ประวัติศาสตร์ชาติไทย เรื่องการเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่1

ห้องสมุดประชาชนอาเภอหนองบวั แดง ร่วมกบั กศน.ตาบลหนองบวั แดง จดั ทำ E-book ชดุ วชิ ำประวตั ิชำติไทย เรื่องท่ี 2 กำรเสยี กรุงศรีอยธุ ยำครัง้ ที่ 1

การเสียกรุงศรีอยุธยา คร้ังท1่ี

ความเป็ นมา สงครามเสียกรุงคร้ังท่ี 1 พ.ศ. 2112 การเสียกรุงศรีอยธุ ยาคร้ังท่ีหน่ึง เป็นส่วนหน่ึงของความขดั แยง้ ระหวา่ งอาณาจกั รพม่า และอาณาจกั รกรุงศรีอยธุ ยา อนั เป็นผลมาจากพระเจา้ บุเรงนองตอ้ งการไดก้ รุงศรีอยธุ ยา เป็นประเทศ ราช และอาจถือไดว้ า่ เป็นผลสืบเน่ืองมาจากสงครามชา้ งเผือก ในปี พ.ศ. 2106 ท่ีทรงตีกรุงศรีอยธุ ยา ไมส่ าเร็จ ความขดั แยง้ ภายในกรุงศรีอยธุ ยาระหวา่ งสมเดจ็ พระมหาจกั รพรรดิกบั เจา้ เมืองพิษณุโลก พระมหาธรรมราชา ซ่ึงมีพระทยั ฝักใฝ่พมา่ ไดน้ าไปสู่ความพินาศของกรุงศรีอยธุ ยาในที่สุด จนกระทง่ั สมเดจ็ พระนเรศวรมหาราชทรงประกาศอิสรภาพใหก้ บั อาณาจกั รอยธุ ยาในอีก 15 ปี ต่อมา

ก่อนการเสียกรุง พระมหาธรรมราชาเสด็จไปเฝ้าพระเจา้ บุเรงนองในปี พ.ศ. 2108 โดยทรง กล่าวโทษ วา่ กรุงศรีอยธุ ยาวางแผนการจดั พระองคพ์ ระเจา้ บเุ รงนองจึงให้พระมหาธรรมราชา เป็นเจา้ เมือง ประเทศราช ทรงพระนามวา่ พระศรีสรรเพชญ์ เจา้ ฟ้าพษิ ณุโลก หรือเจา้ ฟ้าสอง แคว อนั อยใู่ น ฐานะกบฏตอ่ อาณาจกั รกรุงศรีอยธุ ยา พระมหาจกั รพรรดิกบั พระมหินทราธิราช เสดจ็ ข้ึนไป เมืองพิษณุโลก ในขณะที่พระมหาธรรมราชาเสด็จไปหงสาวดีแลว้ นาพระวสิ ุทธิ กษตั รีพร้อมดว้ ย พระเอกาทศรถ มาอยทู่ ่ีกรุงศรีอยธุ ยาเมื่อพระมหาธรรมราชาทราบเร่ืองจึงให้ ไปเขา้ กบั หงสาวดี อยา่ งเปิ ดเผย ถึงแมว้ า่ สมเด็จพระมหาจกั รพรรดิจะทรงนาพระชายา พระโอรสและพระธิดาของ พระมหาธรรมราชาลงมายงั กรุงศรีอยธุ ยา โดยหวงั วา่ พระมหา ธรรมราชาจะไม่ทรงกลา้ ดาเนินการใด ๆ ตอ่ กรุงศรีอยธุ ยา แต่เหตุการณ์มิไดเ้ ป็นเช่นน้นั เม่ือ พระมหาธรรมราชาทราบวา่ พระอคั รชายาและโอรส ธิดาถูกจบั เป็นองคป์ ระกนั ก็ทรงวิตกยง่ิ นกั

ต่อ แลว้ รีบส่งสาส์นไปยงั พระเจา้ หงสาวดีใหย้ กทพั มาตีกรุงศรีอยธุ ยา ก่อนการเสียกรุง พ.ศ. 2112 พระมหาธรรมราชาได้ ทรงส่งกองทพั มาร่วมลอ้ มกรุงศรีอยธุ ยาร่วมกบั ทพั ใหญ่ของพระ เจา้ บุเรงนองดว้ ย และไดป้ ฏิบตั ิ หนา้ ท่ีสาคญั ในกองทพั พมา่ ดว้ ย และในปี พ.ศ. 2112 พระเจา้ ไชย เชษฐาธิราชที่ 1 แห่งลา้ นชา้ ง ทรงส่งกองทพั เขา้ ช่วยเหลือกรุงศรีอยธุ ยา พระมหาธรรมราชากท็ รง ปลอมเอกสารลวงใหก้ องทพั ลา้ นชา้ งนาทพั ผา่ นบริเวณท่ีทหารพม่าคอยดกั อยู่ กองทพั ลา้ นชา้ งจึง แตกพา่ ยกลบั ไป

ต่อ พระเจา้ บุเรงนองทรงนาทพั เขา้ รุกรานกรุงศรีอยธุ ยาในเดือนตลุ าคม พ.ศ. 2111 ยกเขา้ มา ทางด่านแม่ละเมา เมืองตาก รวมท้งั หมด 6 ทพั ประกอบดว้ ย พระมหาอุปราชา เจา้ เมืองแปร เจา้ เมืองตอง อู เจา้ เมืององั วะ เจา้ เมืองเชียงใหม่ และเชียงตุง เขา้ มาทางเมืองก าแพงเพชร โดย ไดเ้ กณฑห์ วั เมืองทาง เหนือ รวมท้งั เมืองพษิ ณุโลกมาร่วมสงครามดว้ ยรวมจานวนไดก้ วา่ 500,000 นาย ยกทพั ลงมาถึงพระนคร ในเดือนธนั วาคมปี เดียวกนั โดยใหพ้ ระมหาธรรมราชา เป็นกองหลงั ดูแลคลงั เสบียง ทพั พระเจา้ บุเรงนอง กต็ ้งั ค่ายรายลอ้ มพระนครอยไู่ ม่ห่าง การต้งั รับ ภายในพระนคร ส่งผลใหม้ ีการระดมยงิ ปื นใหญ่ของขา้ ศึก ทาลายอาคารบา้ นเรือนอยตู่ ลอด ทาใหไ้ ดร้ ับความเสียหายอยา่ งมาก ฝ่ายกรุงศรีอยธุ ยาเม่ือทราบวา่ หวั เมือง ทางเหนือเป็นของพม่าแลว้ จึงเตรียมรบอยทู่ ี่พระนคร นาปื นนารายณ์สงั หารยิงไปยงั กองทพั พระเจา้ หง สาวดีท่ีต้งั อยบู่ ริเวณ ทงุ่ ลุ่มพลีถูกทหาร ชา้ ง มา้ ลม้ ตายจานวนมาก พมา่ จึงถอยทพั มาต้งั ที่บา้ นพราหมณ์ให้ พน้ ทางปื น แลว้ พระเจา้ หงสาวดีจึงเรียกประชุมการศึก พระมหาอุปราชเห็นสมควรใหย้ กทพั เขา้ ตีไทย ทกุ ดา้ นเพราะมีกาลงั มากกวา่ แต่พระเจา้ หงสาวดีไมเ่ ห็นดว้ ยเพราะกรุงศรีอยธุ ยามีทาเลดีมีน้าลอ้ มรอบ จึงสง่ั ใหต้ ีเฉพาะดา้ นตะวนั ออกเพราะคูเมืองแคบท่ีสุด พมา่ พยายามจะทาสะพานขา้ ม คูเมืองโดยนาดินมาถม เป็นสะพาน พระมหาเทพนายกองรักษาด่านอยา่ งเตม็ ความสามารถ โดย ใหท้ หารไทยใชป้ ื นยงิ ทหารพมา่ ที่ขนดินถมเป็นสะพานเขา้ มา ทาใหพ้ ม่าลม้ ตายจานวนมาก จึงถอยขา้ มคูกลบั ไป

ต่อ พระเจ้ำบเุ รงนอง ทรงพยำยำมโจมตีอย่นู ำนจนถงึ เดือนเมษำยน พ.ศ. 2112 กย็ งั ไม่ได้กรุงศรี อยธุ ยำ อกี ทงั้ ยงั สญู เสียกำลงั พลเป็นจำนวนมำก พระองค์ทรงพยำยำมเปลย่ี น ท่ีตงั้ คำ่ ยอยหู่ ลำยระยะ ภำยหลงั ทรงย้ำยค่ำยเข้ำไปใกล้กำแพงเมือง จนทำให้สญู เสียพลอยำ่ งมำก ระหวำ่ งกำรสงครำม สมเด็จพระมหำ จกั รพรรดิประชวร และสวรรคตในเวลำตอ่ มำ สมเด็จ พระมหินทรำธิรำชขนึ ้ ครองรำชย์และทรงบญั ชำกำรรบแทน พระเจ้ำบเุ รงนองจึงถำมพระมหำธรรมรำชำว่ำจะท ำอยำ่ งไรให้ชนะศกึ โดยเร็ว พระมหำธรรมรำชำทรงแนะวำ่ พระยำรำมเป็น แม่ทพั สำคญั หำกได้ตวั มำกำรยึดพระนครจกั สำเร็จ จงึ มีสำสน์ มำถงึ พระอคั รชำยำวำ่ “...กำรศึก เกิดจำกพระยำรำมที่ยยุ งให้พี่น้องต้องทะเลำะกนั ถ้ำสง่ ตวั พระยำรำมมำให้พระเจ้ำหงสำวดี จะยอมเป็นไมตรี...” สมเด็จพระมหนิ ทรำธิรำช ทรงอำ่ นสำส์นแล้ว ปรึกษำกบั ข้ำรำชกำรต่ำง ๆ จึงเหน็ สมควรสงบศกึ เพรำะผ้คู นล้ม ตำยกนั มำกแล้ว สมเดจ็ พระมหนิ ทรำธิรำช มีรับสง่ั ให้สง่ พระสงั ฆรำชออกไปเจรจำและสง่ ตวั พระยำรำมให้พระ เจ้ำบเุ รงนองเพ่ือเป็นไมตรี แตพ่ ระเจ้ำบเุ รงนองตระบดั สตั ย์ไมย่ อมเป็นไมตรี ทำให้สมเด็จพระมหินทรำธิรำช ทรง พิโรธโกรธแค้น ในกำรกลบั กลอกของพระเจ้ำบเุ รงนองอยำ่ งมำก มีรับสง่ั ให้ขนุ ศึกทหำรทงั้ ปวงรกั ษำพระนคร อย่ำงเข้มแข็ง พระเจ้ำบเุ รงนองเหน็ วำ่ ยงั ไม่สำมำรถตีกรุงศรีอยธุ ยำได้จงึ สง่ พระมหำธรรมรำชำ มำเกลยี ้ กลอ่ มให้ ยอมแพ้แตถ่ กู ทหำรไทยเอำปืนไลย่ ิงจนต้องหนีกลบั ไป

พระเจา้ หงสาวดีคิดอบุ ายจะใชพ้ ระยาจกั รีท่ีจบั ตวั ไดเ้ ป็นประกนั เมื่อคร้ัง สงคราม ชา้ งเผือกเป็นไสศ้ ึก จึงให้พระมหาธรรมราชาทรงเกล้ียกล่อมพระยาจกั รีให้เป็นไส้ศึกใน กรุงศรี อยธุ ยา แลว้ แกลง้ ปล่อยตวั ออกมา รุ่งเชา้ พม่าทาทีเป็นตามหาแต่ไมพ่ บเลยจบั ตวั ผคู้ ุมมา ตดั หวั เสียบ ไวร้ ิมแม่น้าเพอ่ื ให้ไทยหลงกล สมเดจ็ พระมหินทราธิราช ทรงดีพระทยั ท่ีพระยาจกั รี หนีมาไดจ้ ึงทรง แต่งต้งั ใหเ้ ป็นผบู้ งั คบั บญั ชาการรบแทนท่ีพระยาราม

คร้ันพระยาจกั รีไดร้ ับแต่งต้งั ให้ดารงตาแหน่งรักษาพระนครแลว้ จึงดาเนินการ สบั เปล่ียนหนา้ ท่ีของ ฝ่ายต่าง ๆ จนกระทงั่ การป้องกนั พระนครอ่อนแอลง พระยาจกั รีไดใ้ ส่ร้าย ใหพ้ ระศรีสาวราชวา่ เป็น กบฏจึงถูกสาเร็จโทษ เม่ือเห็นวา่ ไดเ้ วลาอนั ควรพระยาจกั รีจึงให้ สญั ญาณแก่พมา่ เขา้ ตีกรุงศรีอยธุ ยา ทกุ ดา้ น และให้กองทพั พมา่ เขา้ ยดึ พระนครสาเร็จกรุงศรีอยธุ ยา จึงตกเป็นเมืองข้ึนของพม่าในปี พ.ศ 2112 พระเจา้ บเุ รงนองประทบั อยทู่ ่ีกรุงศรีอยธุ ยาจนกระทงั่ วนั ศุกร์ข้ึนหกค่าเดือนสิบสอง ปี มะเส็ง พ.ศ. 2112 ไดอ้ ภิเษกให้สมเด็จพระมหาธรรมราชาธิราช ข้ึนเป็นกษตั ริยค์ รองกรุงศรีอยธุ ยา ในฐานะ ประเทศราช ทรงพระนามวา่ สมเด็จพระสรรเพชญที่ 1 บางแห่งเรียก “พระสุธรรมราชา” สมเดจ็ พระ มหินทราธิราช พระบรมวงศานุวงศแ์ ละขนุ นางนอ้ ยใหญ่ ไดถ้ ูกนาไปกรุงหงสาวดีดว้ ย แตส่ มเดจ็ พระมหินทราธิราช ประชวรและสวรรคตระหวา่ งทางไปกรุงหงสาวดีพม่าเขา้ ยดึ ทรัพยส์ ิน และกวาด ตอ้ นผคู้ นกลบั ไปพมา่ เป็นจานวนมาก โดยเหลือให้รักษาเมืองเพียง 1,000 คน คนท่ี เหลือกห็ นีไป หลบอาศยั อยทู่ ่ีอื่น บา้ นเรือนและสิ่งปลูกสร้างท้งั หลายไดร้ ับความเสียหายเป็นอนั มาก อาณาจกั ร อยธุ ยาจึงตกเป็นเมืองข้ึนของพมา่ เป็นเวลานาน 15 ปี

การถอดองค์ความรู้ หลงั จากเสร็จสิ้นสงครามชา้ งเผือก สมเดจ็ พระมหาจกั รพรรดิไดป้ รับปรุงบา้ นเมือง เพื่อเตรียมรับศึก รวมท้งั สร้างสมั พนั ธไมตรีกบั พระเจา้ ไชยเชษฐาธิราชแห่งอาณาจกั รลา้ นชา้ ง ซ่ึง เป็นเหตใุ หส้ มเดจ็ พระมหินทราธิราช พระราชโอรสของสมเด็จพระมหาจกั รพรรดิเกิดความขดั แยง้ กบั พระมหาธรรมราชา เจา้ ผคู้ รองเมืองพษิ ณุโลก สมเด็จพระมหินทราธิราช จึงไดใ้ ห้พระเจา้ ไชย เชษฐาธิราช ส่งกองทพั มาช่วยตีเมืองพษิ ณุโลก แตพ่ ระมหาธรรมราชาสามารถป้องกนั เมืองไวไ้ ด้ พระเจา้ บุเรงนองทรงทราบเหตุการณ์ที่เกิดข้ึน ทรงสถาปนาพระมหาธรรมราชา เป็น เจา้ ประเทศราชของกรุงหงสาวดี ปกครองเมืองพิษณุโลกและหวั เมืองฝ่ายเหนือ โดยไม่ข้ึนต่อ กรุงศรี อยธุ ยา จากการขดั แยง้ ระหวา่ งพระมหาธรรมราชากบั สมเดจ็ พระมหินทราธิราช ทาให้ทาง กรุงศรี อยธุ ยาออ่ นแอลง

ในปี พ.ศ. 2111 พระเจา้ บเุ รงนอง ยกทพั ใหญม่ าหมายตีกรุงศรีอยธุ ยาใหแ้ ตกพ่าย กองทพั พม่าลอ้ มกรุงศรีอยธุ ยาอยหู่ ลายเดือน แต่ก็ยงั ไม่สามารถเขา้ ยดึ ไดเ้ พราะทหารกรุงศรี อยธุ ยาไดต้ ่อสูอ้ ยา่ งเขม้ แขง็ เพือ่ รอใหถ้ งึ ฤดูน้าหลาก ซ่ึงจะทาใหก้ องทพั พม่าต้งั ค่ายอยไู่ ม่ได้ ระหว่างท่ีศึกมาประชิดกรุงน้นั สมเดจ็ พระมหาจกั รพรรดิประชวรและเสดจ็ สวรรคตใน เดือน พฤษภาคม พ.ศ. 2111 พระมหินทร์เสดจ็ ข้ึนครองราชยเ์ ป็นกษตั ริยพ์ ระนามว่า สมเดจ็ พระมหิ นทราธิราช และทรงต่อสู้ป้องกนั กรุงศรีอยธุ ยาต่อไป หลงั จากน้นั ทางพม่าไดใ้ ชก้ ลอบุ าย ให้ พระยาจกั รีมาเป็นไส้ศึก กรุงศรีอยธุ ยาจึงเสียแก่พม่าในปี พ.ศ. 2112 จากเหตุการณ์ในคร้ังน้ีทาใหส้ มเดจ็ พระมหินทราธิราชถกู จบั ไปเป็นเชลย ทีห่ ง สาวดีรวมท้งั ขา้ ราชบริพารอีกจานวนหน่ึงและทาใหก้ รุงศรีอยธุ ยาไดก้ ลายเป็นประเทศราช ของกรุงหงสาวดีนบั แต่น้นั มา ซ่ึงนบั เป็นการสูญเสียอสิ รภาพของคนไทยเป็นคร้ังแรก

บทเรียนทไี่ ด้เพ่ือนามาปรับใช้ในการดาเนนิ ชีวติ และความมน่ั คงของชาติ การเสียกรุงคร้ังท่ี 1 โดยสาเหตุใหญม่ าจากการแตกความสามคั คี ไม่จงรักภกั ดีตอ่ ชาติ และพระมหากษตั ริย์ บรรดาขนุ นางผมู้ ีอานาจท้งั ในพระนคร และหวั เมือง ใหญ่ตา่ งมีความรู้สึก แตกแยกแบ่งเขาแบ่งเรา แก่งแยง่ ชิงดี กอบโกยอานาจสู่ตนเอง ทาตนเป็นไส้ศึกใหฝ้ ่ายตรงขา้ ม ขาด ความเป็นน้าหน่ึงใจเดียวกนั ของพลเมือง จึงทาให้ไมอ่ าจรวมพลงั ตา้ นทานกองกาลงั แสนยานุภาพของ ขา้ ศึกศตั รูได้