E-book หน่วยที่1การบัญชีร่วมค้า

บทท1่ี การบญั ชีร่วมคา้ ครูพัชรา จงณรงคช์ ัย วทิ ยาลัยเทคนิคลพบรุ ี

การบญั ชกี ารร่วมคา้ (Joint Venture) สมรรถนะประจาหนว่ ย บนั ทกึ บญั ชเี กีย่ วกบั รายการร่วมค้าได้ตามาตรฐานการบัญชี สาระการเรยี นรู้ 1. ความหมายของการร่วมคา้ 2. ลกั ษณะของการรว่ มคา้ 3. ประโยชน์ของการรว่ มคา้ 4. รูปแบบของการร่วมคา้ 5. วธิ ีการบญั ชเี กีย่ วกบั การรว่ มค้า 6. การบันทึกบัญชีเกีย่ วกบั การร่วมคา้ 7. การแบง่ กาไรขาดทุนจากการรว่ มคา้ 8. การคานวณกาไรขาดกทนุ ก่อนการร่วมค้าเสร็จส้ิน สมรรถนะการเรยี นรู้ 1. แสดงความรูเ้ กี่ยวกับความหมายของการร่วมคา้ 2. แสดงความรเู้ กีย่ วกบั ลกั ษณะของการร่วมค้า 3. แสดงความรู้เก่ียวกับประโยชน์ของการร่วมคา้ 4. แสดงความร้เู กย่ี วกบั รปู แบบของการร่วมคา้ 5. บอกวิธีการบันทกึ บญั ชีเกีย่ วกบั การร่วมคา้ ได้ 6. บันทึกบัญชเี ก่ียวกบั การร่วมคา้ ได้

ความหมายของการรว่ มคา้ ศัพท์บัญชีโดยสภาวชิ าชพี บญั ชี ไดใ้ ห้ความหมายของการร่วมค้า (Joint Venture) คอื การประกอบกิจการคา้ ร่วมกันโดยบุคคลตง้ั แต่ 2 คนขึ้นไป ซึง่ แตกตา่ งไปจากกิจการห้างหุ้นสว่ นโดยท่กี ารรว่ มค้าจะเกย่ี วกับการคา้ ขายสินค้า หรอื ประกอบกจิ การโครงการหนึง่ โครงการใดโดยเฉพาะเม่อื กจิ ธุระสาเรจ็ ลุล่วงแลว้ การรว่ มค้ากจ็ ะเลกิ ไป จากความหมายดงั กล่าว สามารถสรปุ ไดด้ ังนี้ 1. การร่วมคา้ ประกอบดว้ ย บุคคลหรือกิจการตง้ั แต่ สองคนข้ึนไปร่วมกันลงทนุ เพ่ือดาเนนิ การค้า 2. การรว่ มลงทุนมีระยะเวลาหรอื เฉพาะกาลใดกาลหนึ่ง กาหนดขอบเขตเมือ่ บรรลุวตั ถปุ ระสงค์ก็จะลม้ เลิกกิจการ มี ลักษณะเป็นการชั่วคราว 3. มีสัญญาเป็นลายลักษณอ์ ักษร กาหนดอานาจการควบคมุ รว่ มกัน การแบ่งกาไรขาดทุนโดยนากฏหมายหา้ งหุ้นสว่ นมา บังคบั ใช้ ลกั ษณะของการรว่ มคา้ กิจการร่วมคา้ มลี กั ษณะดังตอ่ ไปน้ี 1. โครงสร้าง การร่วมคา้ ประกอบด้วยบุคคล หรือกิจการต้งั แตส่ องฝ่ายขน้ึ ไปมาร่วมลงทนุ แสวงหากาไร เพ่ือ ประกอบการค้าธุรกิจ เชน่ บรษิ ัทและหรอื ห้างหนุ้ สว่ นนติ ิบุคคลกบั บคุ คลธรรมดา หรือคณะบุคคล 2. วตั ถุประสงค์ มวี ตั ถปุ ระสงค์เฉพาะเจาะจง มีขอบเขตจากัด สว่ นใหญ่มุ่งหวังกาไร 3. ระยะเวลาการดาเนนิ งาน การดาเนินงานมักจดั ตง้ั ขึ้นช่ัวคราวหรอื ระยะส้ัน เมอ่ื สน้ิ สุดตามวัตถุประสงคก์ เ็ ลกิ กิจการไป แตบ่ างกจิ การก็ดาเนินงานต่อเนื่องกันไปเร่อื ย ๆ เช่น การขายทีด่ นิ การขดุ เจาะนา้ มัน โครงการก่อสร้างใหญ่ ๆ และธรุ กิจสอื่ สารโทรคมนาคม ประโยชนข์ องการรว่ มคา้ 1. เปน็ การผสมผสานทรพั ยากร เทคโนโลยี ความรู้ ความชานาญที่มีของแต่ละฝ่ายรว่ มกันพัฒนาผลติ ภณั ฑ์และ ขยายตลาดให้กว้างขวางขนึ้ 2. เพื่อใหธ้ ุรกจิ มโี อกาสในการลงทนุ โครงการต่างๆ ท่ตี อ้ งใชเ้ งินทุนจานวนมาก ไดด้ าเนนิ งานรว่ มกัน 3. เปน็ การกระจายความเสยี่ งจากการลงทนุ รปู แบบของการร่วมคา้ มาตรฐานการบญั ชี ฉบับที่ 31 (ปรบั ปรงุ 2555) ของสภาวชิ าชพี บัญชี ได้กาหนดรปู แบบของการร่วมค้าไว้ 3 รปู แบบ คือ 1. การดาเนินงานที่ควบคมุ ร่วมกนั ( Jointly Controlled Operations) 2. สนิ ทรพั ยท์ ี่ควบคุมรว่ มกัน ( Jointly Controlled Assets) 3. กิจการที่ควบคุมร่วมกันหรือกจิ การร่วมค้า ( Jointly Controlled Operations)

1.การดาเนนิ งานทค่ี วบคมุ รว่ มกนั ( Jointly Controlled Operations) การดาเนนิ งานของการร่วมคา้ รปู แบบนี้ จะไม่มีโครงสร้างทางการเงนิ แยกจากผ้รู ่วมคา้ กลา่ วคือ การร่วมค้าจะถูกแฝงอยู่ใน รปู แบบกิจการเดมิ เพียงแต่ผู้รว่ มคา้ แต่ละคนจะใช้สินทรัพยห์ รอื ทรัพยากร ความรู้ความสามารถของตน เพือ่ การผลติ และ จาหน่ายผลติ ภณั ฑร์ ว่ มกบั ผู้รว่ มค้ารายอืน่ ๆ และรับผดิ ชอบในสนิ ทรพั ยแ์ ละหน้สี นิ ของตนเอง ผู้รว่ มค้าจะมีการปันสว่ นรายได้ และคา่ ใช้จ่ายตามท่รี ะบใุ นสญั ญาข้อตกลงรว่ มกัน สามารถสรุปลกั ษณะการดาเนินงานท่ีควบคมุ ร่วมกันไดด้ งั นี้ 1. เป็นการดาเนนิ งานโดยใชส้ ินทรัพย์และทรพั ยากรของแต่ละคนร่วมกัน 2. ไมม่ โี ครงสร้างทางการเงนิ แยกจากผรู้ ่วมค้า 3. ผรู้ ว่ มคา้ แตล่ ะรายสามารถใชส้ ินทรัพย์ เช่นที่ดนิ อาคารและอุปกรณข์ องตน รับผดิ ชอบค่าใช้จ่ายและหนี้สนิ ของตน 4. สญั ญาขอ้ ตกลงจะระบถุ ึงการจัดสรรรายไดผ้ ลติ ภัณฑ์รว่ มค้า และการแบง่ ปนั คา่ ใชจ้ ่ายร่วมกัน เชน่ แบ่งรายไดต้ าม ส่วนของตนที่กาหนดไว้ รบั รู้รายการในงบการเงนิ รบั รเู้ ฉพาะสว่ นไดเ้ สยี ของตน 2.สนิ ทรพั ยท์ ี่ควบคมุ รว่ มกนั ( Jointly Controlled Assets) การดาเนินงานของการกิจการร่วมค้ารูปแบบนี้ จะมลี กั ษณะเหมือนรปู แบบแรก กล่าวคือ ไมม่ โี ครงสรา้ งทางการเงิน เพยี งแต่ผู้รว่ มค้าเข้าควบคุมร่วมหรอื เปน็ เจา้ ของในสินทรัพย์ของตนทีน่ ามารว่ มลงทุนโดยมีวัตถปุ ระสงค์ร่วมกัน สินทรพั ยน์ ั้นจะ ถูกนาไปใช้ใหเ้ กิดประโยชน์แก่ผูร้ ่วมค้าทุกคนและรับสว่ นแบ่งของผลผลติ พรอ้ มภาระคา่ ใช้จา่ ยตามสดั สว่ นที่ตกลงกันไว้ สามารถสรุปลักษณะสินทรพั ยท์ ่ีควบคุมรว่ มกันไดด้ ังนี้ 1. ผรู้ ่วมค้าแตล่ ะคนจะนาสินทรัพยข์ องตนมาร่วมลงทนุ ใชใ้ ห้เกดิ ประโยชน์ตอ่ ผรู้ ว่ มค้าทกุ คน 2. การรว่ มค้าน้ีจะไม่อยู่ในรูปของบรษิ ัทหรือหา้ งหุน้ ส่วน หรอื กิจกรรมอ่นื ๆ ไมม่ ีโครงสรา้ งทางการเงินแยกจากผรู้ ่วมค้า 3. ผู้รว่ มค้าแต่ละรายจะไดร้ บั การปนั สว่ นรายได้ และภาระค่าใชจ้ ่ายจากการใชส้ นิ ทรพั ยต์ ามสดั สว่ นทตี่ กลงกนั ไว้ ผู้ร่วม คา้ แต่ละรายบนั ทึกบญั ชีและรับรูใ้ นงบการเงนิ เฉพาะกิจการหรอื งบการเงนิ รวมเฉพาะส่วนไดเ้ สยี ของตนในสนิ ทรัพย์ที่ ควบคมุ รว่ มกัน 3.กจิ การที่ควบคมุ ร่วมกนั หรอื กจิ การร่วมคา้ ( Jointly Controlled Operations) การดาเนนิ งานของกิจการร่วมค้ารปู แบบน้ี จะมีการจัดตั้งกจิ การรว่ มคา้ เตม็ รูปแบบมีหนว่ ยงานตามกฏหมาย มกี ารทา งบการเงนิ ของกิจการรว่ มคา้ โดยกิจการท่ตี ั้งขึ้นใหม่น้ีมีสัญญาทรี่ ะบใุ ห้ผรู้ ่วมคา้ ทกุ รายมอี านาจควบคมุ ร่วมกัน การบนั ทกึ บัญชี และงบการเงินจะถูกแยกมาเป็นกิจการรว่ มคา้ ซึง่ จะต้องจดั ทาบญั ชแี ละงบการเงนิ ตามมาตรฐานการบญั ชที รี่ บั รองโดยท่ัวไป เช่นเดยี วกบั กิจการทั่วไป สามารถสรปุ ลักษณะกิจการที่ควบคุมร่วมกัน หรือกิจการร่วมค้าได้ดงั น้ี 1. กิจการร่วมคา้ เป็นการร่วมคา้ ทีม่ ส่ี ินทรัพยอ์ ยู่ในการควบคุมของกิจการเอง กอ่ ให้เกดิ หนีส้ นิ รายได้และค่าใช้จา่ ย ต้องจดั ทาเปน็ สญั ญาในนามของกิจการ ผรู้ ว่ มค้าแต่ละรายมีสทิ ธใ์ิ นส่วนแบ่งผลการดาเนนิ งาน 2. กจิ การต้องบันทึกบัญชแี ละจัดทางบการเงนิ ให้เปน็ ไปตามมาตรฐานเหมอื นกิจการโดยทัว่ ไป

วิธกี ารบญั ชเี กย่ี วกบั การรว่ มคา้ วิธกี ารบญั ชีเก่ยี วกบั การร่วมค้ามี 2 วิธคี ือ 1. ผ้รู ว่ มคา้ แต่ละคนตา่ งจดบนั ทึกรายการร่วมค้าในสมุดบัญชขี องตนเอง โดยไม่ต้องมีสมดุ บญั ชีอกี ชดุ หน่งึ ตา่ งหาก 2. มีสมุดบญั ชอี กี ชุดหนึง่ ตา่ งหาก สาหรบั กิจการรว่ มค้าและผรู้ ่วมค้าแตล่ ะคน จดบนั ทกึ รายการร่วมค้าเฉพาะสว่ นที่ เกยี่ วข้องกบั ตนเองเท่านั้น วิธที ่ี 1 ผรู้ ่วมค้าแตล่ ะคนตา่ งจดบันทึกรายการร่วมคา้ ในสมดุ บญั ชีของตนเอง โดยไมต่ อ้ งมสี มดุ บญั ชอี กี ชดุ หนง่ึ ตา่ งหาก การลงบญั ชีวธิ ีน้ผี ู้รว่ มค้าจะบันทึกรายการเกย่ี วกับการร่วมคา้ ทง้ั ส้ินในสมุดบัญชขี องตนเองโดยเปิดบญั ชรี ว่ มคา้ และบัญชผี ู้รว่ ม ค้าคนอ่ืน ๆ แยกเปน็ รายบุคคล บัญชรี ่วมคา้ มีลกั ษณะเปน็ บัญชีสรุปผลกาไรขาดทุนจากการร่วมค้า ทางด้านเดบิตจะบันทกึ ต้นทนุ ขายของสินค้าที่ขายและค่าใช้จ่ายต่าง ๆ จากการร่วมคา้ สว่ นดา้ นเครดิตจะบันทึกยอดขายสินค้าและรายได้อ่ืน ๆ จาก การรว่ มคา้ ผลตา่ งระหวา่ งดา้ นเดบติ และดา้ นเครดิตเป็นกาไรขาดทนุ จากการร่วมค้า ซ่ึงจะนามาแบ่งกันระหวา่ งผูร้ ่วมค้าตาม ส่วนแบง่ กาไรขาดทนุ ทีต่ กลงกนั ส่วนบัญชีผรู้ ่วมคา้ อื่น ๆ แต่ละคนใช้บันทึกรายการทีเ่ ก่ยี วข้องซ่ึงกนั และกันระหวา่ งผูร้ ว่ มค้าอื่น ๆ ทานองเดยี วกบั บัญชีกระแสทนุ ของกิจการหา้ งหนุ้ ส่วน การบนั ทกึ บญั ชีกรณผี รู้ ่วมค้าแตล่ ะคนตา่ งจดบันทกึ รายการคา้ ในสมดุ บญั ชขี องตนเอง ลาดบั รายการ ผรู้ ว่ มคา้ ทเ่ี กย่ี วขอ้ ง ผรู้ ่วมคา้ คนอน่ื ๆ 1 เมื่อนาสินค้ามาลงทุนในกจิ การร่วมค้า เดบิต รว่ มคา้ เดบิต ร่วมค้า เครดิต ซอื้ สินคา้ เครดิต ผูร้ ่วมค้าทน่ี า สินค้ามาลงทุน 2 เม่อื ผ้รู ่วมค้านาเงินสดมาลงทุน เดบติ ผู้รว่ มคา้ ท่เี ปน็ ผู้จดั การ เดบติ ผรู้ ่วมค้าท่ีเป็นผู้จดั การ หรือผรู้ บั เงิน หรอื ผู้รับเงนิ เครดติ เงินสด เครดิต ผรู้ ่วมค้าทนี่ าเงิน สดมาลงทุน 3 เมื่อผู้ร่วมค้าจ่ายเงนิ ซอ้ื สินคา้ หรือจ่ายใช้จา่ ย เดบติ ร่วมค้า เดบติ ร่วมคา้ เพ่อื กิจการร่วมค้า เครดิต เงินสด เครดิต เงินสด ไมต่ อ้ งบนั ทึกบัญชี 4 เมื่อมกี ารจา่ ยชาระหน้ขี องกิจการร่วมค้า เดบติ เจ้าหนี้ เดบิต ร่วมค้า เครดติ เงินสด เครดติ ผูร้ ว่ มคา้ ท่ี 5 ผรู้ ่วมค้าจ่ายคา่ ใช้จา่ ยของกิจการร่วมค้าและ เดบิต รว่ มคา้ จา่ ยเงิน เดบติ รว่ มค้า ลงบญั ชีรวมไวก้ บั ค่าใช้จา่ ยในกิจการของ เครดิตค่าใช้จ่ายน้ัน ๆ เครดิต ผูร้ ว่ มค้าที่จา่ ย ตนเอง เดบิต ผ้รู ่วมคา้ ที่ขายสินคา้ 6 เมอ่ื ผู้รว่ มคา้ จ่ายค่าใช้จา่ ยของกิจการร่วมคา้ เดบติ ร่วมคา้ เครดติ ร่วมค้า เครดติ เงนิ สด 7 เมื่อมีการขายสินคา้ ของกิจการรว่ มค้า เดบิต เงนิ สด/ลูกหน้ี เครดิต รว่ มคา้

ลาดบั รายการ ผรู้ ่วมคา้ ทเ่ี กย่ี วขอ้ ง ผรู้ ่วมคา้ คนอน่ื ๆ ไมต่ อ้ งบนั ทกึ บัญชี 8 เมื่อรับชาระหนี้จากลกู หน้ี เดบิต รว่ มคา้ เดบติ ผู้ร่วมค้าทเี่ ป็นผจู้ ัดการ เครดิต ลูกหน้ี หรอื ผู้รับเงนิ 9 เมอ่ื มกี ารรบั รายไดต้ า่ ง ๆของกิจการร่วมคา้ เดบิต ผ้รู ว่ มคา้ ทเี่ ปน็ ผจู้ ัดการ เครดติ ผรู้ ่วมคา้ ที่นาเงนิ สดมาลงทุน หรือผรู้ ับเงนิ เดบิต รว่ มค้า(ค่านายหนา้ ท้ัง จานวน) เครดิต เงนิ สด เครดติ รายได้คา่ นายหน้า (เฉพาะตน) 10 เมอ่ื กจิ การคิดค่านายหนา้ คิดดอกเบี้ยใหก้ บั เดบิต รว่ มคา้ (คา่ นายหน้าทั้ง เครดติ ผรู้ ่วมคา้ คนอื่น ๆ เงนิ ลงทุนในกจิ การร่วมคา้ ตามทตี่ กลงกัน จานวน) เครดิต รายได้ค่านายหน้า เครดิต ผู้รว่ มค้าคนอน่ื ๆ การแบง่ กาไรหรอื ขาดทนุ จากกจิ การรว่ มคา้ เม่ือการร่วมค้าสิ้นสุดลง หลักคิดดอกเบีย้ เงินลงทนุ ค่านายหน้าหรือผลตอบแทนอนื่ ๆ ให้แกผ่ ้รู ่วมคา้ แล้ว ยอดคงเหลอื ในบญั ชี ร่วมคา้ จะแสดงกาไรหรือขาดทุนจากการร่วมค้า หากยอดคงเหลอื มียอดเครดติ ก็จะแสดงผลกาไร ในทางตรงกันข้างหากยอด คงเหลอื มยี อดเดบติ ก็จะแสดงยอดผลขาดทนุ ถา้ ปรากฏว่ามกี าไรจากการรว่ มคา้ ผู้ร่วมคา้ แต่ละคนจะลงรายการดังนี้ เดบติ รว่ มค้า (ผลกาไรทงั้ สิ้น) เครดติ กาไรจากการรว่ มค้า (เฉพาะสว่ นของตน) เครดิต ผูร้ ่วมค้าอน่ื ๆ (ตามส่วนของแต่ละคนจะได้รับ) การปดิ บัญชีรว่ มคา้ เพอื่ แบ่งผลกาไรขาดทุนดงั กลา่ วน้ี กระทาเมือ่ การร่วมค้าสิ้นสดุ ลง และไมม่ สี นิ คา้ คงเหลอื แต่ถ้าการร่วมค้า ยงั ไม่สิ้นสุด และผ้รู ว่ มค้าประสงค์จะคานวณผลกาไรขาดทุนเพือ่ แบง่ กนั คร้งั หนึง่ กอ่ น จะตอ้ งพิจารณาเกยี่ วกับสินค้าคงเหลือ ของกิจการรว่ มค้าดว้ ย

วิธที ่ี 2 มสี มดุ บญั ชอี กี ชดุ หนง่ึ ต่างหาก สาหรบั กจิ การรว่ มคา้ และผรู้ ว่ มคา้ แตล่ ะคน จดบนั ทกึ รายการรว่ มคา้ เฉพาะสว่ นท่ี เกย่ี วขอ้ งกบั ตนเองเทา่ นน้ั การลงบัญชวี ธิ นี ้ี ผ้รู ่วมค้าแตล่ ะคนมีขน้ั ตอนในการบันทกึ บัญชี ดังนี้ 1. ผู้ร่วมคา้ ทาหน้าท่เี ปน็ ผดู้ าเนนิ การร่วมค้าจะเปน็ ผูบ้ นั ทกึ รายการทัง้ หมดท่ีเกี่ยวกบั รายการร่วมค้าในสมดุ บัญชขี อง กิจการรว่ มค้า 2. ผู้ร่วมค้าแต่ละฝา่ ยรวมถงึ ผูด้ าเนินการร่วมค้า จะบนั ทึกเฉพาะรายการคา้ ของกจิ การร่วมค้าเฉพาะส่วนทเี่ กี่ยวขอ้ ง เทา่ นั้น ในบัญชเี งินลงทุนของกิจการรว่ มค้า สาหรับบญั ชีที่กจิ การต้องเปิดข้ึนใหม่ นอกเหนอื จากการบันทกึ รายการค้าตามปกตทิ ั่วไป คือ 1. บัญชที ีเ่ กี่ยวข้องกบั การร่วมคา้ ในสมุดบญั ชี ของกิจการร่วมค้ามไี วเ้ พอ่ื บันทึกบญั ชีต่าง ๆซงึ่ เหมอื นกบั บัญชีกจิ การคา้ ตามปกติ เชน่ บญั ชีขาย บญั ชีซอื้ บัญชีคา่ ใช้จา่ ยต่าง ๆ และเมอื่ สน้ิ สุดการร่วมคา้ จะมบี ัญชกี าไรขาดทุนเพื่อใช้ใน การสรุปผลการดาเนนิ งาน 2. บัญชีเงนิ ลงทุนในกิจการร่วมค้าหรือบัญชีรว่ มคา้ ในสมุดของผรู้ ่วมค้าแตล่ ะรายจะบันทึกรายการเฉพาะส่วนท่ีเกย่ี วข้อง ของตนเทา่ นั้น บัญชนี ี้ลักษณะเปน็ บัญชีเงนิ ลงทนุ ในกิจการอน่ื