มโนทศั นก์ ารพยาบาลผูส้ งู อายุ ผู้ช่วยศาสตราจารยส์ มทรง จริ ะวรานันท์
วตั ถปุ ระสงคก์ ารเรยี นรู้ 1.อธิบายความหมายและคาทเ่ี กยี่ วกับผู้สูงอายุไดถ้ กู ตอ้ ง SELO 4.2.1.1 2.อธิบายลักษณะทางเวชกรรมในผู้สูงอายุไดถ้ กู ตอ้ ง SELO 4.2.1.2-2 3.อธิบายสถานการณผ์ ู้สูงอายุ และปรากฏการณส์ ูงอายุได้ SELO 4.2.1.1 4.อธิบายนโยบายดา้ นการดแู ลผู้สูงอายุ กฎหมาย ตลอดจนสิทธิผู้สูงอายุไดถ้ กู ตอ้ ง SELO 4.1.1.1 SELO 4.2.1.1 SELO 4.2.1.2-1 5.อธิบายพหวุ ัฒนธรรมทม่ี ผี ลตอ่ ภาวะสุขภาพ(SELO 2.6.1)
สงั เขปเน้ือหา มโนทศั นเ์ กยี่ วกบั ลักษณะทางเวช สถานการณ์ ผู้สูงอายุ ผู้สูงอายุ กรรมของผู้สงอายุ ปรากฏการณ์ รัฐธรรมนูญกบั พระราชบญั ญัติ เกยี่ วกับผู้สูงอายุ ผู้สูงอายุ ผู้สูงอายุ แผนผู้สูงอายุ ปฏญิ ญาผู้สูงอายุ แหง่ ชาติ ไทย
ชวนกนั คดิ – คาทเี่ กยี่ วกับผู้สูงอายุ มอี ะไรบา้ ง – R-A-M-P-S – Geriatric syndrome – สทิ ธแิ ละสวัสดกิ ารของผู้สูงอายุ มอี ะไรบ้าง – อัตราส่วนการเกอื้ หนุน อัตราการพงึ่ พงิ – หน่วยงานทใ่ี หก้ ารดูแลช่วยเหลอื ผู้สูงอายุ มหี น่วยงานใดบา้ ง – เบยี้ ยังชพี คอื อะไร ใครมสี ทิ ธิได้รับเบยี้ ยังชพี บา้ ง
ผู้สูงอายุ หมายถงึ คนทมี่ อี ายุ 60 ปี ขนึ้ ไป ประเทศทพ่ี ฒั นาแล้วใช้เกณฑอ์ ายุ 65 ปี การแบ่งผู้สูงอายุตามช่วงวัย มโนทศั น์ เกยี่ วกบั ผูส้ งู อายุ ผู้สุงอายุตอนตน้ (The young old ) อายุ 60-69 ปี เป็ นวัยช่วยเหลอื ตนเองได้ดี ผู้สูงตอนกลาง (The middle age old) อายุ 70-79 ปี เป็ นช่วงร่างกายเร่ิมออ่ นแอ มี โรคประจาตัว ผู้สูงอายุวัยสูงอายุมาก(The old old) อายุ 80-89 ปี เป็ นช่วงทอี่ วัยวะเสื่อมสภาพ เจบ็ ป่ วยบอ่ ย ผู้สูงอายุวัยสูงอายุมาก ๆ (The very old old) อายุ 90-99 ปี ขึน้ ไป เป็ นช่วงทมี่ ปี ัญหา สุขภาพมาก
คาท่ีเกย่ี วขอ้ งกบั ผูส้ งู อายุ 1) Ageing/aging หมายถงึ การสูงอายุ การเปลี่ยนแปลงตามวัย การสูงวัยขึน้ 2) Ageism หมายถงึ การไม่ชอบผู้สูงอายุหรือการมอี คตติ อ่ การมีอายุมาก 3) Elderly หมายถงึ การมีอายุ การสูงอายุมาก เป็ นไปในทางลบ เช่น ไม้ใกล้ฝ่ัง 4) Older หมายถงึ ผู้สูงอายุ เป็ นคาสุภาพทใ่ี ช้เรียกผู้สูงอายุ
คาที่เกย่ี วขอ้ งกบั ผูส้ งู อายุ (ต่อ) 5) Active ageing หรือ พฤฒพลัง หมายถงึ ภาวะสุขสมบรู ณข์ องผู้สูงอายุ ผู้สูงอายุยงั มี กจิ กรรมร่วมกบั ครอบครัว ชุมชน หรือสังคม 6) Productive Aging หมายถงึ ผู้สูงอายุเป็ นบุคคลทม่ี คี วามสามารถด้านการผลติ สนิ ค้าและ บริการทัง้ ทม่ี ผี ลตอบแทนเป็ นตวั เงนิ หรือรูปแบบอนื่ หรือการให้ ผลตอบแทนเป็ นมูลค่ากับคุณค่า 7) Gerontology หมายถงึ พฤฒาวทิ ยา เป็ นวิทยาการว่าดว้ ยความสูงอายุ เป็ น สาขาวิชาทศี่ ึกษาทุกเรื่องเก่ยี วกับกระบวนการของความสูงอายุและปัญหาของผู้สูงอายุทงั้ ทางด้าน ร่างกาย จติ ใจ อารมณ์ สังคม เศรษฐกิจและผลลัพธข์ องปัญหาต่อประชากร สูงอายุ และสังคม 8) Geriatrics เวชศาสตรส์ ูงอายุ เป็ นสาขาความเช่ยี วชาญดา้ นการแพทยท์ เ่ี ก่ียวกบั ผู้สูงอายุ
การแบ่งประเภทของผูส้ งู อายุ ตามความสามารถในการทากจิ วตั รประจาวนั – กลุ่มตดิ สังคม (Well elder) สามารถชว่ ยเหลือตนเองได้ดี มกี จิ กรรมในสังคม สุขภาพดี หรือมโี รคเรือ้ รังทค่ี วบคุมได้ – กลุ่มตดิ บา้ น (Home- bound elder) ช่วยเหลือตนเองไดห้ รือตอ้ งการความ ช่วยเหลือบางส่วน มีปัญหาสุขภาพ หรือโรคเรือ้ รังทคี่ วบคุมไม่ได้ – กลุ่มตดิ เตยี ง (Bed- bound elder) ไม่สามารถช่วยเหลือตนเองได้ มโี รคเรือ้ รัง หลายโรค เปราะบาง
กรมอนามยั ไดส้ ารวจภาวะสุขภาพของผสู้ ูงอายุ ปี 2563 ไดป้ ระเมินและคดั กรอง สุขภาพเบ้ืองตน้ จาแนกตามความสามารถในการทากิจวตั รประจาวนั ผสู้ ูงอายุ จานวน 7,689,605 คน – กลมุ่ ติดสงั คม จานวน 7,452,274 คน (ร้อยละ 87.30) – กลุ่มติดบา้ น จานวน 192,290 คน – กลุ่มติดเตียง จานวน 45,287คน (รายงานขอ้ มูลจาก HDC ณ วนั ที่ 30 ก.ย. 2563 จากจานวนผสู้ ูงอายทุ ี่อยใู่ น ระบบ HDC 8,808,906 คน)
ปัจจยั ทมี่ ีผลตอ่ การดแู ลสุขภาพของผสู้ ูงอายุ – ปัจจัยภายใน : เจตคติ ความเช่ือตา่ ง ๆ ความตอ้ งการของ ผู้สูงอายุ – ปัจจัยภายนอก :สภาพแวดล้อม สถานการณท์ างสังคม วัฒนธรรม สภาพเศรษฐกิจ
ลกั ษณะทางเวชกรรมของผูส้ งอายุ : R-A-M-P-S R - Reduced body reserve กาลังสารองลดลง มกี ารเปลย่ี นแปลงทางกายและสรีรวทิ ยาทุกระบบ เน่ืองจากความชรา ทาให้ความสามารถสารองของระบบต่าง ๆ เริ่มลดลง * ผู้สูงอายุเหน่ือยงา่ ย * กล้ามเนือ้ ล้าง่าย * หลอดเลอื ดแดงเร่ิมมคี วามยดื หยุ่นลดลงหรือแขง็ ตัวเพมิ่ ขนึ้ ตามวัย : ความดันโลหติ สูง * ผิวหนังแห้งและหยาบกร้านจากต่อมเหงอื ลดลง ตอ่ มไขมันลดประสทิ ธิภาพลง ปรมิ าณ sebum ลดลง: ผู้สูงอายุมอี าการคันตามผวิ หนังได้บ่อย ๆ โดยเฉพาะฤดูหนาวทคี่ วามชนื้ สัมพัทธข์ องอากาศลดลง * มวลกล้ามเนือ้ และความแรงในการหดตัวของกล้ามเนือ้ ลดลง: หกล้มได้ง่าย เมอื่ ร่างกายเสยี สมดุล
A - Atypical presentation การตอบสนองตอ่ การ เจ็บป่ วยชา้ และอาการแสดงไมเ่ ฉพาะเจาะจง 1. อาการและอาการแสดงทเี่ ป็ นลักษณะจาเพาะของโรคทพี่ บในผู้ป่ วยท่วั ไป อาจไม่พบใน ผู้สูงอายุ เช่น อาการปัสสาวะบ่อย ดมื่ นา้ บอ่ ยในผู้ป่ วยท่วั ไปมักบ่งถงึ โรคเบาหวาน แต่ ผู้สูงอายุทเ่ี ป็ นโรคเบาหวาน อาจมาพบแพทยเ์ น่ืองจากหกล้ม ปัสสาวะราด ผู้สูงอายุทมี่ ีการ ตดิ เชือ้ ในกระแสเลือดอาจไม่พบอาการไข้ 2. อาการทพี่ บบอ่ ยในผู้สูงอายุแตไ่ ม่จาเพาะตอ่ ระบบอวัยวะใดชัดเจน ทเ่ี รียกว่ากลุ่มอาการ สูงอายุ หรือ geriatric syndrome อาการเหล่านีอ้ าจเรียกว่า “Big I’s”
“Big I’s” – Instability หมายถงึ ภาวะหกล้ม – Immobility หมายถงึ การสูญเสียความสามารถในการเดนิ – Incontinence หมายถงึ อาการปัสสาวะราดหรืออุจจาระราด – Intellectual impairment หมายถงึ ความสามารถทางสตปิ ัญญาบกพร่อง ถ้าเป็ นระยะเฉียบพลัน จะบ่งถงึ ภาวะซึมสับสนเฉียบพลัน(delirium) ถ้าเป็ น เรือ้ รัง จะบ่งถงึ ภาวะสมองเสื่อม(dementia) – Inanition หมายถงึ การขาดสารอาหาร
M – Multiple pathology – มพี ยาธิสภาพหลายระบบในเวลาเดยี วกัน – พยาธิสภาพมคี วามรุนแรงขนึ้ ในเวลาอนั รวดเร็วถา้ ไม่ไดร้ ับการรักษาอย่าง ทนั ทว่ งที – มีความเส่ียงตอ่ การเกดิ ภาวะแทรกซ้อนสูง
P – Polypharmacy – การใช้ยาร่วมกันหลายชนิด ผลจากการทผี่ ู้สูงอายุเจบ็ ป่ วยหลายระบบทาให้ ไดร้ ับยาหลายชนิดในเวลาเดยี วกัน – มคี วามเสี่ยงตอ่ การเกดิ ผลทไี่ ม่พงึ ประสงคจ์ ากยาไดง้ า่ ย
S – Social adversity – ขาดการสนับสนุนทางสังคม – การเปล่ียนแปลงทางดา้ นสังคมจะเกิดขนึ้ หลังจากทผ่ี ู้สูงอายุเกษียณ จากการทางาน การแยกบา้ นของลูก การจากไปของคู่ครอง – เกิดผลกบั สุขภาพโดยรวม: อาจเกดิ ภาวะซมึ เศร้า ไม่ม่ันคงทางดา้ น เศรษฐกิจ
สถานการณผ์ ูส้ งู อายุ การแบ่งระดบั การเข้าสู่สังคมสูงอายุ(องคก์ ารสหประชาชาติ) ระดบั ที่ 1 ระดบั การก้าวสู่สังคมสูงอายุ (Aging society) คือ มีประชากรอายุตัง้ แต่ 60 ปี ขนึ้ ไปมากกว่าร้อยละ 10 ของ ประชากรทงั้ ประเทศ ระดบั ที่ 2 ระดบั สังคมผู้สูงอายุโดยสมบูรณ์ (Aged society) คือ มีประชากรอายุตงั้ แต่ 60 ปี ขนึ้ ไปมากกว่าร้อย ละ 20 ของประชากรทงั้ ประเทศ ระดับท่ี 3 ระดบั สังคมผู้สูงอายุอยา่ งเตม็ ที่ (Super aged society) คอื มปี ระชากรอายุตงั้ แต่ 65 ปี ขนึ้ ไป มากกว่าร้อยละ 20 ของประชากรทงั้ ประเทศ
ปี พ.ศ. 2563 ประเทศไทยมีประชากร 66.2 ลา้ นคน สถิตกิ ารเกิดประมาณ 6 แสนคน
สถติ ปิ ระชากรตามกลุ่มวยั ปี 2563 (สานักงานสถติ ิ แหง่ ชาต)ิ กลุ่มวัย จานวน ร้อยละ เดก็ 10,721,801 16.20 แรงงาน 42,652,475 64.44 ผู้สูงอายุ 11,633,188 17.58 -เพศชาย - เพศหญงิ 5,132,901 6,500,287
สถานการณผ์ ูส้ งู อายุ 3.1 โครงสร้างประชากรสูงอายุและแนวโน้มในอนาคต : พ.ศ. 2503 มผี ู้สูงอายุ 1.21 ล้านคน : พ.ศ. 2543 มีประมาณ 5 ล้านคน : พ.ศ. 2553 มี 7.49 ล้านคน : พ.ศ. 2561 มี 10.66 ล้านคน (ร้อยละ 16.06) :พ.ศ. 2563 มี 12 ล้านคน (ร้อยละ 18) :พ.ศ. 2564 ประเทศไทยจะกลายเป็ นสังคมสูงอายุโดยสมบรู ณ์ : พ.ศ. 2574 จะเข้าสู่สังคมสูงอายุอย่างเตม็ ท่ี
ช่วงอายุ จานวน ชว่ งอายขุ องผสู้ ูงอายุไทย 60-64 3,737,902 65-69 2,841,991 70-74 2,059,106 75-79 1,299,271 80-84 905,525 85-89 505,699 90-94 203,427 95-99 57,503 100 และมากกว่า 22,764
3.2 ระดบั การศกึ ษาทสี่ าเร็จ และการอา่ นออกเขียนได้ -ร้อยละ 75.7 จบการศกึ ษาในระดบั ประถมศกึ ษาและต่ากว่าประถมศกึ ษา - ร้อยละ 11.0 ไม่ไดร้ ับการศึกษา หรือไม่เคยเรียนหนังสอื ผู้สูงอายุชายจบการศึกษา สูงกว่าระดบั ประถมศกึ ษามากกว่าผู้สูงอายุหญิง (ร้อยละ 17.9 และร้อยละ 9.7) ในขณะทผ่ี ู้สูงอายุหญงิ ทไี่ ม่เคยเรียนหนังสือหรือไม่ไดร้ ับการศกึ ษาสูงกวา่ เพศชายถงึ 2 เทา่ (ร้อยละ 14.3 และร้อยละ 6.9 ตามลาดบั ) - ประมาณร้อยละ 84.5 ของผู้สูงอายุเป็ นผู้ทอ่ี า่ นออกเขียนได้ - ร้อยละ 15.5 เป็ นผู้ทไ่ี ม่สามารถอา่ นและเขยี นหนังสือไดห้ รือเป็ นผู้ทไี่ ม่รู้หนังสือ
3.3 สภาพทางเศรษฐกจิ และสงั คมของผสู้ ูงอายุ - สถานภาพสมรส ร้อยละ 63.5; ร้อยละ 61.0 อยู่ดว้ ยกันกับคูส่ มรสในครัวเรือน , ร้อยละ 2.5 ทไ่ี ม่มีคสู่ มรสอยดู่ ว้ ยกัน - สถานภาพหม้าย หยา่ แยกกันอยู่ เคยสมรสแตไ่ ม่ทราบสถานภาพ ร้อยละ 32.6 - สถานภาพโสด ร้อยละ 3.9 - ผู้สูงอายุอยลู่ าพังในเขตเทศบาลร้อยละ 10 อยู่นอกเขตเทศบาลร้อยละ 8
สภาพการทางานของผสู้ งู อายุ – ในปี 2562 ผู้สูงอายุ 60 ปี ขนึ้ ไป ทย่ี งั คงทางานมปี ระมาณ 1 ใน 3 หรือร้อยละ 34.5 – เพศชายสูงกว่าเพศหญิง – เขตชนบทสูงกว่าในเขตเมอื ง ภาคเหนือมสี ัดส่วนสูงทสี่ ุด ขณะทกี่ รุงเทพฯ มสี ัดส่วนทตี่ ่าทส่ี ุด – ผู้สูงอายุทย่ี งั คงทางานส่วนใหญ่มสี ถานภาพเป็ นการประกอบธุรกจิ ส่วนตัวโดยไมม่ ลี ูกจ้าง และการช่วยธุรกจิ ครัวเรือนโดย ไมไ่ ดร้ ับคา่ จ้าง – การทางานส่วนใหญ่อยใู่ นภาคเกษตรกรรม (ร้อยละ 60.3) ภาคการบริการและการค้า (ร้อยละ 32.1) และภาคการผลิตร้อย ละ 7.6 ส่วนใหญ่เป็ นการทางานในอาชพี ผู้ปฏบิ ตั งิ านทม่ี ฝี ี มอื ในด้านการเกษตร (ร้อยละ 58.7) พนักงานบริการและผู้ จาหน่ายสนิ คา้ (ร้อยละ 18.7) ช่างฝี มอื และผู้ปฏบิ ตั งิ านทเี่ กย่ี วข้อง (ร้อยละ 8.3) – ผู้สูงอายุภาพรวมมกี ารทางานเฉล่ยี ต่อสัปดาห์ 40 ช่ัวโมง – รายไดต้ อ่ เดอื นเฉลยี่ 11,877 บาท และการทางานของผู้สูงอายุถงึ ร้อยละ 88.0 เป็ นการทางานนอกระบบ (เฉลิมพล แจม่ จนั ทร์ และ สุภรต์ จรัสสิทธิ์ สถาบนั วจิ ัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหดิ ล ,2563)
– รายไดข้ องผู้สูงอายุจาการสารวจในปี พ.ศ. 2558 พบว่า หน่ึงในสามของผู้สูงอายุมี รายไดต้ ่ากว่าเส้นความยากจน 2,647 บาทต่อเดอื น คือประมาณร้อยละ 34.3 – บุตรเป็ นแหล่งรายไดห้ ลักของผู้สูงอายุ (ร้อยละ 36.7) รองลงมาคอื รายไดจ้ ากการ ทางาน (ร้อยละ 33.9) จากเบยี้ ยังชพี จากทางราชการ (ร้อยละ 14.8) จากเงนิ บาเหน็จบานาญ (ร้อยละ 4.9) จากคู่สมรส (ร้อยละ 4.3) และจากดอกเบยี้ เงนิ ออม ทผ่ี ู้สูงอายุไดเ้ กบ็ ออม เงนิ ออม การขายทรัพยส์ ินทมี่ อี ยู่ (ร้อยละ 3.9)
3.4 สภาวะสุขภาพของผสู้ ูงอายุ จากการสารวจภาวะสุขภาพผู้สูงอายุ ปี พ.ศ.2557 (สถาบนั วิจัยระบบสาธารณสุข,2557)พบวา่ – ผู้สูงอายุวัยปลายมากกว่าร้อยละ 60 เป็ นโรคความดนั โลหติ สูง – มากกว่าร้อยละ 10 เป็ นโรคเบาหวาน – มากกว่าร้อยละ 70 มีฟันไม่ครบ 20 ซแี่ ละใส่ฟันปลอม – ประมาณร้อยละ 50 ของผู้สูงอายุมโี รคเรือ้ รังหรือโรคประจาตวั – ร้อยละ 35 ของผู้สูงอายุมภี าวะอ้วน
– มีการศกึ ษาเพ่ือประเมินภาวะ active ageing พบวา่ ความมีชีวติ ชีวาดา้ นรา่ งกายอย่ทู ่ี 2.75- 3.02 จากคะแนนเตม็ 4 ดา้ นจติ ใจ อยทู่ ่ี 3.05-3.57 ดา้ นสตปิ ัญญาและการเรยี นรู้ อยทู่ ่ี 3.22-3.52 ดา้ น สงั คม อยทู่ ่ี 2.28-2.82 และดา้ นความม่นั คง อยทู่ ่ี 2.60-3.16 โดยสดั สว่ นความมีชีวิตชีวา ดา้ นรา่ งกาย ในระดบั นอ้ ย อยทู่ ่ีรอ้ ยละ 7-20 ดา้ นจติ ใจ อยทู่ ่ีรอ้ ยละ 1-15 ดา้ นสติปัญญาและการเรยี นรู้ อยทู่ ่ีรอ้ ยละ 1-7 ดา้ นสงั คม อยทู่ ่ีรอ้ ยละ 19-36 และดา้ นความม่นั คง อยทู่ ่ีรอ้ ยละ 1-12 ขอ้ มลู ดงั กลา่ วสะทอ้ นวา่ ผสู้ งู อายมุ ีสดั สว่ นความมีชีวติ ชีวาในระดบั นอ้ ย ในดา้ นสงั คม และดา้ นรา่ งกาย มากกวา่ ดา้ นจติ ใจ ดา้ น สตปิ ัญญาและการเรยี นรู้ และดา้ นความม่นั คง และพบวา่ ความมีชีวติ ชีวา ของกลมุ่ ตดิ สงั คม ตดิ บา้ น และตดิ เตียง มีความแตกตา่ งกนั ในดา้ นรา่ งกาย และดา้ นสงั คม มากกวา่ ดา้ นจติ ใจ ดา้ นสติปัญญา และการเรยี นรู้ และดา้ นความม่นั คง
ผลจากการเปลยี่ นแปลงของโครงสรา้ งประชากร – อัตราส่วนการเกอื้ หนุนมีแนวโน้มต่าลงอยา่ งตอ่ เน่ือง จากร้อยละ 9.3 ในปี 2537 เป็ นร้อยละ 7.0 ร้อยละ 6.3 และร้อยละ 5.5 (ปี 2545, 2550 และ 2554 ตามลาดบั ) และในปี 2557 ลดลงเหลือร้อยละ 4.5 และจากการคาดการณอ์ กี 20 ปี ขา้ งหน้า (ปี 2583) อัตราการเกอื้ หนุนจะลดลงเหลือ 1.8 – อัตราการพง่ึ พงิ เพมิ่ ขึน้ จากข้อมูลพบว่า อตั ราการพงึ่ พงิ ของผู้สูงอายุตอ่ ประชากรวัย แรงงาน 100 คนทตี่ อ้ งรับภาระในการดแู ลผู้สูงอายุ เพม่ิ จากร้อยละ 19.67 ในปี พ.ศ.2553 เป็ นร้อยละ 27.37 ในปี พ.ศ. 2561
ปรากฏการณเ์ กยี่ วกบั ผูส้ งู อายุ – อายุคาดหมายเฉลย่ี ทเี่ พม่ิ ขนึ้ อัตราการตายลดลง อัตราการเกดิ ลดลง – ววิ ัฒนาการทางดา้ นเทคโนโลยที างดา้ นการแพทย์ – อัตราการเกดิ ทตี่ ่าลงในหลายประเทศ จากอัตราการเกดิ เฉลยี่ 3.2 ครั้งตอ่ ผู้หญงิ 1 คนในทศวรรษ 1990 ลดลงเหลือ 2.5 ครั้งต่อผู้หญิง 1 คน และอาจลดลงเหลอื เพยี ง 2.2 ครั้งตอ่ ผู้หญิง 1 คน ภายในปี 2050 – ญี่ป่ ุนมอี ัตราส่วนของประชากรวัยทางานตา่ ทส่ี ุดในโลกเพยี ง 1.8 เมอ่ื เทยี บกับประชากรวัยสูงอายุ ทม่ี อี ายุมากกว่า 65 ปี ขนึ้ ไป
อายุคาดเฉลยี่ เมอ่ื แรกเกิดของคนไทย – พ.ศ. 2560 อายุคาดเฉลยี่ เมอ่ื แรกเกดิ เท่ากับ 75.4 ปี – พ.ศ.2561 อายุคาดเฉลยี่ เมอ่ื แรกเกดิ ของผู้ชาย 72.2 ปี ผู้หญิง 78.9 ปี และเมอ่ื อายุ 60 ปี และ 65 ปี ผู้ชายเฉลยี่ 20.2 และ 16.5 ปี ผู้หญงิ 23.6 และ19.5 ปี ตามลาดับ – พ.ศ.2562 อายุคาดเฉลยี่ เมอ่ื แรกเกดิ ของผู้ชาย 73 ปี ผู้หญิง 80.1 ปี . (สถาบนั ประชากรศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยมหดิ ล , 2561) – อัตราการเป็ นการพงึ่ พงิ ของผู้สูงอายุต่อวัยแรงงาน 100 คนเพมิ่ ขนึ้ อย่างมากจาก 19.67 ในปี พ.ศ. 2553 เป็ น 27.37 ในปี พ.ศ. 2561 และในปี 2563 เป็ น27.7 สภาพัฒนฯ์ คาดการณว์ ่าอกี 20 ปี จะมผี ู้สูงอายุร้อยละ 31 อัตราส่วนการพงึ่ พงิ เพมิ่ เป็ นร้อยละ 56.2 – อายุคาดเฉลย่ี ภาวะสุขภาพดี ในปี 2558 ของไทย เท่ากบั 66.8 ปี ซง่ึ สูงกว่าค่าเฉลยี่ ท่วั โลก
รฐั ธรรมนญู กบั ผูส้ งู อายุ – รัฐธรรมนูญแหง่ ราชอาณาจกั รไทย พุทธศักราช 2534 เป็ นรัฐธรรมนูญฉบบั แรกทมี่ ีบทบัญญัตกิ ล่าวถงึ ผู้สูงอายุ ซง่ึ เป็ นบทบัญญัตภิ ายใต้ หมวด 5 ว่าดว้ ย แนวนโยบายแหง่ รัฐ ใน มาตรา 81 รัฐพงึ ช่วยเหลือและสงเคราะหผ์ ู้สูงอายุและผู้ พกิ ารใหม้ ีสุขภาพ กาลังใจ และความหวังในชวี ติ เพอ่ื สามารถดารงตนอยไู่ ด้ ตามสมควร – รัฐธรรมนูญแหง่ ราชอาณาจกั รไทย พุทธศักราช 2540 มบี ทบญั ญัตเิ กย่ี วกับ ผู้สูงอายุใน หมวด 5 แนวนโยบายพนื้ ฐานแหง่ รัฐ ไดแ้ ก่ มาตรา 54 บุคคลซง่ึ มี อายุเกนิ หกสิบปี บริบูรณแ์ ละไม่มรี ายไดเ้ พยี งพอแก่การยงั ชพี มีสิทธิได้รับความ ช่วยเหลือจากรัฐ
รฐั ธรรมนญู กบั ผูส้ งู อายุ – รัฐธรรมนูญแหง่ ราชอาณาจกั รไทย พุทธศักราช 2560 มีบทบญั ญัตใิ นหมวด 6 แนวนโยบายแหง่ รัฐ ไดแ้ ก่ มาตรา 71 รัฐพงึ ใหค้ วามช่วยเหลอื เดก็ เยาวชน สตรี ผู้สูงอายุ คนพกิ าร ผู้ยากไร้ และผู้ดอ้ ยโอกาส ใหส้ ามารถดารงชีวติ ไดอ้ ย่างมี คุณภาพ และคุม้ ครองป้องกันมิใหบ้ ุคคลดงั กล่าวถกู ใช้ความรุนแรง หรือปฏิบตั ิ อยา่ งไมเ่ ป็ นธรรม
พระราชบญั ญตั ิผูส้ งู อายุ พ.ศ.2546 และพระราชบญั ญตั ผิ ูส้ งุ อายุฉบบั แกไ้ ข พ.ศ. 2552 มผี ลบงั คับใช้ตัง้ แต่วันที่ 1 มกราคม พ.ศ.2547 มที งั้ หมด 24 มาตรา 1. มาตรา 11 การให้สทิ ธิ การคุ้มครอง การสนับสนุนแก่ผู้สูงอายุ โดยกาหนดว่าบุคคลซง่ึ มอี ายุเกนิ 60 ปี บริบรู ณข์ นึ้ ไปและมสี ัญชาตไิ ทย มสี ิทธิได้รับการคุ้มครอง และการสนับสนุนทัง้ ในดา้ นสังคม สุขภาพ เศรษฐกจิ รวมถงึ การใหส้ ทิ ธใิ นการในการไดร้ ับบริการสาธารณะและเข้าถงึ สงิ่ อานวย ความสะดวกตา่ ง ๆ – การใหบ้ ริการด้านสาธารณสุขทสี่ ะดวกและรวดเร็วเป็ นกรณีพเิ ศษ – การให้บริการดา้ นศกึ ษา ศาสนาและข้อมูลข่าวสาร – การส่งเสริมอาชพี และการทางานทเี่ หมาะสมกับวัย – การส่งเสริมใหผ้ ู้สูงอายุมสี ่วนร่วมในสังคมด้วยการจัดสงิ่ อานวยความสะดวกและปลอดภัยใน สถานทแ่ี ละบริการสาธารณะ
พระราชบญั ญตั ผิ ูส้ งู อายุ พ.ศ.2546 และพระราชบญั ญตั ิผูส้ งุ อายุฉบบั แกไ้ ข พ.ศ. 2552(ต่อ) – การลดหยอ่ นค่าโดยสารยานพาหนะ – การยกเว้นค่าเข้าชมสถานทขี่ องรัฐ – การช่วยเหลอื จากการถูกทารุณกรรม ทอดทงิ้ หรือแสวงหาประโยชน์ – การให้คาแนะนา ปรึกษา ดาเนินการอน่ื ทเ่ี กยี่ วข้องในทางคดี หรือในทางการแก้ไขปัญหา ครอบครัว – การจัดทพี่ ักอาศัย – การสงเคราะหเ์ บยี้ ยงั ชพี – การสงเคราะหใ์ นการจัดการศพตามประเพณี
พระราชบญั ญตั ิผูส้ งู อายุ พ.ศ.2546 และพระราชบญั ญตั ผิ ูส้ งุ อายุฉบบั แกไ้ ข พ.ศ. 2552(ต่อ) 2. การบริหารจดั การเพอื่ การพฒั นางานผสู้ งู อายแุ หง่ ชาติ พระราชบญั ญัตผิ ู้สงู อายุแหง่ ชาติ พ.ศ. 2546 – กาหนดใหม้ คี ณะกรรมการผสู้ ูงอายแุ หง่ ชาติ (กผศ.) ขนึ้ เพอื่ กาหนดนโยบายและแผน กาหนดแนวทางการ ดาเนินงาน ตลอดจนตดิ ตามและประเมนิ ผลการปฏบิ ตั ติ ามนโยบายและแผน โดยมีนายกรัฐมนตรีเป็ น ประธาน และมสี านักสง่ เสริมและพทิ กั ษผ์ ูส้ ูงอายุ สานักงานสง่ เสริมสวสั ดภิ าพและพทิ กั ษเ์ ดก็ เยาวชน ผูด้ อ้ ยโอกาส ผู้สงู อายุ เป็ นหน่วยงานหลกั ดแู ลรับผดิ ชอบ – มาตรา 11 และ มาตรา 12 :สทิ ธิสวสั ดกิ าร – มาตรา 13-16 ,18-22 บทบญั ญตั เิ กย่ี วกบั กองทนุ – มาตรา 17 สทิ ธิการลดหยอ่ นภาษีแก่ผอู้ ุปการะเลยี้ งดบู พุ การี ทม่ี รี ายไดไ้ มเ่ พยี งพอ โดยการลดหยอ่ น ผู้สงู อายตุ อ้ งอยภู่ ายในราชอาณาจกั รไทย
แผนผูส้ งู อายุแห่งชาติ ฉบบั ที่ 2 พ.ศ.2545-2564 ปรบั ปรงุ ครง้ั ท่ี 1 พ.ศ. 2552 – จัดทาโดยคณะกรรมการผู้สูงอายุแห่งชาติ เป็ นแผนยุทธศาสตรใ์ นด้านการดแู ลผสู้ ูงอายุ มี การกาหนดประเดน็ ไดแ้ ก่การสร้างวนิ ัยการออม ทุกช่วงวัย การจัดสรรงบประมาณใหอ้ งคก์ ร ปกครองส่วนท้องถน่ิ ในการดแู ลผู้สูงอายุ การสนับสนุนการดูแลระยะยาว การช่วยเหลอื ผู้สูงอายุเมอ่ื เกดิ ภัยพบิ ัติ การสร้างเครือข่ายในการบริหารและการพฒั นาผสู้ ูงอายุระดบั ทอ้ งถน่ิ ระดับจังหวัด
สาระสาคญั ของแผนผสู้ งู อายุแหง่ ชาติ – ปรัชญา ของแผนคอื ผู้สูงอายุไมใช่บุคคลดอ้ ยโอกาสหรือเป็ นภาระตอ่ สังคม แต่ สามารถมีส่วนร่วม เป็ นพลังพฒั นาสังคมควรไดร้ ับการส่งเสริมและเกือ้ กูลจาก ครอบครัว ชุมชน และรัฐใหด้ ารงชวี ิตอยอู่ ย่างมีคุณคา่ มศี ักดศิ์ รี และคงไว้ซง่ึ ภาวะ สุขภาพและความเป็ นอย่ทู ดี่ ใี หน้ านทส่ี ุด
วิสยั ทศั น์ “ ผสู้ งู วยั เป็นหลกั ชยั ของสงั คม” 1) ผู้สูงอายุทม่ี คี ุณภาพชวี ติ ทด่ี ี คอื - มสี ุขภาพทดี่ ที ัง้ กายและจติ - ครอบครัวมคี วามสุข สังคมเออื้ าทร อยใู่ นสงิ่ แวดล้อมทเี่ หมาะสม ปลอดภยั - มหี ลักประกันทมี่ ่ันคง ได้รับสวัสดกิ ารและการบริการทเี่ หมาะสม อยู่อย่างมคี ุณค่า มศี ักดศิ์ รี พงึ่ ตนเองได้ เป็ นทยี่ ดึ เหน่ียวทางจติ ใจและมสี ่วนร่วมใน - ครอบครัว ชุมชน และสังคม - มโี อกาสเข้าถงึ ข้อมูลและข่าวสารอยา่ งตอ่ เน่ือง
วิสยั ทศั น์ “ ผสู้ งู วยั เป็นหลกั ชยั ของสงั คม” 2) ครอบครัวและชุมชนเป็ นสถาบนั หลักทมี่ คี วามเข้มแขง็ สามารถใหก้ ารเกอื้ หนุนแก่ผู้สูงอายุได้ อย่างมคี ุณภาพ 3) ระบบสวัสดกิ ารและบริการ จะตอ้ งสามารถรองรับผู้สูงอายุใหส้ ามารถดารงอยู่กับครอบครัว และชุมชน ไดอ้ ย่างมคี ุณภาพและมมี าตรฐาน 4) ทุกภาคส่วนจะตอ้ งมสี ่วนร่วมในระบบสวัสดกิ าร และบริการใหแ้ ก่ผู้สูงอายุ โดยมกี ารกากบั ดูแลเพอื่ การคุ้มครองผู้สูงอายุในฐานะผู้บริโภค 5) ต้องมกี ารดาเนินการทเ่ี หมาะสมเพอื่ ช่วยให้ผู้สูงอายุทท่ี ุกขย์ ากและต้องการการเกอื้ กูลให้ ดารงชวี ติ อยใู่ นชุมชนได้อยา่ งดแี ละต่อเนื่อง
วตั ถปุ ระสงค์ – เพอื่ ส่งเสริมใหผ้ ู้สูงอายุมคี ุณภาพชวี ติ ทดี่ ี ด้วยการดารงชวี ติ อยา่ งมคี ุณค่า มศี ักดศิ์ รี พงึ ตนเองไดแ้ ละ มหี ลักประกันทมี่ ่ันคง – เพอื่ สร้างจติ สานึกใหส้ ังคมไทยตระหนักถงึ ผู้สูงอายุในฐานะบุคคทมี่ ปี ระโยชนต์ อ่ ส่วนรวม และ ส่งเสริมใหค้ งคุณค่าไว้ใหน้ านทส่ี ุด – เพอ่ื ใหป้ ระชากรทุกคนตระหนักถงึ ความสาคัญของการเตรียมการ และมกี ารเตรียมความพร้อมเพอ่ื การเป็ นผู้สูงอายุทม่ี คี ุณภาพ – เพอ่ื ใหป้ ระชาชน ครอบครัว ชุมชน ท้องถนิ่ องคก์ รภาครัฐ และเอกชน ตระหนักและมสี ่วนร่วมใน ภารกจิ ด้านผู้สูงอายุ – เพอ่ื ให้มกี รอบและแนวทางการปฏบิ ตั งิ านเกย่ี วกับผู้สูงอายุสาหรับทุกภาคส่วนทเ่ี กย่ี วข้อง อันจะ นาไปสู่การบรู ณาการงานดา้ นผู้สูงอายุ
แผนผสู้ ูงอายแุ หง่ ชาติ ฉบบั ปรบั ปรุง มี 5 ยุทธศาสตร์ ยุทธศาสตรท์ ี่ 1 ด้านการเตรียมความพร้อมของประชากรเพอ่ื วัยสูงอายุทม่ี คี ุณภาพ มี 3 มาตรการ 1) หลักประกันดา้ นรายไดเ้ พอื่ วัยสูงอายุ 2) การใหก้ ารศกึ ษาและการเรียนรู้ตลอดชวี ติ 3) การ ปลุกจติ สานักให้คนในสังคมตระหนักถงึ คุณค่าและศักดศิ์ รีของผู้สูงอายุ
ยุทธศาสตรท์ ี่ 2 ดา้ นการส่งเสริมและพัฒนาผู้สูงอายุ มี 6 มาตรการ ไดแ้ ก่ 1) ส่งเสริมสุขภาพ ป้องกันการเจบ็ ป่ วย และดแู ลตนเองเบอื้ งตน้ 2) ส่งเสริมการรวมกลุ่มและสร้างความเข้มแขง็ ขององคก์ รผู้สูงอายุ 3) ส่งเสริมดา้ นการทางานและการหารายไดข้ องผู้สูงอายุ 4) สนับสนุนผู้สูงอายุทม่ี ีศักยภาพ 5) ส่งเสริมสนับสนุนสื่อทกุ ประเภทใหม้ รี ายการเพอ่ื ผู้สูงอายุและสนับสนุนให้ ผู้สูงอายุไดร้ ับ ความรู้และสามารถเข้าถงึ ข่าวสารและสื่อ 6) ส่งเสริมสนับสนนุใหผ้ ู้สูงอายุมที อ่ี ยูอ่ าศัยและ สภาพแวดล้อมทเี่ หมาะสม
ยุทธศาสตรท์ ี่ 3 ดา้ นระบบคุม้ ครองทางสังคมสาหรับผู้สูงอายุ มี 4 มาตรการ 1) คุ้มครองดา้ นรายได้ 2) ดา้ นสุขภาพ 3) ดา้ นครอบครัว ผู้ดแู ลและการคุ้มครอง 4) ดา้ นระบบบริการและเครือข่ายการเกือ้ หนุน
ยุทธศาสตรท์ ี่ 4 ดา้ นการบริหารจดั การเพอ่ื การพฒั นางานดา้ นผู้สูงอายุอยา่ ง บรู ณาการระดบั ชาตแิ ละการ พฒั นาบุคลากรดา้ นผู้สูงอายุ มี 2 มาตรการ 1)การบริหารจดั การเพอ่ื การพฒั นางานดา้ นผู้สูงอย่างบรู ณาการ ระดับชาติ 2) การพฒั นาบุคลากรดา้ นผู้สูงอายุ ส่งเสริมและสนับสนุนการพัฒนา บุคลากรดา้ นผู้สูงอายุ
ยุทธศาสตรท์ ี่ 5 ดา้ นการประมวล พัฒนา และเผยแพร่องคค์ วามรู้ดา้ นผู้สูงอายแุ ละ การตดิ ตามประเมนิ ผล การดาเนินการตามแผนผู้สูงอายุแหง่ ชาติ มี 3 มาตรการ 1) สนับสนุนและส่งเสิรมการวจิ ยั ละพัฒนาองคค์ วามรู้ดา้ นผู้สูงอายุสาหรับ การกาหนดนโยบาย และการพัฒนาการบริการหรือการดาเนินการทเ่ี ป็ นประโยชน์ แก่ผู้สูงอายุ 2) ดาเนินการใหม้ ีการตดิ ตามประเมนิ การดาเนินงาน 3) การพฒั นาระบบข้อมูลทง่ี า่ ยตอ่ การเข้าถงึ และสืบค้น
ปฏญิ ญาผูส้ งู อายุไทย 2542 สาหรับประเทศไทยปี พ.ศ.2525 ไดก้ าหนดใหว้ ันที่ 13 เมษายน ของทุกปี เป็ นวันผู้สูงอายุแห่งชาติ ข้อ 1 ผู้สูงอายุตอ้ งได้รับปัจจัยพนื้ ฐานในการดารงชวี ติ อยา่ งมคี ุณค่าและศักดศิ์ รี ไดร้ ับการพทิ กั ษ์ และคุ้มครองให้พ้นจากการถูกทอดทงิ้ และละเมดิ สทิ ธิ โดยปราศจากการเลอื กปฏบิ ัติ โดยเฉพาะ ผู้สูงอายุทไี่ ม่สามารถพงึ่ ตนเองหรือครอบครัวได้ และผู้พกิ ารทสี่ ูงอายุ ข้อ 2 ผู้สูงอายุควรอยกู่ ับครอบครัวโดยไดร้ ับความเคารพรัก ความเข้าใจ ความเออื้ อาทร การดูแล เอาใจใส่การยอมรับบทบาทของกันและกันระหว่างสมาชกิ ในครอบครัว เพอื่ ใหเ้ กดิ ความสัมพนั ธ์ อันดใี นการอย่รู ่วมกันอย่างเป็ นสุข
ข้อ 3 ผู้สูงอายุควรไดร้ ับโอกาสในการศกึ ษา เรียนรู้ และพฒั นาศักยภาพของตนเอง อยา่ งตอ่ เนื่อง เข้าถงึ ข้อมูลข่าวสารและบริการทางสังคมอันเป็ นประโยชนใ์ นการ ดารงชวี ิต เข้าถงึ ความเปล่ียนแปลงของสังคมรอบดา้ น เพอ่ื สามารถปรับบทบาทของ ตนเองใหส้ มวยั ข้อ 4 ผู้สูงอายุควรไดถ้ ่ายทอดความรู้ และประสบการณใ์ หส้ ังคม มีโอกาสไดท้ างานท่ี เหมาะสมกับวัยตามความสมัครใจ โดยไดร้ ับค่าตอบแทนทเี่ ป็ นธรรม เพอ่ื ใหเ้ กิดความ ภาคภมู ใิ จและเหน็ ชีวิตมคี ุณค่า ขอ้ 5 ผู้สูงอายุควรไดเ้ รียนรู้ในการดแู ลสุขภาพอนามัยของตนเอง ตอ้ งมีหลักประกนั และสามารถเขา้ ถงึ บริการดา้ นสุขภาพอนามัยอยา่ งครบวงจร โดยเทา่ เทยี มกัน รวมทงั้ ไดร้ ับการดแู ลจนถงึ วาระสุดทา้ ยของชวี ติ อยา่ งสงบตามคตนิ ิยม
ขอ้ 6 ผู้สูงอายุควรไดม้ ีบทบาท และส่วนร่วมในกิจกรรมของครอบครัว ชุมชน สังคม โดยเฉพาะการรวมกลุ่มเพอ่ื แลกเปลี่ยน เรียนรู้ และเข้าใจอันดรี ะหว่าง ผู้สูงอายุดว้ ยกัน และกับบุคคลทกุ วัย ข้อ 7 รัฐโดยการมีส่วนร่วมขององคก์ รภาคเอกชน ประชาชน สถาบนั สังคมตอ้ ง กาหนดนโยบายและแผนหลักดา้ นผู้สูงอายุ ส่งเสริมและประสานใหห้ น่วยงานท่ี เก่ยี วข้องดาเนินการอยา่ งตอ่ เนื่องใหบ้ รรลุตามเป้าหมาย
ข้อ 8 รัฐโดยการมสี ่วนร่วมขององคก์ รภาคเอกชน ประชาชน สถาบันสังคมต้อง ตรากฎหมายว่าดว้ ยผู้สูงอายุ เพอ่ื เป็ นหลักประกันและการบังคบั ใช้ในการพิทกั ษ์ สิทธิ คุม้ ครอง และจดั สวัสดกิ ารแก่ผู้สูงอายุ ข้อ 9 รัฐโดยการมีส่วนร่วมขององคก์ รภาคเอกชน ประชาชน สถาบันสังคมต้อง รณรงคป์ ลูกฝังคา่ นิยมใหส้ ังคมตระหนักคุณคา่ ของผู้สูงอายุตามวัฒธรรมไทยที่ เน้นความกตญั ญกู ตเวทแี ละความเออื้ อาทรตอ่ กัน
Search
