สำนวนและภาพพจน์

สำนวนและภำพพจน์

สำนวน สำนวน หมำยถงึ ถอ้ ยคำท่เี รยี บเรยี งเป็นขอ้ ควำมท่ีมีควำมหมำยแฝง นำมำใชใ้ หม้ ีควำมหมำยแตกต่ำงไป จำกควำมหมำยเดิมของคำ ๆ น้นั หรอื อำจจะมคี วำมหมำยคลำ้ ยกบั ควำมหมำยเดิมของคำท่นี ำมำประสมกนั แตก่ ไ็ ม่ เหมือนกบั ควำมหมำยเดิมทเี ดียว เป็นควำมหมำยในเชิงเปรยี บเทยี บ กนิ ควำมกวำ้ งหรอื ลกึ ซ้ึง มคี วำมคมคำย สละสลวย ตอ้ งอำศยั กำรตคี วำมจงึ จะเขำ้ ใจ

ท่มี ำของสำนวนไทย 1. มีท่มี ำจำกธรรมชำติ เป็นสำนวนท่เี ทยี บเคยี งมำจำกสง่ิ ท่เี กดิ ข้ึนตำมธรรมชำติ ตวั อย่ำง นำ้ ท่วมทุ่ง ผกั บุง้ โหรงเหรง ขำวเป็นสำสเี มด็ ใน 2. ท่มี ำจำกวฒั นธรรมกำรดำรงชีวิต เช่น ปจั จยั ส่ี อำหำร เคร่อื งนุ่งหม่ ท่อี ยู่อำศยั พำหนะ เป็ นตน้ ตวั อยำ่ ง กนิ ปูนรอ้ นทอ้ ง เกลยี ดตวั กนิ ไข่ เกลยี ดปลำไหลกนิ นำ้ แกง 3. ท่มี ำจำกวฒั นธรรมทำงสงั คม เช่น กำรทำมำหำกนิ กำรกระทำ ประเพณี กำรละเลน่ กำรศึกษำ กำรเมอื งกำรปกครอง เป็ นตน้ ตวั อยำ่ ง ทำนำบนหลงั คน จบั ปลำสองมอื

ท่มี ำของสำนวนไทย 4. ท่มี ำจำกวฒั นธรรมทำงจติ ใจ เช่น ทำงศำสนำและควำมเช่ือ ตวั อย่ำง กรวดนำ้ ควำ่ ขนั ปิดทองหลงั พระ 5.ท่มี ำจำกวฒั นธรรมทำงศิลปะ เช่น กำรแสดง ดนตรี เป็นตน้ ตวั อยำ่ ง ประสมโรง ชกั ใย 6.ท่มี ำจำกวฒั นธรรมทำงภำษำ วรรณคดี ตำนำน นิทำน ประวตั ศิ ำสตร์ เป็นตน้ ตวั อยำ่ ง ทเ่ี ท่ำแมวด้นิ ตำย ว่ำแต่เขำอเิ หนำเป็ นเอง

ลกั ษณะของสำนวนไทย เน้ือหำเกย่ี วกบั รูปรำ่ ง หนำ้ ตำ ผิวพรรณ และกริ ยิ ำท่ำทำง ตวั อยำ่ ง พบไมง้ ำมเมอ่ื ขวำนบ่นิ สวยแต่รูปจูบไม่หอม เน้ือหำเก่ยี วกบั ลกั ษณะนิสยั กริ ยิ ำอำกำรและพฤตกิ รรม ตวั อย่ำง ปลำกระด่ไี ดน้ ำ้ ลงิ หลอกเจำ้ เน้ือหำเกย่ี วกบั จติ ใจ อำรมณ์ ควำมรูส้ กึ ตวั อยำ่ ง ตบหวั ลูบหลงั เน้ือหำเกย่ี วกบั กำรพูด ตวั อยำ่ ง ขวำนผ่ำซำก บำ่ งช่ำงยุ

ลกั ษณะของสำนวนไทย เน้ือหำเก่ยี วกบั ควำมรกั กำรมคี ู่ และกำรครองเรอื น ตวั อยำ่ ง กนิ นำ้ ใตศ้ อก ปลูกเรือนตำมใจผูอ้ ยู่ ผูกอู่ตำมใจผูน้ อน เน้ือหำเกย่ี วกบั กำรศึกษำหำควำมรู้ และกำรอบรมสงั่ สอน ตวั อยำ่ ง หนอนหนงั สอื ฝนทง่ั ใหเ้ ป็นเข็ม เน้ือหำเกย่ี วกบั ควำมเป็ นอยู่ อำชีพ กำรทำงำน กำรทำมำหำกนิ และกำรดำรงชีวติ ตวั อย่ำง สบิ พ่อคำ้ ไม่เท่ำพระยำเล้ยี ง ทำนำบนหลงั คน เตน้ กนิ รำกนิ

ลกั ษณะของสำนวนไทย เน้ือหำเก่ยี วกบั กำรอยู่ร่วมกนั ในสงั คม กำรเมือง กำรปกครอง ตวั อยำ่ ง ขนทรำยเขำ้ วดั เน้ือหำเกย่ี วกบั คุณธรรม กำรเตอื นสตแิ ละคำสอนต่ำง ๆ ตวั อยำ่ ง คดในขอ้ งอในกระดูก รกั ดีหำมจว่ั รกั ช่วั หำมเสำ เน้ือหำเกย่ี วกบั เหตกุ ำรณ์ สถำนกำรณ์ เวลำ ระยะทำงและสถำนท่ี ตวั อยำ่ ง ไกลปืนเทย่ี ง

สำนวนท่เี กดิ ข้ึนใหม่ 1. สำนวนท่เี กดิ จำกวงกำรสอ่ื มวลชน เช่น ไปไม่ถึงดวงดำว (ไม่สำเรจ็ ไม่บรรลวุ ตั ถปุ ระสงคต์ ำมท่คี ดิ ไว)้ ไฟเขียว (อนุมตั ิ อนุญำตใหด้ ำเนินกำรได)้ กระแส (กำลงั เป็นท่สี นใจหรือเป็นท่นี ิยมมำก) เป็นตน้ 2. สำนวนท่เี กดิ จำกวงกำรเมือง เช่น โปร่งใส (ชดั เจน ไม่มีลบั ลมคนใน) รำกหญำ้ (ประชำชนสว่ นใหญ่ของประเทศซ่งึ มกั มฐี ำนะยำกจนและดอ้ ยโอกำสทำงสงั คม) คนื หมำหอน (คนื สดุ ทำ้ ยกอ่ นวนั เลอื กตง้ั ซ่ึงหวั คะแนนเดินไปตำมบำ้ นตำ่ ง ๆ เพ่อื จำ่ ยเงนิ ซ้ือเสยี ง) เป็นตน้ 3. สำนวนท่เี กดิ จำกวงกำรโฆษณำ เช่น ภำษำดอกไม้ (คำพูดท่ไี พเรำะ ร่นื หู พูดไป ทำงท่ดี ี) มรี ะดบั (คณุ ภำพดี มมี ำตรฐำน สูง) ซ่ำจนหยดสุดทำ้ ย (ซ่ำมำก) เป็นตน้

สำนวนท่เี กดิ ข้ึนใหม่  4. สำนวนท่เี กดิ จำกวงกำรบนั เทงิ เช่น ตดั สำยสะดือ (เป็นผูช้ กั นำเขำ้ สูว่ งกำรและทำใหม้ ีช่ือเสยี งเป็ นท่รี ูจ้ กั ในวงกำร เป็นครง้ั แรก) เจด๊ นั (ผูห้ ญิงท่สี ง่ เสรมิ ผลกั ดนั ใหผ้ ูอ้ อ่ นประสบกำรณ์ไดป้ ระสบควำมสำเรจ็ ) ขโมยซีน (แย่งกำรเป็นข่ำวจำก ผูท้ ่คี วรจะเป็นข่ำว) เป็นตน้  5. สำนวนท่แี ปลมำจำกภำษำต่ำงประเทศ เช่น เเกะดำ (black sheep ใชห้ มำยถงึ คนชวั่ ในกลมุ่ คนดี) ลน่ื เหมอื นปลำไหล (slippery as eel ใชห้ มำยถงึ (คน)ท่เี ช่ือถอื ไดย้ ำกเพรำะเป็ นคนตลบตะแลง พลกิ แพลงกลบั กลอก หรอื หลบเล่ยี งไปมำได้ คลอ่ งแคลว่ ) เป็นตน้

ภำพพจน์ ภำพพจน์ คอื กำรใชถ้ อ้ ยคำสำนวนโวหำร ท่ที ำใหผ้ ูร้ บั สำรเกดิ มโนภำพหรอื ท่เี รยี กว่ำ “ภำพในใจ” เกดิ จนิ ตนำกำร ถ่ำยทอดอำรมณ์ ทำใหม้ ีควำมรูส้ กึ รว่ มตรงตำมควำมปรำรถนำของผูส้ ง่ สำร โดยใชก้ ลวธิ หี รอื ชน้ั เชิง ในกำรเรยี บเรียงถอ้ ยคำใหม้ ีพลงั ท่จี ะสมั ผสั อำรมณ์ของผูอ้ ำ่ นจนเกดิ ควำมประทบั ใจ เกดิ ควำมเขำ้ ใจลกึ ซ้งึ และเกดิ ควำมรูส้ กึ คลอ้ ยตำมมำกกว่ำถอ้ ยคำท่ีกล่ำวอย่ำงตรงไปตรงมำ กำรใชภ้ ำษำอย่ำงมีภำพพจนจ์ งึ เป็ นชน้ั เชิงทำงภำษำ เป็นกลวธิ ปี ระกำรหน่ึงท่สี ำมำรถใชป้ ระกอบกำรสอ่ื สำรเพ่อื โนม้ นำ้ วใจหรอื จูงใจใหเ้ หน็ ภำพตำม ก่อใหเ้ กดิ อำรมณ์ ควำมรูส้ กึ หรอื ควำมเหน็ คลอ้ ยตำมได้

อปุ มำ 1. อปุ มำ เป็นกำรเปรยี บว่ำสง่ิ หน่ึง “เหมือน” กบั อกี สง่ิ หน่ึง โดยนำสองสง่ิ ท่ตี ่ำงจำพวกแต่มลี กั ษณะเด่น เหมอื นกนั มำเปรยี บเทยี บกนั ใชค้ ำแสดงควำมเปรยี บว่ำ เหมอื น คลำ้ ย ดงั ดงั่ ปำน รำวกบั เพียงดจุ ประดจุ หรอื คำอน่ื ๆ ท่มี ีควำมหมำยคลำ้ ยน้ี ตวั อยำ่ ง ปัญญำประดุจดงั อำวุธ ไพเรำะกงั วำนปำนเสยี งนกรอ้ ง ท่ำทำงหล่อนรำวกบั นำงพญำ

อปุ ลกั ษณ์ 2. อปุ ลกั ษณ์ เป็นกำรเปรยี บว่ำสง่ิ หน่ึง “เป็น” อกี สง่ิ หน่ึง โดยนำสง่ิ สองสง่ิ ท่ตี ่ำงจำพวกกนั แตม่ ลี กั ษณะเด่น เหมอื นกนั มำเปรยี บเทียบกนั เช่นเดียวกบั อปุ มำ แต่ใชค้ ำแสดงควำมเปรียบวำ่ เป็น ,คอื ตวั อยำ่ ง ขอเป็นเกอื กทองรองบำทำไปจนกว่ำชีวนั จะบรรลยั ทหำรเป็นรวั้ ของชำติ เธอคอื ลมหำยใจของฉนั

บคุ คลวตั 3. บคุ คลวตั หมำยถงึ กำรสมมตุ สิ ง่ิ ไม่มีชีวติ พชื สตั ว์ หรอื ควำมคดิ ท่เี ป็นนำมธรรมใหม้ ีควำมคดิ ควำมรูส้ กึ และอำกำรแสดงออกอยำ่ งมนุษย์ เพ่อื ใหเ้ ขำ้ ใจงำ่ ยข้ึน ตวั อยำ่ ง สำยลมลบู ไลพ้ ฤกษำลดำมำลย์ พระอำทติ ยย์ ้มิ แฉ่ง

อติพจน์ 4. อตพิ จน์ หมำยถงึ กำรเปรยี บเทยี บโดยกำรกลำ่ วขอ้ ควำมท่เี กนิ จรงิ มกั เปรยี บเทยี บในเร่อื งปรมิ ำณว่ำมมี ำก เหลอื เกนิ มีเจตนำเนน้ ขอ้ ควำมท่กี ลำ่ วน้ันใหม้ ีน้ำหนกั ย่งิ ข้ึน ตวั อยำ่ ง รอ้ นตบั แตก คอแหง้ เป็นผง รกั คุณเท่ำฟ้ ำ มำรอตงั้ สบิ ชำตแิ ลว้ ใจดเี ป็นบำ้ เหน่ือยสำยตวั แทบขำด

สทั พจน์ 5. สทั พจน์ หมำยถงึ ภำพพจน์ท่เี ลยี นเสยี งธรรมชำติ เช่น เสยี งดนตรี เสยี งสตั ว์ เสยี งคลน่ื เสยี งลม เสยี งฝนตก เสยี งน้ำไหล ฯลฯ กำรใชภ้ ำพพจน์ประเภทน้ีจะทำใหเ้ หมือนไดย้ นิ เสยี งน้นั จรงิ ๆ เช่น ตวั อย่ำง คลน่ื ซดั ครืนครืนซ่ำท่ผี ำแดง เสยี งระฆงั ดงั หง่ำงเหง่งวงั เวงแว่ว ยุงชุมรุมกดั ปัดปัวะปะ เสยี งผวั ะผะผลุบผลบั ปุบปับแปะ

สญั ลกั ษณ์ 6. สญั ลกั ษณ์ เป็นกำรเรยี กช่ือสง่ิ ๆ หน่ึงโดยใชค้ ำอน่ื มำแทน ไม่เรยี กตรง ๆ สว่ นใหญ่คำท่นี ำมำแทนจะเป็ น คำท่เี กดิ จำกกำรเปรยี บเทยี บและตคี วำมซ่งึ ใชก้ นั มำนำนจนเป็ นท่เี ขำ้ ใจและรูจ้ กั กนั โดยทวั่ ไป ตวั อย่ำง สงิ โต, สงิ ห์ หมำยถึง ผูม้ อี ำนำจ สขี ำว หมำยถึง ควำมบริสุทธ์ิ ควำมดี ดอกกุหลำบสแี ดง หมำยถึง ควำมรกั เมฆหมอก หมำยถงึ อุปสรรค แสงสว่ำง หมำยถงึ สตปิ ัญญำ

ปฏพิ จน์ 7. ปฏพิ จน์ หมำยถงึ กำรใชถ้ อ้ ยคำท่ไี ม่สอดคลอ้ งกนั หรอื ขดั แยง้ กนั มำรวมไวด้ ว้ ยกนั เพ่อื ใหม้ ีควำมหมำยท่ใี ห้ ควำมรูส้ กึ ขดั แยง้ หรอื เพม่ิ น้ำหนกั ใหแ้ กค่ วำมหมำยของคำแรก ภำพพจน์ชนิดน้ีมกั ใชเ้ ป็นช่ือเร่อื งเพ่อื เรยี กรอ้ ง ควำมสนใจของผูอ้ ำ่ น ตวั อย่ำง สงครำมเยน็ สนั ตภิ ำพรอ้ น ชยั ชนะของผูแ้ พ้

ปฏทิ รรศน์ 8. ปฏทิ รรศน์ หมำยถงึ ประโยคหรอื กลมุ่ ของประโยคท่เี ป็ นจรงิ อย่ำงชดั เจน แต่นำไปสูค่ วำมขดั แยง้ ในตวั เอง หรอื หมำยถงึ คำกลำ่ วท่มี ีลกั ษณะขดั แยง้ กนั กนั เอง หรอื ไม่น่ำเป็นจรงิ แต่แฝงควำมหมำยท่ีลกึ ช้ึงและมีควำมเป็ นไปได้ ตวั อย่ำง ย่งิ รีบกย็ ่งิ ชำ้ เสยี นอ้ ยเสยี ยำก เสยี มำกเสยี ง่ำย เป็นควำมมดื ท่เี ว้งิ วำ้ งสว่ำงไสว มนั เป็นควำมจำเป็นของคนไม่จำเป็ น

นำมนยั 9. นำมนัย คอื กำรใชค้ ำหรอื วลซี ่งึ บง่ ลกั ษณะหรอื คณุ สมบตั ขิ องสง่ิ ใดสง่ิ หน่ึงแทนอกี สง่ิ หน่ึงคลำ้ ยกบั สญั ลกั ษณ์แตต่ ่ำงกนั ตรงท่ี นำมนยั น้นั จะดึงเอำลกั ษณะบำงสว่ นของสง่ิ หน่ึงมำกลำ่ วใหห้ มำยถงึ สว่ นทง้ั หมด ตวั อยำ่ ง เมอื งโอ่ง หมำยถงึ จงั หวดั รำชบุรี เมอื งย่ำโม หมำยถงึ จงั หวดั นครรำชสมี ำ แม่พิมพข์ องชำติ หมำยถงึ ครู, อำจำรย์ มอื ขวำ หมำยถงึ คนสนิทที่ไวใ้ จ

ปฏปิ จุ ฉำ 10. คำถำมเชิงวำทศิลป์ หรอื “ปฏปิ จุ ฉำ” คอื กำรตง้ั คำถำมแต่มิไดห้ วงั คำตอบ หรอื ถำ้ มคี ำตอบกเ็ ป็ นคำตอบท่ี ทง้ั ผูถ้ ำมและผูต้ อบรูด้ อี ยู่แลว้ นกั เขียนจะใชค้ ำถำมเชิงวำทศิลป์เพอ่ื เรำ้ อำรมณ์ผูอ้ ำ่ น หรอื สอ่ื ควำมหมำยและ ขอ้ คดิ ท่ตี อ้ งกำร ตวั อย่ำง เรำจะทนเหน็ ผูม้ พี ระคุณลำบำกไดอ้ กี หรือ เรำจะยอมใหม้ กี ำรทุจริตต่อไปอกี หรือ ถูกตอ้ งแลว้ หรือท่เี รำจะปล่อยใหผ้ ูม้ อี ทิ ธพิ ลมอี ำนำจเหนือกฎหมำย

กำรกลำ่ วอำ้ งถงึ 11. กำรกลำ่ วอำ้ งถงึ กำรกลำ่ วอำ้ งถงึ หรอื กำรกลำ่ วเทำ้ ควำม คอื กำรกลำ่ วอำ้ งองิ ถงึ บคุ คล สถำนท่ี เหตกุ ำรณ์ใน วรรณคดีเร่อื งอน่ื ๆ หรอื กำรกลำ่ วอำ้ งขอ้ ควำมตอนหน่ึงตอนใดจำกวรรณคดเี ร่อื งน้ัน ๆ โดยตรงและดดั แปลงมำ ตวั อย่ำง เธอยงั จะเช่ือคำพูดเดก็ เล้ยี งแกะอย่ำงเขำอกี หรือ สำว ๆ ทงั้ เมอื งมคี นไหนหรือทจ่ี ะไม่อจิ ฉำคนทก่ี ลำยเป็ นซินเดอเรลล่ำเพียงชว่ั ขำ้ มคืนอยำ่ งเธอ