ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์

1 ทกั ษะกระบวนการทางวทิ ยาศาสตร์ ทกั ษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ (science process skill) หมายถงึ ความสามารถ และความ ชำนาญในการคิด เพอื่ ค้นหาความรู้ และการแกไ้ ขปญั หา โดยใช้กระบวนการทางวทิ ยาศาสตร์ อาทิ การสังเกต การวัด การคำนวณ และการจำแนกประเภท เป็นต้น ความสำคญั ของทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ ทกั ษะกระบวนการทางวทิ ยาศาสตรเ์ ปน็ ทักษะสำคญั ท่แี สดงถึงการมกี ระบวนการคดิ อยา่ งมีเหตุ มผี ล ตามกระบวนการทางวทิ ยาศาสตร์ ทำใหผ้ เู้ รยี น และผปู้ ฏิบัติเกิดความเข้าใจในเนอื้ หาทางวทิ ยาศาสตร์ สามารถ เรียนรู้ และพัฒนาตนเองไปส่กู ระบวนการคิดทซี่ บั ซอ้ นมากขน้ึ ประเภททกั ษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ สมาคมอเมรกิ นั เพื่อความก้าวหนา้ ทางวทิ ยาศาสตร์ ( The American Association for the Advancement of Science – AAAS ) ไดแ้ บ่งทกั ษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ เปน็ 13 ทกั ษะ โดย แบง่ เปน็ 2 ประเภท คือ 1. ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตรข์ ้นั พน้ื ฐาน (Basic Process Skills) มี 8 ทกั ษะ ดงั น้ี 1.1 ทักษะการสังเกต 1.2 ทักษะการวัด 1.3 ทกั ษะคำนวณ 1.4 ทกั ษะการจำแนกประเภท 1.5 ทักษะการหาความสมั พันธ์ระหวา่ งมิติกบั เวลา หรอื สเปสกับสเปสและสเปสกบั เวลา 1.6 ทกั ษะการจัดกระทำและส่อื ความหมายขอ้ มูล 1.7 ทักษะการลงความเหน็ จากขอ้ มลู 1.8 ทกั ษะการพยากรณ์ 2. ทักษะกระบวนการทางวทิ ยาศาสตร์ข้ันผสมหรอื บูรณาการ (Integrated Science Process Skills) มี 5 ทักษะ ดังนี้ 2.1 ทักษะการตง้ั สมมตฐิ าน 2.2 ทกั ษะการกำหนดนยิ ามเชงิ ปฏบิ ัติการ 2.3 ทักษะการกำหนดและควบคุมตัวแปร 2.4 ทักษะการทดลอง 2.5 ทกั ษะการตีความหมายข้อมูลและลงขอ้ สรุป

2 1. ทักษะการสงั เกต (Observing) ทกั ษะการสงั เกต หมายถงึ การใช้ประสาทสมั ผัสอย่างใดอย่างหนงึ่ หรอื หลายอย่างรวมกนั ได้แก่ ตา หู จมกู ลิน้ และกายสัมผัส เขา้ ไปสมั ผัสโดยตรงกับวัตถุหรือสถานการณ์ เพ่ือคน้ หาขอ้ มลู ซ่งึ เปน็ รายละเอยี ดของ ส่งิ นน้ั ๆ โดยไมใ่ ส่ความคดิ เหน็ ของผูส้ งั เกตลงไป ข้อมูลทีไ่ ด้จากการสังเกต แบ่งไดเ้ ป็น 3 อยา่ ง คือ ขอ้ มลู เก่ยี วกบั ลกั ษณะและสมบตั ิ ข้อมลู เชงิ ปรมิ าณ (โดยการกะประมาณ) และขอ้ มูลเกี่ยวกับการเปลยี่ นแปลง 1. ข้อมูลทเี่ กี่ยวกับลกั ษณะและสมบตั ิ เรยี กว่า ข้อมูลเชิงคุณภาพ เชน่ - การดู เชน่ วตั ถุมรี ูปรา่ งยาว สเี่ หลยี่ ม วงกลม มีสีดำ - การฟัง เชน่ นำวัตถมุ าถูกันจะมีเสยี งดงั หรือเม่อื เคาะวัตถุจะมีเสียงดงั - การดม เช่น วัตถุมกี ลน่ิ หอม ฉุน เหมน็ - การชิม เช่น วัตถหุ วาน ขม เปรี้ยว เค็ม - กายสมั ผัส เชน่ วัตถุมีผิวเรียบ ขรุขระ นิ่ม 2. ข้อมูลทเ่ี กี่ยวกบั การประมาณ บอกตัวเลข เรียกวา่ ข้อมูลเชิงปรมิ าณ เช่น - หอ้ งนี้มีขนาดกว้างประมาณ 4 เมตร - วัตถุชิน้ น้ียาวประมาณ 10 เมตร 3. ขอ้ มูลทเี่ กยี่ วกับการเปลย่ี นแปลง หรอื การเปลี่ยนสถานะ เชน่ - นำ้ เปล่ียนสถานะ จากของเหลว กลายเป็นของแข็ง หรือ แก็ส - เมือ่ จุดธปู จะมีเปลวไฟ และเม่ือไฟดับจะมคี วันเกดิ ขน้ึ

3 การสงั เกตโดยใชป้ ระสาทสัมผัส กิจกรรมท่ี 1 สงั เกตไขไ่ ก่… จุดประสงค์ เพอ่ื ใหน้ ักเรยี นสงั เกตลกั ษณะของส่ิงท่ีกำหนดให้ โดยใชป้ ระสาทสมั ผัสท้ัง 5 ได้ อปุ กรณ์ ไข่ไก่ 1 ฟอง คำชี้แจง 1. ให้นกั เรยี นแต่ละกลมุ่ นำไข่ไกม่ าจากบา้ น กลมุ่ ละ 1 ฟอง 2. ใหน้ ักเรยี นสงั เกตลักษณะของไข่ไก่ โดยใช้ประสาทสัมผัสให้ครบทง้ั 5 สว่ น แลว้ บนั ทกึ ผล ลงใน ตารางขา้ งลา่ งน้ี ตารางบนั ทึกผลจากกจิ กรรม สิ่งท่ีสังเกต อวัยวะทีใ่ ช้สงั เกต ลกั ษณะท่ีสังเกตได้ 1. สีของไข่ไก่ …………………….... ………………………………………..………………………..... 2. รปู รา่ งลักษณะ ……………………… ………………………………………..………………………..... 3. ลักษณะผวิ ……………………… ………………………………………..………………………..... 4. เคาะเบาๆ ……………………… ………………………………………..………………………..... 5. กลิน่ ……………………… ………………………………………..………………………..... 6. รส ……………………… ………………………………………..………………………..... สรุปผล ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

4 การสังเกตโดยใชป้ ระสาทสมั ผัส (เก่ยี วกับการเปล่ียนแปลง) กิจกรรมที่ 2 สงั เกตเทียนไข… อปุ กรณ์ 1. เทยี นไข 1 เลม่ 2. ไม้ขดี ไฟ 1 กลอ่ ง แนวปฏบิ ตั ิ 1. นาํ เทยี นไขมาหนึง่ เลม สงั เกตเทียนไขโดยละเอียดแลวบนั ทึกส่ิงทส่ี งั เกตได 2. จุดเทียนไขและสงั เกตเทียนไขขณะลุกไหมประมาณ 5 นาที บนั ทกึ ส่ิงท่ีสังเกตไดโดยละเอยี ด 3. ดบั เทียนไขและสังเกตอีกครั้งหน่ึง แล้วบนั ทกึ สง่ิ ท่ีสงั เกตได้ ตารางบนั ทกึ ผลการสงั เกต ผลการสังเกต เทียนไข 1. กอ่ นจดุ ไฟ ……………………………………..…………………………………….…………………………….. ……………………………………..…………………………………….…………………………….. 2. ระหว่างจุดไฟ ……………………………………..…………………………………….…………………………….. ……………………………………..…………………………………….…………………………….. 3. หลงั จากดบั ไฟ ……………………………………..…………………………………….…………………………….. ……………………………………..…………………………………….…………………………….. สรุปผล ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

5 แบบฝกึ หดั จงบอกวา่ ผลการสังเกตตอ่ ไปนี้ เปน็ ขอ้ มลู เชิงคณุ ภาพ หรือเชงิ ปริมาณ และใชป้ ระสาทสัมผัสทางใด ผลการสังเกต ประเภทขอ้ มูล ใช้ประสาทสัมผสั ทางใด 1. กลอ่ งใบหน่ึงมีสแี ดง 2. ดนิ สอเคาะโต๊ะมเี สยี งดัง 3. ดินนำ้ มนั มกี ลนิ่ เหม็น 4. ส้มถงุ นี้หนกั 1 กิโลกรัม 5. ลกู ปงิ ปองมผี วิ เรียบ 6. หนงั สือกวา้ ง 20 เซนตเิ มตร 7. ดอกกุหลาบมกี ลิ่นหอม 8. มานะเปดิ วทิ ยุเสียงดัง 9. วนั นีเ้ มฆมีสดี ำ 10. ฟองนำ้ อนั น้นี ุ่มมาก