ลีลาวรรณคดีไทย

รายวิชา ศิลปะ การอ่านร้อย แก้วและรอ้ ย กรอง

คำนำ ก หนงั สอื เลม่ น้เี ป็นสว่ นหน่งึ ของรำยวชิ ำ ศลิ ปะกำรอ่ำนรอ้ ยแกว้ และรอ้ ยกรอง โดยมเี น้ือหำ ของลลี ำในวรรณคดพี รอ้ มตวั อยำ่ งประกอบ เพอ่ื ให้ เขำ้ ใจในเน้ือหำมำกยงิ่ ขน้ึ ผจู้ ดั ทำหวงั วำ่ ผศู้ กึ ษำจะ ไดร้ บั ประโยชน์จำกหนงั สอื เลม่ น้ี นำงสำวสุตำภทั ร เกตุวงษ์ ครศุ ำสตร์ ภำษำไทย

ข กำรชแ้ี จง • วตั ถปุ ระสงค์ เพอ่ื ใหน้ กั เรยี นศกึ ษำและเขำ้ ใจในลลี ำวรรณคดี พรอ้ มตวั อยำ่ ประกอบ • คาแนะนาการใช้งาน ใหอ้ ำ่ นเน้ือหำใหเ้ ขำ้ ใจ จำกนนั้ ทำแบบทดสอบหลงั เรยี น

สำรบญั ค เรอ่ื ง หน้ำ คำนำ ก กำรชแ้ี จง ข สำรบญั ค ลลี ำในวรรณคดี 1-9 รสในวรรณคดบี ำลี สนั สฤต 10-25 ภำพพจน์มคี วำมสำคญั ตอ่ กำรประพนั ธ์ 26 โวหำรกำรประพนั ธม์ คี วำมสำคญั ตอ่ กำรประพนั ธ์ 27 กำรแตกตำ่ งระหวำ่ งโวหำรกำรประพนั ธก์ บั ภำพพจน์28 แบบทดสอบหลงั เรยี น 29 แหล่งอำ้ งองิ 30

ลลี ำในวรรณคดไี ทย 1 ลลี ำวรรณคดไี ทยมจี ำนวน ๔ ลลี ำ ไดแ้ ก่ ๑. เสำวรจนี หมำยถงึ กำรชมควำมงำม อำจเป็นชมควำมงำมของตวั ละคร ทงั้ ชำยและหญงิ ชมควำมงำมของบำ้ นเมอื ง กองทพั ป่ำธรรมชำติ พร่ำ พรรณนำแลบรรยำยถงึ ควำมงำมแหง่ นำง ทงั้ ตำมขนบกวเี กำ่ กอ่ นแลใน แบบฉบบั สว่ นตวั หรอื อำจจะเป็นชมควำมงำมของสถำนท่ี สง่ิ ของ ยกตวั อยำ่ งดงั ต่อไปน้ี บทชมโฉมนางละเวงวณั ฬา เหมอื นรปู รา่ งนางเขยี นไมเ่ พ้ยี นผดิ ยงิ่ เพง่ พศิ ผวิ ฉวไี มม่ สี อง กาดดั งามทรามสงวนนวลละออง ดผู ดุ ผอ่ งพศิ ไปใจรญั จวน (สนุ ทรภ่)ู

2 บทชมโฉมนางเงอื ก ซงึ่ ตดิ ตามพอ่ แมม่ าเพอื่ พาพระอภยั มณหี นีนางผเี สอ้ื สมทุ ร จากเรอื่ งพระ อภยั มณี พงศก์ ษตั รยิ ท์ ศั นานางเงอื กน้อย ดแู ช่มชอ้ ยโฉมเฉลาทงั้ เผา้ ผม ประไพพกั ตรล์ กั ษณ์ล้าลว้ นขาคม ทงั้ เน้ือนมนวลเปลง่ ออกเต่งทรวง ขนงเนตรเกศกรอ่อนสะอาด ดงั สรุ างคน์ างนาฏในวงั หลวง พระเพลนิ พศิ คดิ หมายเสยี ดายดวง แลว้ หนกั หน่วงนึกทจี่ ะหนีไป (พระสนุ ทรโวหาร (ภู่)) บทชมกวางทอง ซงึ่ ทา้ วทษุ ยนั ตพ์ บขณะประพาสป่า เมอื่ ตดิ ตามไปทา้ วทษุ ยนั ต์ จงึ ไดพ้ บนางศกุนตลา จากวรรณคดเี รอื่ ง ศกุนตลา เหลอื บเหน็ กวางขาดาขลบั งามสรรพสะพรงั่ ดงั เลขา งามเขาเป็นกงิ่ กาญจนา งามตานิลรตั น์รจู ี คอก่งเป็นวงราววาด รปู สะอาดราวนางสาอางศรี เหลยี วหน้ามาดภู ูมี งามดงั นารชี าเลอื งอาย ยามวงิ่ ลวิ่ ล้าดงั ลมสง่ ตดั ตรงทมุ่ พลนั ผนั ผาย (พระบาทสมเดจ็ พระ มงกุฎเกลา้ เจา้ อยหู่ วั )

3 ๒. นำรปี รำโมทย์ หมำยถงึ กำรกลำ่ วแสดงควำมรกั ในกำรพบกนั ระยะแรกๆ อำรมณ์ทแ่ี สดงถงึ ควำมรกั ตงั้ แตช่ ่นื ชม ชน่ื ชอบ เกย้ี วพำรำสี รกั ใคร่ ยกตวั อยำ่ งเชน่ พระอภยั มณี (พระอภยั มณีโอโ้ ลมนางละเวง) ไมส่ ้นิ สดุ ความรกั สมคั รสมาน ถงึ มว้ ยดนิ สน้ิ ฟ้ามหาสมทุ ร ขอพบพานพศิ วาสไมค่ ลาดคลา พขี่ อพบศรสี วสั ดเ์ิ ป็นมจั ฉา แมน้ เกดิ ในใตฟ้ ้าสธุ าธาร เชยผกาโกสมุ ปทมุ ทอง แมน้ เน้ือเยน็ เป็นหว้ งมหรรณพ เป็นราชสหี ส์ มสเู่ ป็นคสู่ อง แมน้ เป็นบวั ตวั พเี่ ป็นภุมรา เป็นคตู่ รองพศิ วาสทกุ ชาตไิ ป เจา้ เป็นถ้าอาไพขอใหพ้ ี่ จะตดิ ตามทรามสงวนนวลละออง (พระสนุ ทรโวหาร (ภู่))

4 บทเหส่ งั วาส พชี่ มพเี่ ชยแลว้ พลางถาม เจา้ มอิ ้อื อาความ ไป่พรอ้ ง เจา้ เอ้อื นมเิ ออขาม เขนิ พี่ อยฤู่ า ผนิ พกั ตรมาอยา่ ขอ้ ง ขดั แคน้ เคอื งเลย (เจา้ ฟ้าธรรมธเิ บศร)์ ววิ าหพระสมทุ ร (ในทานองเพลงคลนื่ กระทบฝัง่ ) อนั โดรเมดาสดุ าสวรรค์ ยงิ่ กว่าชวี นั เสน่หา ขอเชญิ ชาวสวรรคช์ นั้ ฟ้า เปิดวมิ านมองมาใหช้ นื่ ใจ ถงึ กลางวนั สรุ ยิ นั แจ่มประจกั ษ์ ไมเ่ หน็ หน้านงลกั ษณ์ยงิ่ มดื ใหญ่ ถงึ ราตรมี จี นั ทรอ์ นั อาไพ ไมเ่ หน็ โฉมประโลมใจกม็ ดื มน อา้ ดวงสรุ ยี ศ์ รขี องพเี่ อ๋ย ขอเชญิ เผยหน้าต่างนางอกี ขอเชญิ จนั ทรส์ อ่ งสวา่ งกลางสกล เยยี่ มมาใหพ้ ยี่ ลเยอื กอุรา (พระบาทสมเดจ็ พระมงกุฏเกลา้ เจา้ อยหู่ วั )

5 ๓. พโิ รธวำทงั (บทตดั พอ้ ) คอื กำรกลำ่ วขอ้ ควำมแสดงอำรมณ์ไมพ่ อใจ ตงั้ แตน่ ้อยไปจนมำก จงึ เรม่ิ ตงั้ แต่ ไมพ่ อใจ โกรธ ตดั พอ้ ประขดประชนั กระทบกระเทยี บเปรยี บ เปรย เสยี ดสี และดำ่ วำ่ อยำ่ งรนุ แรง ยกตวั อยำ่ งเชน่ พระจนั ทโครบตดั พอ้ นางโมราทยี่ นื่ พระขรรคไ์ ปทางทนายโจร ทาใหน้ ายโจรทารา้ ยพระจนั ทโค รบ จากเรอื่ งจนั ทโครบ น้าใจนางเหมอื นน้าคา้ งบนไพรพฤกษ์ เมอื่ ยามดกึ ดงั จะรองเขา้ ดมื่ ได้ ครนั้ รงุ่ แสงสรุ ยี ฉ์ ายกห็ ายไป เพงิ่ เหน็ ใจเสยี เมอื่ ใจจะขาดรอน (ไมป่ รากฏนามผแู้ ต่ง)

6 เมอื่ ไดย้ นิ คนธรรพน์ าฏกุเวรขบั เพลง “รนื่ รยื่ ชนื่ จติ พจี่ าได.้ ..” พระยาครฑุ กร็ วู้ ่านาฏกุเวร ไดแ้ อบข้นึ ไปสมสกู่ บั กากบี นวมิ านสมิ พลขี องตน จงึ ราพนั ดว้ ยความโกรธและอาลยั รกั กากี หลงั จากนนั้ กข็ น้ึ ไปตดั พอ้ นางกากี ก่อนนานางมาไวท้ ี่ หน้าพระลานของพระเจา้ พรหมทตั จากเรอื่ งกากคี ากลอน ครงั้ น้ีเสยี รกั กไ็ ดร้ ู้ ถงึ เสยี รกู้ ไ็ ดเ้ ชาวน์ทเี่ ฉาฉงน เป็นชายหมนิ่ ชายตอ้ งอายคน จาจนจาจากอาลยั ลาน (เจา้ พระยาพระคลงั หน) บทตดั พอ้ ทแี่ สดงทงั้ อารมณ์รกั และแคน้ ของ องั คาร กลั ป์ ยาณพงษ์ จากบทกวเี สยี เจา้ จะเจบ็ จาไปถงึ ปรโลก ฤารอยโศกรรู้ า้ งจางหาย จะเกดิ กฟี่ ้ามาตรมตาย อยา่ หมายวา่ จะใหห้ วั ใจ (องั คาร กลั ยาณพงษ

7 ๔. สลั ลำปังคพไิ สย (บทโศก) คอื กำรกลำ่ วขอ้ ควำมแสดงอำรมณ์โศกเศรำ้ อำลยั รกั กำรคร่ำ ครวญรำพนั ถงึ กำรโอดครวญ หรอื บทโศกอนั วำ่ ดว้ ยกำรจำกพรำกสง่ิ อนั เป็นท่ี รกั กำรกลำ่ วขอ้ ควำมแสดงอำรมณ์โศกเศรำ้ อำลยั รกั ยกตวั อยำ่ งตอ่ ไปน้ี บทโศกของนางวนั ทอง ซงึ่ ครา่ ครวญอาลยั รกั ตน้ ไมใ้ นบา้ นขนุ ชา้ ง อนั แสดงใหเ้ หน็ วา่ นางไมต่ อ้ งการตดิ ตามขนุ แผนไปแต่กต็ อ้ งไปเพราะขนุ แผนรา่ ยมนตรส์ ะกด เมอื่ เหน็ วา่ นางมวั รา่ ไรลาตน้ ไม้ สงิ่ ของอยนู่ นั่ เอง จากเรอื่ งขนุ ชา้ งขนุ แผน ตอนขนุ แผนพานางวนั ทองหนี ลาดวนเอ๋ยจะด่วนไปก่อนแลว้ ทงั้ เกดแกว้ พกิ ุลยสี่ นุ่ สี จะโรยรา้ งหา่ งส้นิ กลนิ่ มาลี จาปีเอ๋ยกปี่ ีจะมาพบ (พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธเลศิ หลา้ นภาลยั )

8 สนุ ทรภ่คู รา่ ครวญถงึ รชั กาลที่1 ซงึ่ สวรรคตแลว้ เป็นเหตุใหส้ นุ ทรภู่ตอ้ งตกระกาลาบาก เพราะไมเ่ ป็นทโี่ ปรดปรานของรชั กาลที่3 ตอ้ งระเหจ็ เตรด็ เตรไ่ ปอาศยั ในทตี่ ่างๆ ขณะ ลอ่ งเรอื ผา่ นพระราชวงั สนุ ทรภ่ซู งึ่ ระลกึ ถงึ ความหลงั กค็ รา่ ครวญ อาลยั ถงึ อดตี ทเี่ คย รงุ่ เรอื ง จากนิราศภเู ขาทอง เคยหมอบใกลไ้ ดก้ ลนิ่ สคุ นธต์ รลบ ละอองอบรสรนื่ ชนื่ นาสา สน้ิ แผน่ ดนิ สน้ิ รสสคุ นธา วาสนาเรากส็ น้ิ เหมอื นกลนิ่ สคุ นธ์ (พระสนุ ทรโวหาร (ภู่))

9 กาพยน์ างลอย ตอนหนึง่ ในบทพากยร์ ามเกยี รต์ิ แสดงคาราพนั อาลยั อาวรณื ของพระรามทมี่ ตี ่อนางสดี า (นางเบญกายปลอมตวั แกลง้ ทาเป็นตายลอยน้า มา) พระโกศทองจะรองรบั สาหรบั ราชเทวี เชญิ ศพข้นึ สสู่ -ี วกิ าแกว้ อนั เรอื งรอง เขา้ สพู่ ระเมรมุ าศ อนั โอภาสดว้ ยเทยี นทอง แสงเพลงิ จะเรงิ รอง ไปตอ้ งสวี สิ ตู รพลาย อจั กลบั จงกลกลบี พหู่ อ้ ยเพดารราย ประทปี ทองจะสอ่ งฉาย พระวสิ ตู รจะวงวงั ระรวยรนื่ ราเพยลม รปู ภาพจะเคยี มคม บลั ลงั กท์ พิ บรรทม อกี พระญาตวิ งศา กนิ นรฟ้อนอยผู่ าดผนั แสนสาวพระกานลั กจ็ ะมาประชมุ กนั ยามคา่ จะรา่ ไห้ จะนอบน้อมประนมกร เสยี งสงั ขแ์ ละแตรงอน วเิ วกใจใหอ้ าวรณ์ จะประโคมอยคู่ รนื เครง พทุ ธเลศิ หลา้ นภาลยั ) (พระบาทสมเดจ็ พระ

10 รสในวรรณคดบี ำลี สนั สกฤต ๑. ศฤงคำรรส (รสแหง่ ควำมรกั ) คอื ควำมซำบซง้ึ ในควำมรกั เกดิ จำกควำมรกั 2 ประเภท คอื ควำมรกั ของผทู้ ไ่ี ดอ้ ยดู่ ว้ ยกนั (สมั โภคะ) และควำม รกั ของผทู้ อ่ี ยหู่ ำ่ งกนั (วปิ ระลมั ภะ) เป็นกำรพรรณควำมรกั ระหวำ่ งหนุ่มสำวระหวำ่ งสำมี ภรรยำ ระหว่ำงผใู้ หญ่กบั ผนู้ ้อย บดิ ำมำรดำกบั บุตร ญำตกิ บั ญำติ ฯลฯ สำมำรถทำใหผ้ อู้ ่ำน พอใจรกั เหน็ คณุ คำ่ ของควำมรกั นึกอยำกรกั กบั เขำบำ้ งเชน่ รกั ฉนั ชสู้ ำว รกั หมคู่ ณะ รกั ประเทศชำติ เป็นตน้ เชน่ เรอ่ื งลลิ ติ พระลอ เตม็ ไปดว้ ยรสรกั (บำลี เรยี กรสน้ีวำ่ รตริ ส) ยกตวั อยำ่ ง ดงั ต่อไปน้ี

11 เรอื่ ง อเิ หนา เยาวมาลยอ์ ยา่ โศกเศรา้ หมอง ถงึ ไปกไ็ มอ่ ยนู่ าน กรประคองนฤมลขน้ึ บนเพลาฯ พระจุมพติ ชดิ เชยปรางทอง ( พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธเลศิ หลา้ นภาลยั : อเิ หนา ) ดวงเอยดวงยหิ วา อุ่ยหน่าอยา่ หกั มอื พี่ รกั นางจงึ ทาอยา่ งน้ี มารศรคี วรหรอื มาถอื ใจ ก่นแต่โกรธขง้ึ ขงึ ขดั จะสะบ้งิ สะบดั ไปถงึ ไหน เมอื่ ไดแ้ นบเน้ือแนมใน จงหยดุ ยงั้ ชงั่ ใจกลั ยา (อเิ หนา : รชั กาลที่ 2)

12 ๒. หาสยรส (รสแหง่ ความขบขนั ) คอื ความสนุกสนาน เป็นการพรรณนาทที่ าใหเ้ กดิ ความ รา่ เรงิ สดชนื่ เสนาะ ขบขนั อาจทาใหผ้ อู้ ่าน ผดู้ ยู ้มิ กบั หนงั สอื ย้มิ กบั ภาพทเี่ หน็ ถงึ กบั ลมื ทุกขด์ บั กลมุ้ ไปชวั่ ขณะ เชน่ เรอื่ งระเดน่ ลนั ได เป็นตน้ (บาลเี รยี กรสน้ีวา่ หาสะรส) ยกตวั อยา่ งดงั ตอ่ ไปน้ี เรอื่ ง อเิ หนา บา้ งบ่าวเขา้ คนละบา่ พานายวงิ่ ประเจยี ดเครอื่ งเปล้อื งทง้ิ ไวเ้ กลอื่ นกลน่ บา้ งหนามเกยี่ วหวั หไู มร่ ตู้ น ซุกซนดน้ ไปแต่ลาพงั บา้ งเททง้ิ ไถข้ า้ วเขนงปืน ร้อื ตนื่ เสยี งเพอื่ นกนั ขา้ งหลงั ทถี่ กู ปืนป่วยขาละลา้ ละลงั อุตสา่ หค์ ลานเซซงั ซุกไปฯ ในบทน้ี จะมคี วามตลกขบขนั อ่านแลว้ รสู้ กึ ตลก คอื เมอื่ ทา้ วกะหมงั กุหนิงถกู กรชิ แลว้ โดยปกตเิ มอื่ แมท่ พั ตาย ใครเลา่ จะยงั อยรู่ บต่อ กไ็ ดแ้ ต่แตกกระเจงิ หนีกนั หวั ซุก หวั ซุน บา้ งกว็ งิ่ กนั ผา้ ผอ่ นหลดุ ล่ยุ หนามทงิ่ แทงเกยี่ วไปเกยี่ วมา บา้ งวงิ่ บา้ งคลาน เหน็ ถงึ ความ ชลุ มนุ ว่นุ วายไปหมด

13 ไดย้ นิ แว่วสาเนียงเสยี งหมาเหา่ คดิ ว่าววั เขา้ ในสวนกลว้ ย จงึ ออกมาเผยแกลอยแู่ รร่ วย ตวาดดว้ ยสรุ เสยี งสาเนียงนาง พอเหลอื บเหน็ ระเด่นลนั ได อรไทผนิ ผนั หนั ขา้ ง ชมอ้ ยชมา้ ยชายเนตรดพู ลาง ชะน้อยฤๅรปู รา่ งราวกบั กลงึ ( พระมหามนตรี (ทรพั ย)์ : ระเดน่ ลนั ได ) มาจะกล่าวบทไป ถงึ ระเด่นลนั ไดอนาถา เสวยราชยอ์ งคเ์ ดยี วเทยี่ วราภาตาม ตลาดเสาชงิ ชา้ หน้าโบสถพ์ ราหมณ์ อยปู่ ราสาทเสาคอยอดดว้ น กาแพงแกว้ แลว้ ลว้ นดว้ ยเรยี วหนาม มที หารหอนเหา่ เฝ้าโมงยาม คอยปราบปรามประจามติ รทคี่ ดิ รา้ ย (ระเดน่ ลนั ได : พระมหามนตรี (ทรพั ย)์ )

14 ๓. กรณุ ำรส (รสแหง่ ควำมเมตตำกรุณำทเ่ี กดิ ภำยหลงั ควำมเศรำ้ โศก) เป็นบทพรรณนำทท่ี ำใหผ้ อู้ ำ่ นหดหเู่ หย่ี วแหง้ เกดิ ควำมเหน็ ใจ ถงึ กบั น้ำตำไหล พลอยเป็นทกุ ข์ เอำใจชว่ ยตวั ละคร เชน่ เหน็ ใจนำงสดี ำ เหน็ ใจจรกำ และเหน็ ใจนำงวนั ทอง เป็นตน้ (บำลเี รยี กรสน้ีวำ่ โสกะรส) ยกตวั อยำ่ งดงั ตอ่ ไปน้ี เรอื่ ง อเิ หนา แต่การศกึ ครงั้ น้ีไมค่ วรเป็น เกดิ เขญ็ เพราะลกู อปั ลกั ษณ์ จะมคี ผู่ ชู้ ายกไ็ มร่ กั จงึ หกั ใหส้ าสมใจ ในบทน้ีจะรสู้ กึ สงสารทา้ วดาหาข้นึ มาจบั ใจ เพราะทา้ วดาหาไดแ้ ต่ตดั พอ้ ต่อวา่ น้อยใจ ว่าศกึ สงครามนนั้ มนั ไมน่ ่าเกดิ ขน้ึ หรอก ถา้ ไมใ่ ช่เพราะว่าลกู ของตนนนั้ หน้าตา อปั ลกั ษณ์ ดสู ิ ขนาดว่าจะแต่งงานทงั้ ที ผชู้ ายเขายงั ไมร่ กั เลย ซงึ่ เป็นการ กลา่ วประชดประชนั เพราะทา้ วดาหานนั้ กาลงั น้อยใจอเิ หนา

15 ดงั ศรสกั ปักซ้าระกาทรวง โออ้ าลยั ใจหายไมว่ ายหว่ ง เจา้ คุมแคน้ แสนโกรธพโิ รธพี่ เสยี ดายดวงจนั ทราพะงางาม จะหน่อพระสรุ ยิ ว์ งศท์ รงพระนาม แต่เดอื นยจี่ นยา่ งเขา้ เดอื นสาม ดว้ ยเรยี มรองมลุ กิ าเป็นขา้ บาท จากอารามแรมรา้ งทางกนั ดาร ตามเสดจ็ โดยแดนแสนกนั ดาร จานิราศรา้ งนุชสดุ สงสาร นมสั การรอยบาทพระศาสดา ( สนุ ทรภู่ : นิราศพระบาท ) ทา้ วค่อยแหวกช่องมองเขมน้ แลเหน็ เมยี รกั กจ็ าได้ นิจจาเอ๋ยยากเยน็ เขญ็ ใจ เขาใชต้ รากตราตาขา้ วปลา ผอมซูบรปู ทรงกแ็ ก่เฒา่ ผมเผา้ รงุ รงั เหมอื นดงั บา้ ยงิ่ คดิ สมเพชเวทนา พระฟูมฟายน้าตาจาบลั ย์ (สงั ขท์ อง : รชั กาลที่ 2)

16 ๔. รทุ รรส/เรำทรรส (รสแหง่ ควำมโกรธเคอื ง) บทบรรยำยหรอื พรรณนำทท่ี ำใหผ้ ดู้ ผู อู้ ่ำนขดั ใจฉุนเฉียว ขดั เคอื ง บคุ คลบำงคนในเรอ่ื ง บำงทถี งึ กบั ขวำ้ งหนงั สอื ทง้ิ หรอื ฉีกตอนนนั้ กม็ ี เชน่ โกรธขนุ ชำ้ ง โกรธชชู ก(บำลเี รยี กรสน้ีวำ่ โกธะ) รสน้ี เทยี บไดก้ บั รสวรรณคดี ไทยคอื พโิ รธวำทงั ยกตวั อยำ่ งดงั ตอ่ ไปน้ี เรอื่ ง อเิ หนา เมอื่ นนั้ ทา้ วกะหมงั กุหนิงนเรนทรส์ รู ไดฟ้ ังทงั้ สองทตู ทลู ใหอ้ าดรู เดอื ดใจดงั่ ไฟฟ้า จงึ บญั ชาตรสั ดว้ ยขดั เคอื ง ดดู ๋เู จา้ เมอื งดาหา เราอ่อนงอ้ ขอไปในสารา แต่จะว่ารบั ไวก้ ไ็ มม่ ี เป็นตอนทที่ า้ วกะหมงั กุหนิงกก็ าลงั โกรธยงิ่ นกั เพราะตนนนั้ ยอมอ่อนขอ้ สง่ คนไปขอเจรจา แต่ทา้ วดาหานนั้ หาไดจ้ ะรบั ไวแ้ มแ้ ต่นิดเดยี วเลย คดิ แลว้ กน็ ่าแคน้ ใจนกั

ทา้ วกท็ รงแสดงพระองค์ ธ ปาน 17 ประหนึง่ พระราชหทยั ลดุ าล พโิ รธจงึ ผนั พระกายกระทบื พระบาทและองึ พระศพั ทสหี นาทพงึ สยองภยั เอออุเหมน่ ะมงึ ชชิ ่างกระไร ททุ าสสถุ ลฉะน้ีไฉน กม็ าเป็น ศกึ บ ถงึ และมงึ กย็ งั มเี หน็ จะน้อยจะมากจะยากจะเยน็ ประการใด อวดฉลาดและคาดแถลงเพราะใจ ขยาดขยนั มทิ นั อะไร กห็ มนิ่ กู ( ชติ บรู ทตั : สามคั คเี ภทคา ฉนั ท์ ) ครานนั้ พระองคผ์ ทู้ รงภพ ฟังจบแคน้ คลงั่ ดงั เพลงิ ไหม้ เหมอื นดนิ ประสวิ ปลวิ ตดิ กบั เปลวไฟ ดดู ๋เู ป็นไดอ้ วี นั ทอง จะว่ารกั ขา้ งไหนไมว่ า่ ได้ น้าใจจะประดงั เขา้ ทงั้ สอง ออกนนั่ เขา้ นีม่ สี ารอง ยงิ่ กว่าทอ้ งทะเลอนั ล้าลกึ (เสภาขนุ ชา้ ง - ขนุ แผน)

18 ๕. วรี รส (รสแหง่ ความกลา้ หาญ) บทบรรยายหรอื พรรณาทที่ าใหผ้ อู้ า่ น ผดู้ ู ผฟู้ ังพอใจผลงานและ หน้าที่ ไมด่ หู มนิ่ งาน อยากเป็นใหญ่ อยากรา่ รวย อยากมชี อื่ เสยี ง เลยี นแบบสมเดจ็ พระนเรศวร ชอบความมขี ตั ตมิ านะของพระมหาอุปราชา จากเรอื่ งลลิ ติ ตะเลงพา่ ย (บาลเี รยี กรสน้ีวา่ อตุ สาหะรส) ยกตวั อยา่ ง ดงั ตอ่ ไปน้ี เรอื่ ง อเิ หนา จะตงั้ หน้าอาสาชงิ ชยั มไิ ดย้ อ่ ทอ้ ถอยหลงั สตู้ ายไมเ่ สยี ดายชวี งั กว่าจะส้นิ ชวี งั ของขา้ น้ีฯ เมอื่ ไดอ้ ่านบทน้ีแลว้ บางคนอาจจะเลอื ดรกั ชาตพิ ลุ่งพลา่ นเลยเทยี ว บน ขา้ งตน้ น้ีเป็นตอนทเี่ จา้ เมอื งในปกครองของทา้ วกะหมงั กุหนิง นนั้ รบั ปากเป็นมนั่ เป็นเหมาะ อยา่ งดวี า่ ตนยนิ ดรี ว่ มรบรว่ มต่อสอู้ ยา่ งสดุ กาลงั พรอ้ มจะสแู้ มต้ วั จะตายกย็ อม

19 จะตงั้ หน้าอาสาชงิ ชยั มไิ ดย้ อ่ ทอ้ ถอยหลงั สตู้ ายไมเ่ สยี ดายชวี งั กว่าจะสน้ิ ชวี งั ของขา้ น้ฯี ( พระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธเลศิ หลา้ นภาลยั : อเิ หนา ) พลอยพล้าเพลยี กถา้ ทา่ น ในรณ บดั ราชฟาดแสงพล- พา่ ยฟ้อน พระเดชพระแสดงดล เผดจ็ คู่ เขญ็ แฮ ถนดั พระองั สางขอ้ น ขาดดา้ วโดยขวา (ลลิ ติ ตะเลงพา่ ย : สมเดจ็ พระมหาสมณเจา้ กรมพระปรมานุชติ ชโิ นรส)

20 ๖. ภยำนกรส (รสแหง่ ควำมกลวั ต่นื เตน้ ตกใจ) บทบรรยำยหรอื พรรณำทท่ี ำใหผ้ อู้ ่ำนผฟู้ ัง ผดู้ ู มองเหน็ ทกุ ข์ เหน็ โทษ เหน็ ภยั ในบำปกรรมทุจรติ เกดิ ควำมสะดงุ้ กลวั โรคภยั สตั วร์ ำ้ ย ภตู ผี ปีศำจ บำงครงั้ ตอ้ งหยุดอำ่ น รสู้ กึ ขนลกุ ซู่ อำ่ นเรอ่ื ง ผตี ่ำงๆ ยกตวั อย่ำง ดงั ต่อไปน้ี เรอื่ ง อเิ หนา เหน็ ระตถู อยเทา้ กา้ วผดิ พระกรายกรชิ แทงอกตลอดหลงั ลม้ ลงดา่ วดน้ิ ส้นิ กาลงั มอดมว้ ยชวี งั ปลดปลงฯ เมอื่ อ่านแลว้ คงรสู้ กึ อ้งึ เสยี วสนั หลงั ไปชวั่ ขณะ เราคงจะรสู้ กึ ว่าโลกน้ีนนั้ ลว้ น เป็นอนิจจงั จรงิ ๆ เพราะเราได้เหน็ บทสรุปของการไม่รูจ้ กั ทตี่ า่ ทสี่ ูง บทสรุปของการ ลาพองตน ตนเองนนั้ เป็นดงั่ แสงหงิ่ หอ้ ย จะไปแขง่ กบั แสงอาทติ ยไ์ ดเ้ ช่นไร บทขา้ งตน้ น้ี บรรยายไหเ้ หน็ ภาพไดอ้ ย่างชดั เจน ว่าทา้ วกะหมงั กุหนิงนัน้ เพยี งแค่กา้ วเทา้ ผดิ เพยี ง กา้ วเดยี ว กถ็ ูกอเิ หนาแทงกรชิ จากอกทะลุไปถงึ หลงั ลม้ ลงนอนด้นิ ลงไปเลยทีเดยี ว นึก แลว้ คง สยดสยองมใิ ชน่ ้อย

21 แต่แมเ่ ทยี่ วเซซงั เสาะแสวงทกุ แหง่ หอ้ งหมิ เวศทวั่ ประเทศทกุ ราวป่า สดุ สายนยั นาทแี่ มจ่ ะตามไปเลง็ แล สดุ โสตแลว้ ทแี่ มจ่ ะซบั ทราบฟังสาเนียง สดุ สรุ เสยี งที่ แมจ่ ะรา่ เรยี กพไิ รรอ้ ง สดุ ฝีเทา้ ทแี่ มจ่ ะเยอื่ งยอ่ งยกยา่ งลงเหยยี บดนิ กส็ ดุ ส้นิ สดุ ปัญญา สดุ หาสดุ คน้ เหน็ สดุ คดิ จะไดพ้ านพบประสบรอยพระลกู น้อยแต่สกั นิดไมม่ เี ลย จงึ่ ตรสั ว่าเจา้ ดวงมณฑาทองทงั้ ค่ขู องแมเ่ อย หรอื ว่าเจา้ ทง้ิ ขวา้ งวางจติ ไปเกดิ อนื่ เหมอื นแม่ ฝันเมอื่ คนื น้ีแลว้ แล (มหาเวสสนั ดรชาดก) ง้วิ นรกสบิ หกองคุลแี หลม ดงั ขวากแซมเสย้ี มแซกแตกไสว ใครทาชคู้ ่ทู า่ นครนั้ บรรลยั กต็ อ้ งไปปีนตน้ น่าขนพอง (นิราศภเู ขาทอง : พระสนุ ทรโวหาร (ภู่))

๗. พภี ตั สรส (รสแหง่ ความชงั ความรงั เกยี จ) 22 บทบรรยายหรอื พรรณนาทที่ าใหผ้ อู้ า่ นผดู้ ู ผฟู้ ังชงั น้าหน้าตวั ละคร บา้ งตวั เพราะจติ (ของตวั ละคร) บา้ ง เพราะความโหดรา้ ยของตวั ละครบา้ งเช่น เกลยี ดนางผเี สอ้ื สมทุ ร ในเรอื่ งพระอภยั มณีทฆี่ า่ พอ่ เงอื ก เป็นตน้ (บาลเี รยี กรสน้ี วา่ ชคิ ุจฉะรส) ในตอนทศี่ กึ ษาน้ี ไมพ่ บวา่ มตี อนทใี่ หอ้ ารมณ์ไดอ้ ยา่ งเกลยี ดชงั เท่าไหรน่ กั ยกตวั อยา่ งดงั ต่อไปน้ี ไอเ้ จา้ ชลู้ อมปอมกระหมอ่ มบาง ลอยชายลากหางเทยี่ วเก้ยี วหมา ชชิ ะแป้งจนั ทรน์ ้ามนั ทา หยง่ หน้าสองแคมเหมอื นหางเปีย หมามนั จะเกดิ ชงิ หมาเกดิ มงึ ไปตายเสยี เถดิ อา้ ยหา้ เบ้ยี หน้าตาเชน่ น้ีจะมเี มยี อา้ ยมะมว่ งหมาเลยี ไมเ่ จยี มใจ เหมอื นแมลงปออวดอทิ ธวิ์ า่ ฤทธส์ิ ดุ จะแขง่ ครฑุ ขา้ มอ่าวทะเลใหญ่ กอ้ นเสา้ หรอื จะเทา่ เมรไุ กร ชาตชิ วั่ ตวั ดงั นกตะกรมุ หงิ่ หอ้ ยไพรจะแขง่ แสงสรุ ยิ ง เขาสปิ องเลน่ มจุ ลนิ ทล์ ง จะเอ้อื มอุม้ องิ อกวหิ คหงส์ ตวั พะวงตมกลบั ทะนงใจ (สนุ ทรภู่ : เสภาขนุ ชา้ งขนุ แผน)

เมอื่ นนั้ 23 เหน็ นางสดี าวลิ าวณั ย์ พญามารแยม้ ยม้ิ พร้มิ พราย ทศเศยี รสรุ ยิ ว์ งศร์ งั สรรค์ ไลล่ ดั สกดั ทนั ที ตวั สนั่ วงิ่ รอ้ งไมส่ มประดี ตาหมายจะจบั นางโฉมศรี (รามเกยี รติ์ : รชั กาลที่ 1) อสรุ คี วา้ ไขว่ไปมา ฯ

๘. อพั ภตู รส (รสแหง่ ควำมพศิ วงประหลำดใจ) 24 บทบรรยำยหรอื พรรณนำทท่ี ำใหน้ ึกแปลกใจ เอะใจ อยำ่ งหนกั ต่นื เตน้ นึกไมถ่ งึ วำ่ เป็นไปได้ เชน่ นนั้ หรอื อศั จรรยค์ ำดไมถ่ งึ ใน ควำมสำมำรถ ในควำมคมคำยของคำรม ในอุบำยหรอื ในศลิ ปวทิ ยำคณุ แปลกใจในสปุ ฎบิ ตั ิ (ควำมประพฤตทิ ด่ี งี ำม) แหง่ ขนั ติ เมตตำ กตญั ญู อนั ยำกยงิ่ ทค่ี นธรรมดำจะทำได้ (รสน้ีบำลเี รยี ก วมิ หะยะรส) อนิ ทรชติ บดิ เบอื นกายนิ เหมอื นองคอ์ มรนิ ทร์ ทรงคชเอราวณั เผอื กผอ่ งผวิ พรรณ ชา้ งนิมติ ฤทธแิ รงแขง็ ขนั ( บทพากยเ์ อราวณั ) สสี งั ขส์ ะอาดโอฬาร์ ร้พี ลใหก้ ลายเป็นโยธา ไอยราแปลงเป็นคชสาร พาชแี ปลงเป็นอาชาชาญ พระพรหมานแปลงเป็นทา้ วธาดา ไกรสรใหแ้ ปลงเป็นสงิ หราช สกุณชาตใิ หแ้ ปลงเป็นปักษา พระราเมศแปลงเพศเป็นรามา พยคั ฆาแปลงเป็นพยคั ฆี (อุณรทุ รอ้ ยเรอื่ ง : คณุ สวุ รรณ)

25 ๙. ศำนตริ ส (รสแหง่ ควำมสงบ) อนั เป็นอดุ มคตขิ องเรอ่ื ง เชน่ ควำมสงบสขุ ในแดนสขุ ำวดี ในเร่อื ง วำ สฏิ ฐี อนั เป็นผลมงุ่ หมำยทำงโลก และทำงธรรม เป็นผลใหผ้ อู้ ่ำน ผดู้ ู ผฟู้ ัง เกดิ ควำมสขุ สงบ ในขณะไดเ้ หน็ ไดฟ้ ัง ตอนนนั้ ดว้ ย (บำลเี รยี ก รสน้ีวำ่ สมะรส ยกตวั อยำ่ งดงั ตอ่ ไปน้ี มาถงึ เนินผาทา่ ตน้ ไทร น้าเปีย่ มสระใสสะอาดนกั ทธี่ ารแก่งแรงไหลมาคกึ คกั เป็นชะงกั ชะงอ่ นผา่ น่าสาราญ บวั ไสวใบบงั ระบดุ อก เผยออกกลนิ่ ชวยหว้ ยละหาน ตน้ ไมส้ งู สะพรงั่ บงั รมิ ธาร ทดี่ อกบานแลว้ กห็ ลน่ ละอองลง ( สนุ ทรภู่ : เสภาขนุ ชา้ งขนุ แผน ) คอื รปู รสกลนิ่ เสยี งไมเ่ ทยี่ งแท้ ยอ่ มเฒา่ แก่เกดิ โรคโศกสงสาร ความตายหนึง่ พงึ ใหเ้ หน็ เป็นประธาน หวงั นิพพานพน้ ทกุ ขส์ นุกสบาย (พระอภยั มณี : พระสนุ ทรโวหาร (ภู่))

26 ภำพพจน์มคี วำมสำคญั ตอ่ กำรประพนั ธ์ ภำพพจน์มคี วำมสำคญั ต่อกำรประพนั ธ์ ดงั น้ี ภำพพจน์มคี วำมสำคญั ต่อกำรประพนั ธ์ คอื เป็นกำรใช้ ถอ้ ยคำสำนวนโวหำรในคำประพนั ธ์ เมอ่ื ผรู้ บั สำรอำ่ นคำประพนั ธจ์ ะ ทำใหผ้ รู้ บั สำรเกดิ มโนภำพ เกดิ จนิ ตนำกำร ถำ่ ยทอดอำรมณ์ ทำให้ มคี วำมรสู้ กึ รว่ มตรงตำมควำมปรำรถนำของผสู้ ง่ สำร โดยภำพพจน์ ชว่ ยใหก้ ลำ่ วคำน้อยแตไ่ ดค้ วำมมำก ทงั้ น้ีดว้ ยลกั ษณะกำรบงั คบั ทำง ฉนั ทลกั ษณ์ ทก่ี ำหนดจำนวนคำ สมั ผสั คำครุ-คำลหุ ดงั นนั้ กวจี งึ ตอ้ งสรรคำมำใชใ้ หส้ ำมำรถลงในตำแหน่งนนั้ อยำ่ งเหมำะสม ขณะเดยี วกนั กต็ อ้ งไดเ้ น้ือควำมหรอื ควำมหมำยตำมทต่ี อ้ งกำรดว้ ย เพอ่ื ใหส้ ำมำรถสอ่ื ควำมและส่อื อำรมณ์ได้ ยกตวั อยำ่ งดงั ตอ่ ไปน้ี \"ในคนื เดอื นดบั ทไี่ รแ้ สงใดนอกจากแสงของไฟถนนอนั สอ่ งสลวั แสงไฟถนนทวี่ า่ นนั้ สาดมากระทบกบั รา่ งสองรา่ งทยี่ นื อยู่ เกอื บจะแนบชดิ ตดิ กนั รา่ งหนึง่ อยดู่ า้ นหลงั พรอ้ มกบั มอื สองมอื อนั กายาทใี่ ชเ้ ชอื กทรี่ ดั คออกี รา่ งไวอ้ ยา่ งรงึ แน่น\" เมอื่ เราอา่ นขอ้ ความน้ีจะสามารถจนิ ตนาการภาพในหวั ไดล้ ะเอยี ดยงิ่ ขน้ึ กวา่ โวหารทวั่ ไป ดว้ ยการพรรณาถงึ ฉาก ถงึ ความรสู้ กึ จงึ จดั เป็นภาพพจน์

โวหำรกำรประพนั ธม์ คี วำมสำคญั ตอ่ กำร 27 ประพนั ธ์ โวหำรกำรประพนั ธม์ คี วำมสำคญั ต่อกำรประพนั ธ์ ดงั น้ี คอื เป็นถอ้ ยคำทใ่ี ชใ้ นกำรสอ่ื สำรทเ่ี รยี บเรยี งเป็นอยำ่ งดี มี วธิ กี ำร มชี นั้ เชงิ และมศี ลิ ปะ เพอ่ื สอ่ื ใหผ้ รู้ บั สำรรบั สำรไดอ้ ยำ่ งแจม่ แจง้ ชดั เจนและลกึ ซง้ึ รบั สำรไดต้ ำมวตั ถุประสงคข์ องผสู้ ง่ สำร ยกตวั อยำ่ ง ดงั ตอ่ ไปน้ี \"ฉนั ฆา่ คนตายเมอื่ คนื ก่อน ฉนั รวู้ า่ การฆา่ คนตายมนั เป็นบาป เรอื่ งน้ีมนั ท่องมาตงั้ แตเ่ ดก็ แลว้ ไอศ้ ลี ขอ้ หนึง่ หา้ มฆา่ สตั วต์ ดั ชวี ติ อะไรเนีย่ แต่ ฉนั กต็ ดั สนิ ใจทามนั ลงไป\" เชน่ น้ีกเ็ ป็นโวหาร แตภ่ าพมนั ยงั ไมช่ ดั เจนเทา่ ไหรว่ ่าฆา่ ยงั ไง บรรยากาศเป็นยงั ไง ทาไปดว้ ยความรสู้ กึ แบบไหน เป็นแคโ่ วหารแบบ บรรยายเฉยๆ

28 กำรแตกต่ำงระหวำ่ งโวหำรกำรประพนั ธก์ บั ภำพพจน์ โวหำรกำรประพนั ธแ์ ตกต่ำงกบั ภำพพจน์ ดงั น้ี คอื มคี วำมแตกตำ่ งกนั ไดแ้ ก่ ภำพพจน์ เป็นถอ้ ยคำทเ่ี ม่อื พดู หรอื เขยี นจำเป็นตอ้ งทำใหผ้ รู้ บั สำรเกดิ ภำพคดิ ขน้ึ ในหวั ดว้ ยสำนวนทเ่ี รยี บเรยี ง อยำ่ งดี จดั เป็นสว่ นยอ่ ยหน่ึงของโวหำร สว่ นโวหำรไมจ่ ำเป็นตอ้ งเป็นถอ้ ยคำท่ี แสดงใหเ้ หน็ ภำพกไ็ ด้ เป็นแคถ่ อ้ ยคำทเ่ี รยี บเรยี งอยำ่ งดใี นควำมหมำยรวมๆ

29 แบบทดสอบหลงั เรยี น 1. ลลี ำวรรณคดแี ละรสในวรรณคดบี ำลี สนั สกฤต แต่ต่ำงหรอื เหมอื นกนั อยำ่ งไร 2. กำรแตกต่ำงระหวำ่ งโวหำรกำรประพนั ธก์ บั ภำพพจน์อยำ่ งไร 3. ยกตวั อยำ่ งรสในวรรณคดบี ำลี สนั สกฤต “รสภยำนกรส” โดยไมซ่ ้ำกบั ตวั อยำ่ ง ขำ้ งตน้

30 แหล่งอำ้ งองิ บรหิ ำรและจดั กำรโดยทมี งำนชำวมธั ยมศกึ ษำและประถมศกึ ษำ. 2546. เฮฮำภำษำไทย. [ระบบออนไลน์] แหลง่ อำ้ งองิ http://www.thaigoodview.com/library/studentshow/st2545/5- 5อจ/ั nฉoร1ำ9ค/ งประเสรฐิ . รสวรรณคดสี นั สกฤต๙ รส. [ออนไลน์] สบื คน้ ได้ จำก https://www.gotoknow.org/posts/ (สบื คน้ เมอ่ื วนั ท่ี 1 กรกฎำคม 2563) รสวรรณคด.ี (ออนไลน์). แหลง่ ขอ้ มลู จำก : https://sites.google.com/site/rotwannakadeethai099/home. สบื คน้ เมอ่ื 2 กรกฎำคม 2563 9 รสวรรณคดสี นั สกฤต. (ออนไลน์). แหลง่ ขอ้ มลู จำก : https://my.dekd.com/zennee/writer/viewlongc.php?id=12799 33&chapter=145 สบื คน้ เมอ่ื 2 กรกฎำคม 2563

ผจู้ ดั ทำ นำงสำวสตุ ำภทั ร เกตุวงษ์ รหสั 60181010253 คณะครุศำสตร์ สำขำ ภำษำไทย