้จกั ใชส้ ิทธิและหนา้ ท่ีของตน ใหเ้ กิดประโยชน์ต่อสงั คมและประเทศชาติ โดยไม่ละเมิดสิทธิของผอู้ ื่น • ปลูกฝังคุณธรรม จริยธรรม มุ่งเนน้ ใหเ้ ยาวชนเป็นผมู้ ีความรู้คู่คุณธรรม มีความซ่ือสตั ยส์ ุจริต และรู้จกั เสียสละเพือ่ ส่วนรวมและประเทศชาติ

สถาบันศาสนา บทบาทหน้าท่ี • เป็นศูนยร์ วมความศรัทธาของสมาชิกในสังคม เป็นท่ียดึ เหน่ียวจิตใจ ช่วยใหส้ มาชิกทางสงั คมสามารถใชห้ ลกั ธรรมในการแกไ้ ขปัญหาต่างๆ ที่เกิดข้ึนได้ • เป็นแบบแผนการดาเนินชีวติ ของสมาชิกในสงั คม ปลกู ฝังคุณธรรม จริยธรรม ใหแ้ ก่สมาชิกในสงั คมเพ่ือนาไปปรับใชใ้ นการดาเนินชีวติ • สอนใหบ้ ุคคลกระทาความดี ละเวน้ ความชว่ั เพ่ือความร่มเยน็ เป็นสุขของ ตนเองและผอู้ ื่น

สถาบนั นันทนาการ บทบาทหน้าที่ • ส่งเสริมการใชเ้ วลาวา่ งใหเ้ กิดประโยชน์ ใหส้ มาชิกในสงั คมเห็นคุณค่าของ การทากิจกรรมท่ีสร้างสรรคเ์ พอ่ื ตนเองและส่วนรวม • สร้างความบนั เทิงใหแ้ ก่สมาชิกในสงั คม เพ่ือใหก้ ารดารงชีวติ มีความสุข สมบูรณ์มากยงิ่ ข้ึน • ช่วยผอ่ นคลายความตึงเครียด เพม่ิ พนู อนามยั ที่ดี รวมท้งั เสริมสร้างสุขภาพจิต ท่ีดีใหก้ บั สมาชิกในสงั คม

สถาบนั ส่ือสารมวลชน บทบาทหน้าที่ • มีความเป็นกลางในการนาเสนอขอ้ มูลข่าวสาร ไม่นาเสนอขอ้ มูล เอนเอียงไปทางฝ่ ายใดฝ่ ายหน่ึง • เปิ ดโอกาสใหป้ ระชาชนไดแ้ สดงความคิดเห็นผา่ นสื่อมวลชน เพอ่ื สะทอ้ นความเป็นจริงท่ีเกิดข้ึนในสงั คมปัจจุบนั • มีส่วนร่วมตรวจสอบการทางานของบุคคลและกลุ่มบุคคล ไดแ้ ก่ ผดู้ ารงตาแหน่งทางการเมือง ขา้ ราชการ เจา้ หนา้ ท่ีของรัฐ เป็นตน้

การจัดระเบียบทางสังคม

การจัดระเบียบทางสังคม หมายถึง วธิ ีการต่างๆ ท่ีคนในสงั คมกาหนดข้ึน เพอ่ื ใชเ้ ป็น ระเบียบกฎเกณฑใ์ นการอยรู่ ่วมกนั เป็นการควบคุมสมาชิกใหม้ ีความสมั พนั ธ์กนั ภายใตแ้ บบแผน เดียวกนั เพ่อื ใหเ้ กิดความเป็นระเบียบเรียบร้อยในสงั คม

องค์ประกอบ • ระบบคุณค่าทางสังคม เป็นเป้าหมายสูงสุดท่ีสงั คมปรารถนาใหเ้ กิดข้ึน เป็นสิ่งที่สงั คมยอมรับและสมควรกระทาใหบ้ รรลุผล ไดแ้ ก่ ความรักชาติ ความยตุ ิธรรม ความเสมอภาค เป็นตน้ • บรรทัดฐานทางสังคม คือ มาตรฐานการปฏบิ ตั ิตามบทบาทของแต่ละบุคคล ท้งั น้ีเพื่อใหเ้ ป็นไปตามทิศทางของระบบคุณคา่ ทางสงั คม • สถานภาพและบทบาท มีความเก่ียวขอ้ งกนั สมั พนั ธก์ นั โดยสถานภาพเป็น ตาแหน่งที่บุคคลครอบครองอยู่ และบทบาทกค็ ือหนา้ ท่ีของผดู้ ารงตาแหน่งน้นั ๆ จะตอ้ งกระทา เช่น นกั เรียนตอ้ งต้งั ใจเรียนหนงั สือ ขา้ ราชการตอ้ งต้งั ใจปฏิบตั ิ หนา้ ที่ เป็นตน้

การขัดเกลาทางสังคม

การขัดเกลาทางสังคม หมายถึง กระบวนการเรียนรู้การเป็นสมาชิกของสงั คม โดยซึมซบั บรรทดั ฐานและคา่ นิยมทางสงั คมมาเป็นของตนและเรียนรู้ในการปฏบิ ตั ิตนตาม บทบาทหนา้ ท่ี เพื่อท่ีจะสามารถปรับตวั เขา้ กบั สงั คมที่ตนเป็นสมาชิกอยไู่ ดเ้ ป็นอยา่ งดี

การขดั เกลาทางสังคมทางตรง • การอบรมเลยี้ งดูของพ่อแม่ ตอ้ งใชเ้ หตุผลในการอบรมเล้ียงดูลูก ไม่ใช้ อารมณ์ในการตดั สินใจหรือแกไ้ ขปัญหา รับฟังความคิดเห็นของลูก รวมท้งั เปิ ดโอกาสใหล้ ูกไดแ้ สดงความสามารถที่ตนมีอยู่ • การอบรมสั่งสอนของครูอาจารย์ ครูตอ้ งอบรมและเสริมสร้างทกั ษะความรู้ และพฤติกรรมที่ดีงามใหแ้ ก่นกั เรียน ฝึกฝนใหน้ กั เรียนไดพ้ ฒั นาศกั ยภาพ อยา่ งรอบดา้ น ไม่วา่ จะเป็นในเร่ืองของการเรียน การทากิจกรรม ตลอดจน การใชช้ ีวติ ในสงั คมอยา่ งมีความสุข

การขดั เกลาทางสังคมทางอ้อม • การอ่านหนังสือ ช่วยเพม่ิ พนู ความรู้ใหม้ ีความหลากหลาย สร้างเสริม ประสบการณ์ใหม่ๆ สามารถนามาเป็นแนวทางในการประพฤติปฏิบตั ิตน ใหช้ ีวติ มีคุณค่าและมีระเบียบแบบแผนท่ีดียงิ่ ข้ึน • การฟังอภิปราย ช่วยเปิ ดโลกทศั น์ใหก้ วา้ งไกลมากข้ึน ไดร้ ับฟังขอ้ มูลจาก ผมู้ ีความรู้ ซ่ึงสามารถนาขอ้ คิดที่ไดม้ าปรับใชใ้ หเ้ กิดประโยชนไ์ ด้ • การทากจิ กรรมกล่มุ ช่วยใหเ้ กิดการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ซ่ึงกนั และกนั เสริมสร้าง ความสามคั คีในหมู่คณะ รู้จกั เสียสละเพอ่ื ใหก้ ิจกรรมท่ีทาน้นั ประสบ ความสาเร็จสูงสุด

องค์กรท่ีทาหน้าทขี่ ัดเกลาทางสังคม • ครอบครัว เป็นองคก์ รที่มีบทบาทสาคญั ซ่ึงทาหนา้ ท่ีอบรมสง่ั สอนสมาชิก ใหเ้ ป็นพลเมืองดี ปฏิบตั ิตามกฎเกณฑท์ ่ีสงั คมกาหนด • โรงเรียน เป็นองคก์ รที่ทาหนา้ ที่เสริมสร้างความรู้ ความสามารถ ตลอดจน การปรับตวั ในการใชช้ ีวติ ในสงั คม • ส่ือมวลชน เป็นองคก์ รที่ทาหนา้ ที่ถ่ายทอดข่าวสาร ความรู้ ศิลปะ ประเพณี รวมท้งั กฎระเบียบทางสงั คมไปยงั สมาชิกของสงั คมทุกหมู่เหล่า • สถาบันศาสนา เป็นองคก์ รท่ีทาหนา้ ที่ถ่ายทอดแนวทางการดาเนินชวี ติ ใหแ้ ก่ สมาชิกในสงั คม โดยมุ่งเนน้ ใหค้ นกระทาความดี ละเวน้ ความชว่ั

การเปลย่ี นแปลงทางสังคม

การเปล่ียนแปลงทางสังคม หมายถึง การเปล่ียนแปลงระเบียบของสงั คมในการกระทา ในเรื่องต่างๆ ซ่ึงเป็นการเปลี่ยนแปลงท่ีเกี่ยวขอ้ งกบั ความสมั พนั ธแ์ ละแบบแผนความประพฤติ ของสมาชิกในสงั คมที่แตกต่างไปจากเดิม เช่น การเปลี่ยนวตั ถุส่ิงของท่ีใช้ การเปล่ียนแปลง ความคิดความเช่ือ เป็นตน้

การเปลย่ี นแปลงระดบั จุลภาค เป็นการเปล่ียนแปลงขนาดยอ่ ยในระดบั บุคคล กลุ่มบุคคล และรวมถึงพฤติกรรม ต่างๆ ของบุคคล ตวั อยา่ งเช่น • การผลติ สินค้า จากเดิมท่ีผลิตสินคา้ ดว้ ยมือ เปล่ียนมาเป็นการใชเ้ ทคโนโลยี สมยั ใหม่ในการผลิตสินคา้ เพ่ือใหไ้ ดป้ ริมาณมาก เพียงพอกบั ความตอ้ งการใน ปัจจุบนั • การศึกษาของนักเรียน จากเดิมที่ครูจะเป็นผถู้ ่ายทอดความรู้ใหแ้ ก่นกั เรียนฝ่ าย เดียว เปลี่ยนเป็นการศึกษาท่ีเนน้ ใหน้ กั เรียนเป็นศูนยก์ ลางการเรียนรู้ เพอ่ื กระตุน้ ใหน้ กั เรียนคิดเป็น ทาเป็น มีภาวะความเป็นผนู้ า

การเปลยี่ นแปลงระดบั มหภาค เป็นการเปล่ียนแปลงขนาดใหญท่ ี่เก่ียวขอ้ งกบั ระบบสงั คม มีผลกระทบต่อแบบ แผนการดาเนินชีวติ ของผคู้ นในสงั คมเป็นจานวนมาก ตวั อยา่ งเช่น • การเลกิ ทาสในสมยั รัชกาลท่ี 5 ส่งผลใหร้ าษฎรทุกคนมีความเท่าเทียมกนั มี เสรีภาพในการดาเนินชีวติ การประกอบอาชีพ นอกจากน้ียงั มีผลทาใหป้ ระเทศมี แรงงานอิสระเพม่ิ มากข้ึน • การเปล่ยี นแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 เป็นการเปล่ียนแปลงจากระบอบ สมบูรณาญาสิทธิราชยม์ าเป็นการปกครองระบอบประชาธิปไตยอนั มี พระมหากษตั ริยท์ รงเป็นประมุข โดยมีรัฐธรรมนูญเป็นกฎหมายหมายสูงสุดใน การปกครองประเทศ ประชาชนมีสิทธิ เสรีภาพ และความเสมอภาคเท่าเทียมกนั

ปัญหาสังคมไทย

ปัญหายาเสพติด สาเหตุของปัญหา • ความอยากรู้อยากลอง ความรู้เท่าไม่ถึงการณ์ • ไม่ไดร้ ับคาแนะนาที่ถูกตอ้ งจากผใู้ หญแ่ ละบุคคลท่ีเก่ียวขอ้ ง • การชกั ชวนของเพื่อน โดยส่วนมากมกั เกิดจากความเกรงใจเพ่อื นหรือตอ้ งการ แสดงตนวา่ เป็นพวกเดียวกบั เพอ่ื น แนวทางการป้องกนั แก้ไข • รัฐบาลควรมีนโยบายปราบปรามยาเสพติดอยา่ งจริงจงั และเป็นรูปธรรม • พอ่ แม่ควรปลูกฝังคา่ นิยมท่ีดีใหแ้ ก่ลกู เพื่อป้องกนั ปัญหายาเสพติด • องคก์ รเอกชนควรมีบทบาทในการใหค้ วามรู้เก่ียวกบั พิษภยั ของยาเสพติด

ปัญหาการทุจริต สาเหตุของปัญหา • ความโลภ ความตอ้ งการบริโภคที่เกินพอดี • การเห็นแก่ประโยชนส์ ่วนตนมากกวา่ ประโยชนส์ ่วนรวม • ขาดจิตสานึกทางศีลธรรมและไม่เกรงกลวั กฎหมาย แนวทางการป้องกนั แก้ไข • ภาครัฐควรมีบทลงโทษทางกฎหมายท่ีเขม้ งวดเกี่ยวกบั การทุจริต • พอ่ แม่ควรปลูกฝังค่านิยมที่ดี เนน้ ความซ่ือสตั ยส์ ุจริตใหแ้ ก่บตุ รหลาน • องคก์ รทุกภาคส่วนควรตระหนกั ถึงความสาคญั และเป็นตวั อยา่ งท่ีดีในการ แกไ้ ขปัญหาการทุจริตอยา่ งเป็นระบบ

ปัญหาสิ่งแวดล้อม สาเหตุของปัญหา • การตดั ไมท้ าลายป่ า • ควนั พษิ จากท่อไอเสียรถยนต์ • การทิ้งขยะลงในแม่น้าลาคลอง • การปล่อยน้าเสียของโรงงานอุตสาหกรรม แนวทางการป้องกันแก้ไข • ปลูกฝังความรู้ ความเขา้ ใจเก่ียวกบั การอนุรักษส์ ่ิงแวดลอ้ ม • รณรงคใ์ หป้ ระชาชนหนั มาใชพ้ ลงั งานทดแทนกนั มากข้ึน • ปลูกตน้ ไมเ้ พ่ือเพิ่มพ้นื ท่ีสีเขียวในบริเวณชุมชนและที่สาธารณะ

แแนกว้ไทขาปงัญกาหราปส้อังงคกมนั ไแทลยะ

แนวทางการป้องกนั และแก้ไข • รัฐบาลควรออกกฎหมายเพ่อื กาหนดมาตรการป้องกนั และปราบปราม ผกู้ ระทาความผดิ อยา่ งจริงจงั • รัฐบาลควรวางแผนแกไ้ ขปัญหาที่เกิดข้ึนโดยร่วมมือกบั องคก์ รภาคเอกชน อยา่ งมีประสิทธิภาพ • ใหค้ วามรู้แก่สมาชิกในสงั คมเพือ่ ใหเ้ กิดความเขา้ ใจและสามารถป้องกนั แกไ้ ขปัญหาต่างๆ ที่เกิดข้ึนได้ • จดั ใหป้ ระชาชนไดร้ ับการศึกษาอยา่ งทวั่ ถึงและมีงานทา เพ่ือยกระดบั คุณภาพ ชีวติ ของผคู้ นใหด้ ีข้ึน