Sa slikama Knjiga Regina Milanov

Predgovor Svojevremeno, Društvo zavičajaca Zrenjanina osnovano je s ciljem da okupi dobronamerne građaneu čestitoj težnji za očuvanjem i negovanjem, tradicije i kulture našeg grada i okoline. To ostvarujemo višeod jedne decenije, sa stotinama stručnih saradnika, naučnika, novinara, umetnika, sportista, i drugih. Upopularizaciji svog društveno-korisnog rada, publikujemo naš časopis Zavičajac sa zanimljivim prilozimaiz prošlosti i sadašnjosti našeg zavičaja. Slogan Društva Zavičajaca je “Poštujući prošlost, stvaramo sliku o sebi za budućnost”. I u raduRegine Milanov, “Ribarsko gazdinstvo Ečka - iz istorije nastanka ribnjaka”, koji čitalac ima predsobom, naš slogan je vidljiv i kao praksa, a obuhvata period do 1910. godine, kad je postavljena savremenija osnova za budući ribnjak Ečka. Ovaj istraživački poduhvat Regine Milanov sa zadatkom da u malo reči neposredno kaže i mnoštvo potrebnih, veoma važnih, a sasvim dovoljnih za ovu priliku, podataka, uz autoreve prevode s nemačkog i mađarskog, prepoznali su kao vredan, istoriografski rad i izdavači ove publikacije.

Čitalac će se upoznati s činjenicama i s istorijskim okolnostima u kojima je, od nekoliko jezera krajEčke, poribljavanjem otpočeo unosan posao, vredan i po tome što je, po prvi put planskom proizvodnjom ribe,bitno doprinosio zdravoj ishrani ljudi. Uz mnoštvo foto-dokumenata, tu su i podaci o vlasteli i njihovombogatstvu, o tome kako su razmišljali, o čemu su sve vodili brigu u poslovanju, i o načinima kojima su svojezamisli sprovodili u delo. Pritom, tu je predočena i okolnost da su već tada, veleposednici mudro koristilimarketinške usluge štampe, županijsku administrativnu zaštitu, državnu novčanu pomoć, kao i tehnološkadostignuća pri izradi poslovnih planova i prilikom osavremenjavanja ečanskog ribnjaka. Novi vlasnici gazdinstva Ečka, uverili smo se i ovom prigodom, poštuju, prošlost i sadašnjostpostojawa ribnjaka, ečanski Kaštel, Carsku baru, etno-trend Belog Blata, Stajićeva i Lukinog Sela, itime obogaćuju zavičajnu sliku, za budućnost. Marija Čuka, Predsednik Društva zavičajaca Zrenjanina - Zrenjanin



RIBARSKO GAZDINSTVO “EČKA” Iz istorije nastanka ribnjaka Ribarsko gazdinstvo “Ečka”, izgraðeno je početkom XXveka na delu Belog jezera, koje se prostire blizu banatskog naseljaEčka. Najstariji pisani spomenik u kome se Ečka kao naseljenomesto s okolnim močvarama pominje, dokumenta su Budimskogkaptola, iz davne 1422. godine1. Po publicisti Borisu Pavlovu,jednom od autora knjige \"Ribnjak Ečka\", najbliža istini jepretpostavka da srednjevekovni naziv Eckerida, potiče od starenemačke reči Die Ecka, koja po nemačkom istoričaru jezikaJohannu Kristophu Adelungu (1732.-1806.) znači mesto zaskrivanje, odnosno sklanjanje. Prikaz vodene površine od koje su nastala jezera, Belojezero, Bela močvara, Carska bara, kao i ostala veća ili manjamočvarna jezera može se videti na Lazarusovoj karti, izraðenojpočetkom XVI veka, koja se i danas čuva u Nacionalnoj biblioteciSečenji u Budimpešti. Lazarusova karta strana 1

Jedinstveno vodeno prostranstvo, koje je potpuno okruživalo tadašnju tvrðavu Bečkerek, na kartije upisano samo kao »See«, odnosno Jezero2. Nepregledne površine stajaće vode oko Bečkereka, Ečke iostalih naselja stvarale su svojim izlivanjima tri reke koje i danas presecaju Banat: Begej, Tisu i Tamiš.One su plavile na hiljade jutara zemljišta, te je ovo područje kasnije nazvano Velikobečkerečkim, jezerskimpodručjem. Hidrološke promene u XVI, XVII, XVIII i XIX veku na ovim prostorima mogu se pratiti najedinstvenim kartama koje prikazuju Torontalsku županiju - jednu od administrativnih i političkih jedinicaKraljevine Ugarske, kojoj je nekada pripadao i Banat. Na njima je prikazana okolina VelikogBečkereka i močvarno područje koje se prostiralo izmeðu tokova Begeja i Tise, odnosno Velikobečkerečkojezersko područje sa depresijama, čije ostatke danas poznajemo kao Belo jezero i Carska bara3. Četiri karte,impozantne veličine, izdate 1896. godine, povodom milenijumske proslave postojanja Ugarske države, idanas se čuvaju u prostorijama Istorijskog arhiva u Zrenjaninu. Do bitnijih hidroloških promena na ovom prostoru došlo je tokom XVI, XIX i početkom XX veka,po završetku regulacionih radova na reci Begej, što je bio jedan od povoda za izgradnju ribarskog gazdinstvana Belom Jezeru.strana 2

Belo jezero, XVI vek Belo jezero, XVII vek strana 3



Pretvaranje reke Begej u kanalisan rečni tok Početkom XVIII veka osmanlijska vlast na ovim prostorima, iza sebe je ostavila uglavnom pusta,raseljena naselja i zapuštene, podivljale rečne tokove. Reke su tada plavile i ono malo puteva koji supovezivali malobrojna naselja. U tadašnjoj austrijskoj carskoj pokrajini, zvanoj Tamiški Banat, zbog nedostatka kvalitetnijegdrumskog saobraćaja koji bi omogućio nesmetani transport robe, reka Begej je bila najpogodnija zaizgradnju plovnog puta, koji bi preko Tise i Dunava povezivao istočne krajeve Austrijske monarhije sprestonicom. Po nalogu prvog vojnog guvernera Banata, Grofa Mersija, 1728. godine počela je regulacijagornjeg toka Begeja od mesta Fašet (FaÇet), do Temišvara (Grad u današnjoj Rumuniji.). U narednim decenijama, bio je regulisan deo srednjeg toka Begeja, izmeðu Temišvara i VelikogBečkereka, izgradnjom Plovnog kanala Begej. Donji tok reke, izmeðu Velikog Bečkereka i Gustoša (Custos) – ušća Begeja na Tisi, gubiose u nesigurnim i opasnim močvarnim vodama Bele Močvare4. Na milenijumskoj karti Torontalskežupanije s kraja XVIII veka, razaznaju se tri razdvojene vodene depresije, pod nazivima Dugo blato, Beloblato (Fehér tó) odnosno današnje Belo jezero i Bela močvara (Fehér Mocsár). Bela močvara je sadanašnjom Carskom barom činila jednu vodenu celinu5.strana 4

Belo jezero, XVIII vek Belo jezero, XIX vek strana 5

Bilo je potrebno obezbediti nesmetani saobraćaj i na tom, donjem delu toka reke, kroz Belu močvaru,jer je Begej posle Dunava bio najvažnija rečna saobraćajnica u ovom delu Evrope. Stoga je 1806. godineizveden jedinstven poduhvat na polju regulacije vodotokova: prema Generalnom planu inženjera DanielaŠatora, (Sátor Dániel)6 tok Begeja izmešten je na rub Bele močvare, u veštačko korito načinjeno odpletenog pruća, u dužini od četiri kilometra. Ovaj ogroman posao uradile su srpske graničarske jedinicei7. Tokom XIX veka nekih velikih radova nije bilo na regulaciji plovnog dela Begeja, jer se u drugojpolovini XIX veka železnica izborila za svoje mesto i u ovim krajevima, a većina transporta se premestilana pruge. Na rekama je smanjen saobraćaj, pa je ta sudbina zadesila i Plovni kanal Begej, koji je bio utoj meri zapušten, da su se u ugarskom parlamentu vodile žestoke rasprave o budućnosti kanala. Bilo jeposlanika koji su zastupali mišljenje da se kanal ostavi svojoj zloj sudbini. Srećom, prihvatio se predlogo revitalizaciji, tako da je 1. novembra 1900. godine započela izgradnja ustave i prevodnice za brodove kodGustoša, ušća Begeja na Tisi. Do kraja 1907. godine bile su izgraðene ustave i prevodnice s pratećimobjektima na Tisi i Begeju kod Ečke. Ustave i prevodnice kod Kleka i Srpskog Itebeja bile su završenedo kraja 1914. godine te je tako Plovni kanal Begej bio osposobljen za plovidbu brodova s dubljim gazom-odnosno parnih brodova, koji su ubrzano osvajali vodene puteve8.strana 6



Ečansko vlastelinstvo i izgradnja prvog ribnjaka Nakon odlaska Turaka s ovih prostora, jedini vlasnik zemljišta u Banatu bila je carska blagajnaAustrijske monarhije, odnosno Erar, sve do 1781. godine. Posle završetka javne licitacije, održane uBeču 1781. godine, vlasnik Ečanskog spahiluka, ogromnog poseda od oko 30.000 jutara zemlje snaseljenim mestima Klek, Jankov most i Ečka,postao je veletrgovac jermenskog porekla LukačLazar, sa svojom suprugom Sibilom. U sastavuspahiluka našlo se i močvarno zemljište duž desneobale Begeja, uključujući i Belo jezero 9. Porodica Lazar bila je snabdevač carske Grb porodice Lazarvojske mesom i pre kupovine imanja, te je nastavila dase bavi stočarstvom i na svom banatskom spahiluku,kao i uzgojem svih poljoprivrednih kultura čijase proizvodnja u modernoj Evropi pokazala kaoisplativa10. Već 1785. godine porodica Lazar jepozvala na svoje imanje prve sadioce-proizvoðačeduvana 11, za koje je osnovala naselje uz desnu obaluBegeja, nasuprot Ečke. Naselje je nazvano pokrsnom imenu rodonačelnika porodice, Lukaču - strana 7

Lukačfalva« (Lukácsfalva), danas poznato kao Lukino Selo. U prvim decenijama XIX veka naseljeje preseljeno na samu obalu Belog Jezera. Ribnjak s nazivom susednog sela, \"Ečka\", i dan-danaspripada katastarskoj opštini Lukino Selo, jer je Ečka tada bila centar vlastelinstva porodice Lazar.Naseljavanjem Lukinog Sela Maðarima iz okoline Segedina porodica Lazar je obezbedila iskusnoljudstvo za proizvodnju duvana, izdržljivo i vično u podizanju nasipa, a vešto i u ribarenju. Doseljavanjem veleposedničke porodice u Ečku vreme izobilnog i slobodnog ribarenja na Begeju iBelom jezeru je prošlo, a za proizvodnju duvana, pšenice, raži, ovsa, kukuruza i sadnju vinograda močvarnozemljište se veštački isušivalo i pretvaralo u oranice. Nova vlastela raspolagala je svojim pravima nadvodama i močvarama koje su pripadale imanju. Plemička diploma, koju je porodica stekla, podrazumevalaje i sticanje „prava na ribarenje” na vodama koje su pripadale imanju vlastelinstva 12. Porodica Lazar se timpravom koristila i izdavala je „pravo na ribarenje” u zakup, oglašavanjem u nedeljniku „Gross Becskereker Oglas iz novinastrana 8

Wochenblatt”. Najstariji oglas o javnom nadmetanju za pravona ribarenje na vodama ečanskog vlastelinstva objavljen je 9.septembra 1854. godine. zakup je trajao od 24. aprila 1855.godine, pa nadalje, tri godine 13. Od 1853. do 1888. godine, zakupac „prava na ribarenje”na svim vodama Ečanskog vlastelinstva bio je Jožef Kovač,žitelj Lukinog Sela .14 Zbog čestih poplava, ečanska vlastela je štitila svojezemljište podizanjem nasipa na Tisi i Begeju, a sakupljanje i odvod vode regulisala prokopavanjemkanala. Ali, zbog opasnosti da se jezero podizanjem nasipa uz Begej potpuno isuši, i vlastelinstvo ostanebez prihoda koje je jezero donosilo, u ečanskom delu nasipa prema Begeju bio je ugraðen natkriljeni propust dužine 9 metara, širine 1,2 a visine 1,8 metar. Širina zidova propusta iznosila je 0,8 m, dok je visina praga iznosila 74,1m nadmorske visine. Propust se zatvarao nabijanjem zemlje, a koristio se za prebacivanje vode iz reke u Belo jezero, u svrhu uzgoja ribe. Bio je izgraðen u godinama pre 1876. Ovi podaci koji datiraju iz 1891. godine, dopunjeni su informacijom da se umesto ovog propusta planiralo postavljanje gvozdene cevi promera 0,6 metara .15 strana 9

S obzirom da je dokumentacija Vlastelinstva Lazar uništena, izvornih podataka o jezeru, ribnom materijalu i načinu ribarenja tokom XIX veka nema, a tek se ponešto o tome može saznati iz informacija koje su se pojavljivale u velikobečkerečkim novinama. Iz tih izvora saznajemo da je jezero vlastelinstvu donosilo prihod od izdavanja u zakup prava na ribarenje, seče trske kao i skupljanja pijavica, koje su se u to vreme koristile u medicinske svrhe .16 Tadašnji nazivi vodenih površina, Mala i Velika Čistina (Kleine und große Csißtina), Žožin (Zsozsin), Šarošanja (Sárosanya), Pazmak (Pázmák),India, Stermina (Sztermina), Belo jezero (Weißen Moraste), Belo blato, Kupusišće (Kupußistye),Jorða (Jorgya), Kaunica (Kaunicza), Barareli (Bararéli), Krivaja (Krivája) i Šurog (Schurog)koje su bile izdavane u zakup, ostali su zabeleženi u novinskimstupcima za oglašavanje. Zemljište oko Lukinog Sela bilo je pogodno i zapodizanje rasada vrbe, pa je sredinom XIX veka čak 473 jutrabilo zasaðeno vrbovim sadom .17 Vrbovo šiblje se, upleteno okodrvenog kolja, postavljalo duž obala Begeja i Belog jezerakao zaštita od ispiranja i odronjavanja obalske zemlje.strana 10



Izgradnja jezerskog ribarskog gazdinstva Pretvaranje Belog jezera u ureðeno jezersko gazdinstvo, bila je srećna posledica ureðenja DonjegBegeja, odnosno pretvaranja Begeja u savremen plovni kanal, na samoj prekretnici devetnaestogi dvadesetog veka. Regulacija toka Begeja koja je bila izvedena početkom XX veka odvijala se i naimanju veleposedničke porodice Lazar. U to vreme imanjem je rukovodio zet porodice Lazar, udovacrano preminule Mariane Lazar. Grof Feliks fon Harnonkurt, (Felix von Harnoncourt) to je ovlašćenjedobio na ime starateljstva nad troje maloletne dece: Maria Luize, Alise i Feliksa. Pregovori oko načina obeštećenja ečanskog vlastelinstva zbognovonastalih hidroloških prilika koje bi se stvorile posle regulacijeDonjeg Begeja počeli su 18. decembra 1900. godine, ”Raspravomu vezi planova za regulaciju Donjeg Begeja na delu izmeðuVelikog Bečkereka i Titela, u smislu osposobljavanja za plovidbui u tu svrhu izgradnje komorskih ustava, brana i vodo-odbrambenihnasipa”, a na osnovu Naredbe br. 33839 Ugarskog ministarstva zapoljoprivredu18. Uz zahtev ečanskog vlastelinstva za obeštećenje, upućenMaðarskom kraljevskom Državnom eraru 18. decembra 1900. godine, Grb porodice Harnonkur strana 11

Ečansko vlastelinstvo predočilo je sledeće podatke o Belomjezeru, koje ovde donosimo u prevodu sa maðarskog: „U slučaju sprovoðenja planirane izgradnje brana odstrane Državnog erara, Ečansko vlastelinstvo je neposrednozainteresovano, zbog mogućeg isušivanja takozvanog BelogJezera. Ova površina (Belo jezero) iznosi 927 jutara, koje Grof Reichsgraf Felix Harnoncourtse sastoji od 527 jutara ravne vodene površine i 400 jutarapovršine pod trskom. Zbog svog niskog, (ulegnutog) položajaova površina postala je prirodni bazen za unutrašnje vode kojese skupljaju na oko 2000 jutara pašnjaka, koji takoðe služi ikao rezervoar za skupljanje unutrašnjih voda sa vlastelinskihoranicama, a koje iznose oko 4000 jutara. One se, nakonslivanja u kanale, na veštački način odvode u Belo jezero.Vlastelinstvo sa ovom površinom gazduje na taj način, štou jednom delu uzgaja ribe, a u drugom proizvodi trsku. Obeproizvodne grane iziskuju da se površina vode održava nanivou od otprilike 72,90 m nadmorske visine, odnosno da ses vremena na vreme jezero odvodnjava, a da se po potrebi izBegeja dovede sveža voda u jezero. Kako bi trska na vremestrana 12

isterala i razvijala se, naročito je važno da se, neposredno po topljenju snega u proleće, odnosno početkommarta, voda odvede iz Belog jezera, čija se površina posle prijema zimskih padavina podigne u prosekuna vrednost od 73,2 m nadmorske visine. U mesecu junu potrebno je opet odvesti vodu iz jezera da bi ribamogla da se mresti i odvede ustajala voda iz jezera. Nadalje je izuzetno važno da se nivo vode u Belomjezeru snizi tokom oktobra i novembra meseca, zbog izlova iz jezera nailazi na teškoće, pošto trska, koja setokom leta razvila, tada biva potopljena preko pola visine, tako da vlastelinstvo ne može da proizvede trskuza prodaju. Prednosti koje nastaju povremenim odvodnjavanjem ili dovoðenjem sveže vode iz Begeja već su prenekoliko godina navele vlastelinstvo da postavi cev prečnika 0,8 m kroz nasip. Ovo je rešilo sve teškoćeoko odvoðenja jezera u Begej jer prag cevi leži na 70,9 m nadmorske visine, odnosno leži 0,8 m niže od dnaBelog jezera, te se tokom marta i juna mogao održavati nivo vode u jezeru na 72,42 m nadmorske visine. Zbog predviðenih radova na reci Begej, vodostaj će biti povećan na 73,2 m nadmorske visine, i bićeisključena mogućnost da voda Belog jezera prirodnim putem otiče, a nivo nagomilane vode u Begeju bićeizjednačen sa do sada najvišim mogućim nivoom vode u jezeru. Usled toga, propust za vodu koji je ugradiloEčansko vlastelinstvo, ni od kakve koristi neće biti, jer višak vode iz Belog jezera ne može da se odvedebez toga da se potopi deo oranica koje se nalaze u blizini jezera. Samim tim nestale bi dosadašnje pogodnostiusled delimičnog odvodnjavanja ili dovoðenja sveže vode u jezero. Što se tiče uzgoja ribe, proizvodnje trskei odvoðenja unutrašnjih voda sa ritova, vlastelinstvo bi pretrpelo štetu. strana 13

Iz napred izloženog vidi se da bi izgradnjom predviðenih objekata za regulisanje Begeja kod Titela,vlastelinstvo pretrpelo veliku štetu, te stoga vlastelinstvo ispostavlja svoj opravdan zahtev za naknaduštete od strane Državnog erara kao izazivača ove štete, i traži da Erar o svom trošku izgradi takve objekte,pomoću kojih bi se voda Belog jezera veštačkim putem mogla odvoditi, kao i da održavanje tih objekata budena teret Visokog erara.” Gornji zahtev potpisali su nadzornik, Ignac Vinkler, i inženjer i stručni konsultant vlastelinstva,Karolj Kluge, Pregovori oko obeštećenja završili su se, 25. januara 1904. godine, potpisivanjem nagodbe izmeðuMaðarskog kraljevskog državnog erara i opunomoćenog predstavnika Ečanskog vlastelinstva, uz prisustvočlana Siročadskog stola Torontalske županije, koji je zastupao decu pokojne Marijane Lazar, udateHarnonkurt. U nagodbi je navedena svota od 64.041 krune i 18 filera, koju je Ečansko vlastelinstvotrebalo da primi na ime obeštećenja zbog izgradnje kanala i pratećih objekata na Begeju, uz uslov da se deou iznosu od 28.521 krune i 18 filera isplati odmah po pravosnažnosti nagodbe, dok bi deo od 35.520 krunabio isplaćen 1. januara sledeće godine tek kad se objekti i brane na Begeju stave u pogon. Vlastelinstvo je tom prilikom izjavilo da nema primedbi ni na radove koji će se izvesti na njihovomimanju pri regulaciji Begeja kod Kleka i Jankovog Mosta .19 Nagodba, koja je bila postignuta 25. januara 1904. godine izmeðu Ečanskog vlastelinstva i Državnogerara, odnosila se na pokrivanje troškova preduzetih radova za uklanjanje moguće štete zbog novonastalestrana 14

hidrološke situacije na imanju Ečanskog vlastelinstva”. Otac i staratelj maloletnih naslednika imanja,Feliks fon Harnonkur, naknadu dobijenu od države uložio je u pretvaranje Belog jezera - ribnjaka u komeje ribarenje zavisilo uglavnom od ćudi prirode - u jezersko ribarsko gazdinstvo s ureðenim zimovnicima i sodgovarajućim jezerima za uzgoj mlaði. U Ugarskoj je vladalo veliko interesovanje za razvoj ribogojstva. Posebno i zbog ugroženosti ribljegfonda prilikom regulacije vodotokova, Vlada je pružala podrku ribarskim udruženjima, pa je i tadašnjiministar poljoprivrede, Ignac Daranji (Darányi Ignácz) biovatreni zagovarač veštačkog poribljavanja javnih vodenih površina20. Grof Harnonkur se obratio Ugarskom Ministarstvu za Inženjer Mikloš Repašipoljoprivredu i Ugarskoj kraljevskoj direkciji za hidrogradnju,odnosno Državnom nadzorništvu za ribarstvo i, nakon savetovanjasa vrsnim stručnjacima, odlučio je da Belo jezero pretvori u ribarskogazdinstvo koje bi se bavilo redovnim uzgojem ribe, a da novonastaleuslove iskoristi za poboljšanje privrednih mogućnosti vlastelinstva.Po nalogu Državnog nadzorništva za ribarstvo, vrsni inženjerMikloš Repaši (Répássy Miklós), izradio je planove na osnovukojih se pristupilo ureðenju ribarskog gazdinstva. Prema rečimaGrofa Harnonkura, radovi su tekli, sporo i trajali su nekolikogodina. Najpre se pristupilo premeru budućeg jezerskog gazdinstva, strana 15

a zatim su vršene naučne analize i eksperimenti. Trebalo je utvrditi i podatke o količini i vrsti ribe u velikomjezeru u vreme „divljeg ribolova”. Po obavljenom premeru došlo se do zaključka da jezgro ečanskog ribarskog gazdinstva čini 941.katastarsko jutro površine Belog jezera, koje daje rezultate samo u proizvodnji trske i uzgoju ribe. Naproizvodnju trske nije se moglo bitnije uticati, ali je kod uzgoja ribe postojao način da se uz odgovarajućaulaganja obezbedi zarada ravna onoj koji se dobija s najkvalitetnijeg obradivog zemljišta. Izgradnju ribnjaka ing. Repaši opisao je u časopisu „Ribolov” („Hálaszat”) od 1. maja 1907.godine, o čemu ovde donosimo samo izvod koji se odnosi na ureðenje Belog jezera: Naslovna strana časopisa \"Ribolov\" iz 1907. godinestrana 16

Oglas iz novina U ravničarskim krajevima prezimljavanje ribe nailazi na teškoće, uglavnom zbog niskog vodostaja. Radovi na ureðenju unutrašnjih voda mogli bi pružiti šansu da se izgrade najintenzivniji pogoni za proizvodnju ribe. Najnoviji primer za takvu vrstu proizvodnje ribe jeste ečansko jezersko ribarsko gazdinstva u Lukinom Selu, na vlastelinstvu Grofa Feliksa Harnonkura u Torontalskoj županiji, koje je ove godine stavljeno u pogon, a iznosi okruglo 1000 jutara. Osnovu ribarskog gazdinstva čini takozvano Belo jezero čija je površina veća od 900 jutara, i prostire se uz obalu reke Begej izmeðu Lukačfalve (Lukácsfalva), /Današnjeg Lukinog Sela, prim. prevodioca/ i Eržebetlaka (Erzsébetlak), /Današnjeg Belog Blata prim.prevodioca/. Jezero je služilo za prihvatanje unutrašnjih voda okolnog terena u periodima kad se voda nije mogla odvesti u Begej. U jezeru se oduvek ribarilo, ali potpuno bez sistema, što je i razumljivo, s obzirom na nestalne hidrološke prilike. Pošto je Begej od nedavno postao plovan, jer se voda stalno drži na strana 17

istom nivou, sem za vreme ledenih nanosa, za odvod unutrašnjih voda morala se postaviti posebna vodenapumpa kojom će se voda pretakati iza odbrambenog nasipa. Samim tim stvorena je osnova za razumno isistematsko ribarenje. Naime, uslov za takvu vrstu ribarenja jeste taj da se pored redovnog snabdevanjajezera vodom, obezbede uslovi da se u bilo koje vreme, prema potrebi, voda može odvesti. Prezimljavanjeribe u ovim prilikama uslovljeno je obezbeðenjem visinske razlike od 1,5 do 2,0 m koja je potrebna zabezbedno funkcionisanje zimovnika, jer prezimljavaje ribe se ne može zaobići. Bez toga o sistematskoj iredovnoj proizvodnji ribe reči nije moglo biti; bezuslovno se moralo rešiti pitanje zimovanja ribe čak i uslučaju da se poribljavanje vršilo pomoću mlaði koja je drugde odgajana. S obzirom na prostranstvo jezera, od jednog izlova treba da se računa na 600 do 800 kubika ribe.Ovaka velika količina ribe teško da se može negde unovčiti odjednom i po povoljnoj ceni. Bez obezbeðenjaprezimljavanja, odnosno bez jezera za deponovanje ribe jezersko gazdinstvo bilo bi izloženo ćudimanesistematske trgovine. Uzevši sve ovo u obzir, predložili smo vlastelinstvu prezimljavanje ribe uz pomoćcrpki. Na osnovu ovoga izražen je plan, prema kojem su prošle jeseni izgraženi zimovnici. Deset bazena je izgraðeno u kraju odvodnog kanala Belog jezera s leve strane, a pored nasipaBegeja. Pojedinačno, bazeni su 42 m dužine i 17 m širine, znači 714 kvadratnih metara površine, dok jeplanirana dubina vode 1,8 m. Ovaj ureðaj bio je završen u jesen prošle godine(1906.). Kako bi se poribljavanje Belog jezeramoglo izvršiti u proleće, bilo je nužno prvo potpuno izloviti jezero, odnosno morala je iz jezera da se ispustivoda, koji je poduhvat i uspeo. Iz jezera se tom prilikom izlovilo 400 kubika mešane ribe: bilo je tu i šaranastrana 18

i štuke, somova, kečige i dr. Pored toga, ulovljeno je i 3500 komada smuðeva, u težini od oko 10 kubika.Ovaj se smuð razvio od ikre koja je pre koju godinu bila puštena u jezero. Od 400 kubika ribe otprilike100 se raznelo još pri samom izlovu, a ostalih 300 kubika i 10 kubika smuða stavljeno je u zimovnike.Riba je bila smeštena u 6 bazena, a smuðevi su, naravno, bili smešteni u posebnom bazenu. Odličan uspehprezimljavanja ribe pokazuje i to što je od ove osetljive ribe uginulo samo 45 komada, ali i to još pri izlovu,znači usled prethodno pretrpljenih povreda. Inače, ni najmanja druga nevolja nije poremetila ovaj pogon. Kao što pokazuje iskustvo u Ečki, uz brižljivonadgledanje zimovnika, s primenom osvežavanja vode,može se i te kako gazdovati... Poprečni presek zimovnikaSkica zimovnika Uzdužni presek zimovnika strana 19

Ečanski ureðaj je prema tome prvi korak naovom polju ne samo kod nas, nego uopšte na poljuveštačkog ribogojstva. Nedugo nakon potpisivanja nagodbe izmeðuEčanskog vlastelinstva i Državnog erara, 1904.godine, krenuli su radovi oko preureðenja Belogjezera i opremanja budućeg jezerskog gazdinstvatehničkim ureðajima koji su imali zadatak da uzgojribe na Belom jezeru podignu na savremeniji,evropski nivo. Neki od dragocenih podataka o tome ostali susačuvani u Istorijskom arhivu Zrenjanin u okviruZbirke porodice Lazar iz Ečke, u izvodima izglavne knjige koji sadrže prikaz izdataka oko ureðenjai opremanja jezerskog gazdinstva 21. Spisi su u rukopisu na nemačkom jeziku, a uprevodu su prikazani u sledeðim tabelama: Izvodi iz glavne knjige vlastelinstva Ečkastrana 20

strana 21

strana 22

ZEMLJANI RADOVI 17.884 kruna i 34 filera 549 krunaIskopavanje 10 zimovnika i kanala u velikom jezeru (Belom Jezeru) 2000 kruna i 48 fileraIzgradnja nasipa oko jezera „Kopova” 1600 kruna i 20 fileraNasipi i iskopavanje jezera „Kopova”-„Revenica” 740 kruna i 83 fileraJezero „Šuvajka „ veliki nasip 245 kruna i 87 fileraJezero„Šuvajka”,prvi kanal (Seitenkanal) 1110 kruna i 77 fileraJezero „Šuvajka”,drugi kanal (Seitenkanal) 437 kruna i 56 fileraKanal do jezera „Šuvajka”, do mlinskog mosta 161. kruna i 32 fileraKanal do jezera „Šuvajka”,od mlinskog mosta do jezera 104 krune i 81 fileraKanali i sl. kod jezera „Ešenčić” 59 kruna i 50 fileraKanali iz jame kubika ispred mlina 3480 krunaKanali iz jame kubika kod Botoškog atara 920 krunaKanali u velikom jezeru (Belom Jezeru) 1907/8. , 5800 m kubnih, po 60 filera 966 krunaBara „Relja” nasip, kanal, 2000 kubnih metara po 46 filera, ukupno 644 kruneBara „Ješova” nasip i kanal, 2100 kubnih metara po 46 filera ukupno 30.904 krune i 68 fileraKopova IV, nasip i kanal, 1400 kubnih metara po 46 filera ukupnoUkupni izdaci za zemljane radove tokom 1907./1908. godine izneli su 8.941. kruna i 37 filera GRAÐEVINSKI RADOVI strana 23Izdaci za izgradnju kućica za pumpe, izgradnju brana, mašinske kućice za motor nabenzin, betoniranje i tesarske radove u 1904/5. i 1905/6. godini izneli su ukupno

TEHNIČKA OPREMAJedan polustabilan lokomobil od 16 KS kupljen 1905/6. godine 10.000 krunaJedna velika centrifugalna pumpa kupljena u mašinskoj fabrici Šlik (Schlick) 1904/5.godine 12.477 kruna i 75 fileraJedan motor na benzin od 6 KS kupljen u mašinskoj fabrici Ganc (Ganz) 1907/8. godineJedna mala centrifugalna pumpa kupljena u Šlikovoj fabrici mašina, godine 1906/7. 3.375 krunaJedna poljska železnica za potrebe zimovnika od firme Orenštajn i Kopel (Orenstein und 1.194 krune i 35 fileraKoppel)Upotrebna dozvola (Bescheftrechts) 2.293 krune i 28 fileraInstaliranje železnice od strane MartinaŽičana mreža za ogradu oko zimovnika, 1907/8. godine 179 krunaŽičana mreža postavljena u vodu protiv divlje ribe, (korov-ribe), kupljena 1907/8. godine 238 krunaOpremanje jezerskog ribarskog gazdinstva tehničkim ureðajima u periodu od 1905-1908. 820 kruna.godine iznelo je ukupno 363 krune RIBARSKI ALAT 30.941. krunu i 08 fileraZa nabavku alata za ribarenje, kao što su čamci, mreže i druge 3.000 kruna i 50 filerapotrepštine, u periodu od 1905-1908. godine utrošeno je IZDACI ZA RIBLJI MATERIJALZa kupovinu šarana, potrebnog za prvi uzgoj u jezeru 1906/7. godine izdato je 10.305 kruna i 50 filerastrana 24



Jezero i proslava stogodišnjice U jezeru je, s proleća 1907. godine, bilo smešteno 82 kubika plemenite ribe-šarana, koja je do jeseniiste godine narasla na 452 kubika. Prema pisanju Maðarske kraljevske državne direkcije za izgradnjuvodenih objekata-Državnog ribarskog nadzorništva, jezersko gazdinstvo je već u prvoj godini proizvodnjeribe za tržište ostvarilo profit od 20.000 kruna. Bio je to veliki pomak u odnosu na 5-6000 kruna kolikoje vlastelinstvo ubiralo od izdavanjaribarenja pod zakup 22. U to vreme jezero se sastojalo od641. kat. jutra slobodne vodene površineza uzgoj ribe i 400 kat. jutara pod gustomtrskom. Jezera za uzgoj mlaði izgraðenasu 1908. godine, u nizini prema ataruVelikog Bečkereka, u ukupnoj površiniod 236 kat. jutara, a prema planovimainženjera Mikloša Repašija, uz njihje izgraðen kanal za napajanje jezera izBegeja. Plan Belog jezera i jezara za uzgoj mlađi iz 1908. god. strana 25

Godine 1910. jezersko gazdinstvo je prošireno,izgradnjom novih jezera, jer se pokazalo da je broj jezera zauzgoj mlaði nedovoljan da obezbedi riblji materijal potrebnanza poribljavanje Belog jezera. Radna snaga na ribarskom gazdinstvu postali supretežno žitelji Lukinog Sela i Belog Blata. U godinama izmeðu 1904. i 1910. postavljena jeosnova za budući ribnjak \"Ečka\" u Lukinom Selu, koje je25. januara 2004. godine beležilo stogodišnjicu potpisivanjanagodbe i početak izgradnje prvog savremenijeg jezerskogribarskog gazdinstva na ovim prostorima. Karta Torontalske županijestrana 26

Tekst sastavila i prevela s nemačkog i maðarskog: Regina Milanov

(Endnotes)1. Istorijski arhiv Zrenjanin, Zbirka karata i planova, A-7, A-102. Dr Laslo Zentai, autor postavke Lazarusove karte, na web-adresi www.lazarus.elte.hu3. I.A.Z. Zbirka karata i planova , A-74. I.A.Z. Zbirka karata i planova , A-75. I.A.Z. Zbirka karata i planova, A-106. I.A.Z. Zbirka karata i planova, fotokopija plana regulisanja Begeja7. Zawadowski Alfred, \"Magyarország vizeinek statistikája\" Budapest, 1891. I rész, 301-ik oldal8. Borowszky Samu Dr, \"Torontál vármegye\", Budapest, 1911, 44. oldal9. Knjiga grupe autora, \"Ribnjak Ečka\", Boris Pavlov, Istorijat vlastelinstva Ečka,10. Dr Antal Hegediš, Dr Katarina Čobanov - Demografska i agrarna statistika Vojvodine, str. 9411. I.A.Z. Zbirka porodice Lazar12. I.A.Z. \"Gross Becskereker Wochenblatt\" br. 36 od 9. septembra 1854. godine13. I.A.Z. Zbirka porodice Lazar14. Zawadowski Alfred \"Magyarország vizeinek statistikája\" Budapest, 1891. I rész, 311-ik oldal15. I.A.Z. \"Gross Becskereker Wochenblatt\", br.31, iz 1860. god. str.284 I.A.Z. \"Gross Becskereker Wochenblatt\", br. 1, iz 1862. god. str. 2 I.A.Z. \"Gross Becskereker Wochenblatt\", br. 35, iz 1871. god. str. 543, I.A.Z. \"Gross Becskereker Wochenblatt\", br. 42, iz 1871. god. str. 646, I.A.Z. \"Gross Becskereker Wochenblatt\", br. 15, iz 1874. god. str. 201, I.A.Z. \"Gross Becskereker Wochenblatt\", br. 16, iz 1878. god. str. 201,16. I.A.Z. Zbirka porodice Lazar iz Ečke,17. IAZ. Zbirka porodice Lazar,18. IAZ. Zbirka porodice Lazar iz Ečke,19. IAZ. Zbirka porodice Lazar, (časopis \"Halászat\" od 1. maja 1907. god. uvodni članak Janoša Landgrafa o poribljavanju javnih vodenih površina)20. IAZ. Zbirka porodice Lazar iz Ečke,21. IAZ. Zbirka porodice Lazar iz Ečke,22. Zoltan Kalapis – Negdasnji vodeni svet u Banatu i Bačkojstrana 28