การวินิจฉัยชุมชน

แบบอิงกลุ่ม• การให้คะแนนขนาดของปัญหา แบบองิ กลมุ่ หาชอ่ งวา่ งระหวา่ งปัญหา

ความรุนแรงของปัญหาคือ โรคหรือปัญหาใดกต็ ามเม่ือเกดิ ขึน้ แล้วไม่ได้รับการแก้ไข จะก่อให้เกดิความเสียหายเป็ นอนั ตรายถงึ แก่ความตายหรือไม่ มอี ตั ราตายจากปัญหาน้ันมากน้อยเพยี งใด พจิ ารณาจากอตั ราการป่ วย อตั ราการตาย อตั ราป่ วยตาย พกิ าร ผลเสียแก่ครอบครัวชุมชน และประเทศชาตใิ นด้านเศรษฐกจิสังคมและด้านอ่ืนๆหรือไม่

ความรุนแรงของปัญหา คะแนน 0ไม่มีเลย 1-มีบ้างเล็กน้อยไม่รบกวนต่อสุขภาพ(มากกว่าร้อยละ 0-25) 2-มีอันตรายหรือเหลือร่ องรอยความพกิ าร(ร้อยละ 26-50) 3-มีอัตราตายสูง (ร้อยละ 51-75) 4-ตายทุกราย (ร้อยละ 76-100)

ความยากง่ายในการแก้ไขปัญหา หรือความเป็ นไปได้ในการ แก้ไขปัญหาพจิ ารณาจาก- ด้านวชิ าการ มคี วามรู้ด้านวชิ าการในการนามาแก้ปัญหาได้หรือไม่- ด้านบริหาร พจิ ารณาถงึ บุคลากร งบประมาณ วสั ดุอุปกรณ์ และ วธิ ีดาเนินการ รวมท้งั นโยบาย- ด้านระยะเวลา มเี วลาเพยี งพอในการแก้ไขปัญหาน้ันๆหรือไม่- ด้านกฎหมาย ควรพจิ ารณาว่าการแก้ปัญหาขดั กบั ศีลธรรม

การจดั ลาดบั ความสาคญั ของปัญหามีหลายวิธีเลือกใช้ให้เหมาะสมกบั สถานการณ์องค์ประกอบ หลักในการพจิ ารณา เกณฑ์3. ความยาก- พจิ ารณาจากความ คะแนน ร้อยละง่ายในการ เป็นไปไดด้ า้ นวชิ าการ 0 แกไ้ ขไม่ได้แกป้ ัญหา บริหาร ศีลธรรม 1 >25 (ยากมาก) ตน้ ทุนทางสงั คม เวลา 2 26 -50 (ยาก) ทรัพยากร งบประมาณ 3 51 - 75 (ง่าย) เทคโนโลยี 4 76-100 (ง่ายมาก)

ความสนใจหรือความตระหนักของ ชุมชนทมี่ ตี ่อปัญหาน้ัน (Community Concern)หมายถงึ พจิ ารณาว่าประชาชนในชุมชนเห็นว่า ปัญหาทเ่ี กดิ ขึน้ น้ัน มคี วามสาคญัหรือไม่ มคี วาม วติ กกงั วล สนใจหรือต้องการแก้ไขหรือไม่ การ ประเมนิ ความสนใจของชุมชนอาจได้จากการสังเกต หลงั จากทไี่ ด้ปัญหาแล้วนามาเสนอกบั ชุมชนได้รับทราบซึ่งต้องใช้วธิ ีกระบวนการกลุ่มซ่ึงอาจจะเป็ น กลุ่มผู้นาชาวบ้านหรือผู้นาหมู่บ้านร่วมกบั ประชาชน ซ่ึงการให้คะแนนมีเกณฑ์ดงั นี้ • ไม่มีเลย = 0 คะแนน • มากกว่า 0-25% = 1 คะแนน • 26-50% = 2 คะแนน • 51-75% = 3 คะแนน • 76-100% = 4 คะแนน

หรือพจิ ารณาข้อบ่งชี้จากความสนใจของ ชุมชนแล้วสรุปตดั สินใจจากความสนใจมากน้อย และให้คะแนนดังนี้ • ไม่สนใจเลย = 0 คะแนน • สนใจน้อย = 1 คะแนน • สนใจปานกลาง = 2 คะแนน • สนใจมาก = 3 คะแนน • สนใจมากทสี่ ุด = 4 คะแนน

ภายหลงั การใหค้ ะแนนตามองคป์ ระกอบแลว้ จดั ลาดบั ความสาคญั ได้ 2 วิธีI. วิธีบวก (Additive Method) ความสาคญั ของปัญหา = A + B + C + DII. วิธีคณู (Multiplicative Method)

ตัวอย่างการจดั ลาดบั ความสาคญั ของปัญหา ปัญหา ขนาด ความ ความ ความ คะแนน ลาดบั ทข่ี อง1. ไขไ้ ทฟอยด์ ของ รุนแรง ยากง่าย ตระหนัก ปัญหา2. โรคเอดส์3. โรคผวิ หนงั ผนื่ คนั ปัญหา บวก คูณ บวก คูณ4. โรคติดเช้ือทางเดินหายใจ5. โรคพยาธิใบไมต้ บั 3 2 3 3 11 54 2 26. โรคความดนั โลหิตสูง 1 4 1 4 10 16 1 4 2 1 3 1 76 4 5 4 2 1 2 9 16 3 4 3 3 3 3 12 81 2 1 1 3 2 3 9 18 2 3

การวเิ คราะห์สาเหตุของปัญหาI. การวิเคราะห์ปัญหาโดยวิธีการทางระบาดวิทยาศกึ ษาทบทวนธรรมชาติของการเกิดโรค/ปัญหาโดยละเอยี ดสร้างโยงใยสาเหตขุ องปัญหา (Web of Causation : Multifac torial Causation)ใช้ข้อมลู ทม่ี ีอยใู่ นชมุ ชนกาจดั ปัจจยั บางตวัใช้วทิ ยาการระบาดเชิงบรรยายเพอื่ กาจดั ปัจจยั บางตวั ออกพสิ จู น์หาปัจจยั ทนี่ ่าเป็นสาเหตขุ องปัญหาการใช้ระบาดวิทยาเชิงวิเคราะห์สร้างโยงใยสาเหตขุ องปัญหาที่แท้จริง (Actual Web of Causation)

การวเิ คราะห์สาเหตุของปัญหาII. การวเิ คราะห์ตามแนวคดิ พฤตกิ รรมศาสตร์ปัจจยั นา คือ ปัจจยั ภายในตวั บคุ คล:- ความรู้ ความเชื่อ คา่ นิยม เจตคติ ทกั ษะปัจจยั เอือ้ คือ ปัจจยั ภายนอกท่ีเอือ้ ตอ่ การกระทา / ไมก่ ระทา :- บริการทางการแพทย์ปัจจยั เสริม คือ ปัจจยั ภายนอกทางสงั คมท่ีทาให้เกิดพฤตกิ รรมเร็ว/ ช้า

การเขยี นโยงใยสาเหตุของปัญหาข้ันตอน• เขียนปัจจยั ต่างๆ ก่อน ท้งั คุณลกั ษณะส่วนบุคคล ปัจจยั นา ปัจจัยเอือ้ และปัจจยั เสริม• เขยี นปัญหาทตี่ ้องการแก้ไขไว้กลาง• เขียนพฤตกิ รรมทเ่ี ป็ นสาเหตุของปัญหาไว้ใกล้ปัญหา• เขยี นปัจจัยนา ปัจจัยเอือ้ และ ปัจจยั เสริม ทสี่ อดคล้องกบั พฤติกรรน้ันๆ• เขียนคุณลกั ษณะส่วนบุคคลไว้กรอบนอก• ขดี เส้นเช่ือมโยงระหว่างปัจจัย (พจิ ารณาความเป็ นเหตุและผล) หางลูกศรเป็ นเหตุ หัวลูกศรเป็ นผล• พจิ ารณาปัจจัยต่างๆทเี่ ขยี นไว้อย่ใู นโยงใยท้งั หมดแล้วหรือไม่

• การสร้าง web of causation ของปัญหาสุขภาพชุมชน มีข้นั ตอน ดงั ต่อไปน้ี 1) ควรทาหลงั จากท่ีทราบวา่ อะไรเป็นปัญหาสุขภาพของ ชุมชนแลว้ โดยเร่ิมจากศึกษาปัจจยั เสี่ยงต่างๆ ที่เกี่ยวขอ้ งในองคป์ ระกอบ ของการเกิดโรค คือ มนุษยแ์ ละส่ิงแวดลอ้ ม โดยศึกษาจากตารา รายงาน วจิ ยั หรือบทความ วชิ าการท่ีรวบรวมความรู้จากงานวจิ ยั ต่างๆ และ แหลง่ ขอ้ มูลท่ีสาคญั ท่ีจะลืมเสีย มิไดค้ ือ ขอ้ มูลการศึกษาชุมชนเบ้ืองตน้ ท่ี ทาไวเ้ พราะปัจจยั เส่ียงต่างๆ ท่ีอยใู่ น บริบท (context) ของชุมชนเป็นปัจจยั เสี่ยงซ่ึงมีลกั ษณะที่คอ่ นขา้ งเฉพาะและ สะทอ้ นใหเ้ ห็นถึงวิถีชีวติ สังคม และวฒั นธรรมของชุมชนไดด้ ีและมีผลต่อการเกิด ปัญหาสุขภาพโดยตรง และเราสามารถนาผลที่ไดจ้ ากการศึกษาเชิงลึกของปัจจยั น้นั ๆมาใชใ้ น การอธิบายสภาพของปัญหาไดด้ ีกวา่ ปัจจยั เสี่ยงที่ไดจ้ ากรายงาน

• 2) ควรวเิ คราะห์ความทนั สมยั ความน่าเชื่อถือของงานวจิ ัยในเชิง ของวธิ ีวิจัยทใ่ี ช้และ ความน่าเช่ือถือในการอธิบายความเชื่อมโยงของปัจจยั เสี่ยง ต่างๆกบั โรคท่ีเป็ น วทิ ยาศาสตร์ด้วย• 3) ปัจจยั เสี่ยงน้ันสามารถบอกรายละเอยี ดหรือแนวทางทเ่ี รา สามารถน าไปสร้างเป็ น เครื่องมือหาข้อมูลได้และหากไม่สามารถให้รายละเอยี ด ได้กเ็ ป็ นหน้าทข่ี องเราที่ จะต้องศึกษารายละเอยี ดเพมิ่ เติมเพื่อให้สามารถอธิบาย ความสัมพนั ธ์ของปัจจัยเสี่ยง น้ันกบั โรคหรือปัญหาสุขภาพในเชิงวทิ ยาศาสตร์ หรือพฤตกิ รรมศาสตร์• 4) เม่ือได้สาเหตุและปัจจยั เส่ียงทค่ี ดิ ว่าครอบคลุมแล้ว จึงสร้าง web โดยโยงใยปัจจัย เส่ียงต่างๆ เพื่อแสดงให้เห็นว่าแต่ละปัจจัยมคี วาม เช่ือมโยงกนั อย่างไรและมี ความสัมพนั ธ์กบั โรคหรือปัญหาสุขภาพทเี่ ราศึกษา อย่างไร ปัจจยั เส่ียงแต่ละปัจจยั สามารถอยู่ได้อย่างอสิ ระ ไม่จ าเป็ นทต่ี ้องน า ปัจจยั เสี่ยงย่อยๆของมนุษย์หรือ สิ่งแวดล้อมไปไว้ในกรอบ (block) ของปัจจยั host และสิ่งแวดล้อม ขนึ้ อยู่กบั ความสัมพนั ธ์ของแต่ละปัจจัยว่ามคี วามสัมพนั ธ์ กนั ในทางตรงหรือทางอ้อมอย่างไร เพราะปัจจยั ย่อยขององค์ประกอบการเกดิ โรคแต่ละปัจจยั มลี กั ษณะของอทิ ธิพล หรือท าให้เกดิ ผลด้วยตวั ของมนั เอง

ตวั อย่าง การเขยี นโยงใยสาเหตุของปัญหาโรคหัวใจและหลอดเลือด (Cardiovascular Disease) โรคหัวใจและหลอดเลือด ความดันโลหติ สูง (Hypertension) ขาดการออกกาลงั กาย (Lack of exercise) โคเลสเตอรอลในเลือดสูง (Hypercholesteralemia) ความเครียด (Stress) อ้วนเกนิ (Obesity) เบาหวาน (Diabetes Millitus) พนั ธุกรรม (Heredity) สูบบุหร่ี (Cigarette Smoking) ภาวะบีบค้นั ทางสังคม (Social pressure)สังคมอตุ สาหกรรม (Industrialized Society)