.ใบความรู้เรื่องหลักการจัดองค์ประกอบศิลป์

เอกสารองค์ประกอบศิลป์ สาหรับงานคอมพิวเตอร์ พรพิมล ศรีดวง วิทยาลยั อาชีวศกึ ษาขอนแก่น

จดุ ประสงค์รายวิชา 1. มีความเขา้ ใจเกีย่ วกบั การจัดวางตามหลกั การจดั องค์ประกอบศลิ ป์ 2. วเิ คราะห์ จาแนก ธาตุทางทัศนศิลป์ หลกั การ และกฎเกณฑข์ ององคป์ ระกอบศลิ ป์ 3. ใช้ธาตุทางทัศนศิลปใ์ นองคป์ ระกอบศิลป์ 4. จัดพื้นท่ี จดุ สนใจของวัตถุและการเน้น 5. จัดวางตาแหนง่ วัตถุ และ จดั วางวัตถุชนดิ ต่าง ๆ 6. มีคณุ ธรรม จริยธรรม และค่านยิ มทีด่ ีสมรรถนะรายวิชา 1. สามารถเลือกใช้โปรแกรมทสี่ อดคล้องกับลักษณะงานคอมพิวเตอร์ 2. สามารถใช้องคป์ ระกอบศิลป์สาหรับงานคอมพวิ เตอร์คาอธิบายรายวิชา ศึกษาและปฏิบัติเก่ยี วกับการจดั วางตามหลักการจดั องคป์ ระกอบศลิ ป์ การจัดวางวัตถใุ นจอภาพ การใชพ้ น้ื ท่ี สัดส่วน การกาหนดเสน้ สี แสง เงา การจดั วางตาแหนง่ วตั ถุและการใชช้ นดิ ของการจัดวตั ถุแบบตา่ ง ๆ

องคป์ ระกอบศิลป์ องคป์ ระกอบศิลป์ ( Composition ) คอื ? การนาส่ิงตา่ งๆ มาประยุกต์ ดดั แปลง สร้างสรรค์ จดั รว่ มเข้าด้วยกัน ตามสดั สว่ นรปู รา่ ง รปู ทรงตรงตามคุณสมบัตขิ องสิ่งนั้นๆ เพอื่ ใหเ้ กิดผลงานที่มี ความเหมาะสมส่วนจะเกดิ ความงดงาม น่าสนใจหรอื ไม่นั้นยอ่ มขึ้นอยกู่ บั การนาเสนอภาพรวมของงาน วา่ มีการส่ือถงึ เรอื่ งราว วตั ถปุ ระสงค์ ในงานการออกแบบของเรา โดยคานึงถงึ ปจั จยั ท่ใี ชใ้ นการออกแบบ ดังน้ี 1. สดั ส่วนของภาพ (Proportion) 2. ความสมดลุ ของภาพ (Balance) 3. จังหวะลลี าของภาพ (Rhythm) 4. การเนน้ หรือจดุ เดน่ ของภาพ (Emphasis) 5. เอกภาพ (Unity) 6. ความขดั แยง้ (Contrast) 7. ความกลมกลนื (Harmony) ส่ิงตา่ งๆ ท่เี ราควรนามาใชป้ ระกอบเข้าดว้ ยกนั คือ จุด, เส้น, รปู รา่ ง– รปู ทรง, ส,ี ลกั ษณะผวิสว่ นประกอบต่างๆ ของศลิ ปะนามาจดั ประสานสัมพนั ธ์กัน ใหเ้ กิดคณุ คา่ ทางความงาม เราเรยี กว่าองค์ประกอบศิลป์ (Composition) รูปแบบการจดั องคป์ ระกอบทางศลิ ปะ การจัดองค์ประกอบ เป็นหลักทส่ี าคญั สาหรบั ผสู้ ร้างสรรค์ และผูศ้ กึ ษางานศิลปะ เนอ่ื งจากผลงานศลิ ปะใดๆ กต็ าม ล้วนมีจุดเด่นท่เี นน้ เปน็ หลักใหญ่ๆ อยใู่ นตัวดัวยกัน 2 ประการ คือ

ทางดา้ นรปู ทรง เกิดจากการนาเอา องคป์ ระกอบต่างๆ ของศลิ ปะ ได้แก่ เส้น, ส,ี แสงและเงา รปู ร่างรูปทรง พน้ื ผวิ ฯลฯ มาจดั เขา้ ดว้ ยกนั เพอ่ื ใหเ้ กิดความงามทางศิลป์ (Art Composition) ทางด้านเร่ืองราว หรือสาระของผลงานที่ศลิ ปนิ ผสู้ ร้างสรรคต์ ้องการที่จะแสดงออก ให้ผชู้ มได้สมั ผัส รับรู้โดยอาศยั รปู ลกั ษณะทีเ่ กิดจากการจัดองคป์ ระกอบศลิ ปน์ ั่นเองหรืออาจกลา่ วได้ว่า ศลิ ปินจะนาเสนอเนื้อหาเร่อื งราว ผ่านรปู ลักษณะทีเ่ กดิ จากรวมองค์ประกอบทางศิลปะเขา้ ด้วยกัน ถา้ องค์ประกอบที่จัดขึน้ ไม่สัมพันธ์กับเนือ้ หาเรือ่ งราวทนี่ าเสนอ งานศลิ ปะน้ันๆ ก็จะขาดความงามของเรือ่ งราวที่จะเสนอถึงเรือ่ งที่ต้องการให้ผอู้ ืน่ รับร้ไู ด้ตรงกบั หัวขอ้ เรื่องหรือชอ่ื ภาพน้ันไป ดงั นั้น การจดั องคป์ ระกอบศิลป์ จงึ ใหค้ วามสาคญั ในการคิดประยกุ ต์ ดดั แปลง เพอื่ สรา้ งสรรคง์ านศิลปะให้เกดิ ความสวยงาม ดงึ ดูดผู้ชม หรอื หนา้ สนใจในงานนน้ั ๆ เพราะจะทาให้ ความสาคัญขององค์ประกอบศลิ ป์ องค์ประกอบศลิ ป์ เป็นเรื่องทผ่ี เู้ รยี นศิลปะทกุ คนตอ้ งเรยี นร้เู ปน็ พื้นฐาน เพือ่ ท่ีจะนาไปใช้ไดใ้ ห้เกิดประสทิ ธภิ าพในการออกแบบโครงสร้างหรือรปู รา่ งของภาพ แล้วนาไปประยุกตใ์ ช้ในงานออกแบบต่างๆ ได้เช่น การจัดวางส่งิ ของเพ่อื ตกแต่งบ้าน, การจัดสานักงาน,การจดั โตะ๊ อาหาร, จดั สวน, การออกแบบปกรายงาน,ตัวอกั ษร, และการจดั บอร์ดกจิ กรรมตา่ งๆ สามารถนาไปใช้กบั การออกแบบอืน่ ๆ ได้เป็นอย่างดีซงึ่ เหล่านี้ เราตอ้ งอาศัยหลักองค์ประกอบศลิ ป์ท้ังส้ิน ส่วนประกอบขององคป์ ระกอบศิลปท์ ส่ี าคญั ซึง่ จะเป็นสว่ นที่เรานามาเพ่ือสรา้ งสรรค์ผลงานทุกรูปแบบไดด้ ี ใหน้ ่าสนใจ และมีความสวยงาม ดงั น้ี1. จดุ ( Point, Dot ) คอื สว่ นประกอบทีเ่ ล็กทสี่ ุด เป็นสว่ นเริม่ ต้นไปส่สู ว่ นอ่นื ๆ เช่น การนาจดุ มาเรยี งตอ่ กนั ตามตาแหน่งท่ีเหมาะสม และซ้าๆ กนั จะทาให้เรามองเห็นเป็น เสน้ รปู รา่ ง รูปทรง ลกั ษณะผวิ และการออกแบบทน่ี า่ตืน่ เต้นได้ จากจดุ หนึง่ ถึงจุดหน่งึ มีเสน้ ที่มองไม่เห็นด้วยตา แตเ่ หน็ ไดด้ ว้ ยจนิ ตนาการ เราเรียกวา่ เสน้โครงสรา้ ง นอกจากจดุ ทเี่ รานามาจัดวางเพ่ือการออกแบบ เราสามารถพบเหน็ ลกั ษณะการจดั วางจุดจากสิ่งเป็นธรรมชาติ ท่ีอยรู่ อบๆ ตวั เราได้ เช่น ข้าวโพด รวงข้าว เมล็ดถว่ั ก้อนหนิ เปลือกหอย ใบไม้ ลายของสตั ว์นานาชนดิ ไดแ้ ก่ เสือ ไก่ นก สุนัข งู มา้ ลาย และแมว เป็นต้น สิ่งเหล่านีธ้ รรมชาตไิ ดอ้ อกแบบไว้อยา่ งสวยงาม มีระเบยี บ มีการซ้ากนั อยา่ ง มจี งั หวะและมอี ทิ ธพิ ลตอ่ ความคดิ ของมนษุ ยเ์ ราเป็นอย่างมาก เช่น การออกแบบลกู คดิ ลูกบดิ ประตู การรอ้ ยลกู ปัด สร้อยคอ และเคร่อื งประดบั ต่างๆ ส่งิ เหล่าน้ีล้วนแล้วแต่เกิดมาจากจดุ ทั้งส้ิน2. เส้น ( Line) เกิดจากจดุ ทเ่ี รียงตอ่ กนั หรือเกิดจากการลากเสน้ ไปยงั ทิศทางต่างๆ มีหลายลกั ษณะ เช่น ตง้ั นอน เฉยี งโค้ง ฯลฯ เส้น เกดิ จากเคลือ่ นทีข่ องจดุ หรือถ้านาจุดมาวางเรียงต่อๆ กันก็จะเกดิ เปน็ เส้นข้นึ เสน้ มมี ติ ิเดยี วคือ ความยาว ไมม่ คี วามกว้าง ทาหนา้ ทเ่ี ป็นขอบเขตของท่ีว่าง รูปรา่ ง รูปทรง สี น้าหนกั รวมทัง้ เป็นแกนหลกัโครงสร้างของรปู รา่ งรูปทรงตา่ งๆ เส้นเปน็ พ้นื ฐานที่สาคญั ของงานศิลปะทุกชนิด เส้นสามารถให้ความหมาย แสดงความรูส้ ึกและอารมณ์ดว้ ย การสร้างเป็นรูปทรงต่างๆ ข้นึ เสน้ มี 2 ลกั ษณะคอื เสน้ ตรง (Straight Line) และ เสน้ โคง้ (Curve Line)

เส้นทั้งสองชนิดน้ีเมอ่ื นามาจดั วางในลกั ษณะตา่ งๆ กันและใหค้ วามหมาย ความรู้สกึ ทแ่ี ตกต่างกนั ออกไปด้วย ลกั ษณะของเสน้ เสน้ มีจดุ เดน่ ท่นี ามาใช้ไดห้ ลากหลายรปู แบบ ทาให้เกิดรูปร่างรูปทรงตา่ งๆ มากมาย เพ่ือต้องการส่ือให้เกดิ ความรู้สึกทางด้านอารมณ์ จากการสรา้ งสรรคข์ องงาน1. เสน้ ตั้ง หรอื เส้นดงิ่ ให้ความร้สู ึกทางความสงู สง่า มัน่ คง แข็งแรง หนกั แนน่ เป็น สัญลกั ษณข์ องความซื่อตรง2. เสน้ นอน ให้ความรสู้ กึ ทางความกว้าง สงบ ราบเรยี บ นง่ิ ผ่อนคลาย3. เสน้ เฉยี ง หรือ เสน้ ทะแยงมุม ใหค้ วามร้สู กึ เคล่ือนไหว รวดเรว็ ไมม่ น่ั คง4. เสน้ หยัก หรอื เส้นซกิ แซก แบบฟันปลา ให้ความรสู้ กึ คล่ือนไหว อย่างเปน็ จังหวะ มีระเบียบ ไมร่ าบเรยี บ นา่ กลัว อันตราย ขัดแยง้ ความรุนแรง5. เสน้ โค้ง แบบคลืน่ ใหค้ วามรสู้ กึ เคลอ่ื นไหวอย่างชา้ ๆ ลื่นไหล ต่อเนอื่ ง สภุ าพออ่ น โยน นมุ่ นวล6. เส้นโคง้ แบบก้นหอย ให้ความรู้สึกเคลื่อนไหว คลีค่ ลาย หรอื เตบิ โตในทิศทางท่ี หมนุ วน ถ้ามองเข้าไปจะเห็นพลังความเคล่ือนไหวทไี่ มส่ ้นิ สดุ7. เส้นโคง้ วงแคบ ให้ความรสู้ กึ ถงึ พลงั ความเคล่อื นไหวทรี่ นุ แรง การเปล่ียนทิศทางท่ี รวดเรว็ ไมห่ ยดุ น่ิง8. เสน้ ประ ให้ความรูส้ กึ ท่ีไม่ต่อเนอ่ื ง ขาด หาย ไม่ชัดเจน ทาใหเ้ กิดความเครยี ด ความสาคญั ของเสน้ - ใชใ้ นการแบง่ ทวี่ า่ งออกเปน็ ส่วนๆ - กาหนดขอบเขตของทวี่ ่าง หมายถงึ ทาให้เกดิ เป็นรปู รา่ ง (Shape) ขึ้นมา - กาหนดเสน้ รอบนอกของรูปทรง ทาใหม้ องเห็นรปู ทรง (Form) ชดั ขึ้น - ทาหนา้ ท่เี ป็นนา้ หนกั ออ่ นแก่ ของแสดงและเงา หมายถึง การแรเงาดว้ ยเส้น - ให้ความรู้สึกดว้ ยการเป็นแกนหรือโครงสร้างของรปู และโครงสรา้ งของภาพ3. รูปรา่ งและรปู ทรง ( Shape and Form)รปู ร่าง คอื พ้ืนทีๆ่ ลอ้ มรอบด้วยเส้นทแี่ สดงความกวา้ ง และความยาว รูปรา่ งจงึ มสี องมิติรปู ทรง คือ ภาพสามมิติทีต่ อ่ เนอ่ื งจากรปู ร่าง โดยมคี วามหนา หรือความลึก ทาใหภ้ าพทเ่ี ห็นมี ความชัดเจน และสมบูรณ์ รูปร่างและรปู ทรงแบ่งออกเปน็ 3 ลักษณะใหญ่ คอื รปู เรขาคณติ (Geometric Form) มีรูปรา่ งรูปทรงทีแ่ น่นอน มาตรฐาน สามารถวดั หรือคานวณได มีกฎเกณฑ์ เชน่ รปู สี่เหลยี่ ม รปู วงกลม รปู วงรี ห้าเหลี่ยม หกเหลีย่ ม พีระมิด เปน็ ตน้ รปู เรขาคณิตเปน็โครงสรา้ งพน้ื ฐานของรปู ทรงตา่ งๆ ดงั นัน้ การสรา้ งสรรค์รูปอ่นื ๆ ควรศกึ ษารปู เรขาคณิตให้เขา้ ใจถอ่ งแท้เสียก่อน รปู ทรงธรรมชาติ (Nature Form)เปน็ การเลยี นแบบธรรมชาติ นารปู ทรงที่มอี ยู่ตามธรรมชาติรอบตวั

เรา เชน่ ดอกไม,้ ใบไม้, สัตวต์ ่างๆ , สตั วน้า, แมลง, มนษุ ย์ เป็นตน้ มาใช้เป็นแม่แบบในการออกแบบและสรา้ งสรรค์ โดยยังคงให้ความรู้สกึ และรูปทรงท่ีเปน็ ธรรมชาติอยู่สว่ นผลงานบางช้นิ ท่ลี อ้ เลยี นธรรมชาติ โดยใช้รูปทรงเชน่ ตุก๊ ตาหมี, การ์ตูน, อวยั วะของรา่ งกายเรา เปน็ ตน้ ยังคงเปน็ รปู ทรงตามธรรมชาติ ให้เหน็ อยู่บางคร้ังไดม้ ีการนาวัสดุท่ีมอี ยู่ ตามธรรมชาติ เช่น เปลอื กหอย, ก่งิ ไม้, ขนนก ฯลฯ นามาออกแบบ ดดั แปลงสร้างสรรคผ์ ลงาน รปู ทรงกไ็ มไ่ ดเ้ ปล่ียนแปลงมากนกั รูปทรงอสิ ระ (Free Form) เปน็ รูปแบบโครงสรา้ งทไ่ี มแ่ น่นอน ให้ความร้สู กึ เคลือ่ นไหว เล่อื นไหล ให้ความอสิ ระ และได้อารมณ์ ความเคล่อื นไหวเปน็ อย่างดี รูปอสิ ระอาจเกิดจากรูปเรขาคณิตหรือรปู ธรรมชาติ ท่ีถูกกระทาจนมรี ปู ลกั ษณะเปล่ยี นไปจากเดิมจนไม่เหลอื สภาพเดิมหวั ข้อเร่ือง 1. ความหมายขององค์ประกอบศลิ ป์ 2. ความสาคญั ขององค์ประกอบศิลป์ 3. องค์ประกอบศลิ ป์ พืน้ ฐานด้านนามธรรมของศิลปะ 4. สว่ นประกอบขององค์ประกอบศิลป์ 5. การจดั องค์ประกอบศิลปะ 6. หลกั องค์ประกอบศิลป์สาระสาคญั องค์ประกอบของศิลปะหรือ (Composition) นนั ้ มาจากภาษาละติน โดยคาวา่ Post นนั ้ หมายถงึ การจดัวาง และคาวา่ Comp หมายถงึ เข้าด้วยกนั ซงึ่ เมื่อนามารวมกนั แล้วในทางศลิ ปะ Composition จงึ หมายความถึงองค์ประกอบของศลิ ปะ การจะเกิดองค์ประกอบศลิ ป์ ได้นนั ้ ต้องเกิดจากการอา สว่ นประกอบของศิลปะ (Element ofArt) มาสร้างสรรค์งานศิลปะเข้าด้วยหลกั การจดั องค์ประกอบศลิ ป์ (Principle of Art) จงึ จะเป็นผลงานองค์ประกอบศิลป์ สมรรถนะอาชีพประจาหน่วย – จดั ภาพตามหลกั การจดั องค์ประกอบศิลป์