มะค่าแต้

มะค่าแ ้ต มะค่าแต้ มะค่าแต้ ชอ่ื สามญั ชือ่ วทิ ยาศาสตร์ Ma kha num Sindora siamensis Miq. (ชือ่ พ้องวิทยาศาสตร์ Galedupa cochinchinensis (Baill.) Prain, Galedupa siamensis (Teijsm.) Prain, Sindora cochinchinensis Baill., Sindora siamensis var. siamensis, Sindora wallichii var. siamensis (Teijsm.) Baker) จดั อย่ใู นวงศ์ถ่ัว (FABACEAE หรือ LEGUMINOSAE) และอย่ใู นวงศย์ ่อย ราชพฤกษ์ (CAESALPINIOIDEAE หรือ CAESALPINIACEAE) สมนุ ไพรมะคา่ แต้ มชี ่ือทอ้ งถ่นิ อื่น ๆ วา่ มะค่าหยุม มะค่าหนาม (ภาคเหนอื ), แต้ (ภาคอีสาน), มะค่าหนาม มะค่าแต้ มะคา่ ลงิ (ภาคกลาง), กอกก้อ (ชาวบน-นครราชสมี า), กอเกา๊ ะ ก้าเกาะ (เขมร-สรุ นิ ทร)์ , กรอ ก๊อส (เขมร-พระตะบอง), แต้หนาม เป็นต้น Note : ต้นมะคา่ แต้เปน็ ต้นไมป้ ระจำจังหวดั สรุ นิ ทร์

ลกั ษณะของมะค่าแต้ ตน้ มะค่าแต้ มเี ขตการกระจายพันธ์ุจากภูมิภาคอนิ โดจีนจนถงึ มาเลเซยี ในประเทศไทยสามารถพบได้ ตามปา่ เต็งรงั ปา่ เบญจพรรณแลง้ ป่าโคกขา่ ว ปา่ ผลัดใบ ป่าดิบแล้ง และป่าชายหาดท่รี ะดับใกล้กบั นำ้ ทะเลไป จนถึงท่รี ะดับความสงู 400 เมตร โดยจัดเปน็ ไมย้ นื ตน้ มคี วามสงู ของตน้ ประมาณ 10-15 เมตร แตกกงิ่ กา้ นแผ่ กว้าง มีเรอื นยอดเปน็ รูปรม่ หรอื เปน็ ทรงเจดียต์ ่ำ ก่งิ ออ่ นและยอดออ่ นมีขนสีน้ำตาล เปลือกต้นเรยี บเป็นสีเทา คล้ำ ขยายพนั ธ์ุด้วยวิธกี ารเพาะเมล็ดและวธิ กี ารตอนกิง่ ใบมะคา่ แต้ ใบเป็นใบประกอบแบบขนนกออกเรยี งสลับ มีใบยอ่ ยประมาณ 3-4 ใบ แกนชอ่ ใบยาว ประมาณ 2-4 เซนตเิ มตร ลักษณะของใบเปน็ รูปรีหรือรูปไข่ ปลายใบเวา้ ตื้น โคนใบเป็นรูปลม่ิ สว่ นขอบใบเปน็ คลื่น ใบมขี นาดกวา้ งประมาณ 3-8 เซนตเิ มตรและยาวประมาณ 6-15 เซนติเมตร แผน่ ใบหนา แผน่ ใบด้านบน มขี นหยาบ สว่ นด้านทอ้ งใบมีขนนุ่ม

ดอกมะค่าแต้ ออกดอกเปน็ ช่อตามซอกใบหรอื ตามปลายกิ่ง ช่อดอกยาวประมาณ 10-25 เซนติเมตร ดอกเป็นสีเหลืองแกมเขียว มีกลบี เลี้ยงหนา 4 กลีบ ลกั ษณะเปน็ รปู ไขก่ ว้าง ปลายกลบี มีหนามขนาดเลก็ ส่วน กลีบดอกยาวประมาณ 7 มิลลเิ มตร ดอกมเี กสรเพศผู้ 10 กา้ น และมี 2 กา้ นใหญ่กว่าก้านอื่น ๆ ดา้ นนอกดอก มขี นสนี ำ้ ตาล กา้ นดอกยาวประมาณ 0.2-0.4 เซนตเิ มตร โดยจะออกดอกในชว่ งเดือนมีนาคมถงึ เดอื น พฤษภาคม ผลมะค่าแต้ ออกผลเป็นฝกั เด่ียวแบนคอ่ นข้างกลม ทีผ่ ิวเปลอื กมีหนามแหลมอยู่ทว่ั ไป ผลเปน็ รปู ไข่ กว้างหรอื เป็นรปู โล่ โคนเบีย้ วและมกั มีตง่ิ แหลม มีขนาดเส้นผ่านศนู ยก์ ลางประมาณ 4.5-10 เซนติเมตร พอ แหง้ จะแตกออกเปน็ 2 ซีก ภายในมีเมล็ดสีดำประมาณ 1-3 เมลด็ โดยผลจะแกใ่ นชว่ งเดือนกรกฎาคมถึงเดือน กนั ยายน

สรรพคณุ ของมะคา่ แต้ เปลือก ใชต้ ม้ แกซ้ าง แกล้ ้นิ เปน็ ฝ้า (เปลอื ก) ปุ่มทเ่ี ปลือกมีรสเมาเบอื่ ใช้ต้มกับน้ำดื่มเปน็ ยาแก้พยาธิ สว่ นเมลด็ มีรสเมาเบื่อ สขุ ุมเปน็ ยาขบั พยาธิเชน่ กนั (ปมุ่ เปลอื ก, เมลด็ ) ป่มุ ที่เปลอื กนำมาต้มรมใหห้ วั ริดสีดวงทวารหนักฝอ่ ได้ (ปุ่มเปลือก, ผล) สว่ น เมลด็ มีรสเบ่อื ขม ทำใหร้ ดิ สดี วงทวารแหง้ (เมลด็ ) เปลอื กตน้ มะค่าแต้ใช้ผสมกับเปลอื กต้นมะกอกเหลยี่ ม เปลอื กตน้ หนามทนั เปลอื กต้นยางยา และรากถัว่ แปบชา้ ง นำมาตม้ กับนำ้ ดื่มเป็นยาแก้อีสุกอีใส (เปลือกต้น) ใช้เป็นยาแก้โรคผิวหนงั (ผล, ปมุ่ เปลือก, เมล็ด) ประโยชน์ของมะค่าแต้ เมอ่ื นำมาเผาไฟแลว้ กะเทาะเปลือกออก เอาแตเ่ น้อื ขา้ งในมารบั ประทานเป็น เมล็ดแก่ อาหารว่างได้ โดยเนื้อจะมลี ักษณะแขง็ ๆ คลา้ ยกบั เมลด็ มะขามและมีรสมัน ฝกั และเปลือก ใหน้ ้ำฝาดชนิด Catechol และ Pyrogallol ใชส้ ำหรับฟอกหนัง ส่วนเปลอื กตน้ จะนิยมนำมาใช้ย้อมสเี ส้นไหม ยอ้ มแห โดยจะให้สแี ดง เนื้อไม้ ในด้านเชื้อเพลงิ สามารถนำมาใชท้ ำเปน็ ถา่ นไดด้ ี โดยจะให้ความรอ้ นไดส้ งู ถึง 7,347 แคลอรีตอ่ กรมั เป็นสนี ้ำตาล่อนหรอื เปน็ สีน้ำตาลแก่ เม่ือทิ้งไวน้ าน ๆ จะเปลีย่ นเป็นสีเขม้ ข้นึ มี เส้นสีเข้มกว่าสลับกับเนื้อไม้ที่ค่อนข้างหยาบ เส้ียนสนแตส่ มำ่ เสมอ มีความ แข็งแรงทนทาน ทนต่อปลวกไดด้ ี เล่ือย ผา่ ไสกบตบแต่งได้ยาก สามารถนำมาใช้ ในการก่อสร้างอาคารบ้านเรือนได้ดี แต่จะมขี นาดไม่ใหญ่มากนกั ใช้ทำเสา รอด ตง พ้นื พื้นรอง เครื่องเรือน เครือ่ งบน เครื่องมือทางการเกษตร เครือ่ งเกวยี น เครอื่ งไถนา หมอนรองรางรถไฟ ลูกกลง้ิ นาเกลือ กระดูกเรือ หรอื ใชท้ ำโครง เรือใบเดนิ ทะเล ฯลฯ