คู่มือปลูกผักสวนครัวแนวตั้ง

คู่มือปลูกผักสวนครัวแนวตง้ั 1



คำำ�นำำ� สัังคมเมืือง จััดเป็็นศููนย์์กลางความเจริิญที่�่มีีสภาพแวดล้้อมส่่วนใหญ่่ เป็น็ อาคารบ้า้ นเรือื นที่ค�่ ่อ่ นข้า้ งแออัดั ไม่ว่ ่า่ จะเป็น็ บ้า้ นเรือื นที่อ�่ าศััยอยู่่�รวมกันั ในชุมุ ชนอย่่างหนาแน่น่ อพาร์ท์ เม้น้ ท์์ ตึึก คอนโด ที่ล�่ ้ว้ นแล้ว้ แต่่มีีพื้้�นจำำ�กัดั ผนวกกัับความเจริิญก้้าวหน้้าทางสัังคมทำ�ำ ให้้เกิิดการเปลี่�่ยนแปลงอย่่าง ต่่อเนื่่�อง จึึงทำ�ำ ให้้ชีีวิิตประจำำ�วัันของคนในเมืืองไม่่ได้้มีีความสััมพัันธ์์กัับ ธรรมชาติิมากนััก จะเห็็นได้้จากการบริิโภคอาหาร ส่่วนใหญ่่ก็็จะได้้มาจาก การซื้�้ออาหารสำำ�เร็็จรููป หรืือซื้้�ออาหารจากตลาดมาปรุุงรัับประทานเอง ในครััวเรืือน โดยที่�่ไม่่ได้้มีีการปลููกผัักสวนครััวไว้้รัับประทานเองเนื่่�องจาก ที่�อ่ ยู่่�อาศััยมีีพื้้�นที่�ค่ ่่อนข้้างจำำ�กัดั ดังั นั้้น� การปลูกู ผักั สวนครัวั แนวตั้้ง� จึงึ น่า่ จะเป็น็ ทางเลือื กหนึ่่ง� ที่จ�่ ะช่ว่ ยให้ค้ นในชุมุ ชนได้เ้ กิดิ กิจิ กรรมที่ท่� ำำ�ในครัวั เรือื น สามารถปลูกู ผักั ที่ม�่ ีีคุณุ ค่า่ ทางอาหารและปลอดภัยั จากสารพิิษไว้ร้ ับั ประทานเอง “คู่่ม� ืือปลูกู ผักั สวนครัวั แนวตั้�้ง” เล่่มนี้้� เป็น็ ส่่วนหนึ่่ง� ของโครงการวิจิ ััย “การพััฒนารูปู แบบการจัดั การอาหารเพื่่�อสุขุ ภาพผู้้�สูงู อายุใุ นชุมุ ชนเขตเมือื ง กรุงุ เทพมหานคร” ที่ไ�่ ด้ร้ วบรวมเนื้้อ� หาเกี่ย่� วกับั การปลูกู ผักั สวนครัวั แนวตั้้ง� ในพื้้�นที่่�อยู่่�อาศััยของชุุมชนเมืือง วิิธีีปลููกผัักแนวตั้้�งสำำ�หรัับมืือใหม่่ที่�่เริ่่�ม หััดปลููก ปััจจััยที่่�จำำ�เป็็นในการปลููกผัักสวนครััว การเลืือกชนิิดผััก รวมทั้้ง� ตัวั อย่า่ งในการปลูกู ผักั แนวตั้้ง� แบบง่า่ ย ๆ ที่ส่� ามารถนำำ�ไปปรับั ใช้ใ้ ห้เ้ หมาะกับั ลักั ษณะของพื้้�นที่ท�่ ี่อ่� ยู่่�อาศััย ซึ่่ง� ไม่ไ่ ด้เ้ กิดิ ประโยชน์เ์ พีียงเฉพาะการที่ใ�่ นชุมุ ชน เขตเมืืองจะมีีผัักที่่�มีีคุุณภาพไว้้รัับประทานเองเท่่านั้้�น แต่่ยัังช่่วยสร้้าง ความร่ม่ รื่่ม� และสร้า้ งภูมู ิทิ ัศั น์ท์ ี่ส่� วนงามให้ก้ ับั ที่อ่� ยู่่�อาศััยรวมถึงึ ชุมุ ชนอีีกด้ว้ ย คณะผู้้�วิิจััยหวัังเป็็นอย่่างยิ่่�งว่่า “คู่่�มืือปลููกผัักสวนครััวแนวตั้้ง� ” เล่่มนี้้� จะช่่วยให้้ผู้้�ที่�่อาศััยอยู่่�ในชุุมชนเขตเมืืองได้้หัันมาปลููกผัักสวนครััวในแนวตั้้ง� ไว้้รัับประทานเองมากยิ่่�งขึ้้�น โดยที่�่ข้้อจำำ�กััดในเรื่่�องของพื้้�นที่่� การปลููกผััก สวนครััวจะไม่ไ่ ด้้เป็น็ ปััญหาอีีกต่่อไป คณะผู้้�วิจิ ัยั

สารบััญ 1 2 คำำ�นำำ� 4 ผัักสวนครััวความสำำ�คััญและประโยชน์ข์ องการปลููกผัักสวนครัวั 5 การเตรียี มการปลูกู ผัักสวนครัวั แนวตั้้�งในพื้้�นที่�่อยู่่�อาศััยของชุุมชนเมือื ง 10 3 ขั้้�นตอนวิธิ ีปี ลูกู ผัักแนวตั้้�งสำำ�หรัับมืือใหม่่ 12 ปััจจัยั ที่�ม่ ีคี วามสำำ�คัญั ในการปลููกผัักสวนครัวั 19 การเลือื กชนิิดผักั 22 ตัวั อย่่างการปลูกู ผักั สวนครัวั แนวตั้ง้� ในเขตชุมุ ชนเมือื ง กรุงุ เทพมหานคร 22 การปลููกผัักสวนครัวั แนวตั้้�งในแบบต่่าง ๆ 23 ตััวอย่่างไอเดียี ในการปลููกผักั แนวตั้�้งง่่าย ๆ 24 1. การทำำ�สวนครััวแนวตั้้ง� โดยใช้้พื้้�นที่่�ติิดรั้้ว� หรือื ผนััง 25 2. การทำ�ำ สวนกระถางแนวตั้้ง� แบบขั้้น� บันั ได 26 3. การปลููกผักั ในขวดพลาสติิก 27 4. การปลูกู ผัักในกระบอกไม้้ไผ่ ่ 28 5. การปลูกู ผักั ในยางรถยนต์์ 29 6. การปลูกู ผักั แนวตั้้ง� รููปแบบอื่่น� ๆ ประโยชน์์ของการปลูกู ผักั สวนครััวแนวตั้�้งในครััวเรืือน 30 ประโยชน์์ของการปลูกู ผักั สวนครััวแนวตั้้�งในชุุมชน จากการสร้า้ ง “สวนผักั ปลอดภััยในชุมุ ชน” ข้อ้ แนะนำ�ำ เพิ่่�มเติิม

ผักสวนครัว พืืชผัักสวนครัวั หมายถึงึ พืืชที่ใ�่ ช้้ส่่วนต่่าง ๆ เป็็นอาหาร เช่น่ ลำ�ำ ต้น้ ใบ ดอก ผล และหัวั พืืชผักั สวนครัวั สามารถปลูกู ไว้ใ้ นบริเิ วณบ้า้ นเพื่่�อใช้บ้ ริโิ ภค ภายในครอบครััว ถ้้าเหลืือก็็สามารถนำ�ำ ไปจำ�ำ หน่่ายเพื่่�อเป็็นรายได้้เสริิม ให้้กัับครอบครััว พืืชผัักสวนครััวเป็็นแหล่่งรวมสารอาหารที่�่เป็็นประโยชน์์ ต่่อร่า่ งกาย โดยเฉพาะอย่า่ งยิ่่ง� เกลือื แร่่ และวิิตามินิ ความสำ�คญั และประโยชน์ของการ ปลกู ผกั สวนครวั 1. ปลููกเป็็นรั้้�วบ้้าน (รั้้�วกิินได้้) ผัักที่�่สามารถนำ�ำ มาปลููกทำ�ำ เป็็นรั้้�ว ได้้แก่่ กระถินิ บ้้าน ชะอม ตำ�ำ ลึึง ผักั หวาน ผักั ปลังั ต้้นแค ถั่่ว� พูู มะระ ฯลฯ ซึ่่�งเป็น็ ผักั ที่ป�่ ลูกู ง่า่ ยและให้ผ้ ลผลิติ ตลอดปีี มีีคุณุ ค่า่ ทางอาหารสููงและปลอดภัยั จากสารเคมีี 2. สามารถใช้้ประดับั ตกแต่ง่ บริิเวณบ้า้ น เช่่น จัดั สวนผักั สวนครัวั การปลููก ต้้นแคเป็็นรั้้ว� กิินได้้ การนำำ�ผัักสวนครััวที่�่ปลููกในกระถางแบบแขวน-ห้้อย มาตกแต่่งบริเิ วณรอบ ๆ บ้า้ น 3. ใช้้พื้้�นที่�ส่ ่่วนที่่�ว่่างเปล่า่ ให้เ้ กิิดประโยชน์์ 4. ลดค่่าใช้จ้ ่่ายในการซื้้อ� ผักั มาประกอบอาหารประจำำ�วันั 5. ครอบครััวได้้รัับประทานผัักที่�่มีีคุุณค่่าทางอาหารครบถ้้วนและปลอดภััย จากสารเคมีี 6. สร้้างความสััมพัันธ์์และสานสายใยรัักที่�่ดีีในครอบครััวและใช้้เวลาว่่าง ให้เ้ ป็น็ ประโยชน์์ คมู่ อื ปลกู ผกั สวนครัวแนวต้งั 1

การเตรียมการปลกู ผักสวนครัวแนวตง้ั ในพ้ืนทอ่ี ย่อู าศัยของชุมชนเมอื ง สัังคมเมือื ง จััดเป็็นศููนย์์กลางความเจริญิ ที่�ม่ ีีสภาพแวดล้อ้ มส่่วนใหญ่่ เป็็นอาคารบ้้านเรืือน ถนนหนทางเนื่่�องจากความเจริิญก้้าวหน้้าทาง วิิทยาศาสตร์์และเทคโนโลยีี ทำำ�ให้้เกิิดการเปลี่่�ยนแปลงอย่่างต่่อเนื่่�อง จึงึ ทำ�ำ ให้ช้ ีีวิติ ประจำ�ำ วันั ของคนในเมือื งไม่ไ่ ด้ม้ ีีความสัมั พัันธ์ก์ ับั ธรรมชาติมิ ากนักั การบริิโภคอาหารส่่วนใหญ่่ก็็จะได้้มาจากการซื้้�ออาหารสำำ�เร็็จรููป หรืือซื้้�อ อาหารจากตลาดมาปรุงุ รับั ประทานเองในครััวเรือื น การปลูกู ผักั สวนครัวั ในที่ด�่ ินิ ที่เ�่ ป็น็ พื้้�นที่อ่� ยู่่�อาศััยของชุมุ ชนเมือื ง สำำ�หรับั คนที่่�พอจะมีีเนื้้�อที่�่ข้้างบ้้าน ผืืนดิินหลัังบ้้าน หรืือพื้้� นที่�่ว่่างสัั กนิิด แม้ก้ ระทั่่ง� คนที่ไ�่ ม่ม่ ีีพื้้�นที่ก�่ ว้า้ งพอ คนที่อ่� าศััยอยู่่�ในตึกึ หรือื คอนโด เราสามารถ ที่จ่� ะจัดั สรรการออกแบบสวนของเราให้เ้ ป็น็ สวนแนวตั้้ง� ที่อ�่ าศััยแอบอิงิ เนื้้อ� ที่�่ บนผนััง ระเบีียง หรืือกำำ�แพง ให้้เป็็นแหล่่งอาหารที่่�เก็็บกิินและปลููกใหม่่ได้้ ทุกุ วััน แต่่นอกจากเป็็นแหล่่งอาหารที่�เ่ ป็น็ เป้า้ หมายปลายทางของการปลูกู แล้ว้ สวนเหล่า่ นี้้ย� ังั เป็น็ หนึ่่ง� ไอเดีียของการตกแต่ง่ บ้า้ นหรือื ห้อ้ งพัักให้เ้ ขีียว สบายตา น่่าอยู่่� ช่่วยลดความร้้อนให้้กัับตััวบ้้าน และยัังให้้อะไรกัับเราและ โลกอีีกหลายอย่่าง เตรียมก่อนต้งั สวน ด้้วยความนิิยมปลููกผัักกิินเอง ของคนเมืืองซึ่่�งมีีพื้้�นที่่�จำ�ำ กััดมีีมาก ขึ้้�นเรื่่�อย ๆ เราจึึงได้้เห็็นไอเดีียใน การทำำ�สวนต่่าง ๆ ออกมาให้้นำำ�มา ประยุกุ ต์ต์ ามพื้้�นที่ท�่ ี่ต่� ัวั เองได้ม้ ากขึ้้น� ข้้อดีีของการทำำ�สวนแนวตั้้ง� แบบนี้้�ก็็ คือื ใช้้พื้้�นที่ไ่� ม่ม่ าก เก็บ็ เกี่�ย่ วง่า่ ย และ ดูแู ลรัักษาได้้ไม่่ยากด้้วย 2 คมู่ ือปลกู ผกั สวนครัวแนวต้งั

ผนงั แบบไหนท่ปี ลูกไดด้ ี ผนัังหรืือกำำ�แพงที่�่มีีแสงแดดส่่องถึึง คืือ ทำำ�เลการปลููกที่�่เหมาะสม เราควรสร้้างโครงสร้้างให้้สููงที่่�สุุดเท่่าที่่�เราจะเข้้าถึึงได้้ สิ่่�งที่่�ควรคำำ�นึึงถึึง นอกเหนืือจากนั้้น� ก็็คืือ ต้้องสามารถรดน้ำ��ำ ได้้ง่่าย และสามารถเก็็บผัักหรืือ เด็ด็ ยอดที่อ่� ยู่่�สููงที่ส่� ุุดได้ง้ ่า่ ย ผนังั ที่จ่� ะใช้ร้ องรับั การปลูกู จะต้อ้ งทนความชื้้น� ได้้มาก หรืือแก้้ปััญหานี้้�ด้้วยการใช้้ผ้้าพลาสติิกชนิิดโพลีีเอทิิลีีน ที่่�มีี คุณุ สมบัตั ิทิ นต่อ่ สภาวะอากาศ ทนความร้อ้ น ไอน้ำ��ำ ซึมึ ผ่า่ นได้เ้ ล็ก็ น้อ้ ย อากาศ ผ่่านเข้้าออกได้้ มากั้้�นระหว่่างกำำ�แพงกัับภาชนะปลููกเพื่่�อกัันความชื้้�น ที่่จ� ะมีีผลกัับผนััง ปลกู อะไรถงึ จะเหมาะ ผักั ที่เ่� หมาะกับั การปลูกู ในสวนแนวตั้้ง� ควรเป็น็ ผักั ที่่�ต้น้ ไม่่สููง ใช้้พื้้�นที่่�น้อ้ ย หรือื เป็็นไม้้เลื้้�อย ซึ่่�งสามารถปลููกได้้หลาก หลายชนิิด ควรเลืือกผักั ที่่�ตัวั เองใช้บ้ ่่อย หรือื ใช้ค้ รั้้ง� ละจำำ�นวนไม่ม่ าก เช่น่ ผักั สลัดั ต่่าง ๆ เคล คะน้้า ผัักกาด วอร์์เตอร์์เครส ต้้นหอม กระเทีียม ขึ้้�นฉ่่าย มะเขืือพัันธุ์์� ต้้นเตี้้�ย พริิก พริิกไทย มะเขืือเทศ ฯลฯ ผักั สวนครัวั สมุนุ ไพร เช่น่ กะเพรา โหระพา ผักั ชีีลาว ตะไคร้้ ว่า่ นหางจระเข้้ โรสแมรี่�่ ฯลฯ ผักั หัวั เช่น่ แครอท หัวั ไชเท้า้ เป็น็ ต้น้ คู่มือปลูกผกั สวนครวั แนวต้งั 3

3 ขน้ั ตอนวิธีปลกู ผักแนวต้งั สำ�หรับมอื ใหม่ 1ข้นั ตอนท่ี สำ�รวจพ้ืนที่ 2ข้นั ตอนท่ี ก่อ่ นที่เ�่ ราจะลงมือื ปลูกู ผักั แนวตั้้ง� ก่อ่ นอื่่น� ต้อ้ งสำำ�รวจ พื้้�นที่ว�่ ่า่ มีีขนาดเท่า่ ไร หัันไปทางทิิศอะไรเพื่่�อดูวู ่่าผักั ที่ป่� ลููก ต้อ้ งรับั แสงมากแค่ไ่ หนในแต่ล่ ะวันั การสำำ�รวจพื้้�นที่จ่� ะทำ�ำ ให้้ สามารถเลืือกพัั นธุ์์�ผัักและไอเดีียการปลููกผัักแนวตั้้�งที่�่ เหมาะสมกัับพื้้�นที่่�ที่�่เรามีีได้้มากที่�่สุุด ส่่งผลให้้ผัักรอด ไม่่ตายง่า่ ย และดููแลได้ส้ ะดวก เลอื กพันธ์ุผักท่เี หมาะสม เมื่่�อสำำ�รวจพื้้�นที่่�เรีียบร้้อย ขั้้น� ต่่อมาคืือการเลืือกพัันธุ์์�ผััก ที่เ�่ หมาะสม เพราะผักั แต่ล่ ะชนิิดก็ม็ ีีลัักษณะและความชอบ แตกต่่างกััน ผัักบางชนิิดชอบแดดจััดแต่่บางชนิิด ก็ต็ ้อ้ งการแดดรำ�ำ ไร หากเรามีีพื้้�นที่ร่� ะเบีียงที่โ่� ดนแสงแดด ตลอดวััน การเลืือกผัักชอบที่่�ร่่มอาจไม่่เหมาะเพราะใบผััก จะโดนแสงแดดจนหงิกิ และตายในที่ส่� ุดุ ดังั นั้้น� ศึกึ ษาความชอบ ของผัักแต่่ละชนิิดให้ส้ อดคล้้องกับั พื้้�นที่่� 3ขน้ั ตอนท่ี เลือกไอเดียการปลูกผักแนวตง้ั ใหเ้ หมาะกับพ้ืนท่ขี องเรา เมื่่�อเรารู้้�จัักพื้้� นที่�่ของตััวเองและเลืือกพัั นธุ์์�ผัักสวนครััว ที่เ�่ หมาะสมกับั พื้้�นที่ข�่ องเราได้แ้ ล้ว้ ขั้้น� สุดุ ท้า้ ยก็ค็ ือื การเลือื ก ไอเดีียปลูกู ผักั ที่เ่� หมาะสมกับั พื้้�นที่แ่� ละความชอบของเรา 4 คมู่ อื ปลกู ผักสวนครัวแนวต้งั

ปั จจยั ทม่ี ีความสำ�คัญในการปลกู ผกั สวนครัว 1. ดิน ดิินเป็็นส่่วนที่่�รากพืืชผัักจะยึึดเกาะให้้ลำำ�ต้้นตั้้�งตรง เป็็นแหล่่งธาตุุอาหาร ให้้กับั ต้้นพืืช เก็บ็ รัักษาความชื้้�น ดินิ ที่่�เหมาะสมในการปลููกพืืชผัักสวนครัวั ต้้องมีี ความอุดุ มสมบููรณ์์ คือื ดินิ ร่ว่ น การระบายน้ำ��ำ ดีี ในสภาพดินิ ตามธรรมชาติิ จะมีี ส่่วนประกอบของซากพืืช ซากสััตว์์ การสะสมของตะกอนดิิน ที่ใ�่ นระดับั ความลึกึ ไม่่เกิิน 50 เซนติิเมตร ที่่�พืืชผัักสามารถหาอาหารได้้ หากมีีการใช้้ดิินด้้วยการ ปลููกพืืชต่่อเนื่่�องเป็็นเวลานานอััตราการเจริิญเติิบโตก็็ลดน้้อยลง สภาพดิิน ก็็เสื่่�อมโทรมจากการที่�่พืืชดููดไปใช้้ในการเจริิญเติิบโต ผู้้�ปลููกจำ�ำ เป็็นต้้องมีี การฟื้� น้ ฟููหรืือปรัับปรุุงคุุณภาพดิินให้้กลัับมามีีความอุุดมสมบููรณ์์ ด้้วยวิิธีีการ เติิมธาตุุอาหารพืืช ซึ่่ง� ก็ส็ ามารถกระทำำ�ได้ห้ ลายวิิธีี เช่น่ การปรับั ปรุุงโครงสร้้าง ทางกายภาพโดยการเพิ่่�มอิินทรีียวััตถุุด้้วยการปลููกพืืชตระกููลถั่่�วแล้้วไถกลบ ในช่่วงที่�พ่ ืืชกำำ�ลัังออกดอก (ปุ๋๋�ยพืืชสด) หรืือการเติมิ ปุ๋๋�ยคอก หรือื ปุ๋๋�ยหมัักลงไป บนดินิ การปรับั โครงสร้า้ งทางเคมีีปรับั สภาพความเป็น็ กรด-ด่า่ ง (pH) ของดินิ ให้้อยู่่�ในระดัับที่่�เป็็นกลาง (pH 5-6) เป็็นระดัับที่่�เหมาะสำำ�หรัับการเจริิญเติิบโต ของพืืช แต่่ในการปลููกพืืชแปลงใหญ่่มัักใช้้ปุ๋๋�ยเคมีีเพื่่�อเร่่งการเจริิญเติิบโต ของพืืช เมื่่อ� ใช้้ต่่อเนื่่�องเป็น็ เวลานานทำำ�ให้ด้ ิินเสีียจนไม่ส่ ามารถปลููกพืืชต่อ่ ไปได้้ อาจจะต้้องหยุดุ พัักการปลููกพืืชไป หรือื อาจจะต้อ้ งปรัับปรุงุ คุุณภาพดินิ ซึ่่ง� อาจ จะมีีต้้นทุนุ ที่�่สููง ในการปลููกพืื ชผัักสวนครััวไม่่แนะนำำ�ให้้ใช้้ดิินถุุงที่�่ซื้้�อจากตลาดต้้นไม้้ที่่�มีี ส่่วนผสม แกลบเผา แกลบดิิบ ขุุยมะพร้้าว หรืืออาจจะมีีเนื้้�อดิินติิดมาเล็็กน้้อย ทางผู้้�ขายมีีการผสมปุ๋๋ย� เคมีีมาด้้วย อาจจะปลููกได้ร้ อบเดีียวหรืือต้อ้ งเติิมปุ๋๋�ยอยู่่� บ่อ่ ย ๆ รดน้ำ�ำ�ลงก็็ไหลหนีีหมด ควรเป็น็ ดินิ ใบก้า้ มปูู ดินิ ขุุยไผ่่ ดินิ ผสมมูลู ไส้้เดือื น หรือื หาเศษดิินจากใต้ต้ ้น้ ไม้้มารวมใส่่ภาชนะแล้้วปลููกพืืชผักั สวนครััว

2. น้ำ�ำ� เป็็นองค์์ประกอบในดิินที่่�เป็็นตััวทำำ�ละลายธาตุุอาหารที่่�จำำ�เป็็นในการ เจริญิ เติบิ โตของพืืช ให้้อยู่่�ในรููปสารละลาย ไม่่ว่า่ จะเป็็นน้ำ�ำ�ฝน น้ำ�ำ�จากระบบ คููคลอง หรืือน้ำ�ำ�ประปา การให้้น้ำ�ำ�ในปริมิ าณที่่�มากเกิินความจำ�ำ เป็น็ จะส่่งผล ให้้ดิินขาดอากาศ ทำำ�ให้้เกิิดอาการรากเน่่า หรืืออาการน้ำ��ำ ท่่วมตาย ดัังนั้้น� การให้้น้ำ�ำ�สำำ�หรัับพืืชผััก สวนครััวควรให้้ในปริิมาณที่�่พอเหมาะ คืือราดเอา พอดิินมีีความชื้้�นอย่า่ งสม่ำ�ำ�เสมอ การทดสอบ คือื ดิินที่่ม� ีีความชื้้น� พอเหมาะ เมื่่�อเรากำำ�ดิินขึ้้�นมาและบีีบเข้้าหากัันดิินจะจัับกัันเป็็นก้้อนสัั กพัั กก้้อนจะ แตกออก หากบีีบแล้้วดิินไม่่จัับก้้อนแสดงว่่าดิินขาดความชื้้�น ช่่วงเวลาที่่� เหมาะสมในการดูแู ลรดน้ำ�ำ�พืืชผักั สวนครัวั คือื ช่ว่ งหลังั จากแสงแดดหมดแล้ว้ หรือื เป็น็ ช่่วงเช้้าก่อ่ นแสงแดดจะร้้อน (ก่อ่ นเวลา 08.00 น.) ไม่่ควรให้น้ ้ำ�ำ�ใน ช่่วงกลางวัันที่�่มีีแดดร้้อนจััด จะเกิิดการสิ้้�นเปลืืองน้ำ��ำ มากกว่่า เนื่่�องจาก อากาศที่่ร� ้อ้ นทำ�ำ ให้้อััตราการระเหยของน้ำ�ำ�ไปในอากาศได้้อย่่างรวดเร็็ว หรืือ ความร้้อนจะส่่งผลไปยัังผิิวดิินทำ�ำ ให้้น้ำ�ำ�ที่่�อยู่่�ในดิินมีีอุุณหภููมิิที่�่สููงขึ้้�น เกิดิ สภาวะรากเน่า่ จากอุณุ หภูมู ิใิ นดินิ ที่ส่� ููงขึ้้น� ในบางครั้้ง� การรักั ษาความชื้้น� ในดินิ อาจจะต้อ้ งใช้เ้ ศษฟาง ใบหญ้า้ ปิดิ ส่ว่ นบนหลังั จากโรยเมล็ด็ ผักั เรีียบร้อ้ ย จะช่่วยป้้องกัันการไหลของเมล็็ดพืื ชผัักที่่�มีีขนาดเล็็กและเป็็นการรัักษา ความชื้้น� ให้ส้ ม่ำ�ำ�เสมอ ทำำ�ลายการพัักตัวั ของเมล็ด็ เพื่่�อให้เ้ มล็ด็ พืืชผักั มีีอัตั รา การงอกที่่�มากและตรงตามช่่วงเวลาที่�่เหมาะสม การปลูกู พืืชผักั สวนครัวั เพื่่�อการรับั ประทานในชุมุ ชน ไม่ว่ ่า่ จะเป็น็ พื้้�นที่่� ส่่วนกลาง พื้้�นที่�่รอบบ้้าน ข้้างบ้้าน ข้้างรั้้ว� ริิมถนน ขอบกำำ�แพง การดููแล รดน้ำ��ำ นอกจากอาศััยน้ำ��ำ จากฝนจำ�ำ เป็น็ ต้อ้ งมีีอุปุ กรณ์ใ์ นการให้น้ ้ำ��ำ เพื่่�อขนถ่า่ ย น้ำ�ำ�ไปรดในช่่วงแล้้งหรืือฝนทิ้้�งช่่วง ยิ่่�งถ้้าเป็็นพื้้�นที่�่ที่�่น้ำ��ำ ฝนตกไม่่ถึึงจำ�ำ เป็็น ต้้องคอยสัังเกตอาการของต้้นไม้้ว่่ามีีอาการใบตกหรืือไม่่ เบื้้�องต้้น ให้้สัันนิษิ ฐานว่า่ เป็็นอาการเริ่่ม� ต้้นของต้น้ ไม้ข้ าดน้ำ�ำ� 6 คมู่ อื ปลกู ผกั สวนครัวแนวต้งั

3. อากาศ เป็น็ องค์ป์ ระกอบที่อ�่ ยู่่�ในดินิ การที่ม�่ ีีช่อ่ งอากาศ ในดิินจะเป็็นการเติิมออกซิิเจน ช่่วยให้้จุุลิินทรีีย์์ใน ดิินสามารถทำำ�งานได้้เต็็มที่�่ ช่่วยย่่อยสลายสาร อินิ ทรีีย์ไ์ ด้ม้ ากขึ้้น� ดินิ ก็จ็ ะเกิดิ ความร่ว่ นซุยุ ดัังนั้้น� ก า ร พ ร ว น ดิิ น ใ ห้้ กัั บพืื ชผัั ก จ ะ ช่่ ว ยทำำ� ล า ยวัั ชพืื ช ช่ว่ ยเพิ่่�มช่อ่ งอากาศ และทำ�ำ ไปพร้อ้ มกันั กับั การใส่ป่ ุ๋๋ย� ไม่่ว่่าจะเป็็นปุ๋๋�ยอิินทรีีย์์หรืือปุ๋๋�ยเคมีีก็็ตาม การทำำ� กิจิ กรรมพรวนดินิ ให้ก้ ับั พืืชผักั อาจจะทำำ�เป็น็ ประจำ�ำ ทุกุ วันั วันั ละเล็็กละน้อ้ ย หรือื ไม่อ่ ย่่างน้้อยหนึ่่�งครั้้ง� ต่่อสองสััปดาห์์ ทั้้�งนี้้� สภาพความสมบููรณ์์ในดิิน จะทำำ�ให้้พืืชผัักเจริิญเติิบโตได้้อย่า่ งต่่อเนื่่อ� ง 4. ปุ๋๋�ย เป็็นธาตุุอาหารที่�่จำ�ำ เป็็นในการเจริิญเติิบโตของพืืช มีีทั้้ง� หมด 16 ธาตุุ ส่่วนใหญ่ธ่ าตุอุ าหารจะมีีอยู่่�ในดินิ ตามธรรมชาติิ ส่่วนธาตุทุ ี่พ่� ืืชต้อ้ งการใช้ใ้ น ปริมิ าณมาก แต่ด่ ินิ ส่่วนใหญ่ม่ ักั จะขาดหรือื ไม่เ่ พีียงพอต่อ่ การเจริญิ เติบิ โต ของพืืช คืือ ไนโตรเจน (N) ฟอสฟอรััส (P) โพแทสเซีียม (K) จึึงมีีการ สัังเคราะห์์ธาตุุเหล่่านี้้�มาแทน เรีียกว่่า “ปุ๋๋�ย” โดยทั่่�วไปแล้้วมีี 2 ชนิิด คืือ ปุ๋๋ย� เคมีี เช่น่ 46-0-0 (ปุ๋๋ย� ยูเู รีีย) 15-15-15 (ปุ๋๋ย� สููตรเสมอ) และปุ๋๋ย� อินิ ทรีีย์์ คือื ปุ๋๋�ยที่�่ได้้จากซากพืืชซากสััตย์์ มููลสััตว์์ เช่่น ปุ๋๋�ยคอก ปุ๋๋�ยมููลค้้างคาว ปุ๋๋�ยดิิน ใส้้เดืือน ปุ๋๋�ยหมัักจากกิ่่�งไม้้ ใบไม้้ หรืือส่่วนอื่่�น ๆ ของต้้นไม้้ใบหญ้้าที่่�กำ�ำ จััด แล้ว้ นำ�ำ กลับั มากองรวมหมักั ให้เ้ ป็น็ ปุ๋๋ย� ปุ๋๋ย� จากเศษอาหาร เศษผักั เศษผลไม้้ รวมถึึงปุ๋๋ย� น้ำ�ำ�ชีีวภาพที่�ไ่ ด้้จากการหมักั กากน้ำ�ำ�ตาลกับั หััวเชื้้อ� จุุลิินทรีีย์์ การให้้ปุ๋๋�ยกัับพืืชผัักสวนครััวและพืืชโดยทั่่ว� ไป แนะนำำ�เป็็นปุ๋๋�ยชีีวภาพ การให้ป้ ุ๋๋ย� ควรให้ใ้ นปริมิ าณที่น�่ ้อ้ ย และทำ�ำ ร่ว่ มกับั การพรวนดินิ จะได้ผ้ ลดีีมากขึ้้น� การให้ใ้ นปริมิ าณที่เ�่ กินิ ความต้อ้ งการของพืืช เกิดิ การสิ้้น� เปลือื งหรือื บางครั้้ง� เป็็นอันั ตรายต่่อพืืชผักั ที่่�เรีียกกันั ว่า่ “สำำ�ลัักปุ๋๋�ย” หรืือน็อ็ กปุ๋๋ย� ควรให้เ้ ม็ด็ ปุ๋๋�ย อยู่่�ในผิิวดิิน หลีีกเลี่�่ยงการให้้เมล็็ดปุ๋๋�ยตกค้้างที่�่ใบจะทำ�ำ ให้้ใบหรืือส่่วนของ ลำ�ำ ต้้นเกิดิ การเน่่าเสีีย สิ่่�งที่ค�่ วรทำ�ำ หลัังจากการให้ป้ ุ๋๋�ยทุุกชนิิด จำ�ำ เป็็นต้้องมีี การรดน้ำ�ำ�เพื่่�อล้้างปุ๋๋ย� ที่�ต่ กค้า้ งที่่�ใบออกหรืือลดความเข้้มข้้นลง คมู่ อื ปลกู ผกั สวนครวั แนวต้งั 7

5. แสง เป็็นปััจจััยที่่�มีีผลอย่่างยิ่่�งกัับพืืชผัักทุุกชนิิด ที่่�เป็็นตััวเร่่งการงอกของ เมล็ด็ หลังั จากได้ร้ ับั ความชื้้น� แล้ว้ ในทางกลับั กันั ถ้า้ รดน้ำ�ำ�อย่า่ งเดีียวแต่เ่ มล็ด็ พัันธุ์์�อยู่่�ในที่ม่� ืดื เมล็ด็ พัันธุ์์�พืืชผักั ก็ไ็ ม่ส่ ามารถงอกได้้ เมื่่อ� ต้น้ พืืชงอกมาแล้ว้ หากไม่่ได้ร้ ัับแสงเลยต้น้ พืืชผักั ก็จ็ ะอ่อ่ นแอ ผอมยาว หรืือตายไปในที่่ส� ุุด พืืช ทุกุ ชนิดิ ต้อ้ งการแสงเพื่่�อการสัังเคราะห์แ์ สงดูดู ซับั ก๊า๊ ซคาร์บ์ อนไดอ๊อ๊ กไซด์์ มาใช้ใ้ นการปรุงุ อาหาร และปลดปล่อ่ ยก๊า๊ ซออกซิเิ จน ดังั นั้้น� ควรมีีแสงแดด ให้ก้ ับั พืืชเต็ม็ วััน หรืือแสงไม่น่ ้อ้ ยกว่่าร้้อยละ 50 หรืือต้้องเป็็นพื้้�นที่่�ที่�ต่ ้อ้ งมีี แสงให้้ไม่น่ ้อ้ ยกว่า่ ครึ่่�งวัันในการปลูกู พืืชผักั สวนครัวั การปลููกในพื้้�นที่�ป่ ิิดที่่� สามารถควบคุมุ ช่ว่ งแสงได้จ้ ำำ�เป็น็ ต้อ้ งใช้ร้ ะบบแสงสว่า่ งจากไฟฟ้า้ เพื่่�อช่ว่ ย ให้พ้ ืืชสัังเคราะห์แ์ สง เราจะสัังเกตว่า่ ทำ�ำ ไมในช่ว่ งฤดูหู นาวพืืชผักั มีีการเจริญิ เติิบโตดีี เนื่่�องจากพืืชผัักส่่วนใหญ่่ชอบช่่วงแสงกลางวัันสั้้�นกลางคืืนยาว ประกอบกับั อุุณหภูมู ิิโดยรวมไม่่สููงมาก ความชื้้�นพอดีีอยู่่�ในระดับั ควบคุมุ ได้้ ง่่าย ไม่่มีีน้ำ��ำ ฝนมาตกกระทบให้้เสีียหาย ซึ่่�งเป็็นช่่วงที่�่พืืชผัักสามารถดููดซัับ ธาตุอุ าหารได้ด้ ีี จึึงเป็น็ ผลให้พ้ ืืชผัักเจริญิ งอกงามได้้ดีีในช่ว่ งฤดููหนาว ในการปลูกู พืืชผักั สวนครัวั เพื่่�อใช้ร้ ับั ประทานในครัวั เรือื น เนื่่อ� งจากข้อ้ จำ�ำ กัดั ในเรื่่�องพื้้�นที่่� เพื่่�อให้พ้ ืืชผัักได้้รับั แสงในช่ว่ งกลางวััน การที่่เ� ราปลููกใน ภาชนะขนาดไม่ใ่ หญ่ม่ ากก็ส็ ามารถยกย้า้ ยปรับั เปลี่ย่� นจุดุ วางเพื่่�อให้ต้ ้น้ ไม้ไ้ ด้้ รัับแสงอย่า่ งเหมาะสม 6. พื้้�นที่�่ปลููกพืืชผักั สวนครััว หมายถึงึ สถานที่่�ที่่�จะขุุดเตรีียมดิินทำ�ำ แปลงผักั หรือื พื้้�นที่่�ลานกว้้างเพื่่�อ สร้้างโรงเรืือนปลููกพืืชผััก หรืือจะเป็็นพื้้�นที่�่ว่่างสำำ�หรัับจััดวางภาชนะในการ ปลููกพืืชผัักสวนครััว ในเบื้้�องต้้นต้้องเป็็นพื้้�นที่่�กลางแจ้้งเพื่่�อปััจจััยในเรื่่�อง ของแสง มีีระบบน้ำ�ำ�ไม่่ว่า่ จะเป็็นระบบชลประทาน ระบบบาดาล หรือื บ่อ่ พัักน้ำ�ำ� หากเป็น็ แปลงปลูกู ขนาดใหญ่จ่ ำำ�เป็น็ ต้อ้ งมีีระบบการจัดั การที่ด�่ ีี การเข้า้ ออก พื้้�นที่ก่� ารขนถ่า่ ยผลผลิิตสะดวก พื้้�นที่ใ�่ นการปลูกู พืืชผักั สวนครัวั ที่เ�่ ป็น็ ชุมุ ชนเมือื งนั้้น� พื้้�นที่ส�่ ่่วนใหญ่เ่ ป็น็ ที่อ�่ ยู่่�อาศััยที่ค่� ่อ่ นข้า้ งหนาแน่น่ การปลูกู พืืชผักั สวนครัวั สามารถปรับั เปลี่ย่� น รููปแบบ หรืือลดขนาดให้้เหมาะสมกัับสภาพชุุมชน หรืือที่�่อยู่่�อาศััย รวมทั้้ง� ความสะดวกในการดูแู ลบำ�ำ รุงุ รักั ษา และพิิจารณาการปลูกู พืืชผักั สวนครัวั ที่�่ เหมาะสมกัับสภาพพื้้�นที่�ด่ ้ว้ ย 8 คมู่ ือปลกู ผกั สวนครัวแนวต้งั

7. วัสั ดุอุ ุปุ กรณ์์ เมล็ด็ พัันธุ์์� และต้น้ กล้้าพืืชผัักสวนครัวั ในการปลููกพืืชผัักสวนครััว นอกจากการปลููกในระบบอุุตสาหกรรม เกษตร ที่�่มีีระบบการจััดการที่�เ่ ป็็นมาตรฐานการผลิิตพืืชอาหาร เข้้าสู่่�ระบบ การตลาดส่่งต่อ่ มายังั ผู้้�บริิโภค ในการรัับประทานสด หรืือแปรรูปู หรืือเป็น็ ส่่วนประกอบของอาหาร ซึ่่�งในบางขั้้น� ตอนการผลิิต (การปลููกพืืชผััก) จะ ต้อ้ งมีีการจัดั การระบบโรงเรือื นที่ไ่� ด้ม้ าตรฐานเพื่่�อผลิติ ในปริมิ าณมากป้อ้ น ตลาด ยิ่่�งเป็็นการผลิิตแบบออร์์แกนิิคก็็จะมีีต้้นทุุนที่�่สููงขึ้้�น ดัังนั้้น� ในแต่่ละ ครัวั เรือื นควรปลูกู พืืชผักั สวนครัวั ไว้ร้ ับั ประทานเอง หรือื บางครั้้ง� มีีจำ�ำ นวนที่่� มากพอก็แ็ บ่่งปันั แลกเปลี่่�ยนกัับเพื่่�อนบ้้าน โดยสามารถจัดั หาวััสดุุอุปุ กรณ์์ มาปลููกด้้วยตนเองเท่่าที่�่พื้้�นที่่�จะอำำ�นวย และเก็็บมารัับประทานในปริิมาณที่�่ พอเหมาะ 7.1 มองหาภาชนะที่่�มีีอยู่่�ในครััวเรืือน เช่่น ตะกร้้า กระป๋๋อง ปี๊�๊บ ขวดน้ำ�ำ�พลาสติกิ หรือื ภาชนะอื่่น� ที่พ�่ อ จะใส่่ดิินสำำ�หรัับปลููกผัักได้้มาลองปลููกผัักกิินเอง โดยเริ่่�มจากพืืชผัักสวนครััวที่่�เราชอบรัับประทาน อยู่่�บ่อ่ ย ๆ หรืือพืืชผัักที่เ�่ ราเห็็นว่า่ ปลูกู ง่่าย โตเร็ว็ ดูแู ลง่า่ ย ไม่ค่ ่อ่ ยมีีปัญั หาในเรื่่อ� งโรคแมลงรบกวน หากพอจะลงทุุนได้้ ก็็หาซื้้�อกระถางพลาสติิก กระถางดิินเผา กระบะปลููก จากแหล่่งจำ�ำ หน่่าย อุุปกรณ์์การเกษตรหรืือร้้านจำ�ำ หน่่ายต้้นไม้้ จะมีี อุุปกรณ์์ให้้เลืือกใช้้จำำ�นวนมาก ยิ่่�งในปััจจุุบัันนี้้� ราคาค่อ่ นข้้างถูกู และหาซื้�อ้ ได้ง้ ่า่ ย 7.2 ในส่่วนของเมล็็ดพัันธุ์์�และต้้นกล้้าพืืชผักั สวน ครััว สามารถสั่่ง� ซื้�อ้ ได้ใ้ นระบบออนไลน์์ การจัดั ส่่ง สะดวกรวดเร็ว็ เน้น้ ย้ำ��ำ ว่า่ ขอเป็น็ เมล็ด็ พัันธุ์์�ที่ไ่� ม่ค่ ้า้ ง นาน เพราะเมล็ด็ พัันธุ์์�ที่่ค� ้้างนานจะทำำ�ให้อ้ ัตั ราการ งอกลดน้้อยลง หรืือจะเป็็นต้้นกล้้าที่่�หาซื้�้อได้้จาก ตลาดต้้นไม้้ทั่่�วไป และพืืชผัักบางชนิิดสามารถ เพาะขยายได้้เอง ด้ว้ ยการตอนกิ่่ง� ชำำ�กิ่่ง� ชำ�ำ ยอด แยกหน่่อ หรืือเก็็บเมล็็ดจากต้้นแม่่ที่�่มีีอยู่่�มาเพาะ ขยายเอง คู่มือปลูกผกั สวนครัวแนวต้งั 9

7.3 ดิินปลููก ในการปลููกพืืชผัักสวนครััวไม่่แนะนำำ� ให้ใ้ ช้ด้ ินิ ถุุงที่�ซ่ ื้อ�้ จากตลาดต้น้ ไม้้ ที่�ม่ ีีส่่วนผสมของ แกลบเผา แกลบดิิบ ขุุยมะพร้้าว หรืืออาจจะมีีเนื้้อ� ดิินติดิ มาเล็็กน้้อย ทางผู้้�ขายมีีการผสมปุ๋๋ย� เคมีีมา ด้ว้ ย อาจจะปลูกู ได้ร้ อบเดีียวหรือื ต้อ้ งเติมิ ปุ๋๋ย� บ่อ่ ย ๆ รดน้ำ��ำ เท่่าไหร่ก่ ็ไ็ หลหนีีหมด ควรเป็น็ ดินิ ใบก้า้ มปูู ดิินขุุยไผ่่ ดิินผสมมููลไส้้เดืือน หรืือหาเศษดิินจาก ใต้้ต้้นไม้้มารวมใส่่ภาชนะแล้้วปลููกพืืชผัักสวนครััว และควรใช้ป้ ุ๋๋ย� และสารชีีวภาพป้อ้ งกันั กำ�ำ จัดั โรคและ แมลงเท่่าที่�่จำ�ำ เป็็น โดยสามารถซื้้�อผ่่านระบบ ออนไลน์์หรืือหาซื้้�อตามร้้านจำ�ำ หน่่ายวััสดุุต้้นไม้้ ทั่่ว� ไป 7.4 เครื่่อ� งมืือที่�่จำำ�เป็็น เช่น่ จอบ พลั่่ว� เสีียมพรวน ดินิ บัวั รดน้ำ�ำ� ท่อ่ ส่่งน้ำ��ำ หาซื้อ้� ได้ต้ ามร้า้ นวัสั ดุตุ ้น้ ไม้้ หรือื สั่่ง� ซื้อ้� ผ่า่ นระบบออนไลน์์ หรือื จะใช้เ้ ศษไม้ท้ ำ�ำ ให้้ แหลมเป็น็ เครื่่อ� งมืือพรวนดิิน ใช้ข้ วดน้ำ��ำ แกลลอน น้ำ��ำ มัันที่�่ใช้้แล้้ว มาตััด เจาะให้้ใช้้งานได้้สะดวกเป็็น อุุปกรณ์ร์ ดน้ำ��ำ การเลอื กชนดิ ผกั ผัักจำ�ำ แนกได้้เป็็น 3 ชนิิด ตามอายุุการเก็็บเกี่่�ยว ได้แ้ ก่่ 1. ผัักอายุุสั้้�น หมายถึึง ผัักที่�่มีีอายุุ ตั้้�งแต่่ปลููกจนถึึงสามารถเก็็บเกี่�่ยวผลผลิิต ได้้น้้อยกว่่า 2 เดืือน ส่่วนใหญ่่เป็็นผัักที่�่ใช้้ส่่วนของใบและลำ�ำ ต้้นสำำ�หรัับการบริิโภค มีีการเจริญิ เติบิ โตรวดเร็ว็ ทำำ�ให้้สามารถปลููกและเก็บ็ เกี่�ย่ วผลผลิติ ได้้ในเวลาสั้้น� เช่่น ผัักบุ้้�งจีีน คะน้า้ กวางตุ้้�ง ผัักกาดหอม ผักั ชีี เป็็นต้้น ผักั บุ้้�งจีีน คะน้้า ผัักกาดหอม 10 ค่มู อื ปลกู ผกั สวนครวั แนวตง้ั

2. ผัักอายุุปานกลาง หมายถึึง ผัักที่่�มีีอายุุประมาณ 2 - 5 เดืือน ตั้้�งแต่่ปลููก จนสามารถเก็บ็ เกี่่ย� วผลผลิิตไปบริิโภคได้ม้ ีีทั้้ง� ผักั ที่่�ใช้้ลำำ�ต้้น ดอก ผล ในการบริิโภค เช่น่ ผักั กาดขาว ถั่่ว� ฝัักยาว พริิก มะเขืือ มะเขือื เทศ บวบ มะระ เป็็นต้น้ ถั่่ว� ผัักยาว พริิก มะเขือื เทศ 3. ผักั ยืนื ต้น้ หมายถึงึ ผักั ที่ส�่ ามารถปลูกู และเก็บ็ เกี่ย่� วผลผลิติ ไปรับั ประทานได้อ้ ย่า่ ง ต่่อเนื่่�อง สามารถปลููกและอยู่่�ข้้ามปีีได้้ หากเมื่่�อเก็็บเกี่�่ยวผลผลิิตแล้้วยัังมีี การดูแู ลรักั ษาอย่า่ งสม่ำ��ำ เสมอ เช่น่ ชะอม กระถินิ กะเพรา โหระพา แมงลักั ตะไคร้้ เป็น็ ต้น้ กะเพรา ตะไคร้้ ชะอม การเลือื กชนิดิ ผักั สำำ�หรับั ปลูกู นอกจากจะพิิจารณาจากอายุขุ องพืืชผักั เพื่่�อให้้ เหมาะสมกัับความต้้องการบริิโภค และสภาพพื้้�นที่่�หรืือภาชนะปลููกให้้เหมาะสมแล้้ว ควรคำำ�นึงึ ถึงึ ฤดูกู าลที่จ่� ะปลูกู ให้เ้ หมาะสม กับั ชนิดิ ของพืืชผักั ด้ว้ ย เพราะจะทำำ�ให้ด้ ูแู ล รัักษาง่า่ ย มีีโรคและแมลงรบกวนน้้อย ได้้ผักั ที่่ม� ีีคุณุ ภาพและรสชาติทิ ี่่ด� ีีด้ว้ ย

ตัวอย่างการปลูกผกั สวนครวั แนวต้งั ในเขตชุมชนเมือง กรุงเทพมหานคร การปลูกู ผักั สวนครัวั แนวตั้้ง� ในเขตชุมุ ชนเมือื ง เช่น่ กรุงุ เทพมหานคร ในแต่ล่ ะ ชุุมชนจะมีีลัักษณะทางกายภาพ และพื้้�นที่่�ใช้้สอยที่่�แตกต่่างกััน ซึ่่�งพบว่่าสมาชิิก ในชุมุ ชนส่่วนใหญ่ม่ ีีความต้อ้ งการที่จ�่ ะปลูกู ผักั สวนครัวั ไว้ก้ ินิ เอง แต่ม่ ีีพื้้�นที่ใ่� นชุมุ ชน ที่่�คอนข้า้ งจำำ�กัดั เนื่่�องจากพื้้�นที่่ส� ่่วนใหญ่่ถูกู ใช้ส้ ำำ�หรับั เป็น็ ที่�อ่ ยู่่�อาศััยที่่อ� ยู่่�รวมกััน อย่า่ งหนาแน่น่ นอกจากพื้้�นที่ต่� ัวั บ้า้ นแล้ว้ บางส่่วนก็ย็ ังั เป็น็ เป็น็ พื้้�นที่ส�่ ำำ�หรับั สััญจร เป็็นถนนคอนกรีีตตััดผ่่านชุุมชน ขนาดความกว้้างประมาณ 1.5 - 3 เมตร พอที่�่ รถยนต์ข์ นาดเล็ก็ หรือื รถจักั รยานยนต์์ จะผ่า่ นเข้า้ - ออกได้้ ดังั นั้้น� การที่จ�่ ะหาพื้้�นที่�่ ที่เ่� ป็น็ ลานดินิ หรือื ลานกลางแจ้ง้ มีีน้อ้ ยมาก ประกอบกับั พื้้�นที่ร่� ิมิ ถนนก็จ็ ะเป็น็ ผนังั รั้้ว� คอนกรีีตที่ม่� ีีความสููงในระดับั 1 - 2 เมตร จึงึ เป็น็ ข้อ้ จำ�ำ กัดั ของพื้้�นที่ส่� ำำ�หรับั ปลูกู ผักั สวนครัวั อีีกทั้้ง� ความเป็น็ อยู่่�ที่่ห� นาแน่น่ ก็อ็ าจส่่งผลให้ข้ าดพื้้�นที่ท่� ี่ม�่ ีีระดับั แสงแดด ส่่องถึึงแบบเต็็มวันั ดังั นั้้น� จึงึ ควรเรีียนรู้้�วิิธีีการปลูกู ผััก สวนครััวแนวตั้้ง� ให้้เหมาะ สำำ�หรับั พื้้�นที่ช�่ ุมุ ชนเมือื งในแต่ล่ ะชุมุ ชน วิธิ ีกี ารปลููกผัักสวนครััวแนวตั้้ง� ที่�เ่ หมาะสมตามลัักษณะ พื้�้นที่�่ในเขตชุุมชนเมือื ง ตัวั อย่า่ งชุมุ ชนเมือื ง ในเขตพื้้�นที่่ก� รุงุ เทพมหานคร ชุุมชนที่่� 1 : ชุมุ ชนนครไชยศรีี ชุมุ ชนที่่� 2 : ชุมุ ชนวัดั น้อ้ ยนพคุณุ ชุมุ ชนที่่� 3 : ชุมุ ชนสีีคาม ชุุมชนที่�่ 4 : ชุมุ ชนถนนสุุคันั ธาราม ชุุมชนที่�่ 5 : ชุุมชนริมิ ทางรถไฟ 12 ค่มู ือปลกู ผกั สวนครวั แนวตง้ั

รููปแบบชุมุ ชนกลุ่่ม� ที่�่ 1 : ใช้้พื้�้นที่�่ส่่วนกลางสร้า้ ง “สวนผักั ปลอดภัยั ในชุุมชน” ชุมุ ชนกลุ่่�มที่่� 1 ประกอบด้ว้ ย ชุมุ ชนนครไชยศรีี ชุมุ ชนวัดั น้อ้ ยนพคุณุ และชุมุ ชน สีีคาม เป็น็ ชุมุ ชนที่ใ่� ช้พ้ ื้้�นที่ส่� ่่วนกลางที่เ�่ ป็น็ ลานคอนกรีีต ริมิ ถนน หรือื กำ�ำ แพงรั้้ว� บ้า้ น ออกแบบเป็็นสวนผัักแนวตั้้�งของชุุมชน มีีพื้้�นที่่�ที่่�สามารถรัับแสงได้้ไม่่น้้อยกว่่า ครึ่่�งวััน สามารถที่�่จะปลููกผัักสวนครััวได้้ โดยใช้้วิิธีีการปลููกผัักในแนวตั้้�งด้้วย ชั้้น� เหล็ก็ เรีียงเป็็นชั้้น� แขวนกับั รั้้ว� บ้า้ นหรือื กำำ�แพงรั้้ว� ข้้างถนน โดยมีีขั้้น� ตอน ดัังนี้้� 1) ออกแบบและจััดทำ�ำ โครงเหล็็กสำำ�หรัับเรีียงเป็็นชั้้น� แขวนกัับรั้้ว� บ้้านหรืือกำำ�แพง รั้้ว� ข้า้ งถนน ซึ่่ง� โครงเหล็ก็ จะมีีความคงทนในการใช้ง้ าน รวมทั้้ง� ออกแบบให้ส้ ามารถ โยกย้้ายปรับั เปลี่่ย� นได้้ตลอดอายุกุ ารใช้้งาน ทั้้ง� นี้้� สามารถที่จ�่ ะปรัับระดับั ความสูงู จากพื้้�นถึงึ ด้า้ นบนสุดุ จำ�ำ นวนชั้้น� หรือื ความกว้า้ งในการจัดั ทำ�ำ สวนผักั แนวตั้้ง� ให้เ้ หมาะกับั พื้้�นที่่� แต่ค่ วรกำำ�หนดระยะห่า่ งระหว่า่ งชั้้น� ประมาณ 40 - 60 เซนติเิ มตร เพื่่�อให้พ้ ืืชผักั สวนครััวเจริญิ เติิบโตได้้ดีี 2) นำำ�กระถางแบบรางยาวที่�ม่ ีีการเจาะรูรู ะบายน้ำ��ำ วางตามชั้้น� โครงเหล็ก็ โครงเหล็ก็ โครงเหล็็ก เกี่�ย่ วกัับผนัังรั้้ว� เกี่�ย่ วกัับผนัังรั้้ว� 1 เกี่่ย� วกับั ผนังั รั้้ว� 2 ปลูกู ผััก ปลููกผัักชั้้น� ที่่� 3 ปลูกู ผัักชั้้น� ที่่� 2 กระถางยาว ปลููกผัักชั้้น� ที่�่ 1 ผนังั กำำ�แพงรั่่ว� ด้า้ นนอก ผนัังกำำ�แพงรั่่ว� ด้า้ นนอก การออกแบบโครงสร้า้ งเหล็ก็ ปลููกผัักแนวตั้้ง� สำำ�หรัับแขวนกำ�ำ แพงที่ม�่ ีีขนาดความสููงระดับั 2 เมตร คู่มือปลกู ผักสวนครัวแนวต้งั 13

0.20 0.30 0.10 0.50 0.50 0.15 0.50 ใช้เ้ หล็ก็ กล่อ่ ง 1 นิ้้ว� 0.18 ใช้เ้ หล็็กกล่อ่ ง 0.5 นิ้้�ว 0.17 *เหล็ก็ ทุุกชิ้้น� ไม่่ต้้องปิดิ รูู 0.10 0.50 การออกแบบโครงสร้้างเหล็ก็ ปลููกผักั แนวตั้้ง� สำำ�หรัับแขวนกำำ�แพงที่ม่� ีีขนาดความสููงระดับั 2 เมตร (ต่อ่ ) 14 คู่มอื ปลูกผกั สวนครัวแนวตง้ั

โครงสร้า้ งเหล็ก็ ปลููกผัักสวนครัวั แนวตั้้ง� กระถางแบบรางขนาด 17 x 74 เซนติเิ มตร ค่มู ือปลกู ผักสวนครัวแนวต้งั 15

3) นำ�ำ ผักั สวนครัวั ปลูกู ลงในกระถางและปลูกู ให้เ้ สร็จ็ เรีียบร้อ้ ยก่อ่ นยกไปวางบนชั้้น� (วิธิ ีีนี้้จ� ะเหมาะกับั ชั้้น� ที่อ�่ ยู่่�ในระดับั ความสููงเกินิ กว่า่ 70 เซนติเิ มตร) หรือื จะนำำ�กระถาง ไปวางบนชั้้น� แล้้วปลููกผัักสวนครััว (วิิธีีนี้้�จะเหมาะกัับชั้้น� ที่�่มีีระดัับความสููง ไม่่เกิิน 70 เซนติเิ มตร) ปลูกู ผัักสวนครััวบนชั้้น� (ระดัับความสููงไม่เ่ กิิน 70 เซนติเิ มตร) “สวนผักั ปลอดภััยในชุุมชน” ความสููงประมาณ 2 เมตร ความกว้า้ งตามความเหมาะสมของพื้้�นที่�่ 16 ค่มู อื ปลูกผักสวนครัวแนวตง้ั

การสร้า้ ง “สวนผักั ปลอดภัยั ในชุมุ ชน” ก่อ่ ให้เ้ กิดิ การแลกเรีียนรู้้�ร่ว่ มกันั ในการร่ว่ ม กันั ปลููก ร่่วมกัันดูแู ล และแบ่ง่ ปัันผลผลิิต ส่่งต่่อให้้กัับสมาชิิกในชุุมชนได้้กิินผัักสวน ครัวั ที่ป�่ ลอดภัยั ทั้้ง� นี้้� สำำ�หรับั พืืชผักั ที่แ�่ นะนำ�ำ ในการปลููก อยู่่�ในกลุ่่�มพืืชผัักหมุุนเวีียน พืืชอายุสุ ั้้น� ดูแู ลง่า่ ย ไม่ม่ ีีปัญั หาในเรื่่อ� งโรค แมลง เช่่น กะเพรา โหระพา แมงลััก ตะไคร้้ ผักั ชีีฝรั่่ง� ใบชะพลูู ผัักแพว สะระแหน่่ หรือื ในกลุ่่�มประเภทพืืชผัักกิินใบกิินลำ�ำ ต้้น เช่่น ผักั บุ้้�งจีีน กวางตุ้้�ง คะน้า้ วิธิ ีีการนี้้ส� ามารถ ปรับั เปลี่ย่� นวัสั ดุอุ ย่า่ งอื่่น� แทนชั้้น� เหล็ก็ ก็ไ็ ด้้ เช่่น การเจาะยึึดกระถางปลููกติิดกัับผนััง กำำ�แพง หรืือจะใช้้เชืือกหรืือลวดผููกเรีียง ต่่อกัันเป็น็ ชั้้น� ในแนวตั้้ง� การสร้า้ ง “สวนผัักปลอดภัยั ในชุมุ ชน” ก่่อให้้เกิิดการแลกเรีียนรู้้�ร่่วมกันั ของคนในชุมุ ชน ค่มู อื ปลกู ผักสวนครวั แนวต้งั 17

รููปแบบชุมุ ชนกลุ่่ม� ที่�่ 2 : ไม่่มีีพื้้�นที่�่ส่่วนกลาง ชุุมชนกลุ่่�มที่่� 2 ประกอบด้้วยชุุมชนถนนสุุคัันธาราม และชุุมชนริิมทางรถไฟ เป็น็ ชุมุ ชนที่ม่� ีีพื้้�นที่แ�่ คบ มีีพื้้�นที่จ�่ ำ�ำ กัดั และไม่ม่ ีีพื้้�นที่ส�่ ่ว่ นกลางสำำ�หรับั ดำ�ำ เนินิ การสร้า้ ง “สวนผักั ปลอดภัยั ในชุมุ ชน” จำำ�เป็น็ จะต้อ้ งใช้ว้ ัสั ดุอุ ุปุ กรณ์ใ์ นการปลูกู ที่ม่� ีีขนาดเล็ก็ พร้อ้ มที่จ่� ะสามารถโยกย้า้ ยปรับั เปลี่ย�่ นได้ต้ ลอดเวลา ด้ว้ ยวิธิ ีีการปลูกู ลงในกระถาง ทรงกลม หรืือทรงสี่�่เหลี่�ย่ ม จะเป็น็ พลาสติกิ กระถางดินิ เผา หรือื ขวดน้ำ��ำ ที่�ใ่ ช้้แล้ว้ ตะกร้้าผััก ตะกร้้าผลไม้้ ภาชนะปลููกทุุกชนิิดจำ�ำ เป็็นต้้องมีีการเจาะรููระบายน้ำ��ำ เมื่่�อเตรีียมดิินและปลููกผัักสวนครััวเรีียบร้้อยแล้้ว จะยกไปวางในที่่�กลางแจ้้งหรืือ ได้้รัับแสงไม่่น้้อยกว่่าครึ่่�งวััน หรืือจะใช้้ลวด/ใช้้เชืือกผููกที่�่ขอบปากกระถาง หรืือ ผููกแบบถุงุ หิ้้�วภาชนะปลูกู แล้้วนำ�ำ ไปแขวนในที่่�กลางแจ้้งหรืือที่�ท่ ี่�ไ่ ด้ร้ ับั แสง 1. ใช้้คััตเตอร์์ตัดั ขวดเป็น็ ปีกี 2 ด้า้ น 2. คล้อ้ งลวดสำำ�หรัับนำำ�ไปแขวน 3. ใส่่ดิิน ตามด้้วยต้น้ กล้้า 4. ได้ผ้ ัักสวนครัวั สำำ�หรับั พื้้�นที่่จ� ำ�ำ กััด การปลูกู ผักั สวนครััวในขวดพลาสติิก 18 ค่มู ือปลูกผักสวนครวั แนวตง้ั

การปลกู ผักสวนครวั แนวต้งั ในแบบตา่ ง ๆ สวนขวด เป็็นการใช้้ประโยชน์์จากขวดพลาสติิก ที่่�เหลืือใช้้ได้้อย่่างเต็็มที่่� เราสามารถใช้้ขวด ขนาด 1.5 ลิติ รขึ้้น� ไป โดยอาจใช้แ้ ผ่น่ ไม้ย้ ึดึ ติดิ กัับผนังั แล้ว้ ยึดึ ขวดเข้า้ กัับแผ่น่ ไม้อ้ ีีกทีี หรือื ทำ�ำ ชั้้น� แบบใช้เ้ ชือื กผูกู โยง โดยเจาะรูผู ่า่ นขวด และผููกปมล็็อกเอาไว้้ และเจาะรููระบายน้ำ��ำ เหมาะกับั การปลูกู ผักั ประเภทกินิ ใบต้น้ เล็ก็ ๆ คมู่ ือปลกู ผักสวนครัวแนวต้งั 19

สวนแบบราง รางน้ำ��ำ ฝนหรือื ท่อ่ พีีวีีซีีขนาดใหญ่่ คือื ภาชนะปลูกู ที่เ�่ ราสามารถกำ�ำ หนดความยาว ของกระถางได้้ โดยเจาะรูรู ะบายน้ำ��ำ ที่ด�่ ้า้ นล่า่ งเพื่่�อป้อ้ งกันั น้ำ��ำ ขังั เหมาะกับั การปลูกู ผักั ประเภทผักั กาด ผัักสลััด ผักั เคล คะน้า้ สวนไม้พ้ าเลทหรือื ไม้ไ้ ผ่่ เราสามารถใช้ไ้ ม้พ้ าเลทที่ม�่ ีีขายในร้า้ นขายเศษไม้้ หรือื ใช้ไ้ ม้ไ้ ผ่ม่ าต่อ่ ขึ้้น� เป็น็ โครง แล้ว้ นำ�ำ กระถางพลาสติกิ หรือื ถุงุ ปลูกู ผักั มาวางนอนเรีียงเป็น็ ชั้้น� ไว้ป้ ลูกู ผักั ประเภท กะหล่ำ��ำ ปลีี ผัักกาด ผัักสลััด สะระแหน่่ หรืือเพิ่่�มระยะห่่างของชั้้น� ให้้มากกว่่านั้้น� วางกระถางปลูกู ที่ข�่ นาดสูงู ขึ้้น� มาสักั หน่อ่ ยสำ�ำ หรับั ปลูกู ผักั ที่ม่� ีีลำ�ำ ต้น้ สูงู ประมาณพริกิ ตะไคร้้ มะเขือื พัันธุ์์�ต้น้ เตี้้ย� หรือื ผักั ประเภทกินิ หัวั ได้ด้ ้ว้ ยเหมือื นกันั 20 ค่มู อื ปลูกผักสวนครวั แนวต้งั

สวนระแนงจากเชืือก หากผนังั ที่ม�่ ีีอยู่่�สามารถติดิ ตั้้ง� เพิ่่�มเข้า้ ไปในระแนงได้้ วิธิ ีีนั้้น� ก็จ็ ะสะดวกสำ�ำ หรับั การปลููกผักั ชนิดิ เลื้้อ� ยอย่า่ งถั่่ว� ฝัักยาวหรืือมะเขือื เทศ แต่ถ่ ้้าพื้้�นที่่�ไม่อ่ ำ�ำ นวย หรืือ อยากได้ค้ วามโปร่ง่ กว่า่ นั้้น� เราสามารถปรับั วิธิ ีีโดยการใช้ไ้ ม้ข้ ึ้้น� โครงกับั กำ�ำ แพงหรือื ผนังั แล้ว้ ใช้เ้ ชือื กมัดั โยงเป็น็ ตาข่า่ ย เพื่่�อให้ผ้ ักั เลื้้อ� ยขึ้้น� แทนได้้ ติดิ ตะแกรงแขวนกระถาง ใครที่ไ�่ ม่อ่ ยากติดิ ตั้้ง� อุปุ กรณ์อ์ ะไรบนผนังั มากนััก หรืือมีีพื้้� นที่่�เป็็นรั้้�วระเบีียงแบบมีี ราวกั้้�นแล้้วปล่่อยโล่่ง วิิธีีที่่�น่่าสนใจคืือหา ตะแกรงมาผููกติิดกัับราวระเบีียง แล้้วใช้้ กระถาง หรืือภาชนะที่่�ใช้้ปลููกผัักที่�่ทำ�ำ ขึ้้�นเอง แบบแขวนผนัังมาแขวนขึ้้�นไปเป็็นชั้้�น ๆ สำำ�หรับั ปลูกู ผักั ต้น้ เล็ก็ หรือื แบบเลื้้อ� ย ขึ้้น� กับั ขนาดกระถางและการจัดั วาง การปลููกผัักในพื้้� นที่�่แคบมีีหลายวิิธีีแต่่วิิธีีที่่�ได้้รัับความนิิยมมากที่่�สุุ ดก็็คืือ การปลูกู ผักั แนวตั้้ง� ที่เ่� น้น้ ใช้พ้ ื้้�นที่ใ่� ห้ค้ ุ้้�มค่า่ ที่ส่� ุุด แต่ใ่ นขณะเดีียวกันั ก็ส็ ามารถปลูกู พืืชผักั หรือื พัันธุ์์�ไม้ต้ ่า่ ง ๆ ได้อ้ ย่า่ งมีีคุณุ ภาพ โดยการออกแบบพื้้�นที่แ�่ ละเลือื กต้น้ ไม้้ ให้้เหมาะสมกับั สภาพพื้้�นที่่ข� องเราเป็็นหลักั ซึ่่ง� การปลูกู ผัักแบบแนวตั้้ง� นอกจาก จะเป็็นงานอดิิเรกที่�่ทำ�ำ ให้้เราใช้้เวลาว่่างให้้เกิิดประโยชน์์แล้้ว ยัังทำ�ำ ให้้เรารู้้�สึึก ผ่อ่ นคลาย ลดความเครีียดในชีีวิติ ประจำำ�วันั แถมต้น้ ไม้ท้ ี่เ�่ ราปลูกู ยังั ช่ว่ ยลดไอร้อ้ น จากแสงแดด ส่่วนใครที่เ�่ ลือื กปลูกู ผักั สวนครัวั ก็ท็ ำำ�ให้เ้ ราสามารถเก็บ็ เกี่ย�่ วผลผลิติ จากฝีีมืือตัวั เองได้้ด้้วย คมู่ อื ปลูกผักสวนครวั แนวตง้ั 21

ตัวั อย่่างไอเดีียในการปลูกู ผัักแนวตั้้�งง่า่ ย ๆ 1-2 1. การทำ�ำ สวนครัวั แนวตั้�้ง 3-4 โดยใช้้พื้้�นที่�่ติิดรั้้ว� หรืือผนังั เป็็นการใช้้ประโยชน์์จากขวดพลาสติิก ที่เ่� หลือื ใช้ไ้ ด้อ้ ย่า่ งเต็ม็ ที่�่ เราสามารถใช้ข้ วดขนาด 1.5 ลิิตรขึ้้�นไป โดยอาจใช้้แผ่่นไม้้ยึึดติิดกัับผนััง แล้้วยึึดขวดเข้้ากัับแผ่่นไม้้อีีกทีี หรืือทำำ�ชั้้น� แบบ ใช้้เชืือกผููกโยง โดยเจาะรููผ่่านขวดและผููกปม ล็อ็ กเอาไว้้ และเจาะรูรู ะบายน้ำ��ำ เหมาะกับั การปลูกู ผักั ประเภทกินิ ใบต้น้ เล็็ก ๆ วัสั ดุุ - อุุปกรณ์์ • ลัังไม้้เก่่าหรือื ใหม่่ก็็ได้้ • ระแนงไม้้ • โครงเหล็็กสำำ�หรัับแขวนและวางกระถาง • กระถางรููปทรงต่่าง ๆ ขั้้น� ตอน 1) เลืือกผัักสวนครััวที่่�ชอบทานเป็็นประจำำ�หรืือ ผักั ที่ป่� ลูกู ได้ง้ ่า่ ย เช่น่ ใบเตย ต้น้ หอม กะเพรา 2) ปลูกู ผัักที่ช�่ อบลงกระถาง 3) หามุมุ กำ�ำ แพงโล่ง่ ๆ ด้้านใดด้า้ นหนึ่่�ง จากนั้้น� นำ�ำ ระแนงไม้้ โครงเหล็ก็ หรือื วัสั ดุอุ ื่่น� ๆ ที่เ่� ตรีียมไว้้ ยึึดกัับผนััง (สามารถสร้้างสรรค์์ได้้ตามขนาด พื้้�นที่่�) 4) นำำ�กระถางต้้นไม้้ที่�่ปลููกแล้้วมาจััดวางให้้ สวยงาม หรือื หากผนังั มีีโครงอยู่่�แล้ว้ ก็เ็ จาะลวด ยึดึ กัับกระถางได้เ้ ลย 22 ค่มู ือปลกู ผกั สวนครัวแนวต้งั

2. การทำำ�สวนกระถางแนวตั้�ง้ แบบขั้้น� บันั ได วัสั ดุุ - อุุปกรณ์์ • ไม้้โครงขนาดหน้า้ 1 x 2 นิ้้ว� • เลื่่�อยตััดไม้้ • ค้้อน • ตะปูู • ตลับั เมตร • ไม้ฉ้ าก • กระถางพลาสติิกทรงสี่่�เหลี่�่ยม ขั้้�นตอน 1) นำ�ำ ไม้โ้ ครงท่อ่ น A ขนาด 1 x 2 นิ้้ว� ตัดั ให้ไ้ ด้ค้ วามยาว 1.25 เมตร จำ�ำ นวน 2 ท่อ่ น นำ�ำ กระบะ พลาสติิกที่่�เตรีียมไว้้ มาวััดระยะห่่างระหว่่างโครงสองเสา ซึ่่�งวััดได้้ 21 เซนติิเมตร จากนั้้น� ตััดไม้้ท่อ่ น B ตามที่่�วัดั ได้้ จำ�ำ นวน 2 ท่่อน 2) นำำ�ไม้้ A ทั้้ง� สองท่่อนมาทำำ�เป็็นขาบัันได และไม้ท้ ่อ่ นสั้้น� B ความยาว 21 เซนติิเมตร ทำ�ำ เป็น็ คานยึดึ ขาทั้้ง� สองทั้้ง� ด้า้ นบนและล่า่ ง โดยตำ�ำ แหน่ง่ ของคานนั้้น� วัดั จากปลายขา บันั ไดด้า้ นบนและล่่างเข้้ามาด้้านละ 2.5 เซนติิเมตร 3) จากนั้้น� ประกอบขาบันั ไดตามภาพ ตอกยึดึ ด้ว้ ยตะปููให้แ้ น่น่ 4) เมื่่อ� ประกอบขาบันั ไดเสร็จ็ แล้ว้ ลองนำ�ำ กระถางที่เ�่ ตรีียมไว้ท้ ั้้ง� สามใบมาประกอบ โดย กะระยะให้ห้ ่า่ งเท่า่ ๆ กันั ยึดึ เข้า้ กับั ด้า้ นในของขาบันั ไดตามภาพเป็น็ อันั เสร็จ็ เรีียบร้อ้ ย พร้้อมนำ�ำ มาปลูกู ผัักได้้ 12 34

3. การปลูกู ผักั ในขวดพลาสติิก วััสดุุ - อุุปกรณ์์ • ขวดพลาสติิกขนาด 1.5 ลิิตร • ค้อ้ น ตะปูู สำำ�หรัับเจาะรูู • เชืือกสำำ�หรัับร้้อยขวดเป็น็ แนวตั้้ง� • คัตั เตอร์์ ขั้้�นตอน 1) เลืือกขวดพลาสติิกที่่�ไม่่ใช้้มาทำ�ำ การเจาะรููที่�่ก้้นขวดเพื่่�อให้้มีีการระบายน้ำ��ำ หรืือ อาจจะรอบ ๆ ขวด ด้ว้ ยก็ไ็ ด้แ้ ต่อ่ ย่า่ เจาะเยอะเกินิ ไปเพราะขวดพลาสติกิ ใบไม่ใ่ หญ่พ่ อ หากมีีการระบายน้ำ�ำ� ระบายอากาศเยอะเกินิ ไปดินิ จะแห้ง้ ต้อ้ งรดน้ำ�ำ�บ่อ่ ย หากลืมื รดน้ำ��ำ ก็ท็ ำำ�ให้้ผักั ที่ป่� ลููกในขวดพลาสติิกแห้้งเหี่�ย่ วเฉาตาย 2) สามารถตััดขวดออกเป็็น 2 ส่่วนก็็ได้้หากขวดสููงเกิินไปหรืือจะดััดแปลง ให้เ้ ป็น็ แบบไหนก็ไ็ ด้ต้ ามจินิ ตนาการ ที่ส่� ำ�ำ คัญั คือื ขวดพลาสติกิ ที่น่� ำ�ำ มาใช้เ้ ป็น็ กระถางนั้้น� ต้อ้ งทำำ�ให้ม้ ีีการระบายน้ำ��ำ และอากาศจะทำ�ำ ให้้รากพืืชผักั ได้ร้ ับั อากาศอย่า่ งเพีียงพอ ในการเติิบโตและน้ำ��ำ ไม่่ท่่วมรากจนเกิดิ โรคเน่่า 3) ควรเตรีียมดิินปลููกที่่�ผสมปุ๋๋�ยคอกปุ๋๋�ยหมัักไว้้เรีียบร้้อยแล้้ว หรืือหากไม่่สะดวก ผสมปุ๋๋�ยก็็ใช้้ดิินปลููกต้้นไม้้ทั่่�วไป เพราะพื้้�นที่�่กระถางแบบขวดพลาสติิกมีีน้้อย อาจทำ�ำ ให้พ้ ืืชผักั ขาดแร่่ธาตุแุ ละสารอาหารไม่เ่ พีียงพอ 4) คัดั เลือื กพัันธุ์์�พืืชที่ม่� ีีระบบรากไม่ล่ ึกึ เกินิ ไป ขวดพลาสติกิ 1.5 ลิติ ร หากตัดั ครึ่่ง� จะได้้พื้้�นที่�่ความลึึก 8 - 10 เซนติิเมตร ควรเลืือกพืืชผัักที่่�ต้้องการน้ำ��ำ น้้อย ระบบ รากไม่่ลึึกเกิินไปหรือื ให้้ผลผลิิตเร็ว็ เช่น่ พริกิ หอมกระเทีียม มะเขืือเทศ 5) นำ�ำ เมล็็ดพัั นธุ์์� กิ่่�งพัั นธุ์์� หรืือต้้นกล้้าที่่�ได้้ลงมาฝัังหรืือปลููกไว้้ในกระถาง ขวดพลาสติกิ แล้ว้ รดน้ำ��ำ ให้ช้ ุ่่�มเสร็จ็ แล้ว้ นำำ�ไปแขวนไว้ห้ รือื วางไว้ใ้ นที่ร�่ ่ม่ ก่อ่ น จนกว่า่ เมล็ด็ พืืชหรืือกล้า้ จะงอกจนแข็ง็ แรงดีีค่อ่ ยนำำ�มาไว้้กลางแจ้ง้

4. การปลูกู ผักั ในกระบอกไม้้ไผ่่ วััสดุุ - อุปุ กรณ์์ • ไม้้ไผ่่ • สิ่่�วเจาะไม้้ • ค้อ้ น ตะปูู วิธิ ีกี ารเตรียี มไม้้ไผ่่ 1) เจาะลำำ�ไม้ไ้ ผ่เ่ ป็น็ ร่อ่ ง จะขนาดยาวหรือื ใหญ่แ่ ค่ไ่ หน ตามใจชอบ 2) นำ�ำ ดิินปลูกู มาเทลงให้้เต็็มร่่องที่่�เจาะเอาไว้้ 3) นำ�ำ เสาไม้เ้ ล็ก็ ๆ มาปักั เป็็นเสาค้ำ�ำ�กระบอกไม้ไ้ ผ่่ วิธิ ีีการนำำ�เมล็็ดลงปลูกู 1) เริ่่�มจากนำำ�เมล็็ดผัักลงปลููกในช่่องไม้้ไผ่่ หรืือ ถ้า้ ไม่ส่ ะดวกให้้เพาะกล้้าก่อ่ นแล้้วค่อ่ ยลงปลูกู 2) จากนั้้น� รดน้ำ�ำ�ให้ช้ ุ่่�มแล้ว้ นำำ�กระถางไม้ไ้ ผ่ไ่ ปตั้้ง� ไว้ใ้ ห้้ โดนแดด 3) ทำำ�การรดน้ำ�ำ�ผัักเช้้า - เย็็น ใส่่ปุ๋๋�ย จะช่่วยให้้ผััก เจริญิ เติิบโตงอกงาม ค่มู ือปลกู ผักสวนครัวแนวต้งั 25

5. การปลููกผัักในยางรถยนต์์ 1 1 วััสดุุ - อุปุ กรณ์์ 2 2 • ยางรถยนต์เ์ ก่า่ • คัตั เตอร์์ (หักั ใบมีีดใหม่ใ่ ห้ค้ ม) ขั้้�นตอน 1) นำำ�คััตเตอร์์กรีีดที่�่ยางด้้านบน กรีีดซ้ำ��ำ ๆ ให้้ทะลุุ แล้้วเริ่่�มใช้้คััตเตอร์์ถููขึ้้�นลงตามแนว กรีีดไล่ไ่ ปให้ร้ อบ จนขาดรอบวง ต้อ้ งใจเย็น็ และ ใช้้ความระมััดระวัังในการกรีีด หากยางฝืืด ไม่่ยอมขาดออกจากกััน ล้้อยางที่�่กรีีดจะมีี ลัักษณะถููกเปิิดข้้าง 1 ด้้าน เพื่่�อให้้สามารถ โรยดินิ ลงไปได้้ 2) วางล้้อยางให้้หงาย จากนั้้�นใช้้ไม้้ไผ่่ที่่�เป็็น ซีีก ๆ หรือื ไม้อ้ ะไรก็ไ็ ด้ม้ าทำ�ำ การปูพู ื้้�นยางด้า้ นล่า่ ง แล้้วใช้้กระสอบพลาสติิกวางปิิดอีีกชั้้�นหนึ่่�ง 3) จัดั หาที่ว�่ างให้เ้ หมาะสม เพราะเมื่่อ� ใส่่ดินิ ลงไป แล้้วจะเคลื่่�อนย้้ายลำ�ำ บาก ถ้้าพื้้� นที่�่มีีจำ�ำ กััด ควรจัดั วางแบบเป็น็ ชั้้น� หรือื ใช้แ้ กนไม้ย้ ึดึ ยางรถ ในแนวตั้้ง� เพื่่�อเพิ่่�มพื้้�นที่่�ในการปลููกผัักได้้มาก ยิ่่�งขึ้้�น 4) นำ�ำ ดิินปลููกมาเทลงให้้เต็็มพื้้�นที่่�ยางรถยนต์์ จากนั้้น� ให้้รดน้ำ�ำ�ไปประมาณ 3 วััน จึึงสามารถ นำ�ำ เมล็ด็ พัันธุ์์�ผัักมาปลูกู ได้้

6. การปลููกผัักแนวตั้้�งรููปแบบอื่่�น ๆ กระบะแบบยึึดติิดกัับระแนงรั้้ว� สีีขาว สวนแนวตั้้ง� จากลำำ�ไม้้ไผ่่ เลืือกไม้้ไผ่่ สามารถนำ�ำ กระบะพลาสติกิ ซ้อ้ นลงไป ลำ�ำ ใหญ่่ มาเจาะช่่องสำำ�หรัับปลููกผััก ได้เ้ ลย กระบะลักั ษณะนี้้� ก่อ่ นทำ�ำ ควรวัดั ด้้านบน และช่่องระบายน้ำ�ำ�ด้้านล่่าง ขนาดของกระบะพลาสติิกที่�่จะสวม จากนั้้น� นำำ�มายึดึ ติดิ กับั เสาใช้เ้ ป็น็ ฉาก เ ข้้ า ก่่ อ น เ พื่่� อ ใ ห้้ ไ ด้้ ข น า ด ที่่� พ อ ดีีกัั น หรืือผนังั พรางตาในสวนได้้ เมื่่อ� ผักั โทรมก็ย็ กออกเปลี่่ย� นได้ง้ ่่าย ผนังั ตะกร้า้ ผักั นำำ�ตะกร้า้ หรืือกระเช้้า รููป กระถางจากลูกู มะพร้า้ วเป็น็ วัสั ดุธุ รรมชาติิ ทรงที่ส�่ ามารถยึดึ ติดิ กับั รั้้ว� หรือื ผนังั ได้ม้ า เฉพาะถิ่่�น เหมาะกัับสวนที่่�มีีวััสดุุเหล่่านี้้� ปลูกู ผักั หากเป็น็ ตะกร้า้ ที่ส่� านไม่แ่ น่น่ อาจ เหลือื ทิ้้ง� จำ�ำ นวนมาก สามารถนำ�ำ มาประยุกุ ต์์ กรุุด้้านในด้้วยวััสดุุที่�่มีีคุุณสมบััติิกัันดิิน โดยนำำ�กระถางลููกมะพร้้าวมาเกี่่�ยวแขวน ไหลออก แต่ร่ ะบายน้ำ��ำ ได้้ อย่า่ ง แผ่น่ จีีโอ กัับลำ�ำ ไม้้ไผ่ป่ ัักก่่อนตั้้ง� เป็็นเสาสููง เมื่่อ� ทำำ� เทกไทล์์ ซาแรน หรือื รองก้น้ ด้ว้ ยเปลืือก หลาย ๆ ลำำ�สามารถใช้้แทนรั้้�ว กำ�ำ หนด มะพร้้าวสัับก่่อน ขอบเขตหรือื เป็็นผนัังพรางตาในสวนได้้ คมู่ ือปลูกผักสวนครวั แนวต้งั 27

ประโยชน์ของการปลูกผกั สวนครัว แนวต้งั ในครวั เรอื น 1) ใช้พ้ ื้้�นที่น่� ้อ้ ยได้อ้ ย่า่ งคุ้้�มค่า่ แต่ใ่ นขณะเดีียวกันั ก็ส็ ามารถปลูกู พืืชผักั ต่่าง ๆ ได้้อย่่างมีีคุุณภาพ โดยการออกแบบพื้้�นที่่�และเลืือกพืืชผััก ให้้เหมาะสมกับั สภาพพื้้�นที่่� 2) เป็น็ งานอดิเิ รกที่ท�่ ำ�ำ ให้ใ้ ช้เ้ วลาว่า่ งให้เ้ กิดิ ประโยชน์แ์ ล้ว้ รู้้�สึึกผ่อ่ นคลาย ลดความเครีียดในชีีวิติ ประจำำ�วันั 3) สามารถเก็บ็ ผลผลิิตที่่พ� ร้้อมทานจากต้้นได้้ทัันทีี โดยที่่�ผักั ปลอดสาร ไม่ใ่ ช้ส้ ารเคมีีกำ�ำ จััดศััตรููพืืช 4) พืืชผัักสวนครััวส่่วนใหญ่่เป็็นพืืชผัักสมุุนไพร ที่่�ใช้้ในการบำ�ำ รุุงและ บรรเทาอาการเจ็บ็ ป่่วย 5) ลดค่า่ ใช้จ้ ่า่ ยจากการซื้อ�้ ผักั สวนครัวั และแบ่ง่ ปันั เพื่่�อนบ้า้ นได้้ 6) เพิ่่�มพื้้�นที่�่สีีเขีียว และช่่วยในการฟอกอากาศในบริิเวณบ้า้ นพััก ที่�อ่ ยู่่�อาศััย 28 คู่มอื ปลูกผกั สวนครัวแนวต้งั

ประโยชน์ของการปลูกผักสวนครัว แนวต้ังในชุมชน จากการสร้าง “สวนผักปลอดภัยในชุมชน” 1) สมาชิิกในชุุมชนได้้ทำำ�กิิจกรรมร่่วมกััน ได้้พบปะพูู ดคุุย แลกเปลี่่�ยนเรีียนรู้้� ร่ว่ มกันั เป็น็ การสร้า้ งสัมั พัันธ์ท์ ี่ด�่ ีีของคนในชุมุ ชน ส่ง่ ผลให้ก้ ารพััฒนาคุณุ ภาพชีีวิติ ความเป็น็ อยู่่�ในชุมุ ชน ภายใต้แ้ นวคิดิ “สุุขภาพดีีถ้ว้ นหน้า้ ชุมุ ชนน่า่ อยู่่� ผู้้�คนน่า่ รักั ปลูกู ผักั กิินเอง” 2) การปลููกผัักเพื่่�อการบริโิ ภคในครััวเรืือน ทำำ�ให้ค้ นในชุุมชนหรืือครัวั เรือื นได้ก้ ิิน พืืชผัักที่่�สด อุุดมด้้วยธาตุุอาหารครบถ้้วน และปลอดภััยจากสารตกค้้าง หรืือ สารเคมีีอื่่�น ๆ (ผักั ปลอดสารพิิษ) 3) เป็็นการใช้้พื้้�นที่�่รกร้้างว่่างเปล่่า หรืือรั้้ว� บ้้าน กำำ�แพงริิมถนนให้้เกิิดประโยชน์์ ดููสะอาดเป็็นระเบีียบเรีียบร้้อย มีีความปลอดภััย ไม่่เป็็นที่�่อยู่่�ของแมลงหรืือ สััตว์ม์ ีีพิิษ 4) การได้้ทำำ�กิิจกรรมปลููกผััก เป็็นการสัันทนาการหรืือออกกำำ�ลัังกาย มีีการ เคลื่่�อนไหวร่่างกาย สุุขภาพร่่างกายและจิติ ใจผ่อ่ นคลาย 5) เกิิดความสุุข ความสามััคคีี เกิิดความร่่วมมืือจากการได้้แลกเปลี่่�ยนและ แบ่่งปัันพืืชผัักที่่�มีีอยู่่�ให้้กับั สมาชิกิ ในชุุมชน 6) ในกลุ่่�มผู้้�สููงอายุุที่่�ต้้องอยู่่�กัับบ้้านสามารถร่่วมเป็็นส่่วนหนึ่่�งในการสร้้าง “สวนผัักปลอดภััยในชุุมชน” ได้้ทำ�ำ กิิจกรรม และมีีสุุขภาพร่่างกายจิิตใจที่่�ดีี มีีความภููมิใิ จ และตระหนักั ในตนเองว่า่ ไม่เ่ ป็็นภาระต่อ่ ลูกู หลาน 7) เพิ่่�มพื้้�นที่่ส� ีีเขีียว เกิิดความร่ม่ รื่่น� สวยงามในชุุมชน

ข้อแนะนำ�เพ่ิ มเติม 1) การทำ�ำ สวนผักั แนวตั้้ง� ต้อ้ งเลือื กชนิดิ ผักั ให้เ้ หมาะสมกับั ขนาดของกระถาง รวม ถึงึ ระยะห่า่ งของกระถางทั้้ง� ด้า้ นข้า้ ง ด้า้ นบน และด้า้ นล่า่ ง เช่น่ หากปลูกู ในกระถาง ขนาดเล็็ก ควรเลืือกปลูกู ผัักทรงพุ่่�ม เช่น่ สลััด หรืือ วอเตอร์เ์ ครส หากปลููกผักั ลำำ�ต้น้ สููง อาจจะโตจนบดบังั แสงแดดของผักั ด้้านบน 2) เพื่่�อให้ผ้ ักั เจริญิ เติบิ โตดีี ควรเพาะกล้า้ ผักั ก่อ่ นย้า้ ยลงกระถาง เมื่่อ� เก็บ็ ผลผลิติ แล้ว้ ควรนำ�ำ ดินิ ในกระถางออกมาปรับั ปรุงุ เพื่่�อเพิ่่�มธาตุุอาหารในดินิ ทุุกครั้้ง� โดย แนะนำำ�ว่า่ ให้น้ ำ�ำ ดินิ เก่า่ ออกมาตากแดดอย่า่ งน้อ้ ย 1 สััปดาห์์ ก่อ่ นนำำ�ไปผสมปุ๋๋ย� คอก ปุ๋๋�ยหมััก เพื่่�อปลูกู ใหม่่ หรือื นำ�ำ ดินิ เก่า่ ไปผสมทำำ�เป็็นดินิ หมักั 3) ไม่่ควรเรีียงกระถางแนวตั้้ง� ให้ส้ ููงจนเกินิ ไป เพราะยากต่อ่ การทำ�ำ งาน สถานที่�่ วางสวนแนวตั้้ง� ควรคำ�ำ นึงึ ถึงึ เรื่่อ� งแสงแดด ระวังั อย่า่ ให้ม้ ีีเงาตึกึ หรือื เงากระถาง มาบัังผักั ที่่�ปลูกู 4) สวนผักั แนวตั้้ง� เหมาะสำำ�หรับั คนที่ม�่ ีีพื้้�นน้อ้ ย แต่ไ่ ม่เ่ หมาะสำำ�หรับั คนที่ม�่ ีีเวลาดูแู ล น้้อย เพราะต้้องอาศััยการดููแลและบำ�ำ รุงุ รักั ษาพอสมควร 30 ค่มู อื ปลูกผักสวนครวั แนวตง้ั

อ้างอิง คู่มือปลูกผักสวนครัวแนวต้งั 31

ปก 32 ค่มู ือปลกู ผกั สวนครวั แนวตง้ั