ชนเผ่าเย้า

กล่มุ ชาติพันธ์เุ ย้า (Yao) 瑶族

ก คำนำ หนงั สอื เล่มน้ีเป็นหนงั ลอื ท่เี กย่ี วกบั กลมุ่ ชนชาตพิ นั ธุ์เย้า มีประวตั คิ วามเปน็ มา การต้ังบา้ นเรือน ระบบครอบครัว สทิ ธแิ ละความเช่อื การปกครอง ประเพณีชีวติ และเทศกาลและประเพณีสาคญั ผู้จัดทาหวงั ว่าหนงั สอื เล่มนีจ้ ะเปน็ ประโยชน์กับผู้ที่สนใจและผู้ทต่ี อ้ งการสนใจศึกษาคน้ คว้าทกุ ทา่ น จัดทาโดย อรพนิ อุ่นปวง

สำรบัญ ขคานา กสารบญั ขประวัตคิ วามเปน็ มา 4การตั้งบา้ นเรือน 5ระบบครอบครวั 7สทิ ธแิ ละความเช่อื 8การปกครอง 11ประเพณีชีวติ 13เทศกาลและประเพณีสาคัญ 15บรรณานุกรม ค

1ประวัติความเป็นมา เย้ำ เป็นชนชาติท่ีมีประวัติความเป็นมาช้านาน นับต้ังแต่สมัยสงครามกลางเมือง เมื่อสองพันกว่าปีแล้วบรรพบุรุษสองเย้า มีการเคล่ือนไหวอยู่แถบลุ่มแม่น้าฉางเจียงและฮั่นเจียง ตอนกลางของประเทศจีน เย้ามีชื่อเรียกต่าง ๆกัน เช่น ม่อ, หมาน, มอเย้า, จิงหมาน ส่วนคาว่า “เย้า” น้ันได้เริ่มใช้เรียกกันในสมัยราชวงศ์ซ้อง คาน้ีมาจากคาว่ามอ เย้า ซึ่งมีความหมายว่าไม่อยู่ใตอ้ านาจของใคร เย้าในประเทศจีนน้ัน แยกได้เป็น 4 กลุ่มแต่กลุ่มเย้าเผ่าเบ้ียนมีประชากรมากท่ีสุดและเป็นกลุ่มที่อพยพโยกย้ายอยู่ตลอดเวลา เป็นระยะทางไกลและกระจายกันจอยู่ในอาณาบรเิ วณทีก่ วา้ งขวางที่สดุ ดว้ ย โดยเรม่ิ จากมณฑลฮูหนาน กวางตงุ้ กุ้ย โจว กวางสี และยูนนาน ซึ่งอยู่ทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ของประเทศจีน เย้ากลุ่มน้ีได้อพยพเข้าสู่ภาคเหนือของเวียตนาม ในราวศตวรรณท่ี 15 – 16 ต่อจากนั้นก็อพยพเข้าสู่ประเทศลาว เมียนมาร์ และประเทศไทย สาเหตทุ ชี นเผ่าเย้าอพยพนั้นมีสามประการคอื ประการแรก ชนเผ่าเย้าเป็นชนชาติท่ีทาไร่เล่ือนลอยจึงต้องอพยพโยกย้ายอยู่เสมอ ประการท่ีสอง คือถูกกดข่ีข่มเหงทางชนชั้นจากชนชาตทิ ่ปี กครองและประการสดุ ทา้ ย เกดิ จากภยั ธรรมชาติและโรคภัยไข้เจ็บ

2การต้ังบ้านเรอื น การตั้งหมู่บ้านของเย้า มักจะเป็นการรวบรวมกันระหว่างกลุ่มแซ่ตระกูลหรือกลุ่มญาติพี่น้อง โดยจะเลือกต้ังหมู่บ้านอยู่บนท่ีราบตามไหล่เขา บริเวณต้นน้าลาธารหรือบริเวณหุบเขาในระดับความสูง 1,000–1,300 เมตร จากระดับน้าทะเลและจะต้องเป็นบริเวณท่ีมีน้าอุดมสมบูรณ์สามารถนามาใช้ในหมู่บา้ นได้ เย้านยิ มจะสร้างบ้านหนั หน้าออกจากภูเขาหรอืมกั จะอยู่ทางทิศตะวันออกของภเู ขา โดยจะปลกู บ้านเรียงรายตามแนวสันเขา เพราะตามประเพณีไม่นยิ มบา้ นซ้อนกนั ซึ่งจะทาให้บ้านของตนไปตรงกบั ประตูผีบ้านคนอน่ื เย้าเชอ่ื วา่สง่ิ ช่ัวร้ายที่ถูกขบั ไลอ่ อกทางประตผู ีน้จี ะไปเขา้ บ้านทอ่ี ยู่ตรงกบั ประตูผีในระยะใกลๆ้ กนั ตามประเพณี เย้าจะปลูกบ้านคร่อมดินโดยใช้พ้ืนดินเป็นพื้นบ้าน ผังของบ้านมีลักษณะเป็นรูปส่ีเหล่ียมผืนผ้า ด้านยาวเป็นหน้าบ้านและหลังบ้าน ด้านหน้ามีประตูผีบานหนึง่ เรียกว่าประตูใหญ่ หรือประตผู ี (ตม้ แกง) มีขนาดเลก็ และมักปิดอยู่ตลอดเวลา จะเปิดเมื่อทาพิธีขับไล่ส่ิงช่ัวร้ายออกจากบ้าน (ซุ่น ป้าย) นาศพผู้อาวุโสออกจากบ้าน นาเจ้าสาวออกจากบ้าน (ยกเว้นเจ้าสาวท่ีเกิดเดือน 5,7 และ 8 ตามปฏิทินจีน) และนาเจ้าสาวเข้าบ้าน ด้านข้างของบ้านทั้งสองด้านจะมีประตูด้านละหน่ึงประตูเปิดใช้เข้าออกในชีวติ ประจาวนั ดา้ นยาวท่ไี ม่มีประตูนนั้ จะกน้ั เป็นด้านตามยาวจะแบง่ ออกเป็น 2 สว่ น โดยจะถือเอากลางบ้านเป็นหลัก ส่วนด้านประตูผีนั้นจะเป็นส่วนของผู้ชายซึ่งใช้สาหรับรับแขกและประกอบพิธีกรรมต่าง ๆ ส่วนทีเหลือน้ันจะเป็นส่วนของผู้หญิงท่ีซึ่งจะเป็นท่ีทาอาหาร ส่ิงศกั ดิส์ ิทธ์ใิ นบ้านมีหงิ้ ผี (เมีย้ น ปา้ ย) ซึ่งจะอยู่ตรงขา้ มกับประตผู ีพอดี แต่สาหรบั บ้านของคนท่ีเคยผ่านพิธีโตโซหรือผู้ท่ีมีรูปผีใหญ่น้ัน หิ้งผีของเขาจะมีลักษณะเป็นตู้เรียกว่า เมี้ยนเตียงจง หิง้ ผีจะใช้สาหรับเชญิ ผีมาสงิ สถิต เพ่อื การเซ่นไหว้

3 วัสดุท่ีใช้สร้างบ้านแบบดั้งเดิม มักจะใช้วัสดุท่ีพอหาได้ในแต่ละท้องถิ่น หลังคามุงด้วยใบหวาย หญ้าคา ไม้ไผ่ผ่าครึ่งประกบกัน หรือใช้ไม้เน้ือแข็งผ่าเป็นแผ่นบาง ๆ มุงเหมือนกระเบ้ือง ส่วนฝาบ้านน้ันจะใช้ไม้เป็นแผ่นหรือไม้ไผ่ทุบ ปล้อง เสาบ้านนิยมใช้ไม้เน้ือแข็ง ในการสร้างบ้านหัวหน้าครัวเรือนจะเป็นผู้เลือกสถานท่ี แล้วจะบอกสมาชิกในครอบครวั ทราบต่อไปวา่ พอใจหรือไม่ถ้าพอใจก็จะทาพธิ ีเสีย่ งทายดวู ่าผีจะพอใจหรือไม่ โดยปกตแิ ล้วในการสร้างบา้ นญาติพี่น้องต้องมาช่วยกัน ฝ่ายชายจะช่วยแรงงานในการก่อสร้างและหาวัสดุก่อสร้าง ผู้หญิงจะช่วยหุงหาอาหารแก่ผู้มาช่วยงาน เมื่อปลูกเสร็จแล้ว ก็จะเลือกวันดี เพ่ือทาพิธีข้ึนบ้านใหม่ข้างนอกบ้านก่อน โดยจะเชิญผีบรรพบุรุษมาช่วยดูแลลูกหลาน จากนั้นก็จะนาไปเ ข้ า ใ น บ้ า น แ ล ะ เ ชิ ญ พ ว ก ญ า ติ พี่ น้ อง ผู้อาวโุ ส และพวกทม่ี าช่วยสร้างบ้านมารว่ มรบั ประทานอาหารจึงเป็นอันเสร็จพิธี เย้าไม่นิยมปลูกส่ิงก่อสร้างใด ๆ ไว้หลังบ้าน ซึ่งเป็นด้านท่ีไม่มีประตู คงอนุญาตให้แต่เสาคา้ รางน้าหรือทอ่ น้าท่ตี อ่ มาใช้บริโภคในบ้านเทา่ นนั้ เพราะเช่อื วา่ ด้านหลงั บา้ นนั้นเป็นท่อี ยู่อาศัยของผีน้า ซึ่งนาความชุ่มชืน่ มาให้แก่ผู้ท่อี ยู่อาศัยในบ้าน สว่ นสิ่งก่อสร้างอื่น ๆ เชน่ยุ้งข้าว เล้าสุกร จะสร้างไว้ด้านหน้า (ประตูผี) บริเวณข้างบ้านจะมีสวนครัวเล็ก ๆ ไว้ปลูกพืชผกั สวนครัวเพือ่ การบริโภคในครัวเรอื น

4ระบบครอบครวั ครอบครัวเย้ามีทั้งแบบครอบครัวขยายและแบบครอบครัวเด่ียวโดยปกติแล้วครอบครัวเย้าขยายออกทางบิดามารดาของฝ่ายชาย คือเมื่อผู้ชายแต่งงานแล้วจะนาภรรยามาอยู่กับบิดามารดาของตน บ้านหลังหน่ึงอาจ มีหลายครอบครัว ซึ่งมีความสัมพันธ์การเป็นพี่น้องร่วมสายเลือดเดียวกัน และเย้านิยมซือ้ เด็กมาเลี้ยงเป็นบุตรบุญธรรมอีกด้วย ส่วนครอบครัวขยาย ทางฝ่ายบิดาหรือมารดาของภรรยานั้นกับบิดามารดาของตน บา้ นหลังหน่งึ อาจมีหลายครอบครวั ซึง่ มีความสัมพนั ธก์ ารเป็นพ่ีนอ้ งร่วมสายเลือดเดียวกัน และเย้านิยมซื้อเด็กมาเล้ียงเป็นบุตรบุญธรรมอีกด้วย ส่วนครอบครัวขยายทางฝ่ายบิดาหรือมารดาของภรรยาน้ันเกิดข้ึนได้จากประเพณีท่ียินยอมให้ผู้ชายท่ีต้องการจะแต่งงานกับผู้หญิง แต่ไม่มีเงินทองท่ีจะจ่ายค่าตัวเจ้าสาวได้จึงต้องไปช่วยทางานอยู่ท่ีบ้านของบิดามารดาของฝ่ายหญงิ ตามกาหนดเวลาท่ไี ด้ตกลงกันไว้ก่อนท่จี ะมีพิธีแต่งงาน แต่ในกรณีท่ีบิดามารดาของฝ่ายหญิงมีบุตรเพียงคนเดียว อาจตกลงกันก่อนว่าหลังแต่งงานแล้วให้ฝ่ายชายอยู่กับฝ่ายหญิงตลอดไป ในกรณีท่ีฝ่ายหญิงต้องเป็นคนออกค่าใช้จ่ายในการหม้ัน และการแตง่ งานดว้ ย ในครอบครัวขยาย ผู้อาวุโสฝ่ายชายมีอานาจสูงสุดในครัวเรือน บุตรชายมีอานาจลดหล่ันลงมาจากพ่อแม่ หน้าท่ีหลักของฝ่ายชายคือ ตัดไม้ ฝ่าฟืน ล่าสัตว์ ซ่อมแซมบ้าน และสร้างบ้าน ตลอดจนการติดต่อกับบุคคลภายนอก ผู้หญิงมีหน้าท่ีช่วยฝ่ายชายในการทามาหากินเตรียมอาหารสาหรับสมาชิกในครัวเรือน และให้อาหารแก่สัตว์เล้ียง บุตรชายอาจแยกไปต้ังครอบครัวของตนเองใหม่ในแบบครอบครัวเด่ียวได้ต่อเมื่อน้องชายได้แต่งงาน แล้วนาภรรยามาอยู่กับบิดามารดาของตน หรือเมื่อมีคนเล้ียงดูบิดามารดาแทน ในสภาพปัจจุบันน้ี ครอบครัวเย้ามีแนวโน้มท่ีจะเป็นครอบครัวแบบเด่ียวเพ่มิ ขนึ้ เพราะตอ้ งการความเป็นอิสระและเพอ่ื สร้างฐานะของตวั เอง เย้าให้ความนับถือเชื้อ

5สายฝ่ายชาย ซึ่งรวมถึงการนับถือฝีบรรพบุรุษด้วย ในการแต่งงานนั้นฝ่ายหญิงจะต้องทาพิธีออกจากผีตน (แชะ เมี้ยน ตู้) ก่อนแล้วจะต้องทาพิธีขอเข้าฝีบรรพบุรุษของฝ่ายชาย(ท่ิม เมี้ยน ตู้) หากสามีตายหรือหย่าร้างฝ่ายภรรยาก็จะต้องนับถือผีบรรพบุรุษของสามีต่อไป นอกจากว่าบิดามารดาของสามีมีผู้สืบทอดผีบรรพบุรุษหลายคนก็อาจยินยอมให้ลกู สะใภ้ออกไปถอื ผีของคนอื่นได้ หรืออนญุ าตให้ไปแตง่ งานใหม่ และนบั ถอื บรรพบุรุษของสามีใหม่ได้ แต่ถ้าบิดามารดาของฝ่ายชายหาผู้สืบทอดผีบรรพบุรุษไม่ได้ ก็อาจขอชายอ่ืนมาแต่งงานกับลูกสะใภ้ของตนและสามีใหม่ต้องนับถือผีบรรพบุรุษของฝ่ายสามีเดิมด้วย การนับถือผีของบรรพบุรุษของฝ่ายหญิงจะเกิดข้ึนได้เมื่อบิดามารดาของฝ่ายหญิงมีบุตรคนเดียว ก็จะต้องขอให้ฝ่ายชายเข้ามานับถือผีบรรพบุรุษของฝ่ายชายด้วยก็ได้ ในกรณีท่ีฝ่ายชายมาช่วยทางานท่ีบ้านฝ่ายหญิงน้ัน ฝ่ายชายยังคงนับถือผีบรรพบุรุษของตนได้และฝ่ายหญิงท่ีนับถือผีของตนไปแต่ถ้าบุตรเกิดในบ้านฝ่ายใดก็จะให้นับถือผีบรรพบุรุษของฝ่ายน้ัน แต่จะนิยมให้เด็กเกิดในบ้านของฝ่ายบิดา ส่วนบุตรท่ีเกิดข้ึนก่อนแต่งงาน และไม่มีใครอา้ งกรรมสิทธิ์ว่าเป็นพ่อของเด็ก เดก็ กต็ อ้ งนับถือผีบรรพบรุ ุษของฝ่ายมารดาและถือว่าเป็นลูกผีให้ซึ่งเย้าไม่รงั เกียจเพราะถือว่าได้แรงงานในครอบครัวเพิม่ ข้ึนเกรด็ ความรู้กลมุ่ ชาตพิ นั ธเ์ุ ยา้ ( Yao ) 瑶族 กลุ่มชาติพันธุ์เย้าประกอบด้วยประชากร 2,637,421 คน อาศัยอยู่ในภาคใต้และตะวันตกเฉียงใต้ของประเทศจีน นอกจากน้ียังมีประชากรอีกหลายแสนคนในเวียดนาม ลาวและไทย ภาษาชาวเย้ามีหลายภาษาแตกตา่ งไปตามท้องถิ่น มีท้ังตระกูลภาษาเมยี้ ว เยา้ ตระกูลภาษาไท กระได และภาษาจนี

6สทิ ธิและความเชอ่ื ถอื ตามหลักฐานท่ีปรากฏเย้าได้เริ่มเอาลัทธิเต๋ามาเป็นแนวทางในการปฏิบัติเมื่อคร้ังอพยพทางเรือในช่วงคริสศตวรรษท่ี 13 แต่อย่างไรก็ตามเย้าก็ยังปฏิบัติตามแนวความเชื่อของตนท่ีเคยยึดถือ และปฏิบัติกันมาก่อนท่ีจะมีการอพยพทางเรือ ซึ่งความเชื่อเหล่าน้ี ได้แก่ความเชื่อเร่ืองผี ดังน้ัน จึงกล่าวได้ว่าความเชื่อถือของเย้าจึงเป็นการผสมผสานกันระหว่างความเชื่อท่ีได้รับอิทธิพลมาจากลัทธิเต๋ากับการเชื่อถือผี เย้าท่ีนับถือพุทธน้ันยังมีการนับถือผีอยู่ แต่พวกท่ีนับถือศาสนาคริสต์น้ันไม่มีการเล้ียงผี ความเชื่อถือมีดงั น้ีคือ ผีบรรพบุรุษ เย้านับถือผีบรรพบุรุษของคนท่ีตายไปแล้วเพียง 4 รุ่นเท่านั้น โดยเชื่อว่า เมื่อบรรพบุรุษของตนตายไปแล้วก็จะสิงสถิตอยู่บนสวรรค์และจะคอยดูแลปกป้องลูกหลานของตน ผีบรรพบุรุษยังทาหน้าท่ีเป็นตัวแทนติดต่อระหว่างคนท่ีมีชีวิตกับเทวดาหรือผีใหญ่ของตนเองด้วย นอกจากน้ี เย้ายังนับถือและเซ่น ไหว้บูชาเบ้ียนฮู ซึ่งถือว่าเป็นผู้ให้กาเนิดเย้าซึ่งมีกาเนิดมาต้ังแต่ประมาณ 2,000 ปี ก่อนคริสตศักราชเมื่อมีการประกอบพิธีกรรมตา่ ง ๆ กจ็ ะเชิญบรรพบรุ ุษของตนมาสิงสถิตอยู่ในบ้านและจะเชิญเบ้ียนฮูมาในพิธีท่ีสาคัญๆเช่น งานศพงานแต่งงาน เมื่อเสร็จพิธีก็จะเชิญกลับไป การเซ่นไหว้ผีบรรพบุรุษน้ี ย่อมได้รับความปกป้องคุ้มครองจาก ผีบรรพบุรุษเป็นอย่างดี และในทางตรงกันข้ามหากท่ีฝังศพหรือกระดูกของบรรพบุรุษถูกรบกวนหรือขาดการเซ่น ไหว้กจ็ ะทาให้ลกู หลานเจ็บปว่ ยด้วย ผีฟ้า ซึ่งเย้าถอืว่าเป็นทูตสวรรค์ ผีใหญ่ (จุ ซ้ง เมี้ยน) เย้าได้บนบานต่อผีใหญ่ไว้เมื่อครั้งอพยพทางเรือและเมื่อข้ึนฝ่ังได้จึงทาการเล้ียงผีใหญ่มาตลอด การนับถือผีใหญ่นเี้ ย้าได้รบั อทิ ธพิ ลมาจากลัทธิเตา๋ ผีใหญ่ท่เี ย้านบั ถือน้เี ปน็ ภาพวาดของเทวดาซึ่งมีทงั้ หมด 17 ภาพ บางชดุ อาจมีภาพบรรพบุรษุ ของตนอีกภาพหนึ่งรวมเป็น 18 ภาพ เทวดาใน

7ภาพแต่ละภาพนั้นมีอานาจหน้าท่ีท่ีแตกต่างกันทั้งในสวรรค์และนรก แต่ภาพท่ีสาคัญนั้นมีเพียง 3 ภาพ เรียกว่าฟามซิง หรือผีสามดาว ซึ่งถือว่ามีอานาจสูงสุด โดยปกติแล้ว เย้าจะม้วนเก็บภาพเหล่าน้ีไว้ในห่อผ้าท่ีเรียกว่า เมี้ยนดับ และจะนามาแขวนในพิธีทาบุญ (กว่าตงั้ ) พิธีโตโซและพิธีศพเท่านนั้ ผที ั่วไป เย้าเชอ่ื วา่ ทกุ หนทกุ แห่งมีผี เชน่ ผีป่า ผีนา้ ผีภูเขา เป็นตน้ ผีเหลา่ นีม้ ีท้ังผีดีและผีร้าย ผีที่ดีจะสงิ สถิตอยู่บนสวรรค์ สว่ นผีที่ช่ัวรา้ ยมักจะอยู่ตามตน้ ไม้และมกั จะทาอันตรายผู้อื่น เย้าจึงมีการประกอบพิธีกรรมทีเ่ กี่ยวกับผีเหลา่ นี้ เชน่ การเล้ียงผีท้องถิน่(ซิบ ตา่ ปงุ้ เมีย้ น) การไล่ผีช่วั ร้าย (ชุ่น ปา้ ย) เป็นต้น ขวัญ เย้าเชื่อว่าในร่างกายของคนเรามีขวัญ (เวิ่น) อยู่ตามอวัยวะส่วนต่างๆ ของร่าง ก าย ท้ังห มด 12 แ ห่ ง ไ ด้แ ก่ ตา หู ปากคอ แขน หน้าอก ท้อง ขา ข้างหัว ด้านซ้าย ข้างหัวด้านขวา เท้า และมือ แต่ขวัญขวองเด็กอายุต่ากว่า 12 ขวบนั้นยังไม่แน่นอนว่าจะอยู่กับตัวเด็กตลอดไปหรือไม่ จึงเรียกว่าแปง เมื่อขวัญแห่งใดแห่งหนึ่งตกใจหรือออกจากร่างไป จะทาให้เจ้าของร่างกายเจ็บป่วย ดังนั้น การเรียกขวัญ จึงเป็นวิธีหนึ่งทส่ี ามารถรักษาอาการเจบ็ ปว่ ยได้ ฤกษ์ ยำม และโชคลำง ในการประกอบกิจกรรมหรือพิธกี รรมต่าง ๆ เชน่ การแต่งงาน ข้ึนบ้านใหม่ การปลูกพืช การติดต่องาน เป็นต้น มักจะดูวัน เวลา เหมาะสมในการประกอบกิจกรรมเหล่าน้ี โดยจะยึดตามหลักของจีน นอกจากน้ีเย้ายังมีความเชื่อในเร่ืองโชคลางอีกด้วย เขาจะเล่ือน หรือยกเลิกการประกอบพิธีกรรม หากมีส่ิงไม่ดีท่ีเชื่อว่าจะเป็นลางเกิดข้ึน เช่น อาจงดการสู่ขอ หรือการหม้ัน เมื่อเห็นงูเล้ือยผ่านหน้าขบวนท่ีจะไปสขู่ อหมั้นนน้ั

8การปกครอง เย้ามีหัวหน้าเผ่าท่ีมีอาจสูงสุดในการปกครอง ในแต่ละหมู่บ้านจะมีหัวหน้าหมู่บ้าน หมอผีประจาหมู่บา้ นและคณะผู้อาวโุ สร่วมกนั ปกครองหมู่บ้าน แต่ละฝ่ายจะมีที่มาและอานาจในการปกครองดงั น้คี ือ หัวหน้ำหมู่บ้ำน หัวหน้าหมู่บ้านมาจากการเลือกต้ังของคนในหมู่บ้าน แต่ในทางปฏิบัติผู้ท่ีได้รับการเลือกมาเป็นหัวหน้าหมู่บ้านน้ัน มักจะมาจากกลุ่มแซ่ท่ีใหญ่ท่ีสุดในหมู่บ้าน หรือมาจากกลุ่มผู้ท่ีก่อต้ังหมู่บ้าน หัวหน้าหมู่บ้านน้ีอาจได้รับการแต่งต้ังจากทางราชการให้เป็นผู้ใหญ่หรือผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้านด้วยก็ได้ หัวหน้าหมู่บ้านมีหน้าท่ีหลักในการตดิ ต่อประสานงานกับทางราชการหรือบุคคลภายนอก นอกจากนีย้ ังมีหน้าท่ีร่วมกับผู้นาอ่ืนๆ ในการปกครองหมู่บ้านด้วย หมอผี หมอผีเปน็ ผู้ประกอบพธิ กี รรมต่างๆ ตามประเพณีให้แก่ชาวบ้านเริ่มตั้งแต่เกิดจนตาย และประเพณีของส่วนรวมด้วย หมอผีจะต้องเ ป็ น ผู้ ท่ี ส า ม า ร ถ อ่ า น แ ล ะ เ ขี ย น ภ า ษ า จี นได้ เพื่อท่ีจะได้อ่านตาราและบันทึกเร่ืองราวท่ีเกี่ยวกับประเพณีและพิธีกรรมต่าง ๆ ต้องฝึกฝนตัวเอง เมื่อมีความรู้และความสามารถพอท่ีจะประกอบพิธีกรรมได้ก็จะเข้าพิธีรับการถ่ายทอดเป็นหมอผี หมอผีเย้าจะแบ่งออกเป็นหมอผีใหญ่และหมอผีเล็ก หมอผีใหญ่ประกอบพิธีทุกอย่างต้ังแต่เกิดจนตาย รวมทั้งพิธีของหมู่บ้านด้วย ส่วนหมอผีเล็กประกอบพิธีกรรมย่อย ๆ เท่าน้ัน เช่น เรียกขวัญ เล้ียงผีบ้าน หมอผีมีอานาจท่ีจะให้คาแนะนาตักเตอื นชาวบา้ นได้และร่วมกบั ผู้นาอน่ื ๆ ในการปกครองหมู่บ้านด้วย

9 ผู้อำวุโส เย้าถือว่าผู้อาวุโสเป็นผู้ท่ีมีประสบการณ์และมีความรู้ความสามารถในด้านต่าง ๆ จึงได้รับการเคารพและนับถือจากคนในหมู่บ้านแต่ละกลุ่มสายแซ่สกุลและมีผู้อาวโุ สของตนคอยดูแลและปกครองลกู หลานของตน ผู้อาวุโสแต่ละกลมุ่ แซ่สกลุ นีจ้ ะรวมตัวกันอย่างหลวม ๆ เมื่อมีงานหรือเร่ืองราวสาคัญคณะผู้อาวุโสก็จะมาชุมนุมหรือประชุมร่วมกัน ในกรณีท่ีมีผู้กระทาความผิด หรือมีข้อขัดแย้งระหว่างคนในหมู่บ้าน หัวหน้าหมู่บ้านจะเชิญหมอผีประจาหมู่บ้านและคณะผู้อาวุโสของหมู่บ้านและคณะผู้อาวุโสของหมู่บ้านมาร่วมปรึกษาหารือกันในเร่ืองการตัดสินความและการลงโทษซึ่งมีท้ังการว่ากล่าวตักเตือนและปรับสินไหม ถ้าเป็นเร่ืองเล็ก ๆ น้อย ๆ ส่วนโทษท่ีเกินความสามารถในการตัดสิน คณะผู้ปกครองก็จะส่งให้ทางราชการเป็นผู้พิจารณาตัดสิน ในการปกครองและพัฒนาหมู่บ้านน้ัน หัวหนา้ หมู่บ้านจะปรกึ ษาหารอื กบั หมอผีและคณะผู้อาวุโสในหมู่บ้าน

ประเพณชี วี ิต 10 กำรเกดิ และกำรต้ังช่อื เมื่อมีสมาชิกเกดิ ขนึ้ มาใหม่ในบา้ นจะให้คนนอกบ้านเห็นก่อนไม่ได้ ตอ้ งบอกให้ผีรกู้ ่อนโดยการทาพิธีของเข้าผี (ทิม เมีย้ น ค)ู้ หมอผีทาพิธีทิมเมี้ยนคแู้ ละต้ังชื่อให้เด็กภายใน 1 – 3 วัน หลงั คลอด แต่ต้องเปน็ วันดี หากเป็นวันไม่ดกี ต็ อ้ งเลื่อนไป โดยปกตแิ ล้วชายเย้าจะมีช่อื อย่างน้อย 3 ชือ่ คอื ช่ือเลน่ หรือชือ่ เดก็ ชื่อจริงหรือชอื่ ใหญ่และชอ่ื ผี ชือ่ เล่นหรือชื่อเด็กจะใช้ในตอนทีเ่ ปน็ เด็กอยู่ โดยทว่ั ไปชื่อเดก็ จะมี 2 คา คอื คาแรกเปน็ คาที่แสดงลาดับทเ่ี กิดของผู้ชายตามลาดับดังน้ีคือ เกา๊ โหล ซาน สู อู หลู่ ฉี่ ปา่ เจา๊ ะเสียบ หรือคาแรกอาจตั้งชือ่ ตามเหตกุ ารณ์ตอนท่ีคลอด ส่วนคาท่ีสองจะเป็นคาท่ี 2 ขอพ่อ เช่นบุตรชายคนแรกของนายจ้อยว่าจะต้ังชื่อเก๊าว่าแต่ถ้าเกิดในขณะท่ีมีแขกก็อาจจะตั้งชื่อว่า แคะว่า (แคะ หมายถึงแขก) ส่วนลูกท่ีไม่มีพ่อใช้ชื่อแม่ตามท้าย ส่วนชื่อจริงหรอื ชื่อใหญ่นั้นมี 4 คาด้วยกันคือ คาแรกเป็นชื่อเรียกตามแซ่ คาที่2 เป็นชื่อเรียกตามรุ่นของแต่ละแซ่ เช่น แซ่เต๋ิน คาแรกเป็นชื่อเรียกตามแซ่ คาท่ี 2 เป็นชื่อเรียกตามรุ่นของแต่ละแซ่ เช่น แซ่เต๋ิน (ภาษาจีน เรียกว่าต้ัง) มีชื่อเรียกรุ่น 4 รุ่น คือว่าน ฟุ จ้อย จั่น คาท่ี 3 เป็นชื่อตัว ส่วนคาท่ี 4 เป็นชื่อพ่อตัวอย่างเช่น นายตั้งว่านจ่อย เม้ง ลูกจะมีชื่อเรียกว่าตั้งฟู จั่น จ้อย แต่ท่ีนิยมเรียกกันโดยใช้จริงเพียง 2 คากลางเท่านน้ั เชน่ ว่าน จ้อย และฟจู ่นั แต่เมื่อต้องการบอกแซ่กใ็ ช้แซ่นาหน้าเป็นต้ังว่ายจ้อย, ตงั้ฟจู น่ั ในกรณีท่กี ลัวซ้ากนั ก็ใช้ชอ่ื ตามพ่อตามท้ายอีกเป็นตง้ั ฟุ จั่น จ้อย การตั้งชือ่ จริงจะทาเมื่อลูกทั้งหมดโตแล้ว และจะใช้เรียกเฉพาะในการประกอบพิธีกรรมเท่าน้ัน ชื่อผีน้ันมี 3คา คอื คาทห่ี นึ่งแสดงลาดบั รุ่นของแซ่ คาท่ี 2 จะเป็นชื่อทห่ี มอผีตงั้ ให้ คาท่ี 3 แสดงลาดับท่ีของครอบครัว ส่วนผู้ท่ีเคยผ่านพิธีโตโซมาแล้วก็จะมีคาว่า ล่อง ต่อท้ายชื่อผีอีกคาหน่ึงชื่อผู้หญิงน้ันมีชื่อเพียงชื่อเดียว โดยจะใช้ระบบเดียวกันกับการต้ังชื่อเด็กผู้ชายแต่คาแรกของผู้หญิงนั้น เรียกตามลาดับดังน้ีคือ หวง ไหม ฟาม เฟย ฝัน เอียด ลิว แบ๊ด จ๊ัวะ เช่นลูกผู้หญิงคนโตของนายจ้อยว่ามีช่ือ หมวงว่า ผู้หญิงจะใช้ช่อื นีต้ ลอดไป แต่เมื่อแตง่ งานแล้ว

11จะต้องใช้แซ่ของสามี และถา้ สามีผ่านพิธีโตโซมาแลว้ ก็มีคาว่า ซี ตอ่ เชื่ออกี คาหนึ่ง ซึ่งจะใช้เรียกในพิธีเทา่ นั้น พิธีเรียกขวัญ เมื่อเย้าเจ็บไข้ได้ป่วยหรือได้รับภัยอันตรายก็จะทาพิธีเรียกขวัญ นอกจากนแี้ ล้วยงั นยิ มทจี ะเรียกขวัญอย่างน้อยคนละหน่ึงคร้ังตอ่ ปี แต่เครอ่ื งเซ่นไหว้ท่ใี ช้ในการทาขวัญและพธิ ที ท่ี าจะต้องต่างกันตามช่วงอายุ โดยปกตแิ ล้วจะใช้ไก่และหมู เมื่อมีอายุครบ 12 ปี 30 ปี 35 ปี และ 50 ปี ส่วนเด็กท่ีมีอายุต่ากว่า 12 ปี น้ันจะใช้ไข่ 1 ฟองกับไก่ 1 ตัว พิธีแต่งงำน ชายหญิงเย้า มีอิสระอย่างมากในการเลือกคู่ครองและสามารถมีเพศสัมพันธ์กันก่อนแต่งงานได้ เมื่อทั้งสองฝ่ายเกิดความพอใจ ฝ่ายชายจะมาขอวัน เดือนปี เ กิ ด ข อ ง ส า ว ไ ป ดู ว่ า จ ะ อ ยู่ ด้ ว ย กั น ดีหรือไม่ หากดีก็จะทาการหม้ันและตกลงกันเพ่ือกาหนดวันแต่งงานกัน โดยปกติแล้วการแต่งงานมี 2 แบบ คือแบบใหญ่และแบบเลก็ การแตง่ งานแบบใหญ่ประกอบพิธีทุกอย่างท่ีบ้านเจ้าบ่าว ซึ่งจะใช้เวลาท้ังหมด 3 – 4 วัน เจ้าสาวจะปิดหน้าด้วยผ้าสีแดงท่ีห้อยลงมาจากโครงไม้บนศีรษะ ส่วนการแต่งงานเล็กนั้นจะลดขั้นตอนลงมาโดยจะประกอบพิธีท่ีบ้านเจ้าสาวก่อน จึงไปประกอบพิธีท่ีบ้านเจ้าบ่าว ซึ่งใช้เวลาท้ังหมดรวม 2 วัน ในกรณีท่ฝี ่ายชายไม่มีเงินพอท่จี ะจ่ายค่าตัวเจ้าสาวไดก้ ็จะต้องไปอยู่ช่วยทางานท่ีบา้ นฝ่ายหญิงเปน็ ค่าตัวเจ้าสาวตามระยะเวลาที่ตกลงกัน มี 3 ปี 6 ปี และ 12 ปีโดยปกติแล้วเย้าจะแต่งงานกับเย้าด้วยกัน มีนิยมท่ีจะแต่งงานกันภายในกลุ่มแซ่เดียวกัน แต่ถ้าเป็นกลุ่มแซ่ย่อยเดียวกันจะต้องห่างกันอย่างน้อย 3 รุ่นข้ึนไป เย้าสามารถมีภรรยาได้หลายคน แต่การแตง่ งานครง้ั ใหม่จะต้องไดร้ ับความเห็นชอบจากคนแรกเสียก่อน สว่ นมากคนท่มี ีฐานะดีเท่านน้ั ทีจ่ ะมีภรรยาหลายคนได้การหย่าร้างนั้นไม่ค่อยปรากฏ แต่ตามประเพณีนั้น หากฝ่ายภรรยาคบชู้ สามีอาจขอหย่าและเรียกปรับชายชู้และภรรยา แต่ถ้าหากสามีต้องการหย่าโดยทีภ่ รรยาไม่มีความผิดจะเรียกค่าปรับไม่ได้

12 พิธีทำบุญ (กว่าต้ัง)คาว่า “กว่าต้ัง” ในภาษาเย้ามีความหมายว่าแขวนตะเกียง ซึ่งน่าจะหมายความว่า เป็นการทาบุญเพ่ือให้เกิดความสว่างขึ้น และถือว่าผู้ท่ีผ่านพิธีน้ีแล้วจะมีตะเกียง 3 ดวง แต่เย้าพยายามท่ีจะแปลความหมายว่าการบวชเพื่อให้ชาวพุทธเข้าใจความรู้สึกได้ดีขึน้ พิธีนีไ้ ด้รับอทิ ธพิ ลมาจากลัทธเิ ตา๋ จะเห็นไดว้ ่า ในการประกอบพธิ กี ว่าต้ังน่ีจะต้องนาภาพผีใหญ่ท้ังหมดแขวนเพ่ือเป็นสักขีพยานว่าบุคคลเหล่าน้ีได้ทาบุญแล้ว และจะได้ข้ึนสวรรค์เมื่อตายไป จุดสาคัญของพิธีน้ีคือการถ่ายทอดอานาจบารมีจากหมอผี ซึ่งขณะท่ีกาลังทาพิธีน้ีหมอผีจะมีฐานะเป็นอาจารย์ของผู้เข้าร่วมพิธีอีกฐานะหน่ึง และผู้ผ่านพิ ธี น้ี จ ะ ต้ อ ง เ รี ย ก ผู้ ท่ี ถ่ า ย ท อ ด บุ ญ บ า ร มี น้ี ว่ า อ า จ า ร ย์ตลอดไป (ผู้ท่ีเป็นอาจารย์ไม่จาเป็นต้องเป็นหมอผีเสมอไปแต่ต้องผ่านการทาพิธี “กว่าต้ัง”หรือโตโซ) ส่วนพิธีทาบุญแขวนตะเกยี งในระดบั ทีส่ ูงขนึ้ ไปเรียกว่าโตโซ ผู้ที่ผ่านพธิ โี ตโซน้ีจะมีตะเกียงท้ังหมด 12 ดวงโตโซน้ีจะใช้หมอผีอย่างนอ้ ย 12 คน และต้องมีภาพผีใหญท่ งั้ 12 ชุด ใช้เวลาประกอบพิธีท้ังหมด 7 วัน พิธีศพ ศพนั้นจะฝังหรือจะเผาก็ได้ ข้ึนอยู่กับความประสงค์ของญาติผู้ตายและสภาพพ้ืนท่ีของแต่ละหมู่บ้าน ส่ิงท่ีสาคัญคือความสะดวกในกาฝังหรือเผาและศพหรือกระดกู ของผู้อาวโุ สทฝี ังไว้จะตอ้ งไม่ถกู รบกวนจากผู้อื่น ในปัจจบุ ันน้ีเย้านิยมเผากอ่ นแล้วจึงนากระดกู ไปฝงั ในที่ที่ปลอดภยั ปราศจากการรบกวนใด ๆ ศพท่ตี ายดีจะต้องนาศพหรือกระดกู ไปฝงั สว่ นศพเด็กที่มีอายุตา่ กวา่ 12 ปี ศพท่ีตายจากเหตุไม่ปกติ และศพของผู้ชายท่ีไม่เคยผ่านพิธีกว่าต้ังมาก่อน ก็ไม่จาเป็นท่ีจะต้องเลือกท่ีฝังมากนักอาจฝังท่ีใดก็ได้ หรือเผาเลยก็ได้ สาหรับศพของผู้ท่ีเคยผ่านพิธีโตโซและภรรยาจะทาพิธีส่งวิญญาณให้ข้ึนสวรรค์ และต้องมีการเล้ียงผีใหญ่ ในพิธีศพนั้นจะต้องนาภาพผีใหญ่มาแขวนดว้ ย

13เทศกาลและประเพณีสาคัญ เย้าจะนับ วัน เดือน ปี ตามแบบปฏิทินของจีนคือในรอบ 1 ปี จะมีเดือนท้ังหมด 12เดือน เดือนใหญ่มี 30 วัน และเดือนเล็กจะมี 29 วัน เย้าไม่มีการนับวันเป็นสัปดาห์แต่จะนับเป็นรอบ 12 วัน โดยเรียกชื่อวัน เป็นสัตว์ 12 ชื่อเหมือนกันรอบ 12 ปี เทศกาล และประเพณีที่สาคญั ของเย้ามีดังน้ี วันตรุษจีน มีการประกอบพิธีท้ังหมด 3 วัน โดยวันแรกถือว่าเป็นวันส้ินปีเก่า จะเตรียมของใช้ที่ใช้ทุกอย่างให้เรียบร้อย วันสนิ้ ปีนี้ เขาจะชักผ้า ทาความสะอาดบ้าน วนั นี้จะเป็นวันสุดท้ายท่ีจะทาการเซ่นไหว้ผีบรรพบุรุษซึ่งบางบ้านอาจได้ทามาก่อนแล้วภายใน 1 สัปดาห์วันท่ี 2 ซึ่งตรงกับวันตรุษจีนน้ันถือว่าเป็นวันปีใหม่ หรือวันถือ เย้าจะทาแต่ส่ิงท่ีเป็นมงคลเท่าน้ัน เช่น สอนให้เด็กเรียนหนังสือ หัดให้เด็กทางาน นาส่ิงท่ีดีข้างบ้านและจะไม่ทาบางส่ิงบางอย่างท่ีถือว่าเร่ืองไม่ดี เช่น จ่ายเงิน ทางานหนัก ส่วนวันท่ี 3 นั้น ตามประเพณีแล้ว เย้าจะไปทาความเคารพบุคคลท่ีเคารพนับถือ แต่ในปัจจุบันน้ีทากันในบางหมู่บ้านเท่านนั้ เทศกำลเซ้งเมง้ ตรงกับวนั เซง็ เม้งของคนจนี เย้าจะทาพธิ ีเซ่นไหว้ผีบรรพบรุ ุษและหยุดงาน 1 วัน เทศกำลเจียะเจียบเฝย ตรงกับวันท่ี 14 เดือน 7 (ตรงกับสารทจีน) ตามปฏิทินจีน เทศกาลน้ีเย้าถือว่าเป็นวันปีใหม่ของผีท้ังหลายและเป็นเทศกาลท่ีสาคัญก่อนท่ีจะถึงวันท่ี 14 หน่ึงวัน เขาจะเตรียมส่ิงของต่าง ๆ ท่ีจะใช้ในพิธีกรรม เช่น กระดาษ ขนม เมื่อถึงวันท่ี 14 จะทาการเซ่นไหว้ผีต่าง ๆ ท้ังหมด วันท่ี 15 เดือน ถือว่าเป็นปล่อยผี จะไม่ไปทางานในไร่นอกจากน้ีแล้ว เย้ามีวันหยุดตามประเพณีเรียกว่าวันกรรม ซึ่งมีวันกรรมเสือ วนั กรรมนก วนั กรรมหนู วนั กรรมฟ้า และวนั กรรมเซ้งเม้ง เปน็ ต้น

14ข้อห้ำมและข้อปฏบิ ตั บิ ำงประกำรเฉพำะบคุ คลภำยนอก– ห้ามเข้าหมู่บ้าน วันเสอื วันแรกของปีใหม่และวันต่อไป รวม 2 วัน– ห้ามเข้าในบา้ น เมื่อมีเดก็ เกิดใหม่ 1 – 3 วนั แรกจนกวา่ หมอผีจะทาพิธเี สร็จ– ห้ามเข้าในบา้ นเมือ่ มีพิธีเล้ียงผีใหญ่ พิธีสะเดาะเคราะห์ และขอตม้ กลัน่ สุราข้อปฏบิ ัติในขณะรับประทำนอำหำร– ควรน่ังในทท่ี ่ีเจา้ ของบ้านกาหนดให้นง่ั ไม่ควรสง่ เสยี งดัง– ไม่ควรปกั ตะเกียบบนถ้วยขา้ วเหมือนการปักธูป– ห้ามควา่ ถ้วยขา้ วหรือแก้วเหลา้– เวลามีการเล้ียงผีไม่ควรรบั ประทานอาหารก่อนเจา้ ของบ้านและไม่ควรรบั ประทานไก่หรือไขท่ ใ่ี ช้เลยี้ งผี– ห้ามนาผลผลติ ครั้งแรกทเ่ี กบ็ เก่ยี วได้มารับประทาน– ห้ามรบั ประทานเน้ือสนุ ักในหมู่บ้าน– ห้ามทงิ้ สิง่ ปฏิกูลต่าง ๆ ในบริเวณประตผู ี– ห้ามยิงปืนในหมู่บ้าน– ห้ามจับหิง้ ฝีและหา้ มจบั ภาพผีใหญ่ในบา้ น– ห้ามปีนข้นึ ยุ้งข้าว หรือยุ้งข้าวโพด– ห้ามเข้าห้องนอนก่อนได้รับอนุญาต– ห้ามพูดขู่เดก็ ว่าจะเอาของมีคม หรืออาวุธทาร้ายเดก็

คบรรณำนกุ รม ส วั ส ดี .2560.ช น เ ผ่ ำ เ มี่ ย น ห รื อ เ ย้ ำ (ร ะ บ บ อ อ น ไ ล น์ ). แ ห ล่ ง ท่ี ม าhttp://www.sawadee.co.th/thailand/hilltribes/mien.html (10 ตุลำคม 2561 ) กองก๋อยซิต้ีของคนรักบ้านเกิด.2558.ข้อมูลชนเผ่าเย้า (ระบบออนไลน์). แหล่งท่ีมาhttps://sopa2006.wordpress.com (10 ตลุ ำคม 2561 )