ความรู้ทางดาราศาสตร์ เรื่องอุปราคา

ความรู้ทางด้านดาราศาสตร์ เรอื่ ง อปุ ราคา ศนู ย์วทิ ยาศาสตรแ์ ละวฒั นธรรมเพอ่ื การศึกษาร้อยเอด็

ความรทู้ างดา้ นดาราศาสตร์ เร่ือง อุปราคา อุปราคาคอื อะไร ตามรูปศัพท์ \"อุปราคา\" ภาษาอังกฤษเรียกว่า Eclipse แปลว่า การทาให้มืดมัว อย่างปรากฏการณ์ ดวงจันทร์โคจรผ่านดวงอาทิตย์และทอดเงามาบนพ้ืนผิวโลก ทาให้ดวงอาทิตย์ปรากฏมืดไปชั่วระยะเวลาหนึ่ง มีช่อื เรียกว่าสรุ ิยุปราคา (สุรยิ าสนธิกับอปุ ราคา) หรอื โลกโคจรผ่านดวงอาทิตย์และทอดเงาของโลก ลงบนดวง จันทร์ มชี ่ือเรยี กว่าจันทรุปราคา (จันทราสนธิกบั อปุ ราคา) ในวิชาดาราศาสตร์ อุปราคาหมายถึงการท่ีเทหวัตถุ ท้องฟ้าชนิดใดชนิดหน่ึงมืดแสงลง เทหวัตถุท้องฟ้าน้ันอาจเป็นเทหวัตถุท้องฟ้าที่มีแสงสว่างในตัวเอง หรือเป็น เทหวัตถทุ ้องฟา้ ทสี่ อ่ งแสงโดยการสะท้อนก็ได้ เช่น การเกิดเงาอันเน่ืองมาจากโลกหรือ ดวงจันทร์โคจรเข้าบัง แสงอาทติ ย์อย่ชู ่วั ระยะเวลาหนงึ่ ดังกลา่ วข้างตน้ การเกดิ อุปราคาเป็นปรากฏการณ์ธรรมชาติ สรุ ิยุปราคาคอื อะไร สุริยุปราคา หรือในภาษาอังกฤษคือ Solar Eclipse เป็นปรากฏการณ์ทางธรรมชาติ ที่ดวงจันทร์บัง แสงของดวงอาทิตย์ เกิดจากการโคจรของโลก ดวงจันทร์ และดวงอาทิตย์ เข้ามาอยู่ในแนวระนาบเดียวกัน โดยมีดวงจนั ทร์แทรกอยู่กึ่งกลาง ระหว่างดวงอาทิตย์ และโลก สุรยิ ปุ ราคาเป็นปรากฏการณ์ที่ไม่ได้เกิดขึ้นบ่อย นกั เนอ่ื งจากดวงจันทร์มักจะโคจรในระดับที่สูงหรือต่ากว่าแนวระนาบเดียวกันกับโลกและดวงอาทิตย์ ซึ่งการ ที่ดวงจันทร์โคจรเข้ามาบังแสงจากดวงอาทิตย์ที่ส่องลงมายังพ้ืนโลก ทาให้พื้นโลกบริเวณดังกล่าวไม่ได้รับแสง สวา่ งจากดวงอาทติ ย์ในชว่ั ขณะหน่ึง ปรากฏการณน์ ี้ยังถกู เรยี กอีกอย่างว่า สรุ ิยะคราส http://www.narit.or.th/

ทาไมดวงจนั ทรถ์ งึ บังดวงอาทติ ย์ได้ เพราะว่าดวงอาทิตย์น้ันใหญ่กว่าดวงจันทร์ 400 เท่า โดยคิดจากเส้นผ่าศูนย์กลางดวงจันทร์ย่อมไม่ สามารถบังดวงอาทิตย์ได้ แต่โดยความบังเอิญดวงจันทร์อยู่ใกล้โลกกว่าดวงอาทิตย์ประมาณ 400 เท่า ด้วย เหตุท่ีวัตถุท่ีอยู่ใกล้ย่อมดูใหญ่กว่าวัตถุท่ีอยู่ไกล โดยท่ัวไปแล้วดวงจันทร์จึงสามารถบังดวงอาทิตย์ จนเกิด สุรยิ ุปราคาแบบเตม็ ดวงได้ http://www.lesa.biz/ ประเภทของสุรยิ ุปราคา ลกั ษณะเงาของดวงจันทร์ เนื่องจากดวงจันทร์เป็นวตั ถทุ ึบแสงและมีขนาดเลก็ กวา่ ดวงอาทิตย์มาก เมื่อ มันโคจรมาบังแสงจากดวงอาทิตย์ก็จะทาให้เกิดเงา 2 ลักษณะคือ เงามืด (Umbra) ซึ่งเป็นอาณาเขตท่ี แสงอาทติ ยส์ ่องไปไมถ่ ึงผูท้ ี่อยู่ใตเ้ งามืดจะเห็นดวงจันทรบ์ งั ดวงอาทิตยม์ ืดไปทั้งดวงดังนั้นจึงเห็นสุริยุปราคาเต็ม ดวง และเงามัว (Penumbra) ซึ่งเป็นอาณาเขตท่ีแสงอาทิตย์ส่งออกไปถึงได้บ้าง ผู้ท่ีอยู่ใต้เงามัวจะเห็นดวง จนั ทรบ์ ังดวงอาทติ ยเ์ พียงบางสว่ นจงึ จะเหน็ สรุ ิยปุ ราคาบางสว่ น แต่ถา้ ดวงจนั ทร์อยู่ไกลโลกมากกว่าปกติเงามืด จะทอดไปไม่ถึงโลก คงมแี ต่เงามัวเทา่ นั้น ดวงจนั ทรจ์ งึ บังดวงอาทิตย์ไม่มิด คนท่ีอยู่ใต้เงามัว ส่วนในจะเห็นดวง อาทิตย์เป็นรูปวงแหวนมีดวงจันทร์อยู่กลางจึงเห็นสุริยุปราคาเป็นรูปวงแหวน ซ่ึงเราแบ่งสุริยุปราคาออกตาม ลักษณะการเกดิ ได้ 3 ประเภท คอื

1. ถา้ เงาของดวงจนั ทรบ์ ังดวงอาทติ ย์เห็นมืดเป็นบางส่วน จะเรยี กว่า สรุ ิยุปราคาบางสว่ น (Partial Solar Eclipse) https://sites.google.com/site/krunewkew/science6/ 2. ถา้ ดวงจนั ทร์บงั ดวงอาทติ ย์หมดท้ังดวง ซงึ่ จะเกดิ ใหเ้ ราได้เห็นไม่บ่อยนกั และเกดิ ใหเ้ หน็ ในระยะอัน ส้ัน เราเรียกวา่ สรุ ยิ ปุ ราคาเต็มดวง (Total Solar Eclipse) โอกาสทีจ่ ะเกิดสุรยิ ปุ ราคาเต็มดวงให้เห็นไดน้ าน ทสี่ ุดเท่าทมี่ ีมา ไมเ่ คยถงึ 8 นาทีเลยสกั ครั้งเดยี ว https://www.bloggang.com/ 3. ถ้าดวงจนั ทร์บังดวงอาทติ ย์เฉพาะตรงกลาง ทาให้เกดิ ขอบแสงสว่างปรากฏออกโดยรอบเหมอื นมีวง แหวนล้อมรอบกเ็ รียกวา่ สรุ ิยุปราคาวงแหวน (Annular Solar Eclipse) https://duniakopipes.blogspot.com ปรากฏการณ์ท้ังสามอย่างน้ีจะเกิดขึ้นได้ในตอนกลางวันของแรม 14-15 ค่า และวันข้ึน 1 ค่า ปรากฏการณ์ของสุริยุปราคานั้น เห็นได้ในบางส่วนของโลก และสุริยุปราคาเต็มดวงมีระยะการเห็นได้กว้างไม่ เกิน 167 ไมล์ ซึ่งเป็นเขตให้เงาดาสนิทเคลื่อนผ่านไป แต่อย่างไรก็ตามผู้ที่อยู่นอกเขตเงาดาสนิท ก็จะเห็น

ปรากฏการณข์ องสรุ ยิ ุปราคาดว้ ยเหมือนกัน หากไม่เห็นเต็มดวง คงเห็นเพียงบางส่วนเท่าน้ันและอาณาบริเวณ ทีเ่ ห็นได้บางสว่ นนี้มีความกวา้ งยง่ิ กวา่ ท่ีเห็นเต็มดวง จนั ทรุปราคา จันทรุปราคาหรือ จันทรคราส เกิดขึ้นจากดวงจันทร์โคจรผ่านเข้าไปในเงาของโลก เราจึงมองเห็น ดวงจันทร์แหว่งหายไปในเงามืดแล้วโผล่กลับออกมาอีกคร้ัง คนไทยสมัยโบราณเรียกปรากฏการณ์น้ีว่า \"ราหู อมจันทร์\" จันทรุปราคาจะเกิดขึ้นเฉพาะในคืนวันเพ็ญ 15 ค่า หรือคืนวันพระจันทร์เต็มดวง อย่างไรก็ตาม ปรากฏการณจ์ ันทรุปราคาไมเ่ กิดขน้ึ ทกุ เดือน เนือ่ งจากระนาบที่โลกโคจรรอบดวงอาทติ ย์และระนาบท่ี ดวงจนั ทรโ์ คจรรอบโลกไม่ใชร่ ะนาบเดียวกัน หากตัดกันเป็นมมุ 5 องศา ดังนั้นจงึ มีโอกาสท่ีจะเกิดจันทรุปราคา เพียงปีละ 1 - 2 ครั้ง โลกเป็นดาวเคราะห์ไม่มีแสงสว่างในตัวเอง หากแต่ได้รับแสงจากดวงอาทิตย์ ด้านที่หันหน้าเข้าหา ดวงอาทติ ยเ์ ป็นเวลากลางวัน สว่ นด้านตรงข้ามกับดวงอาทติ ย์เป็นเวลากลางคนื โลกบงั แสงอาทิตย์ ทาใหเ้ กดิ เงา 2 ชนดิ คอื เงามืด และเงามัว http://physicsworld.nanacity.com  เงามดื (Umbra) เป็นเงาทม่ี ืดทสี่ ุด เนอื่ งจากโลกบังดวงอาทิตยจ์ นหมดส้นิ หากเราเขา้ ไปอยู่ ในเขตเงามืด จะไม่สามารถมองเห็นดวงอาทิตย์ไดเ้ ลย  เงามัว (Penumbra) เป็นเงาทไ่ี ม่มืดสนทิ เน่ืองจากโลกบงั ดวงอาทิตย์เพียงด้านเดยี ว หากเรา เข้าไปเขตเงามัว เราจะมองเห็นบางสว่ นของดวงอาทิตยโ์ ผล่พ้นสว่ นโค้งของโลก เงาท่ีเกิดขน้ึ จึงไม่มดื จันทรุปราคาเกิดข้ึนเฉพาะในคืนท่ีดวงจันทร์เต็มดวง โดยท่ีดวงอาทิตย์ โลก และดวงจันทร์เรียงตัวเป็น เส้นตรง ผู้สังเกตการณ์ในซีกโลกกลางคืนสามารถมองเห็นปรากฏการณ์ท้ังหมดได้นานประมาณ 3 ชั่วโมง แต่ จะเห็นดวงจันทรอ์ ย่ใู นเงามดื ไดน้ านท่ีสดุ ไมเ่ กนิ 1 ช่วั โมง 42 วินาที เนื่องจากเงามดื ของโลกมขี นาดเลก็ ดวงจนั ทร์เคลอื่ นทีผ่ ่านเงามืดด้วยความเร็ว 1 กโิ ลเมตรต่อวินาที

ประเภทของจนั ทรุปราคา เนื่องจากระนาบวงโคจรของดวงจนั ทร์และระนาบวงโคจรของโลกไม่ซ้อนทบั กนั พอดี จึงทาให้เกิด จันทรปุ ราคาได้ 3 แบบ ดังนี้ 1. จนั ทรปุ ราคาเตม็ ดวง (Total Eclipse) เกิดขนึ้ เมอื่ ดวงจันทรท์ ้งั ดวงเขา้ ไปอยใู่ นเงามดื ของโลก http://www.narit.or.th/ 2. จนั ทรุปราคาบางสว่ น (Partial Eclipse) เกิดขึ้นเมือ่ บางส่วนของดวงจันทร์เคล่ือนท่ีผา่ นเข้าไปในเงามดื http://www.narit.or.th/ 3. จันทรปุ ราคาเงามวั (Penumbra Eclipse) เกิดขน้ึ เมื่อดวงจันทรโ์ คจรผา่ นเข้าไปในเงามัวเพียง อย่างเดียว เราจึงมองเหน็ ดวงจนั ทร์เต็มดวงมสี ีคล้าเน่อื งจากความสวา่ ง ลดนอ้ ยลง จนั ทรุปราคาเงามัว หาดูไดย้ าก เพราะโดยท่ัวไปดวงจนั ทร์มักจะผา่ นเขา้ ไปในเงามืดดว้ ย http://www.narit.or.th/

สรุ ยิ ุปราคาในประวตั ิศาสตร์ไทย ในประเทศไทย การเกิดสรุ ยิ ุปราคามขี ึ้นไมบ่ ่อยนกั แต่เช่อื กันวา่ มีสรุ ยิ ุปราคาท่ีเกิดขึน้ และเหน็ ไดใ้ น ประเทศไทยหลายคร้งั ด้วยกันเท่าท่ีมีการบนั ทึกไว้พออ้างองิ ได้ คอื สมัยสุโขทัย พบหลักฐานการศึกษาเก่ยี วกับโลกและท้องฟ้าของไทยจากหนงั สอื ไตรภูมิพระรว่ ง ซึ่งหนังสอื เลม่ นี้ สนั นิษฐานวา่ ผู้แตง่ คอื พระยาลิไทย (พ.ศ.1860-1890) โดยอธบิ ายถงึ ปรากฏการณ์บนท้องฟา้ การโคจรของ ดวงอาทติ ย์ ดวงจนั ทร์ทัง้ ในรอบวัน รอบเดือนและรอบปี นับเป็นจดุ เรมิ่ ต้นงานดาราศาสตรไ์ ทย สมยั อยุธยา สุรยิ ปุ ราคาทเี่ กิดในสมยั สมเดจ็ พระนารายณม์ หาราช 2 คร้ังดว้ ยกนั สมเดจ็ พระนารายณ์มหาราช ทรง ต้ังกล้องโทรทรรศนท์ อดพระเนตรสุริยุปราคาร่วมกับคณะบาทหลวงเยซูอิต ชาวฝรั่งเศสที่เข้ามาเผยแผ่ศาสนา ครสิ ต์และได้นาความรทู้ างดา้ นดาราศาสตร์สมัยใหม่เข้ามาเผยแพร่และดารงตาแหน่งท่ีปรึกษาในสมัยน้ัน และ ข้าราชบริพารฝ่ายไทย ครั้งแรกเมื่อวันที่ 11 ธันวาคม พ.ศ.2228 ซ่ึงเป็นสุริยุปราคาเต็มดวงโดยเสด็จ ทอดพระเนตรทเ่ี มืองละโว้ ผ่านกลอ่ งโทรทรรศน์ ณ พระทนี่ งั่ เย็น พระทน่ี ่ังตาหนักกลางทะเลชุบศร เมืองละโว้ และคร้ังท่ีสองเมื่อวันที่ 30 เมษายน พ.ศ.2231 ซึ่งเป็นสุริยุปราคาบางส่วน สันนิษฐานว่าทรงเสด็จ ทอดพระเนตร ณ พระตาหนักเย็น ทะเลชุบศรทั้ง 2 ครั้ง โดยทอดพระเนตรภาพดวงอาทิตย์บนฉากที่รับภาพ จากกล้องโทรทรรศน์ทบี่ าทหลวงตงั้ ถวายให้ทอดพระเนตร จากการศึกษาโปรแกรมคอมพวิ เตอร์ที่สร้างขึ้น โดย ดร.ขาว เหมือนวงศ์ ภาควิชาฟิสิกส์ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น พบว่ามีสุริยุปราคาเต็มดวง เกิดข้ึนในรัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์ฯ เมื่อวันที่ 30 เมษายน พ.ศ.2231 ซึ่งตรงกับคาบรรยายภาพเขียนของ ชาวฝรัง่ เศสโดยมไิ ด้นดั หมาย นับเป็นคร้งั แรกทม่ี กี ารศึกษาดา้ นดาราศาสตร์ดว้ ยเครอ่ื งมือท่ที ันสมัย ภาพประกอบ ภาพวาดสมเด็จพระนารายณม์ หาราช ทรงทอดพระเนตรการเกดิ สุรยิ ปุ ราคา

สมัยรตั นโกสินทร์ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงสนพระทัยในด้านดาราศาสตร์มาตั้งแต่สมัยท่ียังไม่ ครองราชย์ ทรงศึกษาท้งั ดาราศาสตรไ์ ทยโบราณและดาราศาสตรต์ ะวนั ตกสมัยใหมอ่ ยา่ งชานชิ านาญ จะเห็นได้ จากทรงพระราชนิพนธ์ถึงดาวหาง 3 ดวง ดวงหนึ่งปรากฏในแผ่นดินสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย อีก 2 ดวงปรากฏในรัชสมัยของพระองค์เอง ทรงคานวณพยากรณ์การเกิดสุริยุปราคาวันท่ี 18 สิงหาคม พ.ศ.2411 เริ่มเวลา 10.36-10.46 น.ใช้เวลาท้งั หมดประมาณ 6 นาที โดยแนวคราสผา่ นท่ีตาบลหว้ากอ อาเภอ เมือง จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ ทรงออกประกาศล่วงหน้าให้ประชาชนไทยได้ทราบล่วงหน้าถึง 2 ปี ขณะที่ ประเทศแถบตะวันตกยงั ไมไ่ ดอ้ อกขอ้ มูลนั้น เม่ือเสร็จทอดพระเนตร พบว่าทรงคานวณได้อย่างถูกต้อง แม่นยา ทาให้พระองค์ทรงได้รับการยอมรับจากนานอารยประเทศ และทรงได้รับยกย่องว่าทรงเป็น “พระบิดาแห่ง ดาราศาสตร์ไทย” และในวันน้ีคือวนั ท่ี 18 สิงหาคม กไ็ ด้รับการกาหนดให้เปน็ “วันวทิ ยาศาสตรแ์ หง่ ชาติ” ของทกุ ปี การเกิดสุริยปุ ราคาเตม็ ดวงในคร้งั นี้ จึงนบั วา่ มคี วามสาคัญในประวัติศาสตรไ์ ทยเหตกุ ารณ์หน่ึงทีเดยี ว การเกิดสุริยุปราคาเต็มดวงท่ีเกิดข้ึนคร้ังต่อมาคือในสมัย พระบาทสมเด็จพรจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อวันที่ 6 เมษายน ปี พ.ศ.2418 กนิ เวลามดื นาน 4 นที 42 วนิ าที เห็นไดช้ ัดท่ีแหลมเจ้าลาย จังหวดั เพชรบุรี ในสมัยรัชกาลที่ 7 พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อวันที่ 9 พฤษภาคม พ.ศ.2472 เป็น สุริยุปราคาเต็มดวง กินเวลามืดนาน 6 นาที เห็นได้ชัดท่ีอาเภอโพธิ์ จังปัตตานี และในสมัยรัชกาลปัจจุบัน พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช ได้เกิดสุริยุปราคาเต็มดวง 2 ครั้งด้วยกัน คือเม่ือ วนั ท่ี 20 มิถนุ ายน พ.ศ.2498 มดื เตม็ ดวงนาน 10.20 นาที แนวคราสเต็มดวงกว้างประมาณ 250 กิโลเมตร จึง มองเห็นได้ในอาณาบริเวณกว้าง ในพื้นที่จังหวัดกาญจนบุรี บริเวณภาคกลางตอนล่าง รวมท้ังกรุงเทพฯ ด้วย บรเิ วณอีสานตอนลา่ ง ภาคตะวนั ออกตอนบน ผา่ นบริเวณจังหวดั อบุ ลราชธานีกอ่ นเข้าประเทศลาว และ ครงั้ ที่ 2 ซึ่งกินเวลาหา่ งกนั 40 ปี คอื เมือ่ วนั ที่ 24 ตุลาคม พ.ศ.2538 เกิดสุรยิ ุปราคาเตม็ ดวงซ่งึ เห็นไดช้ ดั ในหลายจังหวัดของประเทศไทยนาน 2 นาที โดยจังหวัดที่เห็นได้ชัดเจนและมากอาเภอที่สุด คือ จังหวัด นครสวรรค์ คร้ังต่อไปท่ีประเทศจะมีโอกาสได้เห็นสุริยุปราคาเต็มดวงได้อีก คือวันท่ี 11 เมษายน พ.ศ.2613 โดยเงามืดจะเคลอื่ นผา่ นจังหวัดประจวบคีรีขันธ์ ไปทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ