คู่มือ Ebook หน่วยที่ 1

หลกั การจดั องคป์ ระกอบศลิ ป์

หน่วยการเรียนรู้ท่ี 1 เรอ่ื ง หลกั การจดั องค์ประกอบศลิ ป์ 1 เร่ืองหลักการจดั องคป์ ระกอบศลิ ป์ องคป์ ระกอบศิลปเ์ ปน็ วิชาหรือทฤษฎีท่เี กยี่ วกับการสร้างรูปทรงในงานศลิ ปะ การจดั องค์ประกอบศลิ ปเ์ ปน็ การนำเอา ทศั นธาตุ ได้แก่ จุด เส้น รูปร่าง รปู ทรง นำ้ หนกั อ่อน-แก่ พ้ืนทีว่ ่าง พ้ืนผวิ และสี มาจัดวางสรา้ งรูปแบบต่าง ๆ อยา่ งลงตวั เหมาะสมกลมกลนื งดงาม มีชวี ิตชวี า ถูกตอ้ งตามหลักเกณฑข์ องการจัดองค์ประกอบศลิ ป์ การจดั องคป์ ระกอบศิลปน์ ้ัน ถอื วา่ เป็นทฤษฎีเบ้อื งต้นของการสร้างสรรค์งานศลิ ปะ เพราะเป็นแนวทางทศี่ ิลปิน ใช้เป็น หลักในการสร้างสรรคง์ านและพจิ ารณาคณุ ค่าของงานศิลปะ หลกั ในการจัดองค์ประกอบศลิ ป์ จะต้องคำนงึ ถึงหลักเกณฑ์เบอื้ งตน้ ในการจดั วาง ดงั นี้ 1. เอกภาพ (Unity) เอกภาพ หมายถงึ ความเปน็ หน่วยหรอื เป็นอนั หน่งึ อันเดยี วกนั มคี วามกลมกลนื เข้ากนั ไดเ้ อกภาพในทางศิลปะ คอื การ จดั ภาพใหเ้ กดิ ความสมั พนั ธ์อยูใ่ นกลมุ่ เดยี วกัน ไม่กระจดั กระจายหรอื กอ่ ใหเ้ กดิ ความสบั สน มคี วามสมั พันธ์เชอ่ื มโยงกนั แม้จะมี สว่ นแตกแยกไปบา้ งก็เปน็ เพยี งสว่ นประกอบเทา่ น้ัน แตด่ ผู ลรวมแลว้ ไมเ่ ป็นลักษณะแบง่ แยก ส่ิงทคี่ วรคำนงึ คือ ใหม้ เี พียงหนว่ ย เดยี วเทา่ น้ัน จึงจะเกิดเอกภาพการจดั อยา่ งถูกต้อง 2. ความสมดุล (Balance) ความสมดุลเป็นคุณสมบตั ิท่สี ำคญั อย่างหน่ึงในการจัดภาพ ซึ่งการจดั ภาพใหเ้ กิดความสมดลุ น้นั จะตอ้ งยึดเอาศูนยก์ ลาง ของภาพหรอื เสน้ แบ่งกงึ่ กลางภาพเป็นหลกั ในการแบ่ง เพราะปกตงิ านศิลปะจะมสี ่วนทเ่ี ป็นแกนกลางหรอื ศูนยก์ ลางทำให้แบ่ง ออกได้เปน็ ดา้ นซา้ ย ด้านขวา ดา้ นบน ดา้ นล่าง จึงมคี วามจำเปน็ อย่างย่ิงท่ีจะต้องให้ทงั้ สองด้านโดยเฉพาะดา้ นซ้ายและดา้ นขวามี ความสมดลุ กนั การจัดความสมดลุ แบ่งออกเป็น 2 แบบ คือ 1) ความสมดลุ กันโดยจดั ภาพให้มรี ูปรา่ ง รูปทรง หรอื สสี ันเหมือนกันทง้ั ซ้ายและขวา 2) ความสมดุลกันโดยจดั ภาพทีม่ รี ปู รา่ ง รูปทรง หรอื สสี นั ด้านซ้ายและขวาไมเ่ หมือนกนั แต่ให้ความรสู้ กึ ในการถว่ ง น้ำหนกั ให้สมดลุ กันได้ 3. จังหวะและจดุ สนใจ (Rhythm and Emphasis) ในการจัดภาพควรจดั ใหเ้ กดิ จงั หวะและจดุ สนใจประกอบกนั ไปดว้ ย การจัดภาพให้มีจงั หวะทเ่ี หมาะสม กลมกลืน สวยงามน้นั จะต้องคำนงึ ถึงบริเวณว่างด้วย จังหวะจงึ เป็นการจดั ภาพในลักษณะของการซ้ำทเี่ ป็นระเบยี บ ได้รบั ร้ถู ึงการ เคล่อื นไหวต่อเนื่องของเสน้ น้ำหนกั สีและรปู ทรงจนเกดิ เป็นจดุ สนใจ เช่น จังหวะของรูปร่าง รปู ทรงทีเ่ รยี งกนั แบบธรรมดา จงั หวะเรยี งเช่ือมโยงและจังหวะของรปู ร่าง รปู ทรง ท่เี รียงสลับ ส่วนการจดั ภาพใหเ้ กิดจดุ สนใจหรอื จดุ เดน่ ของภาพน้นั หมายถงึ การจัดองคป์ ระกอบเพอ่ื สรา้ งความหนว่ ยเดยี วท่เี ดน่ และน่าสนใจ ซงึ่ จะตอ้ งมีการเนน้ จุดเดน่ หรือ จุดสนใจให้เหน็ ชดั เจนจนกวา่ ส่วนย่อยทเ่ี ป็นจดุ รองลงไป โดยคำนงึ ถงึ ขนาดที่ใหญ่กว่า รวมทั้งความเขม้ ของสีทเี่ ม่อื มองดูภาพแลว้ จะทำให้สะอาดตา ทั้งนตี้ ำแหน่งของจดุ สนใจหรือจดุ เดน่ ควรอยบู่ รเิ วณศูนย์กลางของภาพ แตไ่ ม่ควรจะอย่ตู รงกลางพอดี อาจจะ ให้อยู่เยอื้ งเล็กน้อยไปทางดา้ นใดดา้ นหนง่ึ กไ็ ด้

หน่วยการเรียนรทู้ ่ี 1 เรอ่ื ง หลักการจดั องค์ประกอบศลิ ป์ 2 4. ความกลมกลนื และความขัดแยง้ (Harmony and Contrast) ความกลมกลืน หมายถึง การนำทัศนธาตุต่างๆ ที่ต้องการสร้างสรรค์มาจัดองค์ประกอบให้ประสานกลมกลืนสอดคล้อง สมั พนั ธ์เข้ากนั ได้ ความกลมกลืนมหี ลายประเภท ไม่ว่าจะเป็นความกลมกลืนของเส้น รปู ร่าง รูปทรง ลักษณะผิว สี น้ำหนักอ่อน- แก่ และความกลมกลนื ของเน้ือหาสาระทั้งหมด ความขัดแย้ง หมายถึง ความผิดแผกแตกต่างออกไปจากกลุ่มหรือส่วนรวมในลักษณะที่ไม่เหมือนกัน ไม่ว่าจะ เปน็ รปู ทรงหรอื เน้อื หากต็ าม การจัดองค์ประกอบศิลป์ บางครั้งความขัดแย้งกับความกลมกลืนก็มีความเกี่ยวข้องกัน เช่น ถ้าส่วนมากหรือทั้งหมดมี ความกลมกลนื กนั อาจทำให้เกดิ ความรสู้ ึกซำ้ ซาก ไมน่ า่ สนใจ ฉะนั้นจึงอาจออกแบบใหม้ ีความแตกตา่ งหรอื ขดั แย้งกันบ้าง ก็จะ ช่วยดึงดูดทำให้ผลงานเดน่ สะดดุ ตา น่าสนใจ 5. สดั สว่ น (Proportion) สัดส่วน หมายถึง การนำเอาส่วนประกอบต่างๆ มาจัดให้ได้สัดส่วนที่เหมาะสม ซึ่งแสดงความสัมพันธ์กันของจำนวน ความกวา้ ง ยาว ลกึ นำ้ หนกั ขนาดของรูปทรงตา่ งๆ สัดส่วนนบั เป็นหลักสำคญั ของการจัดภาพ ทำใหช้ นิ้ งานนั้น มีความสมบูรณ์ และสัมพันธ์กลมกลืนกันอย่างงดงาม เช่น สัดส่วนของมนุษย์กับที่อยู่อาศัย เครื่องใช้สอยและเสื้อผ้า สัดส่วนในทางศิลปะเป็น เรอื่ งราวของความรู้สกึ ทางสนุ ทรียภาพ การสมสดั สว่ นนีห้ มายรวมไปถึงความสมั พนั ธ์กันอยา่ ง เหมาะสมกลมกลนื ของสี แสง เงา และทศั นธาตอุ น่ื ๆ ด้วย ท่มี า : สชุ าติ เถาทอง และคณะ. หนงั สอื เรยี น รายวิชาพ้ืนฐาน ทศั นศลิ ป์ ม.1. พิมพ์ครงั้ ท่ี 9. กรุงเทพมหานคร : อกั ษรเจรญิ ทศั น.์

หนว่ ยการเรยี นรู้ที่ 1 เร่อื ง หลักการจดั องคป์ ระกอบศิลป์ 3  ภาพ “9 จากจินตนาการ” ผลงานของเจรญิ มาบตุ ร ภาพ “เสือขบมา้ คนื ฝนดาวตก” ผลงานของถวลั ย์ ดชั นี ภาพ “A Sunday Afternoon on the Island of La Grande Jatte” ผลงานของชอรช์ เซอราต์ ภาพ “เพือ่ นของฉัน” ผลงานของชะลดู น่ิมเสมอ ท่ีมา : สุชาติ เถาทอง และคณะ. [ม.ป.ป.]. หนังสือเรยี น รายวิชาพื้นฐาน ทศั นศิลป์ ม.2. พมิ พค์ รงั้ ท่ี 8. กรงุ เทพมหานคร : อกั ษรเจรญิ ทศั น์.

หนว่ ยการเรยี นรูท้ ี่ 1 เร่ือง หลกั การจัดองคป์ ระกอบศลิ ป์ 4  ภาพประตมิ ากรรมปนู ป้นั “พระพรหมในบา้ น” ภาพประตมิ ากรรมเทคนคิ ผสม “พลังแหง่ จักรวาล” ผลงานของธิตวิ ฒุ ิ วชิ า ผลงานของนนทวิ รรธน์ จันทนะผะลิน ภาพ “เพลงิ พยัคฆา” ผลงานของถวลั ย์ ดชั นี ภาพ “บษุ บาชมสวน” ผลงานของจักรพันธุ์ โปษยกฤต ท่ีมา : สชุ าติ เถาทอง และคณะ. [ม.ป.ป.]. หนังสือเรยี น รายวิชาพ้นื ฐาน ทศั นศิลป์ ม.2. พมิ พค์ รงั้ ท่ี 8. กรุงเทพมหานคร : อกั ษรเจรญิ ทศั น์.

หน่วยการเรียนรู้ท่ี 1 เรือ่ ง หลกั การจัดองคป์ ระกอบศลิ ป์ 5  ภาพ “Cottages” ผลงานของฟินเซนต์ ฟาน กอ๊ ก ภาพ “Homme nu assis” ผลงานของปาโบล ปีกัสโซ ภาพ “นำ้ พบุ าห์ชซิ าไรสก”ี ผลงานของคาร์ล ไบอุลลอฟ ภาพ “ทา่ เรือเมอื งตรัง” ผลงานของสมโภชน์ สงิ หท์ อง ภาพ “ครอบครัวนกฮูก” ผลงานของประหยดั พงษด์ ำ ภาพผลงานสอื่ ผสมชุด “หนังใหญ”่ ผลงานของกมล ทัศนาญชลี ที่มา : สุชาติ เถาทอง และคณะ. [ม.ป.ป.]. หนังสือเรยี น รายวิชาพื้นฐาน ทศั นศิลป์ ม.2. พมิ พค์ รงั้ ท่ี 8. กรงุ เทพมหานคร : อกั ษรเจรญิ ทศั น์.