BELIK Volume II_ Nomer 01_ Juni 2022

Majalah Digital Basa Jawa Volume II No. 01 | Juni 2022 www.majalahbelik.com Angudi Lestari Ngrembakane Budaya Jawa Rega Eceran Cetak Rp. 20.000,- ALAM LIYA JAGAD DIGITAL SERDHADHU SRIYONO Masarakat Tetep MIRUNGGAN Butuh Buku PADHALANGAN Kartun (Basa) Jawa Ora Bakal Panandhange Kesingkur Mobah Mosiking JamanVolume II NalaNo. 01 | Juni 2D022amayant1i

crita cekak Nggege Mangsa nging nasibku wis ora ketunggon sisiha­ n maneh jalaran lunga embuh Dening Farida Puji Astuti ana ngendi, ora ana kabare. Bapak ibu nalika isih padha sugeng tansah UDAN yen wis gelem teka ya jendhela sing dakbukak, dienggo mbombong uripku. Semono uga mas ora kaya-kayaa. Ana­nging tandha menawa ana sing arep tuku, Kaca lan mbak Arum sing tansah yen dienteni uga ora bisa tandhane sing duwe warung sumadya nyukupi kekuranganku. teka kaya sing dikarepake manungsa. ngladeni. Nganti wulan Desember udan lagi Omah sepi, marga bocah-bocah Pancen rejeki mono wis diatur teka, kamangka jaman biyen wulan menawa udan ngene iki padha mlebu Gusti Allah. Mas Kaca karo mbakyu Desember ngene iki diarani wulan kamare karo ngekepi hp-ne dhewe- Rini loro-lorone dhosen, mbak Arum gedhe-gedhene sumber udan. dhewe. Dene aku karo liyar-liyer non- ASN sing duwe jabatan lan mas Wi- E ya urip mono pancen ngalami ton tivi ana senthong ten­ gah karo si- narno, kangmas ipeku, duwe usaha owah gingsir, kaya owah-owaha­ ne nambi nunggu warung. ing babagan penelitian. Dadi kabeh manungsane. Dadi alam uga nyelaras­ Acara tivi kanggoku ora pati narik ekonomine padha mapan. Ya rasa ake karo polah tingkahe manungsa. kawigaten, paling ya nonton berita, rumangsaku aku dhewe sing isih du- Menawa jaman biyen saben peka- nanging kuwi wae dibolan-baleni, rung bisa njenggelek dienggo njejeg­ rangan omah mesthi duwe tanduran nganti sok jeleh. Karo rem-rem ayam ake bale somahku, marga saben wu- gedhe-gedhe, embuh kuwi pelem, pikiranku nglambrang tekan endi- lane aku isih dibantu dening mas lan rambutan, jambu, klengkeng lan sa- endi, kelingan jaman aku isih cilik, mbakyuku dienggo bayaran sekolah panunggale. Dadi wit-wit mau bisa nganti tekan tuwa, rumangsaku urip anak-anaku, Seto karo Bima. nyimpen banyu udan sing teka. Dene kok tansah kudu prihatin terus. Ya ing jaman saiki? Pekarangan amba mengkono mau sandhangane wong “Thok … thok ….thok….,” la- dikapling-kapling dadi omah cilik- urip. Nanging ewasemono aku tetep wang dithothok. Makjenggirat, aku cilik, kepriye olehe arep nandur wit ngaturake panuwun marang Gusti tangi seka pangalamunanku. Sapa ya gedhe, wis ora duwe turahan lemah dene isih diparingi berkah. udan-udan nggrejih ngene kok mara dienggo nandur. Aku sasedulur ana papat cacahe­ . tamu, pikirku. Kaya ing sore iki, udan tansah Loro lanang, ya kangmasku, mbakyu nggrej­ih ora leren-leren, mahanani siji, lan aku ragil. Kangmas nomer “Wang…. Nawang …… iki aku.” hawa kang kekes, aras-arasen arep te- siji, Suharso, wis ningkah lan anak- Aku rada kaget, kok swarane mandang gawe apa meneh lelu­ngan. anak telu, adoh parane ana luwar mbakyuku, mbak Arum. Kaya ora Menawa arep tetuku yen saupama Jawa. Dene nomer loro, mas Suka- ana swara mobil utawa montor man­ isih bisa nyukupi trima ora lunga me- ca, dhosen ana pamulangan luhur, dheg, kok ujug-ujug wis tekan ngarep nyang warung apa toko, ngenteni uga wis ningkah, anake loro. Dene omah. Lawang age-age dakbukak. nganti udane terang. Mula warungku sing nomer telu, mbak Arum. Uga Aku kaget, geneya mbak Arum teka sing nyedhiyani kebutuha­ n-kebutuhan wis ningkah, anake loro. Dene sing ana ngomah ijen ora karo mas Nano, kulawarga daktutup lawange. Mung ragil aku, Nawang. Anakku loro, na­ utawa karo Gilang utawa Gendhis, anak-anake. Malah kepara dheweke klebus merga kudanan. “Dakjupukake andhuk, Mbak. Gek mengko salin nganggo dhast­erku,” pambageku karo cepet-cepet njupuk andhuk lan dhaster. “Wis, ora susah repot-repot. Aku ya nggawa salin kok. Seto karo Bima ana ngendi?” pitakone mbak Arum. “Ditimbali pa?” “Ora, ora sah. Ee Nawang aku mrene arep nginep mung sewengi wae. Sesuk esuk aku kudu lunga mru- put. Yen bisa anakmu aja ana sing ngerti yen aku tekan kene.” “Ana apa ta Mbak, kok kaya ana perkara serius? Karo mas Nano?” pi- takonku. “Ora. Aku arep nyusul mas Nano. Besuk kowe bakal ngerti.” “Apa bocah-bocah?” pand­ he­ segku. Kasambung kaca 48 >>> 2 Volume II No. 01 | Juni 2022

Sigramilir Majalah Digital Basa Jawa Nyangga Sebutan ‘Istimewa’ Ora Entheng Angudi Lestari Ngrembakane Budaya Jawa Jogja, Jogja, tetap istimewa/ istimewa negerinya, istimewa orangnya/ Jogja, Jogja, tetap istimewa/Jogja istimewa untuk Indonesia. Kababar dening Gema Godam Grafika lan Rungokna iki gatra saka Ngayogyakarta/ Negeri paling penak, rasane kaya swarga/ Pasbuja Kawi Merapi Sleman Ora perduli donya dadi neraka/Neng kene tansah edi peni lan mardika. Pemimpin Umum/ Mangkono unine pada-pada wiwitan lagu “Jogja Istimewa”, sawise intro ‘holopis kuntul Penanggung Jawab: baris’, kang diripta lan dipopulerake dening Jogja Hip Hop Foundation. Lagu mau wiwit Sutopo Sugihartono ngumandhang sawatara wektu sadurunge DIY nampa status istimewa saka pamarentah Wakil Pemimpin Umum: pusat, sadurunge taun 2012. Lagu mau saya populer sawise UU No. 13 Tahun 2012 tentang Budi Sardjono Keistimewaan Daerah Istimewa Yogyakarta disahake tanggal 31 Agustus 2012. Pemimpin Perusahaan: Pada-pada (bait-bait) kang tinemu ing lagu “Jogja Istimewa” nggambarake istimewane DIY, Akhiyadi, Anas Mubakkir, lan uga istimewane wargane. Kaya-kaya ing tlatah Ngayogyakarta iki anane mung sarwa endah Ita Kurniawati Pemimpin Redaksi: lan enak kepenak. Samubarange sarwa ngepenakake. Alame sarwa endah. Wargane uga sema­ Sarworo Soeprapto Wakil Pemimpin Redaksi: nak, ramah lan ndemenakake. Eny Murtiningsih, Nanging apa bener mangkono kanyatane? Mengko dhisik. Kang aran lagu mono bisa uga Wasita Redaktur Pelaksana: bab-bab kang dadi impen, kang ana ing imajinasi, utawa kang dadi pepinginan (cita-cita). Bisa Suhartoyo uga kahanan kang ana ing kanyatan ora kaya kang kagambarake ana ing lagu. Malah bisa uga Redaktur: kanyatane isih kosok balen. Nyadi Kasmoredjo, Yohanes Siyamta, Tumrap wong kang ngerti theg kliwering musik, lagu, lan uga isine syair ing lagu, ora bakal R. Toto Sugiharto, protes, geneya isine lagu “Jogja Istimewa” cengkah banget karo kanyatan kang ana ing pangurip­ Edy Suparyanto Sekretaris Redaksi: an padinan ing tlatah Ngayogyakarta. Nanging tumrap sedulur kang ‘awam’ ing babagan musik Ngatilah, lan kesenian, isine lagu kasebut mung ngayawara. Gandung Sukaryadi, Rr. Wahyu Widayati Sabenere mono tlatah Ngayogyakarta mono ora patiya beda karo dhaerah-dhaerah liyane Bendahara: kang ana ing Indonesia, mligine ing pulo Jawa. Gunggunge warga kang miskin isih akeh, angkane Alexandra Indriyanti Dewi pengangguran isih dhuwur, tingkat kriminalitas uga isih lumayan dhuwur (awujud klithih, colong Nursiyah Ilustrator: jupuk, apus krama, premanisme), lan wargane uga isih ana kang kurang dhisiplin. Korupsi uga Mulyantara Pracetak/Artistik: isih tinemu. Praba Pangripta Kutha Ngayogyakarta, minangka wilayah kang dadi punjere tlatah Ngayogyakarta, lan uga Iklan : Titian Pinta Sutarti dadi ‘raine’ DIY, kena kanggo nggambarake kaya ngapa satemene kahanan ing Ngayogyakarta, Sirkulasi: klebu kahanan wargane. Kejaba saya suwe kahanan lalu-lintase saya macet, premanisme uga isih Hayuning Dewi Drajati ngambra-ambra, tumindak kriminal uga isih tinemu. Malah kang banget ngagetake, pimpinan Alamat Redaksi: Perum Baleasri F-15 RT 13 RW 46 dhaerahe kang nembe wae non-aktif uga konangan anggone tumindak korupsi lan ketangkep Balecatur, Gamping, Sleman, DIY dening KPK (Komisi Pemberantasan Korupsi). Kamangka kutha Ngayogyakarta duwe semboyan HP 087738407999 Email: utawa slogan ‘Berhati Nyaman’ (Bersih, Sehat, Indah, Nyaman). Nek ngene iki piye, hara? [email protected] Kanyata nyangga predhikat, sesebutan, semboyan, apadene slogan, kang becik-becik, apik, Majalah BELIK nampi sumbangan serat­ an, foto, lan gambar saking para maos. endah lan unggul, ora gampang. Bener yen bab kanggo keperluwan pemasaran alias ‘branding’, Redaksi nggadhahi wewenang ngewahi seratan tanpa ngewahi isinipun. Seratan, nanging yen ora bisa maujudake ing kanyatan, padha karo nampeg raine dhewe.* foto, lan gambar ingkang kapacak dipun (Sarworo Soeprapto) caosi sembulih. Seratan, foto, lan gambar ingkang sampun mlebet wonten ing DHAPTAR ISI redaksi BELIK dados hak redaksi. 2 CERKAK Ngayogyakarta 36 WACAN BOCAH Ngege Mangsa 20 WIRID Kancil Kaliyan Sima Gombang 4 ADAT Uler, saka Ngrikiti nganti 38 CRITA REMAJA Festival Upacara Adat Kagelar Dadi Kupu Ngluru Kencana Macan Malaya Kabupaten Sleman 23 LAYANG SAKA SABRANG 40 geguritan 6 Mirunggan Sanggar Wayang Joglo 42 PADHANG REMBULAN Kartun (Basa) Jawa Ora Bakal 24 AKSARA JAWA Layanganku Muluk Kesingkur Mobah Mosiking Nulis Aksara Rekan 43 MACAPAT Jaman 25 KiNASIH Jamu Jawa 8 memoriam 26 jagad digital 44 BAYUMASAN Subro, Seniman Kartun kang Sanajan Jamane Sarwa Digital, Aja Nganti Kaya Sapu Ilang Suhé Marnani Jagading Seni Kartun Masarakat Tetep Butuh Buku 45 PAWON ing Indonesia 28 ALAM LIYA Cha Pedhes Kembang Brambang 10 KABAR JOGJA Serdhadhu Sriyono 46 USADA 14 MILANGKORI 29 PENGALAMANKU Lara Boyok 16 WISAta Payunge Padha Mabur 49 KATALOG CANDHI Taman Mawar 30 PAKELIRAN Candhi Mantingan 17 PASREN Panandhange Nala Damayanti 51 KOMIK Oncidium, Anggrek sing 32 CRITA RAKYAT 52 SENI Gampang Rumatane Goyak Brandhal Pagelaran Akbar 18 sejarah 34 CRITA LANDHUNG Swaga Yugama 2022 Legenda Adeging Kasultanan Mendhung Peteng Volume II No. 01 | Juni 2022 3

ADAT Arak-arakan upacara adat Sleman (Foto: Dok Disbud Sleman/BELIK) Upacara adat magepokan tetanen ing Festival Upacara Adat (Foto: Dok. Disbud Sleman/BELIK) Festival Upacara Adat Kagelar Kabupaten Sleman Ngasah lan Mekarake Kreativitase Masarakat Festival Upacara Adat taun kang ana ing Kabupaten Sleman. Kebudayaan Kabupaten Sleman, 2022 Kabupaten Sleman, Kabeh kapanewon ngirimake kon- Edy Winarya SSn MSi, ngendika DIY, wis kaleksanan kagelar tingene. yen Festival Upacara Adat Kabu- nalika Setu Pon lan Minggu Wage, paten Sleman kasebut duwe tuju- tanggal 11 lan 12 Juni 2022 ing Festival kang uga ditonton de­ wan nglestarekake budaya sarta plataran Gedhung Serbaguna ning warga masarakat umum mau mekarake adat lan tradhisi lokal Pemda Sleman. Festival mau dielo- dibukak dening Bupati Sleman, kang ana ing Kabupaten Sleman. ni 17 kontingen saka kapanewon Hj. Dra. Kustini Sri Purnomo, Saliyane iku uga kanggo ngenalake kanthi nabuh gong. Kepala Dinas adat lan tradhisi ing laladan Kabu- paten Sleman marang masarakat. Para juwara festival upacara adat Kabupaten Sleman taun 2022. Dingendikakake dening Edy Wi- (Foto: Dok Disbud Sleman/BELIK) narya yen kegiyatan festival mau awujud pentas upacara adat kang isih ditindakake lan dilestarekake masarakat ing 17 kapanewon kang ana ing kukuban Kabupaten Sleman. “Kegiyatan festival upacara adat iki nyugatakake maneka- warna upacara adat kang ana ing Kabupaten Sleman kanthi wujud arak-arakan, display lan beksa ing sangarepe para tamu, kanthi ja- tah wektu kang wis ditemtokake,” pratelane. 4 Volume II No. 01 | Juni 2022

Kontingen Godean mragakake upacara adat. Adhegan beksan sawijining kontingen. saka Godean (Foto: SS/BELIK) (Foto: Dok. Disbud Sleman/BELIK) Kawasisasane kontingen per- (penyaji terbaik) I. Ing festival mau kapanewon-kapanewon, pagelar­ wakilan saka 17 kapanewon mau kontingen saka Kapanewon Pa­ an mau uga ditonton warga saki- dibiji dening tim yuri kang dumadi kem nyuguhake atraksi seni “Merti watengen Denggung. saka akademisi, budayawan lan Bumi Cemaraharja”. Juwara II praktisi seni budaya, yaiku Prof Dr saka Kapanewon Ngemplak, kang “Sabenere pagelaran kaya Suwarno Dwijonagoro M Pd, Drs nyuguhake atraksi “Upacara Ruwat mangkene iki cocog banget yen Untung Waluyo, lan Sukoco. Umbul Pajangan”. Dene juwara digelar ing sacedhake papan wisa- III kontingen saka Kapanewon ta, kayata ing sacedhake Candhi Bupati Sleman, Hj Dra Kustini Tempel, lumantar suguhan atraksi Prambanan utawa Ratu Boko, Sri Purnomo, kang mbukak festi- “Boyong Pari Lumbung Dhusun”. utawa sacedhake papan-papan val mau ngendika yen kegiyatan wisata liyane. Sarta dipromosek­ Festival Upacara Adat kang digelar Pasugatan kang tinemu ing Fes- ake rada gedhen sadurunge. Kan- kasebut mujudake salah sijining ihti- tival Upacara Adat Kabupaten Sle- thi mangkono sing nonton bakal yar strategis kanggo nglestarekake man 2022 kang dieloni kontingen saya akeh lan obyek wisata ing warisan budaya tradhisional, ngi- saka 17 kapanewon suwene rong sacedhake festival bakal kebanjiran ras minangka ajang pendhidhik­ dina kasebut mujudake pagelaran wisatawan,” mangkono komentare an kang bisa didadekake sarana seni budaya kang nengsemake Sugeng (49), salah sijining penon- ndudut kawigatene generasi mu­ ditonton kanggone masarakat. ton saka wilayah Moyudan. dha ing Kabupaten Sleman amrih Kejaba ditonton rombongan saka ngresnani lan nglestarekake seni (Sarworo Sp/Adiyta/ BELIK) budaya dhaerah kang tinemu ing Bumi Sembada. Bupati Sleman nabuh gong mbukak Festival Upacara Adat Kabupaten Sleman 2022 (Foto: SS/BELIK) “Seni budaya dhaerah lan tra- dhisi kejaba mujudake warisan bu- daya kang gedhe ajine tumrap ge­ nerasi sawise generasi kita, saengga perlu terus dilestarekake, uga bisa didadekake sarana gawe majune sektor pariwisata. Seni budaya kang manekawarna lan pirang-pi- rang cacahe mau diajab bisa dadi saranane masarakat ngasah dan mekarake kreativitas,” mangkono ngendikane Bupati Sleman. Jroning Festival Upacara Adat kang diragadi Dana Keistimewaan kasebut, kontingen saka Kapa­ newon Pakem kasil dadi juwara Volume II No. 01 | Juni 2022 5

mirunggan Kartun (Basa) Jawa Ora Bakal Kesingkur Mobah Mosiking Jaman KARTUN Jawa kuwi sing kaya ngapa? Mung sadrema karya kartun kang nggunakake basa Jawa, apa kartun kang gambare nuduhake tandha-tan­ dha kejawen? Amrih gampange, kartun Jawa mono karya kartun kang dimot majalah apadene koran basa Jawa, kang mesthi wae paragane jroning ngudarasa sarta jroning micara karo paraga liyane nggunakake basa Jawa. Y Kepyakan pambuka pameran kartun kanthi live streaming ing Balai Budaya, Jakarta en kang dikarepake mung sa- (Foto: Dok. Kampoeng Semar/BELIK) drema karya kartun kang mi- kang mrengkel yen akeh kang nonton, akeh kang ‘nge-like’ gunakake basa Jawa, nganti wektu iki kartun jinis lan uga akeh sing ‘nyab-scribe’. mau isih ana. Bisa ditemokake ing kalawarti-kalawarti basa Beda karo karya kartun basa Indonesia kang wis entuk Jawa. Kang gawe biyasane ya seniman-seniman seni lukis kawigaten saka paraa ahli kabudayan apadene ahli basa – kang dhemen gawe karya kartun, asring sinebut kartunis. dadi bahan skripsi, tesis apadene disertasi – kartun basa Utawa bisa uga sapa wae kang seneng corat-coret gawe Jawa utawa kartun Jawa durung ana kang naliti kanthi gambar kartun. mirunggan. Semono uga kang tlaten nulis bab kartun Jawa, Ing wektu iki, kanthi anane kemajuwan ing babagan uga durung ana. Kamangka bisa uga kartun Jawa duwe se- teknologi informasi, kang ing antarane nglairake anane me- jarah kang dawa. Bokmenawa laire kartun Jawa bebareng­ dhia sosial, uga wis ana sedulur kang yasa kartun utawa an karo laire ariwarti apadene kalawarti basa Jawa, kang crita kartun liwat Youtube apadene karya animasi. Kanthi wis ana sadurunge Indonesia mardika. cara kang anyar mau, karya kartun bisa menehi pametu Nyelarasake kahanan Seniman tari Didik Nini Thowok nggambari kanvas nalika mbu- Anane sawatara seniman kang gawe kartun, utawa te- kak pamera­ n kartun ing Yogyakarta (Foto: Praba/BELIK) pate kartun mawa crita alias crita kanthi gambar kartun, lan di-youtube-ake, kanthi migunakake basa Jawa, nuduh­ ake yen kartun Jawa tetep mekar ngrembaka, senadyan mekare ora ngrembuyung. Nalika kartun Jawa mung dite- mokake ing kalawarti-kalawarti basa Jawa, sabenere karya seni lukis mau uga mung kayadene kanggo pepak-pepak. Dudu pasugatan kang utama ing kalawarti, nanging tetep dibutuhake. Kejaba kanggo oase, amrih ora njinggleng te­ rus anggone maca waosan basa Jawa, uga kanggo nyalur­ ake ekspresine para kartunis. Tumrap jagading penerbitan kalawarti dhewe, kartun pancen klebu jinising karya seni kang ora bisa ditinggalake ngono wae. Kejaba bisa kanggo nyalur­ake kritik sosial, uga bisa kanggo hiburan. 6 Volume II No. 01 | Juni 2022

Kartunis senior Sudi Purwono (Non-O) nggambar kartun Kartunis kang karya kartune asring menang lomba tataran nganggo piranti digital. (Foto: Ist/BELIK) Internasional Yunus Erlangga (Joenus) kaampingi kartunis Bram (Foto: Ist/PAKYO) Yen ing wektu iki wis ana sawatara seniman lan seni- wati kang ketarik gawe crita kanthi gambar kartun lumantar uga gawe kartun Jawa mawa basa dhialek Banyumasan, karya animasi apadene Youtube, bab iki mujudake bab kang Tegalan, Yogya-Solo apadene Pati lan sakiwatengene. Bab perlu entuk kawigatene brayat Jawa. Yen kagar­ap kanthi mau bisa kanggo nuduhake yen basa Jawa kuwi sugih dhia­ tenanan (serius) lan becik, karya animasi lan Youtube kang lek. ngemot crita kartun mawa basa Jawa bisa kagunakake mi- nangka sarana pendhidhikan: pendhidhika­ n basa Jawa Kartun (basa) Jawa kang nganti tekan saiki durung en- apadene pendhidhikan etika lan moralitas Jawa. Yen wis tuk kawigaten becik, ing jaman ngrembakane medhia sosial lumebu tataran iki, pihak-pihak kang ana sambung rapete kaya wektu iki, kena diarani duwe momentum kang becik. karo bidhang pendhidhikan ing masarakat perlu melu Lumantar crita kartun awujud karya animasi apadene kang cawe-cawe. Basa kang katulisake ing kono sabisa-bisa kang kaunggah ing Youtube, bocah-bocah sarta kanoman bisa selaras karo ejaan baku basa Jawa. Dene ngenani basa lan tetep nresnani kabudayan Jawa, mligine basa Jawa. pangucape, bebas anggone milih dhialek-e. Warganing brayat Jawa kang bisa kesrambah karya Kaya karya kartun basa Jawa kang wis diunggah ing animasi lan Youtube isi kartun basa Jawa mau ora mung Youtube wektu iki, akehe-akehe nggunakake basa Jawa sedulur-sedulur Jawa dalasan keturunane kang ana ing ta- dhialek Jawa wetanan. Kuwi iki apik-apik wae. Lan wis nah Jawa, nanging uga kang manggon ing sanjabane pulo wancine seniman saka wilayah mekare basa Jawa liyane Jawa. Klebu kang ana ing mancanegara, kayata ing Suri- name, Kaledonia Baru lan Walanda. *** (Tim BELIK) Kartun basa Jawa karyane Subro kang Salah sijine priyayi kang kaanggep bapak kartunis Indonesia Pramono R. Pramoedjo kapacak ing majalah ing Yogyakarta. lan garwa ing sanggare nalika dirawuhi kartunis asal Bali I Made Arya Dwita lan seni- man Magelang Grace, ing Salatiga (Foto: Praba/BELIK) Volume II No. 01 | Juni 2022 7

memoriam Subro, Seniman Kartun kang Marnani Jagading Seni Kartun ing Indonesia Maestro kartun saka karya kartune, uga karya kartun edhito- riale. Kartunis kang prodhuktip kasebut Ngayogyakarta, Fransiscus kadhang kala uga nggunakake inisial putri Xaverius Subroto, kang popular pambarepe, Inez. Mas Subro kang lair ing kanthi asma “Subro” nembe wae kutha Ngayogyakarta tanggal 2 Novem- seda. Kartunis Subro seda dina ber 1945 wiwit moncer asmane udakara taun 1969. Nalika yuswane wis 24 taun. Setu Kliwon, 18 Juni 2022 ing Nalika semana karya-karyane wis sume- RS Panti Rapih, Ngayogyakarta. bar ing majalah-majalah lan koran-koran, Mas Subro, mangkono para mi- kang terbit ing Ngayogyakarta, Sema- trane anggone ngundang, disarek­ rang, Jakarta, lan kutha-kutha liyane. Ka- pan Mas Subro wiwit yasa karya kartun? ake pasareyan Dhusun Berbah, Mesthi wae sadurunge taun 1969. Kalurahan Kalitirto, Kapanewon Berbah, Kabupaten Sleman, DIY, Ing taun 1970-an, Mas Subro piner- caya koran Kedaulatan Rakyat, kang ter- Minggu (19/6/2022). bit ing Ngayogyakarta, yasa kartun edhi- torial kanthi ajeg. Paraga kartune wektu Ing daleme swargi, Perum Nogotirto iki jenenge Karyo Rumekso (KR). Ing Elok 2 Jl. Timor F-181 Sleman, Nga­ lingkungan KR-Grup, Subro uga kapatah yogyakarta kang padha takjiyah ora ngisi lembaran kartun di majalah kanggo mung tangga teparo lan sedulur-sedulure, bocah-bocah, Gatotkaca, kanthi tokoh Si Kartunis Subro (Foto: Praba) nanging uga sawatara seniman ing Nga­ Gundul (1975 – 1978). Sabanjure saka taun 1979 tekan 1990-an). yogyakarta. Ing taun 1970-an lan 1980-an, ora Subro mujudake inisial kang digu- 1989 Mas Subro ngisi ruwangan kartun nakake dening FX Subroto ing saben ing koran Berita Nasional, kang uga terbit mung para pemaos koran lan majalah ing ing Ngayogyakarta, kanthi paraga laladan Ngayogyakarta wae kang akrab karo kartun-kartune Mas Subro. Pemaos- aran Pak Bonal lan Den Bei. Uga pemaos majalah ing saindenging Indone- sia uga digawe mesem dening Mas Subro ngisi koran sore Wawasan kang lumantar kartune. Wektu semana, kartun- kartun ‘lepas’ kang kagawe Mas Subro terbit ing Semarang, kanthi kar- kerep ngrenggani majalah-majalah kang terbit ing Jakarta, lan majalah-majalah tun strip 3 panel. Paragatamane mau umume sumebar tekan saindenging Indonesia. John Gabrus. Dene ing majalah Senadyan karya-karya kartune asring basa Jawa, Djaka Lodang, papane isih kritik sosial kang marakake kang ngrahapi rumangsa diwakili, sarta ora makarya wiwit taun 1973, tokoh ninggalake unsur humor, Mas Subro sa- benere klebu priyayi kang tumemen ing kartun stripe nggunakake jeneng papane makarya. Panjenengane klebu kartunis kang lembah manah lan ora ce­ Mbah Dana, Mas Tinju, lan Den ngengesan kaya ing karya-karyane. Bekel. Karya kartun stripe ing ko- Mas Subro kang klebu priyayi mene­ ngan kasebut, kejaba aktif yasa kartun, ran sore Suara Pembaruan (Jakar- uga nyerat karya jurnalistik, mligine ing papane makarya. Karya jurnalistike ana ta) nggunakake paraga Mat Sen- kang awujud pawarta, lapuran, opini, lan ana uga kang awujud fiksi. FX Subroto til. Kang pungkasan, ing majalah klebu redhaktur senior ing Djaka Lodang. Minangka karyawan majalah mau, pan- anak-anak, Kawanku (Jakarta), jenengane pensiun ing taun 2013. tokoh kartune Si Katipol. Ana ing lingkungan majalah Djaka Saliyane pinercaya ngisi ru- wangan kartun kanthi ajeg ing koran-koran lan majalah kang ter- bit ing Ngayogyakarta, Semarang, apadene Jakarta, Mas Su­bro uga isih ngirimake karya-karya ‘lepas’-e ing majalah-majalah kang terbit ing ngendi-endi. Kena dia­ rani kartunis kang banget and- hap asor kasebut ngrasakake ja- man kuncarane kartun, yaiku nalika ing Indonesia akeh terbit Subro lagi nggambar kartun (Foto: Ist/BELIK) koran lan majalah (1960-an – 8 Volume II No. 01 | Juni 2022

Subro (paling kiwa klambi kothak-kothak), kartunis senior GM Sudarta, Pramono, lan ne anggone milih tetembungan, saengga marakake mesem apadene ngguyu kang para kartunis Yogyakarta nalika nyiyapake madege Museum Kartun Indonesia, Bali. maos ing balon-balon teks. (Foto: Ist/BELIK) Jroning nglairake kritik-kritik sosiale, kala-kala Mas Subro kasil gawe kartun Lodang, Mas Subro makili karyawan kang manjila lan istimewa. Anggone gawe kang nyengkring tenan (Indonesia: meno- hok). Minangka conto, yaiku kartun kang minangka komisaris perusahaan ing PT kartun asring spontan, tanpa sket pote- nggambarake sawijining anggota DPR nyeneni anake: “Sekolah kok mbolas- Djaka Lodang Pers. Saliyane iku pan- lot. Alat tulis kang digunakake saanane. mbolos, ngisin-isinke Bapak…” Anake mangsuli karo nudingi bapake, “Sidhang jenengane uga tau dadi Ketua Koperasi Biyasane spidhol ireng, kagoresa­ ke ing kok mbolas-mbolos…” karo nglungani lan celathu, ”…ngisin-isinke anak…” Karyawan “Eka Kapti”. Sawise pensiun sandhuwure kertas HVS. Dene yen en- Conto liyane, ana sipir (petugas pa­ lan kesehatane wiwit pulih, Mas Subro tuk pesenan kartun kang mawa warna, kunjaran) kang ngabari narapidana, “Pong, sesuk kowe bebas…” Narapidana aktif maneh yasa kartun, lan makarya nembe nggunakake pulas. mau kanthi sopan mangsuli nganggo basa Jawa krama, “Boten purun, Pak. Kula minanga ‘freelancer’. Karya-karyane Goresan-goresane Mas Subro katon pun krasan ten ngriki…” Banjur bacute ing panel katelu, “…kancane akeh, onten sumebar maneh ing sawatara majalah lan luwes, dikantheni variasi ‘tekanan’ spi­ bupati, pejabat, tokoh parte, artis, ang- gota dewan…” Wangsulane narapidana koran. dhol, saengga garis-garise kang diasi- mau ngagetake, nanging uga marakake ngguyu. Lan bab mau selaras karo kaha­ “Bapak semangat nggambar lan nye­ lake bisa kandel tipis. Dene kaluwihan nan kang ana ing kanyatan. rat maneh. Naskah-naskah yasane katu- liyane yaiku, paraga-paraga kang kag- Minangka seniman kang duwe kawigaten marang bab-bab anyar ing lis nganggo astane, banjur diketik ing ambar u­mume mujudake paraga kang masarakate, Mas Subro tau yasa kartun kang uga nut jaman kelakone. Ana bocah laptop. Aku kerep dikongkon ngeterake ‘Njawani”. Unsur lokal ing karya-karyane cilik kang nggawa layang, lan matur marang pakdhene yen arep ngeterake flashdisk menyang penerbit,” pratelane klebu monjo. layang mau menyang panggonane Mbah Bejo. Nalika ditakoni alamate, bocah mau putri wuragile kang aran Monika Trias Idhe-idhe kartun karyane Mas Subro mangsuli, “mbah [email protected]” Wida (Ias). dijupuk saka panguripan padinan, mligi­ Ing babagan organisasi, FX Subroto dikenal minangka sesepuhe para kartun­ Ilustrator lan komikus Banurali Am- ne ing kutha Ngayogyakarta. Almarhum is ing Ngayogyakarta. Mas Subro melu dadi inisiator madege Paguyuban Ka­r­ bardi kang wis suwe tetepungan karo nate crita yen idhe-idhe lucu ing kartune tun­is Yogy­ akarta (PAKYO) taun 80-an, lan nyemangati para kartunis amrih pro­ Mas Subro, kandha yen pas ketemu Mas lair nalika srawung karo wong akeh. Upa- dhuktip lan rajin pameran kartun sajro­ ning organisasi Persatuan Kartunis In- Subro, katon banget yen Mas Subro iku mane nalika rondha lan ngobrol ing pa- donesia (PAKARTI). Panjenengane uga melu nyiyapake madege Museum Kartun priyayi kang serius, tumemen lan lembah temon-patemon informal. Resepe yaiku Indonesia ing Bali. *** manah. Nanging dheweke gumun, Mas kepriye carane ‘njeglegake’ sawijining ke- (Praba Pangripta / BELIK) Subro kang kalem mau bisa nglairake dadeyan. Resep liyane yaiku kepriye cara­ paraga kang kritis lan ndhagel lumantar karya-karya kartune. Miturut seniman Banuarli Ambardi, karya-karya kartune Mas Subro klebu karya seni kang nduweni bobot, nanging tetep ngangkat panguripan padinan, ke- bak humor lan bisa marakake kang mrik- sani dadi mesem dhewe. “Dhagelan kang dituduhake luman- tar goresan-goresane kang prasaja, lan celathu-celathu utawa unen-unen kang ngiringi, uga khas Ngayogya,” ngendi- kane Banuarli. Kaya kang dimangerteni dening para mitrane, Mas Subro klebu seniman kartun Volume II No. 01 | Juni 2022 9

kabar jogja Pengetan Dina Dumadine Kab. Sleman 2022 kanthi \"Sleman Gumregah\" Minggu 15 Mei 2022 Kabupaten Bupati Sleman ngeburake manuk dara cacah 106 (Foto: Ist/BELIK) Sleman mengeti Hari Jadi (du- madine) Kabupaten Sleman sing ka­ kaping 106 Taun 2022 HY Aji Wulan- kanggo evaluasi sarta refleksi marang ping 106 taun 2022 kanthi prasaja tara SH MHum, saperlu dikirab tumuju maneka warna kegiyatan pembangun­ mapan ing lapangan Pemkab Sleman. pusat Pamarentahan Sleman ing Beran, an kang wis ditindakake dening para Pengetan diadani kanthi upacar­a kang Tridadi,Sleman lan terus melu upacara aparat pamarentah bebarengan karo dieloni dening para pegawe ing ling- puncake Hari Jadi Kabupaten Sleman masarakat. Saliyane kuwi Bupati Dra kungan Pemkab Sleman, para panewu ing lapangan Pemda Sleman. Kustini Sri Purnomo uga ngajab ma- (camat) lan perangkat kalurahan sarta rang kabeh masarakat ing tlatah Sle- tokoh masarakat. Dene prosesi upacara ing lingkung­ man tansah gumregah lan sengkud an Pemkab Sleman kawiwitan kanthi anggone mbangun ing maneka warna Sadurunge diadani upacara, diwi- kirab Pusaka Tombak Kyai Turun Sih bidhang pembangunan jumbuh karo witi prosesi Bedhol Praja mapan ing mapan ing Pendapa Parasamya Pemkab temane pengetan ing taun iki yakuwi: plata­ran Hotel Ambarukmo, Kalurah­ Sleman kang dipimpin dening Seretaris Sesarengan Mbangun Sleman lan Sle- an Caturtunggal, Kapanewon Depok. Daerah (Sekda) Harda Kiswoyo. Pusaka man Gumregah. Upa­cara Bedhol Praja kasebut dieloni Tombak Kyai Turun Sih kang kaampingi dening wakil saka panitia Hari Jadi Ka- maneka warna bregada lan bregada Pra- Disuwun dening Bupati Dra Kus- bupaten Sleman kaping 106 taun 2022, jurit Mataram kuwi terus dikirab tumuju tini Sri Purnomo, semangate anggone Panewu Depok lan perangkate, Lurah lapangan Pemkab Sleman minangka guyup rukun, greget, golong gilig lan Caturtunggal, Lurah Maguwoharjo, Lu- pusate kegiyatan upaca­ra. sesarengan mbangun Sleman kudu te­ rah Congdongcatur, Pimpinan Royal rus ditindakake kanthi bareng lan becik Ambarukmo lan abdi dalem Keraton Dene upacara kasebut kawiwitan kanggo kapentingane sarta kasejahte­ Ngayogyakarta Hadiningrat kang ka­ kanthi ngaburake manuk Perkutut lan raane masarakat Kabupaten Sleman. iringi siji bregada Prajurit Mataram. Trotokan dening Bupati Sleman Dra Kustini Sri Purnomo kaampingi Wakil Babagan kasebut kanggo mujudake Upacara Bedhol Praja kuwi mi- Bupati Sleman Danang Maharsa SE visine Kabupaten Sleman yakuwi: “Sle- nangka tandha pindhahe pusat pa- kang cacahe ana 106 minangka lam- man Sebagai Rumah Bersama”. Mula marentahan Kabupaten Sleman saka bang pengetan Kabupaten Sleman sing kanggo mujudake visine kuwi dibutuh­ Ambarukmo kang wektu kuwi Bupati kaping 106 ing taun 2022 iki. ake nyambut gawe kanthi becik, gotong dijabat dening KRT Murdodiningrat royong, gugur gunung, lan tandang periodhe taun 1959-1974 terus pindah Ana ing sambutane Bupati Sleman gawe amrih becike. ing Beran, Tridadi, Sleman minangka Dra Hj Kustini Sri Purnomo nerangake pusate pamarentahan tekan wektu iki. kanthi anane pengetan Hari Jadi (du- “Mangga sami gumregah sesareng­ Acarane kawiwitan kanthi kendhuri, madine) Kabupaten Sleman kaping 106 an mbangun Sleman” negndikane Bu- potong tumpeng lan kembul bujana. ing taun iki dadi momen kang penting pati Sleman Dra Kustini Sri Purnomo banget tumrap kabeh masarakat ing mungkasi sambutane. Rampung kuwi terus dipasrahake tlatah Kabupaten Sleman. Ing antarane Kendogo Pusaka punjering Pamaren- yakuwi pengetan iki minangka ajang (Aditya) tahan Sleman dening Panewu Depok Bapak Wawan Widianto marang Ketua Panitia Hari Jadi Kabupaten Sleman Salah siji bregada melu kirab (Foto: Ist/BELIK) 10 Volume II No. 01 | Juni 2022

SD Negeri Godean 1 Juwara ASPD Kapanewon Godean Taun 2021/2022 SD Negeri Godean 1, Sidoluhur, nyambut gawe bareng kang becik Godean, Sleman kasil dadi ju- saka kabeh wali murid, pengurus wara siji ana kegiyatan Asesmen paguyuban kelas lan komite sekolah. Standar Pendidikan Daerah (ASPD) Kanthi cara mangkono kaangkah Taun 2021/2022 tingkat Kapanewon prestasine saka para siswa SD Negeri Godean saka 32 SD kang ana ing tlatah Godean 1 bidhang akademik lan non- Kapanewon Godean. Saka mata pela- akademik bisa kasembadan lan cuk­ up jaran Bahasa Indonesia (BI), Matema- nyenengake. tika lan Ilmu Pengetahuan Alam (IPA), Drs Jumari M Pd saka Koordi- biji rata-ratane SD Negeri Godean 1 nator Wilayah (Korwil) Kap­ anewon sing paling dhuwur ing Kapanewon Kepala SDN Godean 1 Jumadi SPd SD paring Gode­an nerang­ake, yen dhew­­ eke­ Godean yakuwi rata-ratane ana 75,86 bebungah marang juwara ASPD (Foto: Dok/BELIK) melu seneng marang para siswa SD kanthi cacah siswa kelas 6AB ana 64 Negeri Godean 1 kang kasil nggayuh siswa. kabeh para wali siswa kelas 6AB kang prestasi biji kang paling dhuwur. Miturut Kepala SD Negeri Godean 1 wis ndham­pingi para putra lan putrine Prestasi kasebut kaajb bisa dijaga ana anggone sinau kanthi tlaten, tekun, sabar ing wektu-wektu sing arep teka. Jumadi SPd SD, kanggo para siswa kang lan melu les, sarta donga panjurung Anane potensi lan bakat saka para kasil ngrebut biji paling dhuwur saka kanggo para putra lan putrine satemah siswa, kudu bisa disengkuyung kanthi 3 mata pelajaran kasebut ana siswa 3. asile ASPD ing SD Negeri Godean 1 ka­ becik kanthi cara nyambut gawe kanthi yakuwi juwara I: Rifqi Sa'ad Ramadhan nyata cukup nyenengake. becik kabeh guru lan karyawan sarta saka kanthi jumlah bijine: 284,57 lan kanthi wali murid, pengurus paguyuban kelas rata-rata bijine ana 94,86. II. Briliant Jo- Disuwun dening Kepala SD Negeri lan komite sekolah. Kanthi cara kuwi selinda jumlah bijine:283,43 lan kanthi Godean 1 Jumadi SPd SD anane prestasi kaangkah prestasine ing mengkone bisa nyenengake. ASPD kang cukup nyenengake Acara wisuda diisi kanthi maneka warna pentas seni saka siswa. Pentas tari kasebut kudu bisa dijaga ana ing saka kelas papat kanthi judhul: Lenggot Siwi dening Arsya lan Naomi, pantomim wektu-wektu sing arep teka. kanthi judhul crita: Berburu Burung de­ ning siswa kelas papat lan lima yakuwi \"Kita kabeh kudu bisa nyam- Nadine, Allen, Rara lan Nada. Acara kasebut dipungkasi kanthi me- but gawe bareng kanggo ngga­ nehi hadhiyah marang para siswa sing dadi juwara ing kegiyatan ASPD sarta yuh prestasi para siswa SD Ne­ bagi maneka warna doorprize sumbang­ an saka para wali murid. geri Godean 1 ana ing bid­ hang (Akhiyadi) akademik lan non­akademik saka tingkat kapanewon, tingkat ka- bupaten sarta tingkat sateruse,\" ngendikane Kepala SDN Go- Para siswa foto bareng wali kelas 6 dean 1. Fitri Suryai SPd SD (Foto: Dok/BELIK) Kanggo nyengkuyung pres­ tasi kang nyenengake kasebut rata-rata bijine ana 94,48. III. Hanum temtune uga dibutuh­ake anane Amariska Dinar jumlah bijine:283,43 lan kanthi rata-rata bijine ana 94,48. Dene siswa kang kasil ngrebut biji 100 kanggo Mata Pelajaran Matematika: M. Arkaan Yuniar H. IPA: Briliant Joselinda lan Ha- num Amariska Dinar. Kanthi kasile ASPD kang cukup nye­nengake kasebut, Jumadi S Pd SD ngaturake matur nuwun banget marang guru kelas 6 AB, kabeh guru liyane lan karyawan SD Negeri Godean 1 kang wis mbudidaya kanthi maneka warna cara nyiyapake para siswa kelas 6AB ang- gone ngad­ hepi ASPD lan ujian sekolah satemah bisa ngasilake prestasi kang ny- enengake ing Kapanewon Godean. Uga diaturake matur nuwun banget marang Para guru SDN Godean 1 foto bareng (Foto: Dok/BELIK) Volume II No. 01 | Juni 2022 11

Pengurus Perwosi sa-DIY Dilantik Para pengurus Persatuan Wanita Sri Sultan HB X, GKR Hemas lan para pengurus Perwosi DIY (Foto: Ist/BELIK) Olahraga Seluruh Indonesi (Per- wosi) Kabupaten lan Kota sa raga ing masarakat. Disuwun pengurus sukses lan mlaku kanthi becik jumbuh Propinsi DIY Masa Bakti Taun 2022- Perwosi kudu bisa nyengkuyung anane karo apa kang wis dadi programe KONI 2026 dilantik dening Ketua Perwosi kegiyatan Porda lan Peparda DIY ing Propinsi DIY lan KONI Kabupaten lan DIY GKR Hemas kang disekseni de­ning taun iki satemah kegiyatan kasebut bisa Kota. (Aditya) Gubernur DIY Sri Sultan Hamengku Buwono X lan Ketua KONI DIY Prof Dr Djoko Pekik Irianto mapan ing Bangsal Kepatihan Yogyakarta Selasa 21 Juni 2022. Pelantikan kasebut kanthi nan­ dhatangani berita acara para ketua Per- wosi Kota lan Kabupaten sa-DIY. Ketua Perwosi DIY GKR Hemas ana ing sambutane duwe panyuwunan supaya para pengurus Perwosi Kota lan Kabupaten enggal nyusun program ker- jane kanthi bebarengan jumbuh karo apa kang dibutuhake dening masarakat ana ing pembangunan bidhang olah- raga. Sebab ing wektu iki masarakat mbutuhake maneka warna kegiyatan olah raga sarta sarana lan prasaranane kanggo nyengkuyung kegiyatan olah Bantuwan kanggo Korban Bencana Alam Pamarentah Kabupaten (Pemkab) Sleman sing kena dampak anane ben- an kang dialami dening saben KK lan Sleman paring Bantuwan kanggo cana alam ana 138 KK kang oleh ban- gedhe lan cilike bantuwan temtune ora 138 Kepala Keluwarga (KK) kang kena tuwan saka Pemkab Sleman kanggo padha kang ditampa dening saben KK. dampak bencana alam ing tlatah Ka- periode kaping papat ing sasi Maret lan Ana ing sambutane Bupati Sleman bupaten Sleman. Bantuwan kuwi li- April 2022. Dra Kustini Sri Purnomo neranga­ ke wat program Badan Penanggulangan Bantuwan kang diwenehake kuwi Bantuwan kasebut minangka bukti Bencana Daerah (BPBD) Kabupaten jumbuh karo abot lan enthenge karusak­ anane rasa peduli saka Pemkab Sleman Sleman jumlahe ana Rp marang wargane kang 148,1 yuta. Bantuwan kena dampak anane kasebut dipasrahake de­ bencana alam ing tla- ning Bupati Sleman Dra tah Kabupa­ten Sleman. Kustini Sri Purnomo Kanthi Bantuwan kuwi kanthi simbolis marang temtune bisa ngenthen- wakil warga kang kena gake beban wargane dampak bencana alam anggone ndandani omah mapan ing Aula Unit 1 kang rusak merga anane Pemkab Sleman Senen bencana alam banjir, 20 Juni 2022 kapung- lemah longsor, angin kur. santer, lan erupsi saka Kepala BPBD Kabu- Gunung Merapi. . (Aditya) paten Sleman Makwan nerangake, tekan wektu iki ing tlatah Kabupaten Bupati Sleman maringake bantuan (Foto: Ist/BELIK) 12 Volume II No. 01 | Juni 2022

SMP Muhammadiyah 1 Sleman Ngadani Wisuda Siswa Acara wisuda para siswa SMP Mu- bisa ningkatake kwa­litase sumber hammadiyah 1 Sleman kang lulus daya manusia (SDM) kanthi menehi ana ing kegiyatan Asesmen Stan- pendhidhikan marang siswa kanthi dar Penilaian Daerah (ASPD) Taun Ajar­ becik. an 2021/2022 diadani Senen 13 Juni Diajab dening Bupati Sleman 2022 kapungkur mapan ing Auditorium Dra Kustini Sri Purnomo, kwalitase Prima Sleman. Acara wisuda kuwi dite- pendhidhikan ing Sleman ing sa- kani dening Bupati Sleman Dra Kustini ben taune kudu terus ditingkatake Sri Purnomo, para pejabat saka instansi maneh. Kanggo nggayuh tujuwan terkait, pengurus komite sekolah, wali Kanthi simbolis Bupati Sleman misuda kasebut kudu bisa nyambut gawe murid siswa lan undangan liyane. (Foto: Ist/BELIK) bebarengan kang becik antarane pehak sekolah karo masarakat lan Kepala SMP Muhammadiyah 1 Sle- man M. Arif Hidayatullah nerangake, ana ing kegiyatan ASPD para wali siswa sarta karo pengurus komite sekolah. (Aditya) kasebut dieloni dening 82 siswa kang dumadi saka 48 siswa putra lan 34 siswa putri. Kanggo para siswa kang duweni biji kang paling apik ing ASPD ana 3 siswa lan pihak sekolah me- nehi piagam lan bebungah liyane. Dene ana 4 siswa kang uga diwenehi piagam lan bebungah liyane merga duweni prestasi kang apik ing bidhang akademik, kedhisiplinan, keislaman lan olah raga. Piagam kasebut dipasrahake dening Bupati Sleman Dra Kustini Sri Purnomo kaampingi Kepala SMP Muhammadi- yah 1 Sleman. Bupati Sleman Dra Kustini Sri Purnomo nerangake, mi- nangka pribadi lan makili saka Pemkab Sleman melu seneng lan nyengk­ uyung anane wisuda para siswa kang lulus ana ing ASPD taun 2021/2022. Acara wisuda kuwi temtune bisa kanggo ajang evaluasi kabeh program kegiyatan sekolah kang wis ditindakake dening sekolah kasebut sasuwene telung taun. Sebab anane Para juwara foto bareng Bupati Sleman (Foto: Ist/BELIK) evaluasi wis jumbuh karo misine Pemkab Sleman yakuwi kudu Dikukuhake, Pengurus Kampung Siaga Bencana Mbangun Raharjo Bupati Sleman Dra Kustini Sri cana alam. Purnomo ngukuhake Pengu­ Disuwun dening Bupati Sle- rus Kampung Siaga Bencana man Dra Kustini Sri Purnomo (KSB) Mbangun Raharjo Kalurah­ kanthi anane pengurus Kam- an Bangunkerto, Kapanewon pung Siaga Bencana (KSB) Turi, Sleman, Setu 18 Juni 2022 Mbangun Raharjo kasebut tem- kapungkur. Acara pangukuhan tune arep ningkatake peran ser- kasebut disekseni dening Kepala tane saka masarakat anggone Dinas Sosial Propinsi DIY Endang mbiyantu masarakat kang kena Patmintarsih, para pejabat saka musibah sarta anggone nang- Pemkab Sleman. Panewu Turi lan gulangi anane bencana alam liya-liyane. Para pengurus lan anggota KSB Bangun Raharjo kang kapan tekane kita kabeh Ana ing sambutane Bupati foto bareng (Foto: Ist/BELIK) ora ngerteni. Sleman Dra Kustini Sri Purnomo \"Kita kabeh kudu tetep nerangake, kanthi anane Pengu­ warna bencana alam kang tekane ben- guyup rukun lan ningkatake go- rus Kampung Siaga Bencana Mbangun cana alam kuwi kita kabeh ora ngerteni. tong royong anggone mbiyantu masara- Raharjo ing Kalurahan Bangunkerto Mula disuwun masarakat kudu tansah kat kang kena musibah bencana alam,\" temtune arep mbiyantu pamarentah ing waspada lan tanggap marang anane pratelane bupati. babagan nanggulangi anane maneka tandha-tandha menawa arep teka ben- (Aditya) Volume II No. 01 | Juni 2022 13

MILANGKORI Festival Gelar Prodhuksi Kelompok Wanita Tani Bupati Sleman Dra Kustini Sri Pur­ man sebab diseng­ nomo bukak Festival Gelar Pro­ dhuk Kelompok Wanita Tani (KWT) kuyung anane mapan ing Desa Wisata Wana Rahayu Padukuhan Gamplong, Kapanewon kond­ hisi lemahe Moyudan, Sleman Minggu 5 Juni 2022 kanthi nggunting pita. Kegiyatan festi- kang subur sarta val kuwi diadani dening pen­ gurus KWT Kapanewon Moyudan lan Minggir kan- banyune kacukup­ thi mamerake asile saka anggota KTW wong 60 kanthi maneka warna pro­ an. dhuk. Disuwun para Ana ing sambutane Bupati Sleman Dra Kustini Sri Purnomo nerangake anggota Kelompok kanthi anane festival kuwi temtune mumpangati banget tumrap masara- Wanita Tani (KWT) kat. Sebab kanthi cara kuwi para ang- gota Kelompok Wanita Tani (KWT) bisa kudu terus ningkat- mamerake maneka warna prodhuk- sine. Sebab miturut Bupati Dra Kustini ake prodhuksine Sri Purnomo, ing sektor pertanian isih tetep dadi unggulane Kabupaten Sle- anggone tetanen kanthi maneka warna cara utawa inovasi jumbuh Bupati Sleman mriksani asile kelompok wanita tani karo kemajuwane (Foto: Ist/BELIK) ilmu teknologi ing wektu iki. pasarta. Ana ing kegiyatan kasebut uga Rampung mbukak kegiyatan festival diadani lomba maneka warna olahan Bupati Sleman Dra Kustini Sri Purno- panganan tradhisional kanthi bahan mo ninjo stan festival prodhuksi saka dhasar saka tela kang dieloni dening 20 anggota. (Aditya). Kajuwaran Golf Bupati Sleman Cup Taun 2022 Gubernur DIY Sri Sultan Hamengku ban DIY. kat. Buwono X kaampingi Bupati Sle- Gubernur DIY Sri Sultan Hameng- Kegiyatan kasebut temtune kanggo man Dra Kustini Sri Purnomo mapan ing Merapi Golf Cangkringan, Sleman ku Buwono X neranga­ ke, minangka nyengkuyung pembangunan ing bi­ bukak Kejuwaraan Golf Bupati Sleman prib­ adi panjenengane nyengkuyung dhang olah raga lan ngenalake maneka Cup XVIII Taun 2022 Setu 18 Juni anane Kajuwaran Golf Bupati Sleman warna jinis olah raga marang masara- 2022. Pasarta ana ing kegiyatan kuwi Cup ing taun iki. Sebab kegiyatan iki kat. Paring sam­butan ing acara kuwi ana wong 140 saka tlatah DIY lan nja- nduweni tujuwan kanggo ngenalake Bupati Sleman Dra Kustini Sri Purno- olah raga golf ing lingkungan masara- mo. (Aditya) Gubernur DIY mbukak kajuwaran golf Bupati Sleman Cup Panitia foto bareng Sri Sultan HB X (Foto: Ist/BELIK) (Foto: Ist/BELIK) 14 Volume II No. 01 | Juni 2022

Kabupaten Sleman Oleh Penghargaan Pengelolaan Pengaduan Pamarentah Kabupaten (Pem- jumlah pasarta kasebut kapilih kab) Sleman oleh penghar- pasarta cacah 51 kang paling gaan minangka enem pasarta apik. Ana loro kabupaten kang klebu sing paling apik yakuwi kang paling apik kanggo kate­ Kabupaten Sleman lan Kabu- paten Demak, Jawa Tengah. gori pamarentah ing babagan Miturut Bupati Sleman “Outstanding Achievement” Dra Kustini Sri Purnomo kan- thi anane penghargaan kuwi ana ing Kompetisi Pengelolaan temtune arep bisa nggugah seman­ gate tumrap kita kabeh Pengaduan Pelayanan Publik anggone nglayani kabutuhane masarakat jumbuh karo apa (P4) sing kaping papat taun kang dibutuhake dening masara- kat sarta bisa cepet anggone 2022. Penghargaan kuwi dipa­ ngrampungi masalah kang ana ing masarakat. srahake dening Deputi Bidang (Aditya) Pelayanan Publik Kementerian PANRB Diah Natalisa marang Bupati Sleman Dra Kustini Sri Purnomo Kemis 16 Juni 2022 Bupati Sleman nampa penghargaan (Foto: Ist/BELIK) ing Jakarta. Ana ing kegiyatan Kom- tansi pamarentahan, lembaga, BUMN, petisi Pengelolaan Pengaduan Pelayan- Pamarentahan Propinsi, Kabupaten an Publik (P4) kasebut dieloni dening lan Kota, BUMD lan liya-liyane. Saka pasarta 749 saka maneka warna ins­ Sawalan Guru lan Siswa SDN Godean 1 Kepala SDN Godean 1 Jumadi, S.Pd SD lan para guru nampa sungkem para murid ing acara sawalan sadurunge diadani PTM. Sawise iku mlebu kelas nampa kadho silang saka para kanca-kancane kang didhampingi guru kelase dhewe-dhewe. (Foto: Akh/BELIK) Reuni SPG Muhammadiyah 1 Yogyakarta Halal bi halal lan reuni SPG Muhammadiyah 1 Yogyakar- ta lulusan taun 1965 tekan 1990 mapan ing Margomul­ yo, Seyegan kang dirawuhi mantan Kepala Sekolah Drs. Hadjam Murusdi lan para guru liyane. Ing kalodhang­ an kasebut Drs. Hadjam Murusdi paring wejangan lan sambutan ketua panitia Bapak Syamsudin. Dene hik- mah halal bi halal kaaturake dening H. Anwar Murhan. Pasarta reuni seka DIY lan jaban DIY. ( Foto: Akh/BELIK) Volume II No. 01 | Juni 2022 15

WISAta Taman Mawar Situhapa Garut Cocog kanggo Ngenggar-enggar Penggalih Kahanan kutha kang rame, kebak polusi lan uga ora perlu sumelang dene putra-putrane ora bisa melu macet, mesthi wae marakake buneg lan sumpeging ngrasakake nikmating wisata. Amarga ana ing taman mau pikiran. Mula kuwi sadhengah papan ing kutha- uga disedhiyani manekawarna sarana dolanan bocah, kutha gedhe wiwit nggiyatake pembangunan taman-ta- kaya bandhulan, prosotan lan uga ‘rumah pohon’ sing man kutha, ora mung kanggo nyuda polusi nanging uga bisa kanggo ngraketake bocah karo tetuwuhan lan kewan- kanggo pariwisata. Kayata kewan, kayata dara, kelinci, papan sing bakal diaturake banyak lan sapiturute. Dene ana ing tulisan iki. kanggo para nom-noman Taman iki ora mligi Pecahan watu yoni gemlethak. ana uga labirin sing digawe nyepakake sesawangan kang saka wit teh-tehan, saengga endah, wangine kembang, (Foto: Dwi Ony Raharjo) bisa kanggo papan dhelikan. utawa papan sing edhum, Kaya sing wis diaturake nanging uga nyedhiyani pa- ana ndhuwur, senajan katelah pan kanggo kulineran lan Taman Mawar, na­nging ora ngopi. Arane Kebun Mawar mligi mawar wae sing ana ing Situhapa, dumunung ana taman iki. Ana manekawarna ing Kabupaten Garut, Jawa taneman ing kene, kayata Barat. Senajan jeneng sing anggrek, krisan, dahl­ia. kapasang ana lawang ngarep Manekawarna woh-wohan taman kuwi katelah Taman Kembang mawar lagi mekrok (Foto: Ist/BELIK) sing saiki uga arang tinemu Mawar, nanging menawa uga ana, kayata arbei, murbei para wisatawan mlebu ana taman iki mesthi kepethuk lan uga strawberry. maneka werna kembang, ora mung mligi mawar. Hawa saka gunung sing adhem pancen cocok kanggo Taman Mawar iki dumunung ana gunung kang hawane manekawerna taneman kembang. Mula para pandhemen adhem. Sesawangane nengsemake. Ana manekawarna taneman mesthi ora bakal kuciwa. Banyu mili sing ana jinis mawar sing ditandur ana ing taman iki. Mawar-,mawar blumbang iwak uga nambahi endahe sesawangan lan bisa mau ngatonake werna sing manekawarna lan ngambarake kanggo wijik tangan utawa sikil. Rasane atis seger, khas ganda sing wangi ndudut ati. Tambah krasa nyenengake banyu gunung. yen sinambi dhahar lan ngunjuk nyamikan khas Jawa Ba- Taman Mawar kasebut uga dadi ‘spot-foto’ sing ora rat, arupa ketan bakar (neng Jateng: jadah bakar), peu­ nguciwani. Apameneh yen anggone foto dikancani yeum bakar (tape tela), dikancani wedang Bandrek utawa maewu-ewu kembang mawar sing lagi megar, mesthi saya Bajigur. Mesthi bakal nuwuhake rasa anget lan uga rasa nyenengake. Bocah-bocah cilik uga bisa foto bareng dara, raket ing alam sing endah kuwi. apadene terwelu sing playon ana ing taman. Kagem para wisatawan sing kagungan putra alit uga Saliyane bisa mriksani kembang lan sato kewan, para wisatawan uga bisa mundhut oleh-oleh, arupa maneka- warna prodhuk kang kagawe saka sari mawar, kayata teh mawar, kue mawar, parfum lan sapiturute. Wisatawan uga bisa mundhut souvenir manekawarna lukisan mawar lan kaos. Utawa bisa uga tas sing ana gambar maware. Kabeh endah ing warna lan bisa dadi kenang-kenangan sing migunani. Taman iki dibukak saka jam 09.00 esuk nganti jam 17.00 sore, kanthi mbayar karcis watawa Rp. 17.000 – Rp. 22.000, gumantung dinane. Yen dina biyasa apa dina libur. Dadi samangsa para sedulur kepengin ngenggar- enggar penggalih, lan kebeneran pas ana ing weweng- kon Garut, Jabar, bisa nyoba ngresepake endahe Taman Mawar. Anggone nggo­leki papane bisa takon marang E­yang Google. (Sandra / BELIK) Labirin taneman kanggo jethungan (Foto: Ist/BELIK) 16 Volume II No. 01 | Juni 2022

PASREN ONCIDIUM Anggrek sing Gampang Rumatane Anggrek Oncidium klebu salah sijine jinis anggrek kadaka apadene lumut kurang becik merga bisa ngemot sing asipat simpodial utawa ora duweni lajer banyu suwe. Areng, pakis cacah, utawa remukan bata, pokok (tidak memiliki batang utama). Kembang klebu medhia tanam kang becik. cingit saka pucuk uwit lan kembang maneh saka anake tanduran sing tuwuh. Tuwuhan kang asipat simpodial Klebu anggrek sing gampang ditangkarake kanthi yaiku antarane pang karo uwite angel dibedakake krana cara misah anakane. Biyasane anakan thukule rada ukuran gedhe lan dawane semu misah utawa semu methingkring. Anggone misah padha. Amarga mecu­ ngule anakan ana iring­ kanthi cara nggoleki poke ane (menyamping) mula thukulan, banjur dibeng- nandur anggrek oncidium gang alon-alon, terus di- becike dipepetake pipi pot ceneng pisah. Sadurunge temah tuwuhe anakan bisa ditandur, becik menawa ngebaki jembare pot. anaka­ n diekum luwih dhisik ana banyu sing wis Klebu anggrek sing diwenehi obat anti jamur kurang doyan panas, mula (fungisida) supaya tuwuh­ cocog ing papan sing an ora keser­ang jamur. e­dhum utawa ayom merga Ditirisake sawetara nganti ing dhuwure ana wit sing garing, nanging anggone ngedhumi. Kanggo ngurangi panase srengenge uga niris­ake ora perlu dipepe bisa kanthi cara migunakake paranet kanggo ayom­an. panase srengenge. Panas sing dibutuhake anggrek oncidium mung watara Menawa arep ditandur, ditempelake uwit, oyot digle- setengah panas wae utawa 45-60 prasen saka panase bet pakis cacahan utawa ayot kadaka, banjur ditali ana srengenge. uwit sing ditemplok­i. Menawa arep ditandur ana pot, dhasar pot diwenehi areng utawa pringkilan bata, anak­ Oncidium nyakup 350 jinis lan nyakup tuwuhan sing an sing oyode wus dibuntel kadaka utawa cacahan pa- bisa urip kanthi nunut ing uwit-uwitan (epifit) apadene kis banjur ditandur, diurug nganggo areng. Diupayakake ana ing lemah. Semono uga jinis kembange uga akeh uwit jejeg kenceng supaya nalika kasiram banyu ora am- cakrik lan warnane. Ananging racake werna putih, bruk utawa cepol. kun­ ing, soklat, jingga, pink. Arang tinemu kembang Penyiraman lan rabuk sing cukup, bakal nyepetake oncidium sing rupane ijo utawa biru. Kembange ora uwit banjur urip subur lan kembang. Rabuk bisa migu- gampang luwas (alum), nanging daya tahan luwase gu- nakake NPK kanthi cara diwurwurake sacerak wit utawa mantung karo perawatan sarta kahanan hawa (cuaca). dicuwerake nganggo banyu banjur disiramake sacerak oyode. Ing mangsa panas anggone nyiram bisa esuk Klebu jinis anggrek sing seneng anyep nanging sore, dene ing mangsa udan bisa ditonton isih umes uta- oyode gampang lonyoh menawa kecembeng banyu. wa uwis garing media taname. Rabuk bisa diwenehake Mula menawa ditandur ana pot, becik ngagem pot sing 15 dina sepisan diwenehake sawise disirami. Tuwuhan akeh bolongane temah gampang kanggo mbuwang sing uwite subur biasane sajrone 6-8 wulan wis katon banyu siraman lan kanggo mlebu–metu angin. Semono thukulan calon kembang sing metu ing selane blungkang uga, papan nandure (media tanam) perlu migunakake utawa poke gagang godhong.*(Endah SP / Belik) bahan sing ora gampang ngemut banyu. Sepet lan oyod Volume II No. 01 | Juni 2022 17

sejarah Legenda Adeging Kasultanan Ngayogyakarta Dening Fred Wibowo Sultan Hamengkubuwana kraos iwak, nanging kok bisa entuk iwak te­rus. trane Kanjeng Sunan Pakubuwana I isih kuwatir menawa gantine Pawongan mau matur menawa ang- saka garwa selir sing ora ketengen. keng raka Pakubuwana II nyawiji gone bisa mengkono, awit iwake sing Ki Wirajombodono uga matur me- karo kumpeni, ngrabasa ana ing Am- ketarik karo pancinge. Kanjeng Sultan nawa dheweke ngerti Kanjeng Sul- barketawang. Mula ora kendhat ang- mesem, banjur nyuwun priksa maneh, tan Hamengkubuwana lagi prihatin, gone prihatin kanthi kungkum ana kali “Iwak semono akehe mau arep didol, amarga lagi milih lemah utawa laladan Bedhog utawa ing kali Progo. ngendi sing mikolehi lan becik Ing sawijining wengi, nalika kanggo ngedegake kraton. Mid- panjenengane kungkum, priksa hanget ature Ki Wirajombodana kaya ana cahya gedhene padha mau, Kanjeng Sultan rena banget karo ting mlaku liwat papan kung- penggalihe. Penjenengane banjur kume Sultan Hamengkubuwana. nerusake pandangune, ana ngendi Kanjeng Sultan rada kaget nyipati becike menawa arep ngedegake kahanan kuwi. Ana penggalihe kraton. Kanjeng Sultan, kaya-kaya ting Ki Wirajombodono matur yen mlaku mau nyaosi pratandha su- Kanjeng Sunan kudu utusan peka- paya Kanjeng Sultan ngetutake thik (tukang ngopeni jaran) ang- lakune. gone golek suket ana ing saping- Temenan Kanjeng Sultan giring kali terusane kali Boyong. ngetutake ting mau nurut saping- Tugu Pal Putih YogyakaSrwtaawsaynaahPeessuiksir(FEontod:aPhra(bFao/tBoE:LSIaKn) draI/nBgELkIKo)no pekathik mau bakal en- gire kali. Basan kira-kira wis meh parak apa kanggo lawuh mangan dhewe?” tuk pratandha sing mujudake pituduh esuk, ting mau ilang. Kanjeng Sultan Pawongan mau matur menawa ana tlatah wewengkon ngendi Kanjeng nyoba mespadakake sakiwatengene entuk-entukane mancing arep kanggo Sultan becike ngedegake kraton. cahya ting mau. Jebul ora adoh saka mahargya sesembahane kang dina iki ilange ting mau katon ana pawongan kebeneran lagi mengeti ambal warsa Ketemu ula gedhe lagi mancing iwak. Kanjeng Sultan ora kelairane. Sultan Hamengkubuwana Sepasar sawise, kedadeyan kuwi banjur nyedhaki, nanging namatake mesem, banjur nyambungi, “Ki Sanak, dicritakake Kanjeng Sultan marang pawongan mau saka papan kang ora aku kok kepingin ngerti sapa sesem- Pangeran Singasari. Priyayi sakloron diweruhi dening kang lagi mancing. bahanmu sing arep kok pahargya dina banjur ndhawuhi pekathik supaya golek Kanjeng Sultan rada gumun, amar­ iki.” Pawongan mau matur yen kang suket kang papane pernahe sakulone ga olehe mancing pawongan mau ora bakal dipahargya ambalwarsane yakuwi kali, terusane kali Boyong ing weweng- ketok masang pakan sing bisa narik Kanjeng Sultan Hamengkubuwana. kon alas Bering. Pekathik, yen wis bali iwak mangan pancinge. Ewasemono Sultan Hamengkubuwana rena anggone golek suket didhawuhi matur angger pancing dicemplungake banyu, banget penggalihe midhanget ature nemoni kedadeyan apa ana ing pa- ora let suwe wis ditarik maneh kanthi pawongan mau. Pawongan mau uga pan panggonan dheweke golek suket. entuk iwak kang cukup gedhe. Mula banjur ngaturi Kanjeng Sultan supaya Senadyan ora patia ngerti, pekathik ing kepis wadhahe iwak pawongan tindak ana omahe perlu bebarengan mau nyendikani. sing mancing mau ketok wis kebak ngrasakake pesta iwak pahargyan am- Pangeran Singasari isih ndhawuhi iwak oleh-olehane anggone mancing. bal warsane Kanjeng Sultan. menawa mengko weruh apa-apa sing Pungkasane Kanjeng Sultan ora sabar Tekan omahe pawongan mau pan- nyalawadi kudu dieling-eling tenan, awit maneh banjur jumeneng lan nyedhaki cen wis ketok menawa kabeh wis di- bokmenawa kabeh kuwi mau sanepa pawongan kuwi. cepakake dening sisihane pawongan saka kersane Kang Kuwasa. Sawise Kanggo mahargya sesembahane mau. Sawise lenggah, Kanjeng Sultan nyuwun pamit, pekathik mau banjur Alon-alon Kanjeng Sultan Hameng- mundhut priksa sapa arane pawong­ budhal mengetan, tumuju ana sakulone kubuwana mundhut priksa apa sebabe an mau. Pawongan mau matur yen alas Tambakbaya, ing sapinggire kali, olehe mancing ora nganggo pakan dheweke aran Ki Wirojombodana, pu- terusane kali Boyong. 18 Volume II No. 01 | Juni 2022

Amarga isih esuk, pekathik mau ndengengek ngadeg dhuwur banget. Dalan Margomulyo (Foto: Praba/BELIK) banjur mangkat nrabas rerungkutan Ula mau kaya-kaya nyawang marang mengetan. Dheweke isih ngengen-ngen Sawise kabeh mau kedadeyan lan apa dhawuhe Kanjung Sultan Hameng- pekathik banjur kewetu guneme kang diaturake Kanjeng Sultan Hameng- kubuwana karo Pangeran Singasari. cukup sora, “Aja wedi, kowe, pekathik. kubuwana lan Pangeran Singasari, Aku ngerti kowe diutus sesembahanmu swasana penggalihe Kanjeng Sultan lan Tekan sapingire kali terusane kali Kanjeng Sinuwun Hamengkubuwana kabeh krandhahe rumaos lega. Wusana Boyong, sinambi golek suket pekathik lan Kanjeng Pangeran Singasari.” kedhaton banjur dibangun kanthi wu- mau isih karo ngawasake kiwa tengen jud kaya kang diandharake naga Kyai bokmenawa ana barang aneh kang bisa Krungu suwara mau pekathik kaget Jaga. diaturake. Nanging nganti bedhug ora banget. Lingak-linguk, menga-mengo, meruhi apa-apa. Ing mangsa bedhug nggoleki menawa ana wong sing nyu- Sawise kraton kasultan dadi, pa- dheweke leren ngrasa ngelak banget. wara. Kabeh sepi. Sing ketok mung ula prangan karo kumpeni (VOC) lan pra- Pekathik mau eling karo ngendikane gedhe mau. jurit Kasunanan Surakarto isih terus. para sesepuh, yen ngelak ana tengahing Nanging ing tanggal 13 Februari tahun ara-ara, kadhawuhan nyawang ndhuwur Pekathik mau kaget bareng weruh 1755 dianakake perjanjian ana desa utawa langit. Menawa katon ana manuk cangkeme ula mangap lan ana suwara Giyanti sing kawentar diarani Palih kabur, apamaneh mabure bebarengan kang metu, “Aku naga. Aranku Kyai Negari. Mataram dipisah dadi Kasunan- manuk akeh, supaya ditutake enere. Bi- Jaga. Aku ngerti kowe diutus Sinu- an Surakarto, pisah karo Kasultanan yasane manuk-manuk sing mabur kaya wun Hamengkubuwana sing lagi golek Ngayogyakarta. mengkono mau tumuju ana panggonan papan kanggo ngedegake kedhaton. kang bisa kanggo ngombe. Bokmenawa Laladan sing becik kanggo kedhaton, Mengkono adeging Kraton Kasul- tlaga, nanging bisa uga kali. matura ana ing tlatah rawa Pacethok­ tanan Ngayogyakarta kelakon dumadi an, sapinggiring alas Bering lan saki­ kaya kang diwelingake naga Kyai Jaga. Pekathik mau tumuli ndeleng men­ dule pesanggrahan Garjitowati. Matura dhuwur lan ana manuk kalangan abure marang Kanjeng Sultan, alas Bering lan Ana bab liya sing perlu dingerteni, lan banjur mengetan, ing pener kali. punthuk-punthuke bisa dibabati kanggo kayata kena apa dalan sakidule tugu di­ Pekathik mau banjur ngetutake abure ngurug rawa Pacethokan lan cagak- sebut Malyoboro. Kang padha ora nger- manuk lan dheweke uga wis ngira me- cagake kedhaton. Menawa wis dadi, ti ngira kuwi kena pengaruhe tembung nawa bakal mudhun ana pinggire kali, sakiwa tengen papan iki aturana nge- Inggris ‘Malbourogh’. Tenane dalan terusane kali Boyong. Pekathik mau degake pakuwon kanggo prajurit kang saka tugu tekan Hotel Garuda jenenge : kaget jebul anggone ngombe manuk njaga keslametane negara. Minangka “Margautama”, dalan saka Hotel Garu- kuwi ana sapinggire kedhung kali sing ngiling-eling jenengku, papan mau dia- da tekan kidul Toko Batik Terang Bulan amba banget. Saking ngelake, ora turi njenengake pakuwon Jogoyudan. duwe jeneng “Wali obore”. Dene dalan nganggo wigah-wigih pekathik mau saka prapatan Toko Terang Bulan te- banjur nggulung lengen klambine lan Aku bakal ngawat-awati Kanjeng kan Kantor Pos arane “Margomulyo. wiwit nyawuk banyu kali kanggo raup Sultan ana saloring kraton. Aturana Mengkono caritane kandha Adeging lan ngombe. Kanjeng Sultan ngedegake tugu saeng- Kraton Kasultanan Ngayogyakarta. ga menawa panjenengane lenggah sini- Ana ing kedhung kuwi ujug-ujug waka ana sitihinggil marep ngalor, bisa *** banyune katon obah lembak-lembak, priksa pucuking tugu lan pucuking Gu- kaya ana sing ngobak-obak. Pekathik nung Merapi. Aku bakal manggon ana mau rada gumun meruhi kahanan kono. kuwi. Mangka wektu kuwi ora ana angin gede utawa watu kang gumlun­ Dene alas Bering kang wis rata be- dhung saka pinggir, nanging kena apa suke bisa dadi pasar gedhe kanggo para banyune bisa lembak-lembak. Kaya kawula lan diaturi paring tenger Pasar ngapa kagete pekathik mau basan saka Beringharjo. Aku kepengin supaya kra- tengahe kedhung metu endhase ula ton sing dibangun mau banget apike kang gedhe banget. Senadyan wedi, lan tentreme. Ayu, yogya lan tentrem nanging isih tuwuh ana pikirane apa karta. Dadi Kanjeng Sultan paringa ula iki sing jenenge naga. Awit gedhene tenger Negara Ayugyakarta. Wis cukup sak wit kambil. Dheweke saking wedi­ semene aku bakal ngenteni kawusan- ne nggeret sikile lumayu nggendring, ane.” nanging amarga ora ngengetake da- lan, pungkasane tiba. Bareng dheweke Bubar paring piweling mau naga mlumah lan nyawang ula sing gedhe banjur nyilem maneh ana sajroning banget mau dheweke kaget ulane wis kedhung. Pekathik enggal mlayu karo nggawa sukete bali menyang Kraton Pakuwon Ambarketawang. Ngestokake dhawuhe Kyai Jaga Volume II No. 01 | Juni 2022 19

WIRID Uler, saka Ngrikiti nganti Dadi Kupu Dening Eyang Mardimardika “Uler dadi amaning tetanduran, ngrikiti godhong nganti punthes, tanpa welas marang wit kang nguripi awake. Suprandene bareng tekane mangsa tuwa, eling marang panggawe becik, tobat marang Pangeran, tapa brata nyu- wun pangapura: angenthung, lawas-lawas tinarima ambabar dadi kupu, bisa ngambah ing gegana sarta salin pakareman, mung ngisep maduning kesuma. Gek kepriye yen manungsa kang duwe kelakuwan ala ora bisa mari nganti tumeka ing pati. Apa kalah karo pakartining kewan cilik.” (Ki Padmosusastra, sastrawan lan budayawan Jawa, 1840-1926) Kutipan saka wejangane Ki Uler sadurunge dadi enthung, bisane mung ngereti. (Foto: Rep fimela.com) Padma­susastra mau sabenere isi, esensi lan substansi-ne dudu wulune. Kang cetha ana uler kang dawa enthung, endi lor endi kidul?” Mangkono bab kang anyar. Wis makaping-kaping, lan kebak wulu, lan adate wulu mau prentah kang biyasane dilagokake. Lan si lan lumantar manekawarna wahana, marakake gatel. Nanging akeh uga uler enthung bakal gela-gelo, muter-muterake para rohaniwan-rohaniwati, ustadz, guru kang tanpa wulu. perangan awake. Ora mung lor lan kidul agama lan para pangarsaning masarakat kang dituduhake, nanging uga kulon lan ngendikakake bab mau. Mesthine conto Nalika owah dadi enthung, uler mau wetan. kang digunakake dudu uler, kewan cilik wis ana pigunane tumrap manungsa. kang uga dadi mungsuhe manungsa, lan Enthung mau bisa dikonsumsi manung- Sawise dirasa cukup anggone dadi en- bisa uga dadi rejekine manungsa (kaya sa, kanthi dibakar, disangan, apadene thung, si enthung mau banjur manjalma uler kang tinemu ing wit sagu). Arang digoreng. Rasane enak lan gurih. Apa- dadi kupu. Gedhe cilice kupu, gumantung kang nggunakake uler kanggo mulang maneh yen dibumboni. Ujaring para ahli gedhe cilike uler utawa enthunge­ . Kang muruk bab pentinge pamartobat ing pa­ gizi, enthung ngandhut gizi arupa pro- cetha, kupu mau duwe swiwi (sayap) nguripane manungsa. tein. Enthung apa wae enak dikonsumsi. kang endah. Kena diarani kabeh kupu Apamaneh enthung wit jati lan enthung duwe swiwi kang endah. Wernane uga Ki Padmasusastra milih kewan uler wit sagu. pirang-pirang. Ana jinis kupu kang swi- kanggo mulang muruk pepadha, saliyane wine sawerna. Ana uga kang wernane kewan mau dimangerteni lan kerep di­ Saliyane kuwi enthung uga bisa me- luwih siji lan gabungan pirang-pirang prangguli sapa wae, uga supaya proses nehi hiburan tumrap manungsa. Bocah- werna mau nglairake lukisan kang endah. kang dumadi jroning mertobat bisa dipa- bocah cilik ing padesan jaman biyen Iki mujudake rahasiya alam lan uga mis- hami kanthi cetha. Wiwitane saka uler (embuh yen jaman saiki?) sauger nem- teri agunge Pangeran. kang bisane mung ngrikiti, amrih bisa okake enthung banjur mrentah enthung urip ing alam donya. Ing tataran iki, ke- mau supaya nuduhake arah. “Enthung- Kabeh manungsa rumangsa seneng wan mau bisane mung ngereti, utawa asipat eksploitatif. Bisane pancen mung ngono, amrih tetep bisa urip. Durung bisa apa-apa. Uler mono wujude werna-werna. Durung ana dhata kang gumathok, pira gunggunge uler kang ana ing donya. Bab mau gumantung jinising taneman kang dikrikiti godhonge. Wernane uga werna-werna. Ana kang ijo, putih, ireng, abang, plonthang-plontheng lan sapa- nunggalane. Bab wernane uler uga du- rung tinemu dhatane. Semono uga bab 20 Volume II No. 01 | Juni 2022

Dilantik, Pengurus PBVSI Sleman Masa Bakti Taun 2022-2026 Ketua Umum (Ketum) PBVSI DIY Kadarmanta Baskara Aji mapan ing Fakultas Ilmu Keolahragaan Uni- versitas Nenegi Yogyakarta (UNY) durung suwe iki nglantik Pengurus Kabupaten (Pengkab) PBVSI Ka- bupaten Sleman Masa Bakti Taun 2022-2026. Acara pelantikan kase- but disekseni dening Wakil Bupati Sleman Danang Maharsa,SE kang uga minangka Dewan Penasihat PB- VSI Kabupaten Sleman, Ketua KONI Sleman Joko Hastaryo lan para pe- jabat terkait liyane sarta para undan- gan. Pelantikan Pengkab PBVSI Sle- man kasebut kanthi nandha tangani Pengurus PBVSI Sleman foto bareng (Foto: Ist/BELIK) berita acara lan masrahake bendhera. Jumlah pengurus kang dilantik ana dhuwur sarta nyenengake. wong 28. Anane bibit-bibit unggul kang sumebar ing 17 kapanewon Ana ing sambutane Ketum PBVSI DIY Kadarma Baskara ing Kabupaten Sleman kudu bisa diopeni sarta dibimbing Aji, duwe panyuwun supaya para pengurus kasebut enggal kanthi becik lan ajeg satemah ing mengkone bisa dadi atlit bisa nyusun program kerja kang becik jumbuh karo programe bola voli kang handhal lan duweni prestasi kang cukup nye­ kegiyatan Pengurus PBVSI Pusat. Kanthi nyambut gawe nengake seka tingkat dhaerah tekan tingkat Nasional malah bareng kang becik lan tertib temtune ing mengkone arep bisa syukur-syukur tekan tingkat Internasional. Menehi sambutan bentuk para atlit bola voli kang apik, disiplin lan duweni ing acara kuwi Wakil Bupati Sleman Danang Maharsa,SE. tanggung jawab kang gedhe sarta bisa duweni prestasi kang (Aditya) yen mriksani kaendahane swiwine ga kembang mau bisa dadi woh. Tanpa sampurna, bisa luwih becik samubarane kupu. Uga dhemen yen meruhi abure makaryane kupu, lan uga tawon, umume tinimbang kupu. kupu kang lincah. Mabur mrana-mrene, kembange taneman ora bisa dadi woh. saparan-paran, kaya unine lagu dolanan Istilahe: kupu duwe sumbangsih jroning Dene magepokan karo proses pa­ Jawa “Kupu Kuwi”. Ujaring kandha, lagu proses ‘penyerbukan’ taneman apa wae, nguripane uler nganti dadi kupu, kang “Kupu Kuwi” uga ngemot piwulang moral saengga kembang sateruse dadi woh. banjur salin pakareman saka pakareman lan etika kang mirunggan (bisa dirembug kang kurang becik dadi pakareman kang ing kalodhangan liya). Manut IDN Times, kupu utawa kupu- becik lan migunani, mesthine manungsa kupu duwe piguna paling ora, 5 (lima), uga bisa niru bab mau. Mujudake kanya­ Kaya kang dingendikakake Ki Padma­ tumrap manungsa lan panguripan. Sali- tan, akeh manungsa ing donya kang tetep susastra, sawise uler dadi kupu, banjur yane mbiyantu proses ‘penyerbukan’, nglestarekake pakareman ala-ne nganti salin / ganti pakaremane. Yen sakawit kupu uga asung pratandha (indikator) tekan diwasa lan tuwa. Uler kang nalare pakaremane ngrikiti lan ngisep pangan sehat lan orane lingkungan, njaga am- kayadene kewan uget-uget liyane wae saka gegodhongan, asipat eksplitatif lan rih organisme lingkungan tetep kajaga, bisa ngowahi pakaremane, saka ala dadi parasif, sabanjure ngisep madu kembang sarana lan wahananing edhukasi tumrap becik, mesthine manungsa kang nalare / kusuma. Ngisep madune kembang mau manungsa, sarta dadi pangane kewan paling unggul, uga bisa ngowahi pakare- pranyata ora marakake rugine kembang, liya (manuk, laba-laba, kadhal lan mama- man ala-ne. nanging marakake kembang mau bisa lia cilik liyane). dadi woh. Kaya kang disinau ing ilmu bi- Kanyata kanggo mbecikake pangurip­ ologi, kupu – lan uga tawon kang ngisep Mligi bab kupu, yen kupu wae akeh an, kanggo ngowahi pakareman, saka madune kembang – duwe sumbangsih sarta gedhe banget piguna lan sumbang- kang ala dadi apik/becik, manungsa bisa nukarake sarining kembang, saka kem- sihe tumrap lingkungan lan panguripane sinau saka alam. Saka titah kang aran bang siji marang kembang liyane, saeng- manungsa, mesthine manungsa kang uler, kang wusana manjalma dadi kupu. mujudake titahe Gusti Allah kang paling (Eyang Mardimardika) Volume II No. 01 | Juni 2022 21

layang saka sabrang Para mudha gladhen gamelan ing Sanggar Wayang Joglo (Foto: Ist/BELIK) Sanggar Wayang Joglo Nambah Dadi, Lampung Tengah Ajang Gladhen Seni Tradhisi Kabupaten Lampung Tengah, minangka perangane Provinsi (PUJAKESUMA). Wong tuwane asli daya leluhure ing tanah Jawa lan ora Lampung, ibukotane mapan saka tlatah Tempel, Kabupaten Sle- kagiles ombyaking budaya manca. man, Daerah Istimewa Yogyakarta. Mula banjur ngadani gladhen gawe ana ing Gunung Sugih. Miturut asil Nate luru ngelmu seni kriya ing Insti- wayang kerdhus. sensus pendhudhuk taun 2020, gung- tut Seni Indo­nesia (ISI) Yogyakarta, Amarga akeh kang kesengsem gunge pendhudhuk Kabupaten Lam- nanging ora nganti lulus. padha melu gladhen, Iskandar banjur pung Tengah ana 1.460.045 jiwa. Iskandar ngedegake SAWAJO ing migunakake joglo tinggalane wong tu- Klebu paling akeh ing antarane kabu- taun 2014. Ancase bisa ngenalake wane dienggo sanggar. Saya suwe asil paten saindenging Provinsi saka gladhen gawe wayang Lampung. iku saya akeh kang padha Lampung, ing wektu pesen. Mula omah joglo kapungkur minangka tla­ tinggalane wong tuwane tah kang dadi ajanging banjur didadekake Sang- program transmigrasi. gar Seni Tatah Sungging Mula ora mokal mana- Masyarakat. Kanyata asil wa Provinsi Lampung sunggingan saka sanggar undhaking pembangunan SAWAJO ora mung duwe ora adoh karo ing tanah nilai seni, nanging uga Jawa. Jalaran akeh sedu- duwe pangaji kanggo pa- lur saka tanah Jawa kang metune warga masarakat. melu program transmigrasi Pagelaran karawitan Sanggar Wayang Joglo Tekade Iskandar ang- bed­ hol desa. gone duwe karep meka- (Foto: Ist/BELIK) rake seni budaya Jawa wis Iskandar kang duwe tekad mekarake seni budaya Jawa seni wayang purwa marang kawula gembleng. Omah joglo tinggalane ing bumi Lampung Tengah, kanyata mudha (wong Jawa kang lair ing bumi wong tuwane kanthi ukuran 12 me- klebu Putra Jawa kelairan Sumatera Lampung) supaya ora lali marang bu- ter x 14 meter kang dumunung ing 22 Volume II No. 01 | Juni 2022

bebendu covid-19 mendha, alon-alon SAWAJO wis wiwit gumregah nga- dani kegiyatan. Biyen bocah padha sinau natah kanthi bahan kardus, jalaran regane bahan murah, uga gampang diluru. Sabanjure bocah-bocah padha gawe wayang saka bahan karpet talang. Wayang-wayang saka karyane bocah- bocah ing SAWAJO kanyata antuk kawigaten saka pitung negara, yaiku: Walanda, Korea, Malaysia, Suriname, Mesir, Jepang lan Taiwan. Ewase- mono SAWAJO tetep nggatekake potensi pasar jroning negara. Gayut karo tantangan jroning ngrembakake seni budaya Jawa ing Lampung, Iskandar ngand­ harake; Ndhampingi bocah-cocah gladhen meneka warna seni tradhisi (Foto: Ist/BELIK) sepisan, tantangan sing paling abot yakuwi ngadhepi jaman global kang lemah pekarangan jembare 35 meter musik tradisional lan seni tari bisa dadi jinurung teknologi informatika tan- x 40 meter, ing kampung Nambah wahana tumrap para mudha ngrem- pa dikantheni kawruh kang cukup. Dadi, Kecamatan Terbanggi Besar, bakakake bakat lan minat jroning Satemah akeh bab-bab negatip sing Kabupaten Lampung Tengah, ing budaya adiluhung. Satemah bisa ng- disenengi bocah-bocah. Kapindho, taun 2015 banjur dikepyakake kanthi gayuh prestasi ing tataran nasional. nadyan gunggunge warga Jawa ing resmi tanggal 13 April 2015. Lampung iku mayoritas, nanging jro­ Wayang Karpet ning tataran pamarentah tetep jroning SAWAJO ora mung ngurusi seni Iskandar uga ngakoni, sajron­ ing pelestarian seni budaya nengenake kerajinan tatah sungging, nanging uga budaya asli/lokal. Mula jroning pen- dadi ajanging gladhen maneka warna 2 taun mangsa pandhemi covid-19, tas panggung kudu bisa ngrangkul lan seni musik tradhisional, entertaiment SAWAJO ora kalis saka swasana migunakake \"kearifan\" lokal. sarta pendhampingan anak kanggo sepi ing samubarang kagiyatan lan mbombong lan ngombyongi­ bocah- gladhen. Nanging sawise kahanan (Nyadi Kasmoredjo) bocah jroning nggayuh impene. Na- dyan kahanan SAWAJO isih ngang- go piranti kang prasaja, marga asil seni kang dhuwur ajine; banjur bisa ndudut atine para mudha kang mogol sekolah melu gladhen kerajinan seni lan uga nerusa­ ke sinau lumantar pro- gram 'penyet­araan'. Ing SAWAJO bocah-bocah umur­ an Sekolah Dasar (SD) lan Seko- lah Menengah Pertama (SMP) bisa sinau: seni ukir, seni musik tradisional (gamelan), seni ukir wayang kulit, lan seni swara (vokal) kanthi gratis.Lu- mantar karya seni kang dikemonah kanthi apik, saya suwe saya maju lan antuk kawigaten saka liyan. Mligi saka ketrampilan tatah sungging kulit, Pembagian ijasah paket dadi program sanggar kanggo nuntasake pendhidhikan lukisan/gambar, kaligrafi, air brush, kesetaraan tumrap bocah-bocah lan warga mogol sekolah (Foto: Ist/BELIK) Volume II No. 01 | Juni 2022 23

7. Aksara Rekan Nulis Aksara RekanK7a.ngAgkosarnauRlisekaaknsara asing kang ora ing aksara Jawa. Tuladhane kanggo nulis Kaankgsgaora Anrualibs. aksara a7s.inAgkksaarnaDgReoenrkianangingHaakrstaoryaoJawa. Tuladhane kanggo nulis ak7sa. rAa kAsraarba. Rekan Kanggo nulis aksara asing kang ora ing aksara Jawa. Tuladhane kanggo nulis Kanggo nulis aksaraakassainragAkraanbg. ora ing aksara Jawa. Tuladhane kanggo nulis aksara Arab. 8. Pratandha waca (Tanda baca) 8. Pratandha waca (Tanda baca) Pada adeg-adeg8. Pratandha waca (TaKnadnagbgaoca) tenger wiwitane pada 8. PPaPrdaaatdaaanddlienhgga-sawadaecga (Tanda baca) (KaaK(lniaanlgnienggaoeg)ao) nteunlisgetarnKdawhnagiwg‘koitoamnteae’ngepradawiwitane Pada adeg-adeg pada PPaaddaaalidneggs-aadeg Pada lingsa K(KaaalKninnaggenggaogo)gnoutnleiusnlgtisaentradn(Khadaawlnhin‘igawkegoa‘ioktm)aonnamu’elais’tapnaddhaa ‘koma’ Pada lungsi Pada lingsa Kanggo nulis tandha ‘koma’ Pada pangkat Kanggo nulis tandha ‘:’ KEPEKAN: Redi Merapi Ngedalaken Latu Malih Rep. ML-KNIL-KITLV ketingal mega ingkang nggembuleng. Ing enjingipun na- lika dipuningali saking Krinjing, redi Merapi namung ket- ING tanggal 24 Januari 1940, malem Rebo kepengker, ingal sekedhap. Ing kapernah sisih eler, ketingal ngeda- wanci jam 12.08 dalu, redi Merapi ngedalaken kukus ma- laken uwab. lih. Wonten bledhosan kalih rambahan dipunsarengi ing swara mbengung. Saking pajagen ketingal jeblosan latu Ing dinten Rebo tuwan Neumann bidhal dhateng Mer- kalih rambahan. Ing sacelaking papan sanes-sanesipun api. Ing Surakarta jawah awu. Ing Madiun ugi jawah awu, nanging tipis. Ing Boyolali, jawah awu katutan ingkang kasar. Ing laladan Klaten ugi jawah awu, nanging papan ingkang caket kaliyan redi Merap­ i, kadosta ing kabudi- dayan Sukabumi, malah boten wonten jawah awu. (“Kabar warni-warni”, kalawarti Kadjawen, Februari 1940) Cathetan: 1. Krinjing, jenenge desa ing Kecamatan Dukun, Kabupaten Magelang, ing perenge gunung Merapi. 2. Sukabumi, arane desa/kalurahan ing Kecamatan Cepogo, Kabupaten Boyolali, uga ing perenge gunung Merapi. (*) 24 Volume II No. 01 | Juni 2022

KiNASIH Ayung Mukti Muh. Brayung Kusumadangsa Tingkas Mukti Sesanti Luhur Dhik Ayung Iki lair ing Kulon Progo Mei 2018. Lair ing Sleman, 26 Nopember 2019. Bocah Cah Bagus lan pinter ikii putrane Bapak Hayu Avang manis lan pinter iki putrine Bapak Arif Nugraha Darmawan lan Ibu dr. Uswatun Hasanah kang pi- lan Ibu Damar Tutwuri Tintakaresmi kang pidalem dalem ing Kaliwangan Lor, Temon, Kulonprogo. ing Pereng Kembang, Balecatur, Gamping, Sleman. Dhik Ayung kintun salam katur para sutresna sastra Dhik Mukti kintun salam kagem Eyang Wahyudi lan budaya Jawa ing pundi kemawon, mliginipun para kulawarga ing Bambanglipuro, Bantul lan sutresna Maos Majalah . Majalah Belik ing pundi papan. Natally Rajwa Lusia Natally Lovita Vellisya Fakhir Rajwa Altaaf Dhik Natally lair ing Kabupaten Semarang, 13 Lair ing Serang, 28 Maret 2013. Bocah gantheng Desember 2013. Cah ayu lan pinter iki sekolahan kan pinter iki putrane Bapak Romdhon Dhoni Akhir- ana ing Kanisius Lodoyong kelas 3. Dene omahe ana ulsita kang pidalem ing Sitauan Lor, Umbul Tengah, ing Kalipawon RT 4 RW 5 Panjang Ambarawa mi­ Taktakan, Serang, Banten. Dhik Rajwa kintun salam nangka putrine Noor Widiyanto lan Ibu Erlina Vero­ kagem Eyang Uti lan Eyang Akung ing Serang, ugi nika Aristya. Dhik Natally kintun salam kagem para para maos Majalah Belik sedaya. maos Majalah Belik ing pundi kemawon. Volume II No. 01 | Juni 2022 25

jagad digital Sanajan Jamane Sarwa Digital, Masarakat Tetep Butuh Buku Dening Ve Naning Kabeh wong wis tau maca buku. Ora mung para siswa sing lagi sinau ing pawiyatan, nanging uga masarakat lumrah. Saka pe- gawe kaprajan, pegawe kantoran, para ibu sing ana omah, lan sapa bae satemene wis tau maca buku, embuh kanggo kebutuhan apa. Sing cetha ora ana wong sing durung tau nyekel buku. Na­ nging, bawane jaman sing sangsaya maju, pranyata kabudayan maca buku uga ngalami owah-owahan. Nalika jamane durung sarwa digital kaya saiki, maca buku kuwi bisa kanggo ngisi wektu sing mirunggan lan bisa nambah kapinteran utawa wawasan lan pengalaman. Banjur pitakone, apa bener yen saiki Penerbit nyawisake buku-buku mirunggan kanggo ngisi wektu rowa, masarakat isih butuh buku? kanggo seneng-seneng sinambi kumpul kulawarga. (Foto: Dok. Naning/BELIK) Kanyatan ing Donyaning Buku sawise DKI Jakarta. Banjur yen dipetung saka gunggunging buku sing ka- Ing kalawarti Kompas, nalika mengeti dina Buku Nasional 17 Mei 2022 kababar pawarta babagan donyaning buku ing babar lan gunggunging pendhudhuk sasuwene 2015-2020 Indonesia seka taun 2017 tekan taun 2021 de­ning Suhar­ yaiku 1:514. Tegese, buku siji bakal diwaca dening 514 yanto. Ing wektu kuwi pranyata werna-werna sing bisa di­ wong. Angka iku dumadi seka gunggunging pendhudhuk prangguli ana ing donyaning buku mau. Saben taun buku 207.698.948 jiwa, lan gunggunging buku 404.037 judhul. sing kababar gunggunge nambah terus, ing taun 2021 ka- Mrangguli kahanan iki bokmenawa kita ora gampang nampa. babar 147.404 judhul buku. Angka iki bisa dibandhingake Apa iya samono akehe sing durung bisa ngrasakake maca karo angka saka taun-taun sadurunge, yakuwi taun 2017 buku kanthi lodhang, apa meneh kanthi mat-matan sinambi cacah 69.964 judhul, taun 2018 cacah 89.056 judhul, taun ngopi karo ngaso. Kamangka ing donyaning penerbitan, ana 2019 cacah 114.484 judhul, lan taun 2020 cacahe 134.447 saweneh penerbit kang sacara mirunggan nyawisake buku- judhul. buku mligi kanggo ngisi wektu, kanggo seneng-seneng su- paya uripe luwih maneka warna pepak kahanane. Angka iki saemper karo gunggunge penerbit kang ngasil­ ake buku sajroning wektu kuwi. Yen dilimbang saka gung- itgiBDdjalibcuBY(pgiu8nnnaanduuiigaoaadKyglggg4c,gnnahlgrnaihi,1aItaneggyIstauuphnteydgigaaklp,rnlaerednuh.kuaabegknoaJnalattn(Tuanek(oaak2nrsgepykenheadektnnae5biaalueyrniharuso0pbtna,Dgrinna(oniaegd5tekytpogIatk)bguerla5Y,ueeDkm,cb)urnnk,.p0nnbJeaaikIgeuetarmucgeYn,uNgopwrwargyJubbbppbeshadaiaalauunaaioinrpniiitwna1nngkkkgkk)Terga.snoiuuugaaaae.r--­ii2Dbym6aietut5)na,reJ(pp6Kaseri1wnoan3apgheriapgTnbneeesnitginan.gaeDgngSyraKobuiahnitlbIteag)(a,J4nknapD5ikjkuab2aaarmuererporkteaaeJubrhna-uatebweIknrstuuabetbikpimdtBuu)i,gesakailiwruantpaangatilinkt.e(kcNFraoanurttaoawSls:naauiDneowhonkciaksiaa.tekaclNeamkbahePniaisbninaanaggkgnkeu/buBrlwuwtiEenkoLunuaInhiKnmags)ekMasepuiianpr,acgabakgauenBldjiunuhrakedpgpAsllipndymiiannntennauaiagareunnaggamakemadaknmwanununimhugkigpgduynwabliuauikaanaahcaamnblliknadasangtarbaiaautmpwisgagplnrabanskgciaaaktadiiunacubuanknrkuniikglankrutgndgaaneeubumbaogliwetcimsluw.innu.iinkakmmaknnBaaukwbcuugrugenunhaaaguaswiMhm,bwdsiagtkisaeiiy.kelniiewsuaurnmpakenunSabgsptingaipsaaabkgituaaoaakiihwwiruatannkkyyhrhuaeetrtuggaaaaae--­­,.,il 26 Volume II No. 01 | Juni 2022

lan kabeh nglakoni, tegese saka ngati-ati. Bab iki uga ora uwal saka wong tuwa kekarone seneng usahane penerbit kang nyawisake maca buku, ora mokal yen putra- buku-buku sing becik mutune. putrane uga banjur dhemen maca Ing wektu iki satemene wis buku. Koleksi buku sing dadi du- akeh pameran-pameran buku weke wong tuwane bisa uga dadi kang digelar ing tingkat dhaerah wacan putra-putrane. Kepiye kayata kabupaten, provinsi, utawa anggone nglekasi bab iki? nasional, regional (Asia, Eropa, Satemene ora angel. Saka lsp) malah internasional (Franfurt, ibu kang momong putrane na- Beijing, London, Amerika, lsp), lika isih cilik, pakulinan iki bisa utamane ing mangsa sadurunge dilatih lan dituwuhake. Nalika wis ana pandhemi. bengi, senajan awake lungkrah Wektu kuwi bisa dadi cara kesel amarga makarya, nanging kanggo mangerteni buku-buku tetep ana wektu kanggo maca sing apik lan cocog karo ombyak­ crita tumrap putrane sing isih Ketemu penulis saka Indonesia ing BIBF 2019 kang ing jaman. Senajan saben pamer­ cilik. Kepara malah bab iki dadi bukune dibedhah, Ratna Kumala lan GP Sindhunata SJ an buku kuwi duwe kawigaten pakulinan pokok. Salah sawiji­ (Foto: Dok. Naning/BELIK) mirunggan saben taune minang- ning ibu tau nyritakake anggone ka tema nanging ora ngilangake gawe pakulinan maca buku wiwit putrane balita. Saben bengi ngrembakaning pawarta, pengalaman, lan uga ilmu ing pawi- jam wolu kudu wis milih buku crita sing arep diwaca kanggo yatan. Penerbit sing kulina melu pameran bisa mbabar buku sangu sadurunge putrane mapan turu. Sawise nemu buku kanthi irah-irahan (judhul) kang narik kawigaten masarakat. sing disenengi, ibune bakal ajak-ajak, bocahe banjur mapan Sing baku, minangka konsumen buku, kita kudu wicaksana sinambi ngrungokake crita ing buku kang diwaca ibune. Bab milih sing trep karo kabutuhane dhewe, utawa kulawarga. iku dadi pakulinan saben dina, nganti pirang-pirang taun, Manut pengalamane penulis, satemene buku sing apik nganti bocah mau bisa maca crita dhewe. Sok-sok saking kuwi ana werna-werna dhasare milih. Yen kanggo ngrem- kulinane maca, ibune wis kusel, crita ing buku diliwati jebule bakakake budi luhur kanggo para putra temtu sing diwaca putrane wis apal banjur nesu. Yen nemu kahanan mangkene buku-buku crita sing ngemot olah karohanen, utawa ngemot ateges pancen bocah mau seneng yen diwacakke lan duwe pakulinan-pakulinan kang nyurung marang kabecikan, urip kawigaten marang critane. Pancen, ibune kudu sinau kepiye bareng wong liya ing bebrayan agung, urip sing kebak tres- carane maca buku sing apik saengga putrane seneng, banjur na, ngurmati lan ngregani pepadhaning urip, lan bisa saiyeg tuwuh pakulinan maca buku. saekapraya mbangun karaharjaning masarakat. Pengalaman mangkono bisa ditemoni ing saweneh ku- Banjur apa ora kena maca ing internet utawa HP? Ya lawarga kang menehi kawigaten mirunggan bab pakulinan temtu wae kena. Kepara malah tetep kudu srawung lan bisa maca buku. Nanging yen ora duwe pakulinan lan kawiga­ maca pawarta seka internet supaya ora ketinggal kemaju- ten pancen wong tuwane kudu ngupayakake senajan abot, waning jaman iki. Nanging, maca buku kuwi pancen tetep nyawisake buku-buku sing narik kawigaten lan cocog karo dadi pilihan sing becik, jalaran bisa ngelongi rasa gumantung umure bocah. Aja nganti buku-buku sing diwaca malah ngru- marang gadget, bisa tetep nyekel buku kuwi nuwuhake rasa sak karohanen lan pikirane bocah mau. Wong tuwa tetep marem kang ora bisa tuwuh yen maca pawarta saka internet kudu asung kawigaten bab iki senajan putrane wis diwasa. liwat HP. Pawarta ing internet ora bisa dicekel wantah na­ Pancen, sok-sok putrane protes amarga luwih seneng maca nging buku bisa dicekel wantah. Bab iki uga dadi cara narik liwat HP utawa internet. Bab iki isih bisa tinampa yen sing kawigatene para maos kabeh, muga-muga wae bab iki bisa diwaca pancen bab-bab sing migunani. Nanging, yen sing diwarisake marang anak putune awake dhewe. (ve) diwaca kuwi wis mbebayani, wong tuwa kudu wani ngelingake lan tatag, tegas ngelikake. Milih Buku sing Apik Utusan Indonesia kang melu budhal ing pameran buku internasional Beijing 2019. (Foto: Dok. Naning/BELIK) Ing manca negara, pakulinan maca buku kuwi wis dadi peranga­ ning urip padinan. Ing papan-papan umum, kaya stasiun, terminal, mall lan liyane wis dadi sawangan biyasa akeh wong padha nggawa buku lan maca ing kana. Sing diwaca temtu werna-werna gumantung kaseneng­ ane. Mula, anggone milih buku kuwi utamane buku wacan sing dudu buku pelajaran, pancen kudu premati lan Volume II No. 01 | Juni 2022 27

SERDHADHU SRIYONO Dening Alexandra Indriyanti Dewi Duk nalika aku isih kerep dhines bengi, maneka werna rerupan wis tau daktemoni, dhasar lehku nyambut gawe ana ing rumah sakit lawas sing ya kawentar wingit. Dadi ya wis nyepakake tekad supaya ora keplayu menawa sawanci-wanci ana kedadeyan nyalawadi. Apameneh biyen jaman isih dadi mahasiswa kedhokteran, bab sing aneh-aneh ki sasat dadi hiburan. Ananging pan- cen kuwi carane para senior ngajari adhik tingkate supaya kendel. Kedadeyan sing satenane durung tau nemoni. Dadi yen piket utawa dhines bengi ya rasane kaya biyasa wae. Apameneh nalika aku isih anyaran nyambut gawe. Dhines bengi wis mesthi kejatah seminggu ping papat. Dadi ya ora mung regeng pasien samangsa poli praktek isih dibukak ananging uga regeng samubarang sing ora katon, menawa pasien wis wiwit sepi. Mbak Risti, perawat kepala sing wis luwih senior ump­ amane. Duwe crita bab komputer sing bisa ngetik dhewe, kamangka ora ana wong neng ngarepe. Utawa ka- mar mandhi ruwang dhokter ajeg ana sing gebyar-gebyur jroning ati. kaya wong adus, ananging ora ana wong neng njerone. “Pak..., Pak... wungu Pak. Menapa penjenengan Maune aku ora percaya ananging bareng aku ngalami pasien ngriki?” Aku nggugah prajurit kuwi. dhewe, aku ora mung ora percaya, nanging saiki sasat Sing digugah sajak bingung banjur wangsulan, “Anu saben-saben weruh. Ya mung merga saking kerepe wis kok, Le. Aku ming keturon. Olehe nambani wis dhek wi­ ora patiya trataba­ n kaya nalika sepisanan nyipati dhewe ngenane,” kandhane kanthi swara jero banget. bangsa lelembut kuwi. Aku mesem. ”Wah iki pasien mbeling. Durung mari Kedadeyan sing dakalami udakara limang taun wis ngluyur golek-golek. Banjur turu saenggon-enggon,” kepungkur nalika aku dhines bengi bareng karo Purwoko, pikirku. perawat anyar sing uga lagi sepisanan dhines bengi. Na- “Wah, Pak. kondur kamar mawon nggih, le sare teng lika semana aku entuk tugas observasi lan njagani pasien kamar, ampun teng ngriki. Niki kretane kangge ngusung sing mentas operasi usus buntu. Reaksi anestesine durung sing sakit.” Aku kandha karo prajurit kuwi lan nulungi pra- il­ang total, dadi pasien isih setengah sadhar. Ananging sa- jurit kuwi mudhun saka blangkar. Awake anyep njenjet, suwene aku observasi lan visit kabeh aman. Sawise mriksa nanging aku ora nggraita apa-apa amarga bisa wae amer- kondhisi pasien lan ngecek infuse, aku banjur metu saka ga kesuwen turu njaba banjur kadhemen. “Wis, Le. Aku kamar pasien. Nalika semana udakara jam sepuluh be­ bisa dhewe,” kandhane alon. Aku manthuk. ngi. Purwoko sing ndhampingi visit daktinggal merga isih Prajurit kuwi banjur mlaku tumuju kamare. Satlera- nggant­i botol infus pasien. man aku weruh bordhiran jeneng ana seragame. Sriyono, Pas aku metu mbukak lawang, aku kaget dene neng ngono arane. Aku mikir bokmenawa kuwi veteran sing isih cedhak cendhela kamare pasien ana blangkar (kereta kang- mongkog karo perjuwangane biyen satemah isih seneng go nyurung pasien) nyladhang lan isi wong sing lagi turu nganggo seragame senajan wis ketok buluk, blad­ hus lan ngorok sajak kepenak banget. Nek daktamatke kok kaya njepluk. Serdhadhu aran Sriyono kuwi mlakune pincang, dudu pasien sing nunggu dipindhah kamar utawa arep di- sajake pancen nemu alangan kang njalari sikile pincang. gawa kanggo pemeriksaan sing luwih intensif amarg­ a ora Alon anggone mlaku lan ilang neng pengkolan lurung. ana perawat siji-sijia neng kono. Aku banjur bali ana ruwang dhinesku. Daktiliki kanthi mbukak kemule kok sajak nyalawadi. Udakara jam telu esuk, pasien usus buntu sing dakru- Raine pucet, nganggo serag­ am tentara sing katone wis mat bengok-bengok. Bojone bingung ora karuwan. Pasien lawas banget kaya jaman pilem-pilem Janur Kuning utawa ngomyang karo mendelik-mendelik. Purwoko bi­ngung Serangan Fajar. “Wah kok kaya ra beres,” aku omong sa- Kasambung kaca 42 >>> 28 Volume II No. 01 | Juni 2022

PENGALAMANKU Payunge Padha Mabur Rampung nyelehake suket akehe sakranjang ing panjaluke Pak Muslih. Sore kuwi Pak Muslih duwe hajad dhuwur kandhang wedhus, Pak Karto terus eng- yakuwi sokuran kanthi wujud kendhuri kanthi ngundang gal golek andhuk kanggo adus. Sore kuwi Pak tangga teparo sa-RT. Wujud sokuran saka Pak Muslih kuwi Karto anggone ngarit suket neng bulak sawah Krajan lagi minangka tandha sokur marang Alah SWT sawise putrane oleh sakranjang. Dheweke terus age-age mulih, sebab su- yakuwi Nurminingsih lulus anggone melu tes guru liwat wasane wis mendhung peteng kaya-kaya udane arep eng- jalur PPPK. Nurminingsih anggone ngabdi minangka Guru gal tumiba kanthi udan deres. Saliyane mendhung peteng, Tidak Tetap (GTT) ing SD Melati suwene wis sewelas taun. uga dibarengi karo angin kang saya suwe saya santer. Nalika ana pengumuman anane tes guru PPPK, dheweke terus melu lan lulus. Lagi rong minggu kapungkur Nurmi­ Satemene awan tekan sore kuwi, Pak Karto anggone ningsih nampa Surat Keputusan (SK) minangka guru tetap ngarit kudu oleh suket kang akeh, paling ora rong kran- saka pamarentah kanthi liwat jalur PPPK kasebut. jang kanggo makani wedhuse cacahe telu. Sebab esuke dheweke, arep melu vaksinasi sing kaping telu ana ing ka- Sore kuwi udane tansaya deres dibarengi karo angin lurahan. Kegiyatan vaksinasi tahap kaping telu kuwi wajib kang santer. Angin kang saya santer kuwi arahe saka lor dieloni dening kabeh warga ing kono. mangidul ngliwati platarane Pak Muslih. Maneka warna payung kang selehake ana ing tritisan, emperan utawa Swasanane ing Bulak Krajan kang maune panas lan terase omahe Pak Muslih padha mabur mangidul. Merga cerah kuwi, ora suwe malik dadi peteng. Mendhung kan­ angine santer, maneka warna payung kuwi padha mabur dhel lan dibarengi sumilire angina kang saya santer, wong- kagawa angina tumuju ing kebon amba duweke Pak Juma- wong kang lagi padha nggarap sawah lan padha ngarit li. Payung-payung sing padha mabur kuwi ana ing man­ suket padha terus bali. Pak Karto ngerteni swasane kang dheg ing kebon, ana sing cemanthel pang wit-witan, ana mangkono uga terus enggal bali kanthi mlaku rekat supaya sing kecempung kalenan cilik lan liyane-liyane. ora kudanan. Rampung udan, putrane Bapak Muslih yakuwi Toni “Pak, iki mau Lek Pardi lagi wae mrene arep ketemu lan Aslam kabantu para tangga ing kiwa tengene enggal jenengan,” kandha Nurmi anake Pak Karto sing nomer njupuki payung-payung ing kebone Pak Jumali. Payung- loro sekolah ana ing SMP. payung kuwi enggal diselehake ing emperan lan sing pa­ dha kendhuri terus bali karo nggawa payunge dhewe. ‘Lha, ngapa nggoleki aku,” jawabe Pak Karto karo mrenahake klambine. “Wah payunge padha mabur adoh ya, Lik Kardi,“ kandhane Pak Karto marang Kardi kang mlaku bareng “Bapak kon tindak kendhuri sore iki jam lima ing mulih. omahe Lek Kardi,” jawabe Nurmi. “Iya, Pak Karto. Payunge padha mabur adoh malah “Lha kok le kendhuri ora mengko bar Maghrib wae,” ana sing keli ing kali,” jawabe Lek Kardi karo ngguyu. sambunge Pak Karto karo mapan lungguh ing teras. Saklo­ron nerusake mlakune kanthi rekat, supaya enggal tekan omah.*** “Lha mengko bar sholat Ngisak ki ana acara arisan RT ta, Pak,” jawabe Nurmi karo ngelingake Bapake, nek (Akhiyadi) arisan RT bengi kuwi mapan ana omahe Pak Muslih. Ora suwe Pak Karto enggal ganti klambi terus mangkat kendhuri. Sore kuwi ora lali Pak Karto nggawa payung warnane biru kembang merga wis wiwit grimis. Sing padha kendhuri ing sore kuwi uga padha nggawa payung sebab wis wiwit grimis cilik-cilik. Lagi wae mlaku udakara seket meter tumuju omahe Bapak Muslih, terus udan deres. Wong-wong sing arep padha kendhuren, terus padha cepet anggone mlaku kanthi payungan kang warnane maneka warna. Ana payung warnane biru tuwa, biru enom, abang, ijo lan liya-liyane kanthi uga kombinasi warna kembang kang uga maneka warna bentuke. Sawise tekan omahe Bapak Muslih, payunge terus padha diselehake ana ing tritisan, emperan lan teras. Ora suwe Pak Kaum enggal mimpin donga jumbuh karo Volume II No. 01 | Juni 2022 29

“Yen jamane Nala, wong main, PAKELIRAN Patih Reksapraja, “Ora ana nanging. utamane dhadhu ora entuk, Iki prentah! Kabeh kawulaningsun nanging saiki sawise Prabu Puskara aga, nanging yen ora bisa main dha­ kudu bisa main. Munggah nayaka­ jumeneng ratu ing Nisadha, main dhu, ora perlu ditampa. Ngerti?” ning praja, yen ora bisa main, ingsun entuk. Malah kapara wiwit prajurit pocoti kabeh. Ganti nayakaning praja apangkat jajar, munggahe mantri, bu- “Inggih,” wangsulane Raden sing pinter main. Ngerti? Wis, gage pati, nayaka, yen ora bisa main, wiwit Madukusuma. ditindakake!” sesuk esuk dipocot saka palunggu- hane. Dilereni enggone dadi priyayi. Patih Reksapraja genti munjuk Para nayakaning praja mudhune Bali dadi kawula,” ngendikane Prabu atur, “Sinuwun, menawi tatanan na- para kawula kang padha ngrubung Puskara. gari ingkang kados makaten menika papan kasukan main dhadhu, banjur lajeng kalampahan, menapa boten padha bubar. Raden Madukusuma, rayine damel risaking praja Nisadha? Awit Prabu Puskara, dumadakan sumela kados aturipun rayi dalem Raden Kacarita Prabu Nala lan Dewi atur, “Mangke rumiyin, Kaka Prabu. Madukusuma, tiyang main menika Damayanti kang wis adoh saka Dhawuh sampeyan dalem ingkang ka- wontenipun namung menang menapa kuthagara Nisadha, tindake kalunta- dos makaten menika, nama ngowahi kawon. Menawi menang boten mena- lunta kebak panalangsa, awit ora ana tatanan ing nagari Nisadha. Menika pa-menapa, nanging ingkang kawon wong sing gelem tetulung marang mangke tundhonipun namung badhe menapa boten sangsara gesang­ Prabu Nala sarimbit. Ajrih marang nyangsarakaken para kawula. Awit ipun? Ingkang makaten wau, ateges pidanane Prabu Puskara. Sing sapa tiyang main menika pethekanipun sampeyan dalem badhe njlomprong­ wani asung pitulung marang Prabu namung werni kalih, mimpang me- aken kawula dhateng jurang kasang- Nala lan Dewi Damayanti, bakal ka- napa kawon. Menawi mimpang boten saran. Temtunipun sampeyan dalem patrapan pidana pati. menapa-menapa, nanging menawi sampun priksa tuwin mireng ujaring ngantos kawon, temtu dados kere.” para pinter, ora ana dedongengane Nalika semana wancine sandyaka- wong main bakal sugih.” la. Tindake Prabu Nala lan Dewi “Mula kudu bisa menang!” tu- Damayanti tekan alas gung, yaiku manggape Prabu Puskara. Prabu Puskara gumujeng lakak- alas gedhe arungkud, peteng, akeh lakak, “Ha ha ha ha ha. Kuwi dedon- bebondhotane. Sarehning kraos kesel “Lajeng caranipun?” Raden Madu- gengan kuna, Patih. Sing ndongeng banget, wong sakloron banjur padha kusuma miterang. kuwi wong sing kalah main utawa ngaso ing sangisore wit gedhe. Kar- babar pisan ora tau main. Mula isin- sane padha arep sare ana ing kono, “Lha kok bodho temen, sira iku. ing dongeng, ora ana wong sugih am- nuli nglumpukake godhong garing Wiwit dina iki dibiwarakake, saka arga main. Nanging coba saiki was­ kanggo lemeke sare. pawiyatan utawa pamulangan kang padakna ingsun! Maune ingsun mung cendhek nganti dhuwur, pelajarane drajating Pangeran. Pangeran wae Sewengi natas prasasat padha ora ditambahi matematika main. Para sing dilairake saka garwa selir. Miturut bisa sare, jalaran tansah menggalih siswa senadyan pinter pasinaon li- paugeraning praja, ora bisa jumeneng kojuring lelakone, apesing awake, ele- yane, nanging yen ora bisa main, ratu. Nanging saiki, bareng aku pinter king pepesthene. ora kena dilulusake. Kuwi prentah! main dhadhu, nyatane saiki bisa dadi Sabanjure yen ana nom-noman sing ratu ana ing praja Nisadha.” “Sepisan maneh aku njaluk bakal ngleboni dadi prajurit ing praja pangap­ ura, Dhiajeng. Ya amarga Nisadha, senadyan pinter olah belar- “Nanging Sinuwun…….,” Patih saka tumindakku kang kleru, wasa­ Reksapraja arep darbe atur maneh. nane aku lan sliramu ngalami panan­ dhang kang kaya mangkene. Upama Prabu Puskara gage munggel ature aku ora nanggapi pangajake Dhimas Puskara main dhadhu, dakkira ora bakal nandhang kasangsaya, urip kelunta-lunta turut wana.” “Sedaya sampun kalajeng, Sinu- wun. Boten perlu dipungetuni. Same- nika ingkang baken, kula lan sampe­ yan dalem kedah tabah utawi sabar penggalihipun ngadhepi kasunyatan menika,” panglipure Dewi Dama- yanti. “Ngene, Dhiajeng. Aku welas ma- rang sliramu. Aku ora mentala ndulu kasangsaranmu. Sliramu iku atmajane ratu binathara, tansah dinama-dama 30 Volume II No. 01 | Juni 2022

Dumadakan Dewi Damayanti ambruk, ”Sinuwun suku kula boten saged kangge lumampah” dening rama-ibu, sinembah-sembah sangsara, sewu nalangsa kempal da- barengan karo Prabu Nala tumuju dening para kawula ing Widarba. dos satunggal wonten ing manah belik, reresik awak. Sawise iku, nuli Nanging saiki sliramu ngalami urip kula, menawi kula ngantos pisah kali- nerusake tindake karo milang-mi­ ketula-tula katali, nandhang kesurang- yan sampeyan dalem. ling ngupadi wowohan utawa pala surang, nusup-nusup alas, awakmu kependhem kang kena didhahar. kebak tatu kerendhet-rendhet ing eri. Kosok wangsulipun, senadyan ngalami gesang kesurang-surang Suwening suwe tindake Prabu O, Dhiajeng Damayanti. Anane nandhang lara lapa wonten madyan- Nala lan garwane tekan ing alas lelakon mangkene iki, awit saka lu- ing wana, taksih wonten ayem tuwin gung liwang-liwung, yaiku alas gedhe putku. Anggonku mbergundung remening manah kula, awit tansah banget. Adoh lor, adoh kidul. Adoh utawa nekad nggugu karepe dhewe. sinandhing sampeyan dalem. Ka- kulon, adoh wetan. Dewi Damayanti Kudune mung aku dhewe kang nga- jawi menika, menawi kula saestu katon wiwit ngrekasa tindake, jalaran lami lelakon kaya mangkene iki. Mula pepisahan kaliyan sampeyan dalem, samparane rada abuh, tur salirane Dhiajeng, becike sliramu baliya bae lajeng sinten ingkang lelados menawi kerep kerendhet-rendhet ing eri. ana ing praja Widarba. Ing papan sampeyan dalem ngersakaken dha- Senadyan mangkono, Sang Dewi ora kana sliramu bisa mukti bebarengan har? Menawi sampeyan dalem sayah, kawijil panggresahe utawa pisambate, lan wong tuwamu. Panandhang iki sinten ingkang badhe metegi?” ature kuwatir dadi penggalihane Prabu cukupa aku dhewe sing nglakoni,” Dewi Damayanti. Nala. ngendikane Prabu Nala. “Aku nelakake gedhening pana- Nanging dumadakan Dewi Dama- “Boten, Sinuwun. Ginanipun me- rima. Kaya ngono gedhening ka- yanti ambruk, “Sinuwun, raosing ba- napa kula mukti wibawa wonten ing tresnane Dhiajeng marang aku.” dan kula lungkrah sanget. Kula boten praja Widarba, menawi boten caket kiyat ngadeg, Sinuwun. Suku kula bo- kaliyan sampeyan dalem. Menggah- Bareng ngarepake wayah esuk, ten saged kangge lumampah…….” ing tata lairipun kula lajeng ngalami Prabu Nala lan Dewi Damayanti lagi gesang makmur, nanging manah bisa sare. “Yen mengkono, ayo ngaso kula tansah sisah, awit pisah kaliyan dhisik.” sampeyan dalem. Sewu susah, sewu Byar padhang, Prabu Nala wungu. Dewi Damayanti isih sare. Bareng “Luwe sanget padharan kula, Sang Dewi wis wungu, banjur be- Sinuwun.” *** Volume II No. 01 | Juni 2022 31

­ crita rakyat Wayahe wus tengah wengi. tumuju senthong nggoleki lemari. Wayahe wis parak esuk, Jiman Turus lan Jiman terus ma- pan turu. Lagi wae arep Lemari diobrak-abrik, dhuwit lan lan Turus anggone mlaku wus kesel ngliyep dumakan keprungu swara, \"Tulung... Tulung....!\" Wong loro mas-masan kang ana dijupuk kabeh. uga ngantuk. Katon ing pinggir dalan kaget, gregah mlayu metu, meh tubrukan karo Pak Kang Blarak kang turah wani kuwi ana kencar-kencar diyan senthir. Je- Soma lan Mbok Soma sing mlayu saka njero. nglawan, nanging rampog iku jebul bul omah cilik ana emperane. \"Ngendi kae, Pak?\" Mbok \"Aku ora kuwat, Rus. Soma takon karo mlayu. Sendhang Kalirondo Leren kene dhisik,\" kan­ Ngoyak dhane Jiman. \"Kowe rasah melu wae, \"Iya, Kang. Aku ya Mbokne!\" Mbok Soma man­ ngantuk lan kesel banget,\" dheg. Pak Soma, Turus, lan Brandhal sumaure Turus banjur uluk Jiman mlayu ngidul marani salam. Nanging bola-bali penere swara. Krungu wong kula nuwun, ora ana sing nangis karo swara pating nyauri. Sajake omah su- gedebug. Turus, Jiman, lan wung. Wong loro banjur Pak Soma mlayu ngener arahe swara. Tekan nggo­ nggloso ing jogan emper- ne, ana wong wadon na­ ngis karo bengok-bengok bi­ an. Merga saking kesel ngung merga bojone klenger diajar rampog. Anake lanang lan ngantuke, wong loro sing wus jaka digawa lunga sawise kalah tandhing. Ana langsung leees, turu angler. sawetara wong sing tuneka patung brudhul ing kono. Tangi-tangi keprungu swara \"Nika brandhale!\" pambengoke Allahu Akbar-Allahu Akbar. karo nudingi arah kulon. Jiman lan Turus kaget weruh ana wong lanang Eny MS Ana wong kakung-kakung lima lan wong wadon sing nganggo katon padha ngibadah. klambi kuning mlayu banter. Sing dinggo turu jebule pa- \"Warikuning...?!\" pambengoke Turus lan Jiman meh bareng. Pak 4 pan ngibadah. Soma lan sawetara wong-wong \"Owalah, Iki ta sing lanang padha mlayu ngoyak bran­ dhal kuwi nanging Turus lan Jiman jenenge langgar?\" aloke Tu- ora wani. Wong loro banjur nulungi sing klenger yaitu Kang Blarak digo- peng-pengan. Pitaya, anake lanang rus. tong mlebu omahe. kang turu ingin kamar mburi tangi \"Aku ya lagi ngerti iki,\" sumaure \"Larah-larahe pripun wau, Mbok?\" pitakone Jiman. Ana suwara gregah krungu simboke bengok- Jiman. Ewo semono wong loro ora wong tekon maneh ing kono. Jura- gan endhog kuwi banjur nyaritakake bengok lan swara regejegan. Ora mingset, kepara nedya takon ma- kedadeyan kang nembe wae dila- koni. Nalika kabeh padha turu, ujug- nganggo suwe, rampog mau mlayu rang wong-wong kuwi. Bareng wus ujug keprugu swara wong nothok lawang. Bareng dibukak dening metu nggawa bandha saka lemari. padha rampung anggone salat lan Kang Blarak, ana wong loro mlebu omah lan ngunclug tanpa suba-sita Kang Blarak lan anake kang wus dzikir, wong-wong sing ngibadah jaka diwasa kuwi ngoyak, nanging mau netu memoni Turus lan Jiman. tekan latar jebul ana kancane sing Wong sakloron banjur nepungake, nampani. Uga ana wong wadon sing asale, uga ancase lelungan nganti katone komand­ hane. Kang Blarak keturon ing langgar kono. lan Pitaya diajar nganti babak bund- \"Wah keleresen, Ki Sanak. Pan- has. Kang Blarak ambruk ing lemah, jenengan sampun kepanggih piyayi Pitaya kang wus kalah kuwi dibanda, ingkang njenengan padosi,\" Mak digawa lunga. Krungu cerita meng- dheg, Turus lan Jiman krungu tetem- kono, Jiman lan Turus pandeng- bungan kuwi. pandengan. \"Emmh, pripun?\" pitakone Tu- \"Genah Warikuning iki, Kang,\" rus. kandang Turus. \"Nika Raden Tunjung Seta, mu- \"Iya cetha. Arep kanggo upacara ride Syeh Maulana Maghribi,\" kan­ malem wulan purnama,\" sumaure dhane salah sijine wong kuwi karo Jiman. Wong loro sangsaya geme­ jempole ngarahake ing piyayi sing dheg, banjur pamit arep nerusake isih ndonga. Sanalika Jiman lan Tu- laku tumuju lor pesisir. rus kaget campur seneng tanpa ki- 32 Volume II No. 01 | Juni 2022

“Aku ora kuwat Rus, leren kene dhisik,” kandhane Jiman. nira. Ora suwe piyayi sing mau dadi wongan kang tumindak culika iku,\" wektu salat, Raden Tunjung Seta imam kuwi metu. Pasuryane bagus, ngendikani Raden Tunjung Seta. Sa- ngajak salat muride kuwi. Jiman lan resik, isih mudha taruna. Netrane wise sawetara wus omong-omong­ Turus kang durung ngerti babar nyunarake ngelmune. Waskitha, an, Jiman lan Turus diajak mlebu pisan ngenani salat, uga melu arepa digdaya. Wong loro nyalami kebak omah prasaja nanging jembar ing mung rubuh-rubuh gedhang, kepara kurmat lan matur yen kepengin dadi kidul langgar. Ana ing kono Turus omong-omongan barang. Kanthi muride. Turus ora wigah-wigih nyari- lan Jiman diajak wedangan, adus, alus lan Wicaksana, Raden Tunjung takake apa kang kedadeyan ing de- nuli sarapan bareng. Sawise siyaga, Seta nerangake lan paring tuladha sane bab polah trekahe Warikuning. Raden Tunjung Seta ngajak ngoyak kepiye carane salat. Jiman lan Turus Raden Tunjung Seta lan wong pitu para brandhal kuwi. Sing diajak manut, jer ancase meguru marang pendhereke jebul ora kaget, amerga mung Jiman, Turus lan pendhereke panjenengane. wus ngerti. Kaanggep wis cukup mung loro. ngelmune, Raden Tunjung Seta di­ Wus sedina anggone padha dhawuhi Syekh Maulana Maghribi \"Lho, napa kecandhak Raden? mlaku. Wengi rumambat. Sawise kanggo nggoe­ ki lan mbrastha tu- Sampun wau dalu. Mbokmenawi salat Isya bebarengan ing pinggir da- mindake Warikuning kang wus gawe sampun bablas,\" ature Jiman. lan, Raden Tunjung Seta lan murid- gendra kanthi ngrampog, maling, muride padha nerusake laku. golek wong lanang diajak campur \"Insya Allah kecandhak, Kang,\" nuli dipateni dialap jantung lan atine ngendikane Raden Tunjung Seta. Tekan tengah bulak, katon ana kareben awet ayu lan tambah kasek- \" Kanthi petungan, saiki durung regemeng-regemenge wong lungguh tene. cepak wulan purnama, mesthi wae ing gubug pinggir kalen. Raden Tun- bisa mandheg-mandheg. Yen wis jung Seta ngajak marani. Sadurunge \"Menawi mekaten kaleresan, nyrepeg wulan purnama, bisa lang- tekan, Raden Tunjung Seta kaget Raden,\" ature Jiman. sung bali,\" ngendikane klebu ngakal. dening pambengoke Jiman kang Kabeh manut, ndherek pangajake . dikepruk wong saka mburi. \"Iya, aku uga uga muji sokur dene ketemu dalan kanggo nggoleki pa- Raden Tunjung Seta lan para (Ana candhake) pendhereke budhal. Yen manjing Volume II No. 01 | Juni 2022 33

crita landhung 4 ndhongkol. “Ya, wis aku tak nerusake ang- MendHung gone nyusun acara kanggo mengeti Peteng Dening Akhiyadi Hari Kartini suk Senen,” sambunge Kanthi meneng lan tetep was- Narti meneh. Dene Toni uga terus pada, Doni terus ngawasi Ora suwe tangan tengene Doni terus lunga saka papan kono saperlu nerus­ polah lan tingkahe Budi lan nggegem kanthi kenceng. Ora sa­ ake anggone nyulaki cendhela ing Narti anggone padha rembugan ing dhar lan sengaja tangane Doni terus sisih njero. meja sisih buri. Nalika ditakoni Toni ngantem lawang kelas kuwi kanthi sawise ngerti ngapa Doni ana ing pa- sero. “Praaaak”. Krungu jawabane Narti kuwi, pan cedhak lawang kelas enem kuwi, atine Doni malah saya panas lan Doni mung semaur menawa ora ana Toni sing lagi nyulaki jendhela mangkel. Sebab Narti lan Budi ang- apa-apa lan mung niliki lawange kelas neng sisih njero ora adoh saka Doni, gone rembugan mesti saya suwe. Apa kuwi reget apa ora. Nanging sejatine, terus marani. meneh ngerteni sakloron padha asyik atine Doni tansaya mangkel, pa- ana meja buri padha rembugan kang- nas lan dhongkol ngerteni Budi lan “Ana apa Don?” pitakone Toni go nyiapake acara ing dina Senen Narti padha asyik anggone rembugan kanthi kebak pitakonan karo nggawa kuwi. Atine Doni ora trima menawa nyiapa­ ke susunan acarane,lan liya-li- sulak warnane ireng. antarane Budi lan Narti tansaya suwe yane kanggo acara puncake pengetan saya raket saben dinane ing sekolah­ Hari Kartini ing sekolahane kang arep “Ora papa kok,” jawabe Doni an. Sebab Doni dhewe kanthi me- diadani ing dina Senen. kanthi cekak. neng uga duweni rasa kang simpatik lan seneng marang Narti. Mung Doni Ngerteni Narti lan Budi padha ng- “Ana apa Mas Doni?” pitakone dhewe ora wani terus terang, lan ora guyu kanthi seneng sasuwene rem- Narti karo noleh tumuju lawang kelas wani nyedhaki Narti. bugan, atine Doni tansaya panas enem sawise krungu swara lawang di- lan mangkel. Kanthi waspada, Doni antem. Doni ngrumangsani menawa terus nginjen lan ngematake Budi lan ing kelase, dheweke ora pinter lan Narti saka amping-amping lawang “Mung kepleset ing ngarep la- kad­ hang-kadhang malah sok gawe kelas enem. Budi lan Narti tansaya wang, terus arep tiba,” jawabe Doni rame ing kelase. Beda karo Narti asyik anggone rembugan. Kadhang- sacekele. lan Budi, sakloron dadi bocah kang kadhang karo ngguyu kanthi seneng. pinter ing kelase lan padha disenengi “Oo… ya wis. Takkira Mas Doni dening kanca-kancane. Budi lan Nar- tiba neng ngarep lawang,” sambunge ti dadi bocah kang padha luwes lan Narti. gampang anggone padha srawung marang sapa wae. Dina Setu kuwi “Ora tiba kok. Mung kepleset lan anggone padha nyiapake papan sirahe kena lawang” jawabe Doni lan ugarampene kanggo puncake kanthi rasa ati kang isih mangkel lan pengetan Hari Kartini tekan sore. Kabeh panitia terus padha pamit marang Pak Kartono. Budi lan Narti anggone pamit keri dhewe. Sebab nglaporake sakabehe marang Pak Kartono minangka kepala sekolah ing kono, menawa kabeh wis rampung lan siap kanggo dina Senen. **** Puncak pengetan Hari Kartini kang diadani ing sekolah kuwi mlaku kanthi lancar lan semarak. Kabeh acara kang disusun dening Narti lan Budi, bisa mlaku kanthi becik. Wi- wit acara pambuka, sambutan ketua panitia kang diwakili dening Budi lan sambutan saka Kepala Sekolah Ba- pak Kartono sarta inti 34 Volume II No. 01 | Juni 2022

pengetan Hari Kartini kang di- Doni terus thenguk ana thenger- langit kuwi terus mlaku ngalor kan- wenehake dening Ibu Eny Suryani thenger ana ing serambi mesjid kang sarta acara pentas seni saka para mapan ing sisih lor kulon saka sekolah thi alon bebarengan karo angina siswa kelas siji tekan enem bisa mlaku kasebut. Ing atine mangkel banget, kanthi rancak lan nyenengake. Apa ngapa antarane Budi lan Narti malah saka kidul. Mendhunge peteng kan- meneh Narti kang tugase minangka tansaya raket sarta mesra banget ing Pembawa Acara (MC) bisa nindakake wektu-wektu pungkasan iki. thi alon terus mlaku ngalor kagawa tugase kanthi becik lan nyenengake. Ora disengaja, tangane terus bareng karo mlakune angin. Doni Maneka warna pentas saka siswa ngantem lawang serambi mesjid kan- saka kelas siji tekan enem, terus nyawang mlakune mendhung bisa mlaku kanthi becik. Ing thi makaping-kaping. Kaya-kaya sing antarane yakuwi maca gurit diantemi kuwi si Budi. Saya suwe peteng kuwi, sinambi teturon neng kathi maneka warna thema, atine Doni saya mangkel, sawise klebu tema perjuangane krungu Budi lan Narti anggone maca serambi mesjid. Angine terus mlaku RA Kartini, maneka warna gurit liwat corong kang dipasang tari-tarian, deklamasi, maca ana ing njobo pojok kelas enem. Ora ngalor kanthi ajeg, bebarengan dongeng, gerak lan lagu lan suwe Doni terus teturon ana ing se- liya-liyane. Dene acara pung- rambi mesjid lan sikile diselonjorke karo mlakune mendhung. kasan kanthi ngedhum hadi- munggah ing tembok. Jobin keramik yah maneka warna lomba serambi mesjid kang warnane putih Mlakune mend­ hung tansaya kang diadani dening sekolah kuwi krasa anyep, ndadekake atine kasebut kang dipasrahake adoh mangalor. Ora suwe, dening Bapak Kartono. Doni kang sakawit mau panas lan mangkel lan ndhongkol dadi anyep swasanane langit dadi pad- Sadurunge acarane ditu- uga, wis ora kaya mau meneh. Rasa tup lan dipungkasi, diwacakake gurit mangkele, suwe-suwe ilang lan atine hang meneh. Mendhunge dening Narti lan Budi. Anggone maca wis anyep ora nesu maneh. gurit ing panggung kanthi bareng peteng saya suwe terus il- antara Budi lan Narti, mung anggone Sasuwene Doni teturon ana maca gurit kuwi gentenan. Rampung ing serambi mesjid, dheweke terus ang mlaku mangalor. Pung- maca gurit, acarane terus dipungkasi nyawang neng langit. Swasanane kanthi donga bebarengan kang di­ ing langit katon padhang jingglang kasane mend­ hung peteng pimpin dening Budi minangka ketua sarta panas. Ora suwe, swasanane panitia lan kaampingi dening Narti langit kuwi malik dadi rada peteng. kuwi ilang saka papan kono, minangka seksi acara. Ana mendhung peteng kang teka saka arah kidul mangalor. Saya suwe sebab kasaput angin saka Wiwit Budi lan Narti munggah ing khahanane langit tansaya peteng. panggung arep maca gurit minangka mendhunge peteng lan kandhel teka arah kidul mangalor. Papan acara kang pungkasan, atine Doni ing papan kono. Kahanane langit ing saya panas lan mangkel. Doni kang kono malik dadi mendhung peteng, kuwi wis malik da i minangka dadi seksi perlengkapan kaya-kaya udan deres arep enggal kabantu Toni lan panitia liyane kang tumiba ing bumi. pa­dhang lan panas, kaya thenguk ana meja buri dhewe, terus ngadheg. Ora suwe Doni terus metu Ora suwe mendhung peteng ing mau meneh ora ana mend- saka papan kono, sawise ngerteni Budi lan Narti ngadeg adhep-adhep­ hunge. Ngerteni kahanan an arep macakake gurit. kuwi, atine Doni dadi seneng lan “Arep nondi Don?” pitakone Toni kang jejer karo Doni. sumringah. “Arep metu dhisik neng kamar Ora suwe Doni terus tangi. buri,” jawabe Doni karo nggeblas metu. Dheweke terus raup ana ing papan Satemene Doni ora tumuju me- wudhu. Rampung raup, ati lan pikire nyang kamar buri. Anggone metu saka papan kuwi merga atine Doni Doni dadi anyep lan ora nesu me- saya panas, mangkel sarta ndhongkol, ngerteni Budi lan Narti tansaya raket. neh sarta rasa emosine dadi ilang. Dheweke terus tumuju ing panggung meneh lan ngepasi acarane wis ram- pung. Para wali murid lan siswa sarta pengurus komite sekolah terus padha bubar bali tumuju omahe dhewe- dhewe. Dene kabeh panitia terus padha foto bareng ana ing panggung bebarengan karo bapak lan ibu guru. Rampung padha foto bareng, terus padha nindakake sholat Luhur kanthi berjamaah ing mesjid kanthi imam Bapak Kartono. Rampung sholat Luhur, Ba- pak Kartono weling marang kabeh panitia, supaya anggone kerja bakti bongkar panggung sawise rong dina. Sebab panggung kuwi arep dienggo foto bareng para siswa karo gurune saka kelas siji tekan kelas enem. Dene jadwal kapan wektune anggone foto bareng, dipasrahake marang Budi lan Narti kabantu dening panitia li- yane.*** (Ana Candhake) Volume II No. 01 | Juni 2022 35

WACAN BOCAH ꧁ꦮꦕꦺꦤꦴ� ꦕꦃ꧂ Wacan Bocah ꧋ꦏꦚꦭꦶ� ꦭ� ꦪꦶ ꦤ�ꦶꦩꦺꦒꦺꦩꦴ� ꧉ꦁ Kancil Kaliyan Sima Gombang ꧋ꦏꦕꦫꦺꦶ ꦪꦴꦱꦩ� �ꦃꦲꦏ� ꦚꦶ�ꦭꦫ� ꦩ� ꦂꦒꦶꦏꦭꦸꦤꦭ� ꦸꦤ�ꦢꦸꦩꦸꦒꦶ Kacariyos lampahipun Kancil ꦮꦤꦮꦱ꧈ꦤꦺ�ꦼ ꦒ�ꦴꦤꦤ�ꦼ �ꦧ ꦠꦱꦁ ꦏꦭꦁꦏꦲꦸꦁ ꦒꦫ� ꦏꦁꦸ ꦢ�ꦔꦽ maring margi kalunta-lunta dumu- ꦧꦃꦲꦧꦶ ꦺꦫꦴꦔꦁ ꦭ�ꦼ �ꦺꦲꦴꦫꦶ꧈ꦢꦭꦼ �ꦥꦶꦪꦏꦺ� ꦢꦴꦱ�ꦶꦤꦶꦒꦏꦂ gi wanawasa, kandheg wonten ꦭꦃꦶ ꧉ ꦏꦚꦶ�ꦭꦶꦔ� ꦃꦲ�ꦩꦤꦃꦧꦺꦝꦺꦏꦤꦺ�ꦼ ꦭꦴ� ꦤꦤ�ꦼ ꦲ�ꦺꦠꦔꦃ prabatang sakalang-kung agěng ꦲ� ꦥ�ꦧꦠꦠꦁ ꦼꦔꦃꦲ�ꦧꦺꦫꦴꦔꦁ ꦤꦭ�ꦼ ꦺ� ꦲꦴꦫꦶ꧈ ꦭꦗꦥ� ꦺꦢꦴꦱ�ꦂ rungkat angrěbahi barongan ꦒ꧈ꦶ ꦲꦱꦁ ꦭ�ꦭꦫꦂꦸ ꦩ� ꦤꦫꦶ� ꦲ�ꦏꦠꦁ ꦮꦸ ꦸꦃꦺꦮꦴꦤꦤ�ꦼ �ꦧꦠ꧈ꦁ ꦏ děling ori. Deling piyak kados ꦚ�ꦭꦶ �ꦺꦕꦴꦭꦺꦠ�ꦴꦺꦭꦴꦠ꧀ ꦱꦤꦼ ꦩ� ꦤꦃꦲꦥꦶ ꦸꦤ�ꦶꦏꦤ � sinigar kalih. Kancil bingah ing ꦏ�ꦺꦁ ꦒꦤ�ꦤ�ꦺꦏꦕ꧈ꦱꦉꦱꦁ ꦪꦃꦭꦗꦔ� ꦲꦧꦸ � ꦱꦤꦏꦊ manah badhe kenděl ing ꦺꦱꦴꦤ�ꦤꦏ� �ꦺꦫꦺꦫꦺꦁ ꦒꦴꦠꦤ� ꧀꧈ těngahing prabatang tengahing ꧋ꦱꦶꦩꦺꦒꦴꦺꦩꦴ� ꦭꦁ ꦩ�ꦃꦲꦥꦶ ꦸꦤ�ꦩꦸꦒꦶ ꦔ�ꦶꦏꦸ꧈ ꦱꦩꦸ ꦉꦼ ꦥꦚ� �ꦶ barongan deling ori, lajeng pados ꦺꦭꦴ� ꦤꦤ�ꦼ �ꦁ� ꦥꦒ� ꦏ�ꦤꦶ ꦒꦁ ꦶꦃ ꦔꦤ � ꦏ�ꦺꦫꦺꦫꦁꦺꦒꦴꦠ�ꦤ꧀ margi, angsal suluring mandira ꦱꦶꦩꦊꦒꦩꦤꦃꦲꦶꦥꦤꦸ ꧀ ꦺꦢꦺꦤꦏꦚꦶ�ꦭ�ꦤꦤ� �ꦤꦏ�ꦼ ꦼꦺꦥ� ꦩ ingkang tuwuh wonten praba- ꦺꦮꦴꦤ꧀꧈ ꦱꦩꦶ ꦭꦗꦲ� ꦁꦺ ꦒꦴꦿ ꦱꦺꦫꦴꦱꦲꦢꦩꦭꦼ ꦺ� ꦒꦠ�ꦥꦶ ꦸ ꦤ� tang. Kancil acolatcolot sěněng ꦚꦶ�ꦭ꧀ ꦠꦔꦶꦲꦒꦫꦸ ꦒꦥ�ꦤ꧀ ꦱꦩꦸ ꦉꦼ ꦥ�� ꦔꦤꦥ� �ꦩ� manahipun pikantuk panggenan ꦤꦶ�ꦥꦤꦸ ꦒ� ꦤꦶꦱ� ꦩꦶ ꦺꦒꦴꦺꦩꦴ� ꦁ꧈ ꦠꦼꦭꦱ�ꦤꦃꦲꦶꦥꦤꦸ ꧀ ꦲꦗꦲ� ꦔꦼ sae. Sarěng sayah lajeng ngaub, ꦩ�ꦏꦏ� ꦤꦼ ꦠꦩꦼ ꦁꦱ� ꦩꦸ ꦢꦤ꧈ꦠꦩꦼ ꦲꦁ� ꦶꦥꦤꦸ ꧀ ꧇ ꦔꦺꦼ ꦒꦠ�ꦼꦺꦒ wusana kalěson ngantuk are- ꦠ�ꦶꦺꦮꦴꦠꦁ ꦸꦫ꧈ꦸ ꦔꦁꦺꦒꦴꦲꦒꦁ ꦼꦺꦫꦴ꧉ ꦲꦥꦥꦝꦧꦕꦼ ꦏꦶ � ꦺꦲ renggotan. ꦺꦏꦴꦺꦮ꧈ ꦩꦕꦺꦤꦴ� ꦺꦩꦴ� ꦁ꧉ ꦮꦃ꧈ ꦩꦶ ꦠꦏꦿ ꦸꦱꦶꦗꦏꦶ ꦪꦶ ꦩꦶ ꦁꦏꦸ ꦼ ꦤ�ꦼ ꦺꦭ꧈� ꦲꦒꦺꦮꦏꦺꦗꦺꦤ�ꦫꦔ� ꦤꦲ� ꦭ ꦱ꧀ ꦲꦭꦺꦱꦴ� Sima Gombang lampahipun ꦺꦏ�ꦴꦫꦲꦤꦩꦕꦤ꧀ ꦲꦶꦪꦧꦏꦭ�ꦭꦶ ꦏꦁ ꦏꦼ ꦮꦸ ꦁꦸꦺꦔ꧉ dumugi ngriku, suměrěp Kancil wontěn ing pragak pinanggih ngantuk arerenggotan. Sima lěga manahipun dene Kancil kantun anděkěp kemawon. Sima lajěng anggrosa-rosa adaměl ka- getipun Kancil, tangi aguragapan. Suměrěp ing ngandhap sampun dipuntěnggani Sima Gombang, tělas manahipun, ajěng ngěm- pakakěn těmbung samudana. Těmbungipun, “Ngěget-ěgeti wong turu, nganggo anggěro. Apa padha běcik bae kowe Macan Gombang? Wah, mitraku siji kiyi mung kěnděle, agawe kajěn keringaning alas. Alas kok ora ana macan, iya bakal ilang kěkuwunge. 36 Volume II No. 01 | Juni 2022

꧋ꦩꦕꦤ꧀ ꧇ ꦲꦪꦶ ꧈ ꦏꦚꦭꦶ� ꧈ ꦺꦧꦠ� ꦤꦩꦶ� ꦏ꧉ꦸ ꦺꦏꦴꦺꦮ Macan, “Iya, Kancil. Bangět ꦺꦝꦺꦮꦲꦥꦲꦪꦶ ꦥꦝꦧꦕꦼ ꦶꦏ꧀꧈ panrimaku. Kowe dhewe apa iya ꧋ꦏꦚ�ꦶꦭ꧀ ꧇ ꦱꦏꦥꦺꦤꦴ� ꦔꦩꦸꦲꦶꦪꦥꦝꦧꦼꦕꦶꦏ꧀ ꦱꦠꦂ ꦱ ꦲꦶ padha běcik? ꦏꦶꦲꦺꦏꦃꦏꦧꦼꦒ�ꦤ꧈� ꦮꦮꦸ ꦃꦸ ꦮꦸꦮꦃꦸ ꦥꦶꦪꦤ�ꦺꦼ ꦭꦏ� ꦁꦗꦤ� ꦧꦶ ꦯꦸ Kancil, “Saka pandongamu, iya ꦺꦭꦆꦩꦤꦫ� ꦲꦁ ꦏ꧈ꦸ ꦲꦏꦸꦔꦁꦺꦒꦴꦢꦶꦥꦫꦔ� ꦶꦒꦝꦸꦃꦲ ꦺꦤ��ꦴ padha běcik. Sarta saiki akeh ꦺꦩ� ꦺꦠ�ꦴꦏꦁ ꦏꦭ꧈ ꦤꦔꦺ� ꦲꦴꦫꦏꦺꦠꦴꦤ꧀꧈ kabegjanku. Wuwuh-wuwuh pi- ꧋ꦩꦕꦤ꧀ ꧇ ꦺꦏꦴꦺꦮꦏꦮꦸ ꦺꦶ ꦪꦺꦤ�ꦴꦤꦲ� ꦺꦩꦔꦶꦤ�ꦺꦏ꧈ ꦲꦠꦶ yanděle Kangjeng Nabi Sulai- ꦏꦸꦧꦚꦭꦂ� ꦭꦸ ꦸꦃꦩꦫꦤꦶ ꦥꦼ �ꦭꦤꦚ� �ꦂ ꦲꦱꦶꦃꦠꦱꦽ ꦩ� ꦫꦁꦺꦏꦴ man marang aku. Aku nganggo ꦺꦮ꧈ ꦏꦪꦺꦢꦺꦤꦏꦼꦤꦲꦮ� ꦸꦪꦁꦸ꧉ diparingi gadhuhan slompret ꧋ꦏꦚꦶ�ꦭ ꧇ ꦺꦲꦴꦫꦱꦏꦩꦺ� ꦏꦴꦺꦤꦴ꧈ ꦩꦕꦤ꧀ ꦲꦏꦸꦩꦁꦸꦺꦏꦴ sangkakala, nanging ora katon. ꦤꦱ� ꦠꦼꦩꦺꦼ ꦤꦧ� ꦺꦲ꧈ ꦺꦲꦴꦫꦔꦸ ꦫꦔꦁ ꦺꦶ ꦲꦴꦫꦔꦮ� ꦃꦶ ꦲ꧉ꦶ Macan, “Kowe kuwi yen kandha ꧋ꦩꦕꦤ꧀ ꧇ ꦲꦏꦺꦸ ꦏꦴꦏꦢ� ꦏꦶ ꦼꦥꦶꦔꦤꦶ ꦶꦱ� ꦺꦚ�ꦴꦺꦩ�ꦠ꧀ ꦏ amenginake, atiku banjur luluh ꦚ�ꦶꦭ꧈ ꦺꦧꦴꦺꦏꦴ� ꦮꦫꦃꦲ꧈ꦶ ꦺꦒꦺꦤ꧉ mari něpsu lan banjur asih ꧋ꦏꦚꦶ�ꦭ꧀ ꧇ ꦺꦧꦴꦏꦲꦪꦶ ꧈ ꦭꦃꦩꦫꦩꦭꦶ ꦮꦸ ꦩꦸꦁꦒꦃꦺ ꦩꦺ� ꦤ꧉ trěsna marang kowe, kaya dene ꧋ꦩꦕꦤ꧀ ꧇ ꦲꦶꦪꦒꦩ�꧈ꦁ ꦠꦏ�ꦭꦸꦩ�ꦠ�ꦺꦲ꧈ ꦠꦏꦼ ꦤ꧀꧈ kěna ing wuyung. ꦭꦃꦏ ꦥꦶꦺ� ꦪ꧈ ꦲꦏꦸꦤꦸꦭꦮꦶ ꦫꦃꦲꦤ꧉ Kancil, “Ora saka mengkono, ꧋ꦏꦚꦭ�ꦶ ꧀ ꧇ ꦩꦺ� ꦏꦴꦝꦱꦶ ꦏꦶ ꧀ ꦱꦲꦶꦏꦶꦭꦒꦭꦶ �ꦱ꧈� ꦺꦪꦤ�ꦽ Macan. Aku mung kandha ꦺꦔꦺꦔꦮꦶꦱꦫꦢꦔꦺꦪꦴꦩ꧀ ꧇ ꦠꦏꦫ� ꦃꦲꦶ꧉ satěměne bae, ora ngurangi ora ꧋ꦭꦃꦱꦲꦏꦶ ꦶꦮꦱꦶ ꦮꦪꦃꦺꦲ꧈ ꦱꦫꦺꦠ�ꦲꦭꦶ ꦠ�ꦺꦠꦺꦩ�ꦭ� ngluwihi. ꦲ�ꦱꦭꦼ ꦤ� ꦥꦒ� ꦫꦼ ꦶꦠꦲꦏꦶ ꦶ꧈ ꦩꦺ� ꦏꦴ ꦺꦪꦤ�ꦤꦲꦔꦶꦤꦏ�ꦼ ꧇ Macan, “ Aku kok dadi kěpingin ꦺꦏꦴꦺꦮꦫꦏꦚ� �ꦂꦧꦱꦶ ꦺꦚ�ꦴꦩꦺ ꦥꦠ� ꧀ ꦮꦱꦶ �ꦫꦪꦶ ꦱꦺꦝꦭ bisa nylompret, Kancil. Bok ꦠꦏꦝ� ꦸꦤ��ꦺꦱꦴꦠꦺ� ꦫꦴꦥꦗꦸ ꦶꦪꦤ�ꦔꦸꦤꦲꦁ� ꦔꦤꦶ ꧀꧇ ꦕꦺꦼ ꦩ�꧈ kowarahi, gene.” ꦕꦺꦼ ꦩ�꧈ꦔꦸꦤꦁ� ꦧꦫꦠ�ꦺꦼ ꦝ꧈ꦠꦏꦫ�ꦶ ꦶꦩꦺ� ꦥ꧈ ꦺꦧꦱꦸꦏꦮ ꦺꦒ꧉ Kancil, “Bok iya, lah, mara ꦕꦩꦼ �꧈ ꦕꦩꦼ �꧈ ꦔꦤꦸ ꦧꦁ� ꦫꦠꦮ� ꦺꦢꦴ꧈ꦠꦏꦫ�ꦶ ꦩꦶ ꦺꦢꦴꦔ꧈ ꦺꦧ miluwa munggah mrene.” ꦱꦏꦸ �ꦱ꧉ Macan, “Iya gampang, tak ꧋ꦺꦧꦴꦠꦼꦤ�ꦤ�ꦮꦱꦶ �ꦔꦲꦸ ꦔꦤꦶ ꦶꦢ� ꦢꦶ ꦩ�ꦼ �ꦃꦧꦺꦫꦴꦔꦁ ꦤꦭ�ꦼ �ꦺꦲꦴ malumpat bae, tekan. Lah ꦫ꧈ꦶ ꦢꦭꦼ �ꦒꦼꦒꦫꦼ ꦶꦠ�ꦺꦤ�ꦧꦃ ꦚꦥꦼ ꦠꦶ �ꦶꦭꦠꦶ�ꦥꦸꦤ�ꦶꦩ kapriye, aku nuli warahana.” Kancil, “ Měngko dhisik, saiki lagi lingsir, yen srěngenge wis rada ngayom : tak warahi.” “Lah saiki wis wayahe, sarate ilatmu tempelna ing sělaning pring gěritan iki. Měngko yen ana angin těka : kowe rak banjur bisa nylompret. Wis kariya sadhela tak mudhun singsot karo pujiyan angundang angin: Cěmpe- cěempe, ngundang barat gědhe, tak kirim tape, besuk wage. Cempa-cempa, ngundang barat dawa, tak kirim donga, besuk Pasa” Botěn antawis dangu angin midid němpuh barongan děling ori, dě- ling gěgěritan obah nyěpit ilati- pun sima gombang, sima kraos sakit angro dhawah ing barong- Kasambung kaca 39 >>> Volume II No. 01 | Juni 2022 37

CRITA REMAJA Ngluru Kencana Macan Malaya Dijarwakake saka crita: MENGUAK MISTERI PROJECT GOLDEN LILY Wis pirang-pirang taun desa Dening Daniel Daniswara yane kudu luru suket, uga kudu luru Sigra ing Karangasem Dini lan Tirta dhewe dudu seka banyu saka papan liya. namp­ a matumpa-tumpa kulawarga sing kekurangan, amar­ pageb­ lug. Lemah subur malih dadi ga bapakne lurah neng desa kono. Yen miturut pedhandhe ana ing cengkar. Mangsa udan sasat ora ko- Dhasar biyen-biyene ya turun wong Pura Agung, anane desane Dini lan manan tlethike. Nganti pok-e saiki sugih tur ya mangan sekolahan. Putu Tirta kuwi kasempyok maneka warna katerak pageblug sing kaya-kaya ora Ardana, kakange Dini sing mbarep, alangan lan apes ya awit ilange sa- ana enteke. Warga desa sing wis urip uga kasil nyambut gawe dadi pelaut weneh totem saka pura desa. Dini lan sarwa kekurangan, isih ana kapal cruiser utawa pesiyar sing Tirta mesthi wae bingung, amarga kudu sengsara amarg­ a pe- nyakit kang uga durung di­ bayare ya ora sithik. Nanging embuh papan ing desane kuwi da- ngerteni tambane. kaya nampa supata, kabeh dhuwit lane angel, rumpil lan uga sing teka ana desa kuwi kaya mung sarwa kekurangan, geneya Pancen sing keterak entek tanpa guna. ana barang sing wis diju- pageblug kuwi ora mung puk saka pura desa. Ora mligi wewengkon Sigra, Dini lan uga kangmase, Tirta, ana katrangan sing gu- nanging uga papan-papan sing nggumun bab kahanan desa mathok saka pe­dhandhe liyane sanegara, malah banjur golek sisik melik, apa ta sing Pura Agung. Sajak ana uga sadonya. Kabeh ngra- marahi desane angel maju. Amarga sing disingidake. sakake lelakon sing ora yen dideleng, ora ana warga sing ke­ nyen­ engake kuwi. Nan­ ging sed. Kepara anggone nyambut gawe Beda karo kang dia- kanggone warga Desa Sig- pethele ping pindhone warga desa- lami Dini lan Tirta, ana ra, pageblug iki sasat meh desa liyane. wewengkon liyane, Aryan ngentekake bandha donya sajak serius anggone maca lan uga nyawa. Desa sing Saliyane lemahe cengkar angel artikel lan jurnal ana per- sadurunge wis sarwa ditanduri, laladan kuwi uga an­ gel pustakaan museum bab kekurangan, tinambahan lelara sing banyu. Kamangka rata-rata wong ilange bokor kencana ting- uga marahi wong-wong desa an­ gel desa kono gaweyane ngingu sato ke- galane jaman Mataram golek pangupa boga. wan, kayata: sapi, wedhus, babi lan kuna nalika dianakake ‘penggalian’ sapiturute. Lha yen mangsa ketiga, Candhi Kedulan. Ni Nyoman Ardini lan kakange, warga sangsaya abot gaweyane. Sali- Miturut critane Mbah Lurah Made Sutirta, kang urip ana desa swargi, papane Candhi Kedulan di- kuwi mataun-taun durung tau mena­ temokake kuwi biyen sasat lemah ngi Desa Sigra ngalami kemajuwan. manak mas-masan, amarga maneka Aja kok jeneng makmur, cukup wae, warna barang-barang, wiwit saka rasane angel. Saengga wong-wong piranti mangan tekane patung lan sing uripe sekeng wis mesthi dadi dolanan bocah, kagawe saka emas, korban saka ampuhe pandhemi sing tinemu ana sangisoring lemah sawah ora rampung-rampung. bengkoke sing ora adoh saka candhi kuwi. Kamangka sadurunge pandhemi Ananging amarga biyen isih ja- ya wis ora kurang anggone padha man penjajahan, kabeh rajabrana entuk bantuwan lan uga nampa so- sing tinemu banjur kaangkut dening sialisasi bab piye kupiyane ningkatake Jepang. Jare mono arep ditliti lan kesejahteraan. Na­nging ya panggah bakal kanggo modhal gawe makmur- ora kasil ngentas­ake desa kuwi saka ing warga. Nanging nyatane kabeh kekurangane. mau ilang ngono wae. 38 Volume II No. 01 | Juni 2022

Aryan sing kuliah ana jurusan pancen kepara nyata. Nanging neng banjur mrentahake marang Yamashi- Arkeologi mesthi wae banjur kepengin Kedulan dhewe mung tinemu barang- ta supaya nyita kabeh mas-masan du- ngerti luwih jero apa sing dicritak­ barang sing kagawe saka grabah lan weke pendhudhuk utawa mas-masan ake Mbah Lurah kuwi. Apameneh perunggu. Barang sing kagawe saka kang tinemu saka tinggalan sejarah. Candhi Kedulan uga ora adoh saka emas durung tau tinemu. Aryan unjal Samangsa Jepang kalah perang, omahe. Lan seprana-seprene uga lagi ambengan dawa, “Menawa dongeng emas kuwi bakal dienggo mbangun menangi anane candhi sing kepen­ kuwi nyata, mesthine emas mau ya Jepang anyar. Kabeh emas kuwi ora dhem 7 meter ana ngisor sawah lala- kudune ana.” kena dikapalake ana Jepang, nanging dan desane. disingidake ana sadhengah papan ing Aryan terus ‘nyekrol’ mouse kom- lemah jajahane. Ya bab kuwi uga sing marahi Ar­ putere lan ana saweneh jurnal kang yan banjur kepengin sinau arkeologi, narik kawigatene. Ana tulisan asesi­ Kabar sing keprungu, nalika Ya- supaya bisa melu ngleluri tinggalane rah “Jendral Tomoyuki Yamashita Ti- mashita wiwit ngerigake pasukane leluhur lan uga bisa miyak misteri was ana ing tiyang gantungan kanthi seka Cina, Korea, Burma, lan Mala- lemah Swarna sing dipindhahake nggawa wewadi bab emas Asia lan ya, tekane Indonesia kabeh emas sing ana tanah Jawa ing jaman Syailen- Malaya kang disingidake”. Mripate ana diangkut lan disingidake. Aryan dra nyekel panguwasa. Dadi wis Aryan sasat ora kedhep maca tulisan unjal ambegan. Ora mokal emas saka samesthine ora nggumunake yen kuwi. Isine jurnal uga ngedab-edabi. jaman Syailendra uga salah sijine ba- akeh tinggalan arupa mas picis ra- Jantunge Aryan rasane kaya tam- rang sing dirampas Yamashita nalika jabrana, nanging nyatane emas kuwi bur sing diunekake seru. Ambegane semana. durung tau tinemu ana wewengkon ngos-ngosan. Kedu utawa Kewu sing dadi laladane Aryan tangane nggegem Kuwat. Kraton Syailendra. Jurnal kuwi ngandhakake menawa “Emas kuwi kudu ketemu, lan bali samangsa penjajahan Jepang, Per- neng bumi Kedu. Bhumi Sanjaya lan Amarga Kedulan uga tinggane dana Mentri Hideki Tojo uwis duwe Syailendra.” Janjine ana ing njero ati. wangsa Sanjaya lan Syailendra, firasat dene Jepang ora bakal unggul *** mesthine dongeng bab emas kuwi yuda ing wektu kang suwe, satemah (Ana candhake) ꦺꦒꦴꦩꦁ꧈� ꦱꦩꦶ ꦏꦿꦺꦲꦴꦱ�ꦏꦶꦠ�ꦁꦺ ꦒꦿꦴꦝꦮꦃꦲꦧ� ꦺꦫꦴꦁꦔ >>> Sambunge kaca 37 ꦺꦤ�ꦴꦫ꧈ꦶ ꦱꦏꦺ� ꦫꦴꦱꦤꦥꦶ ꦤꦸ �ꦁꦺꦒꦤꦥ�ꦶ ꦸꦤꦢ� ꧇ꦶ ꦲꦭꦶ ꦠ�ꦶ ꦺꦒꦴꦩꦁ꧈� ꦱꦶꦩ ꦏꦺꦿ ꦲꦴꦱ�ꦏꦶꦠ�ꦁꦺ ꦒꦿꦴꦝꦮꦥꦃꦤꦸ ꦲ�ꦧ� ꦺꦼ ꦝꦺꦫꦴꦠꦴꦁꦔ�ꦥ� ꦸꦕꦸꦏganen꧀iopꦧrui,nꦢbsꦤuadkꦶ� iiꦥn:giꦺꦸlaꦤtriopsꦴ� uꦗannꦃpipꦫeudꦺnhꦗoat ꦃniꦺnggꦏ- ꦔ� ꦺꦤ�ꦴꦫ꧈ꦶ ꦱꦏꦺ� ꦫꦴꦱꦤꦥꦶ ꦸꦤ�ꦺꦁ ꦒꦤꦶ�ꦥꦤꦸ ꦲꦢ� ꦶ꧇�ꦲꦲꦫꦼ ꦭꦶ ꦶ꧈ ꦠꦱꦶꦩ�ꦱꦶ ꦩꦠ� �pkeuꦔncugꦫikn,gꦲꦸ běarꦫid, a꧈Snꦚimipuanꦥꦸ saꦺmꦲrboajꦴatꦱha-�rnagjꦶꦏeah- ꦛꦃ ruara. Nyupaosi kathah-kathah ꦥꦤꦸ �ꦺꦼ ꦝꦴꦠ�ꦥ� ꦸꦕꦏꦸ ꧀ ꦧꦢꦤꦶ� ꦥꦸꦺꦤ�ꦴꦗꦃꦫꦏꦺꦛꦗꦃꦝꦃꦺꦠꦏꦏ� ꦔ� ꦚ�ꦭꦶ ꧀ ꦲdhaꦤtěꦔngꦏ� Kaꦚnciꦭ�ꦶl. A�naꦩng�ingꦺꦤKaꦱ� nꦃcꦠil ꦼꦧꦶꦃ꧈ sampun kesah tebih, botěn ꦲ�ꦲꦫꦼ ꦶ꧈ ꦱꦶꦩꦱꦩꦠ� �ꦔꦫꦲꦸ ꦫ꧈ ꦚꦥꦸ ꦺꦲꦺꦴꦧꦱ�ꦴ ꦠꦶꦏꦤꦼ ꦛꦤ� ꦃ ꦤ�ꦼ �ꦤ�ꦫkꦈanꦒtěn�ꦶꦥanꦸꦤp꧀uꦱruꦩꦶgipꦺuꦒn. ꦺSiꦩmaꦴ� ꦁꦏGoꦮmꦭꦼ - ꦱ� bang kawělas asih samargi- ꦏꦛꦃꦝꦠꦏ� ꦚꦭ�ꦶ ꧀ ꦲꦤꦔꦏ� ꦚꦭꦶ� �ꦩ�ꦱꦺꦃꦶ ꦤꦱꦱ� ꦩꦃꦒꦂ ꦠꦶꦩꦧꦼ ꦂꦒꦶꦃ꧈ꦶ꧉ margi. ꦺꦧꦴ ꦠꦼꦤꦤ� ꦤ�ꦼ �ꦤ�ꦫꦈꦒꦶ�ꦥꦸꦤ꧀ ꦱꦩꦶ ꦺꦒꦺꦩꦏꦴ� ꦕꦁꦏꦥꦸ ꦮꦏꦶ� ꦭꦼ �ꦱꦏ�� ꧇ ꦱꦫꦼ ꦠꦚ� �ꦭꦶ ꦤ� �ꦱꦏꦼ ꦂ ꦱꦶꦃꦱꦩꦂꦒꦶꦩꦂꦒꦶ꧉ ꦏꦫꦁꦔꦤꦶꦥ� ꦸꦤ ꧇ ꦏꦶ ꦦꦢꦱ� ꦱꦸ ꦱ � ꦏꦕꦸꦥ�ꦏꦶ �ꦏ� ꧇ ꦱꦫꦼ ꦠꦚ� �ꦶꦭꦤ� �ꦱꦏꦼ ꦂ ꦏꦫꦁꦔꦤꦶ�ꦥꦤꦸ ꧇ ꦏꦶ ꦦꦢꦱ� ꦸꦱ ꦱ � Kacuplik saking : Sěrat Kancil tanpa Sěkar. Karanganipun : Ki Padmasusastra (Hartoyosan) (Hartoyosan) Volume II No. 01 | Juni 2022 39

geguritan Kidung Gadhung Melati Srawung lan Kekancan Dening Sabatina SW Dening Sri Wijayati tinarbukaning penggalih anglih sumrambah pasuryan sumringah Srawung dadi bab wigati tumuju madhal pasemuwan ageng nyumping anteping lampah Sayektine ora gampang Butuh srawung lan seduluran bingahing waspa nggirahi raos luwin manah Kekancan kang prayoga kadya sakar rinonce endah ing pandulu Lamun arep srawung Kanthi duga lan prayoga ngambar arum gandanipun tumusing batos Unggah-ungguh aja lali Supaya kepenak ing rasa regining lingsem kababar singitanipun esem Eling tepa selira marang sepadha-padha sarwa sarwi edi peni damel sengsem aningali Yen krasa lara dijiwit Aja njiwit marang liyan tebihing margi caket kalampah panjurung donga basuki Jaganen resiking ati sunaring kartika rina kadya kalpika cumlorot nglorot sukma bagaskara suryaning bantala tansah lelawa kaamping mega mendhung roning sakar mawar dawah kapilut tumut runtuting lumut ngleluri budaya jawi kagem nglestantunaken budi utami kori sampun tinarbuka mahargya tigang warsa Pasbuja Kawi Merapi Sleman ing sasi November 2021 angestri lestarining budaya jawi *** SATEMENE Yogyakarta, 30 Mei 2022 Dening Budi Siswanto Parikesit ... Satemene aku ming gurit alit sajlirit Dening Damar T Larik-larikane tembung sing nora juntrung Ngetut kridha lakune angin segara Akeh Bakal tumeka ngendi aku dhewe ora ngerti SEPATU Satemene aku mung aksara kang tanpa makna Sing sinerat prasaja Dening Wangi Puspita Anggraini Nalusup mangsakala Nggugah sepi nalikane ratri Karana sepatu, aku bisa nglindhungi sikilku. Nyenyadhong idi Yen ana panas, aku ora sikilku ora krsa kepanasen. saka palilahing Gusti Yen udan, sikilku ora kena blethok kang reget. Sateme aku mung godhong garing saka pang-pang aking Yen ana ing dalan, ana sandhungan, sikilku aman. Sing kumleyang niba dadi uwuhing panggrahita Sepatu tansah siyap mitulungi sikilku. Neges marang ati sejatining urip Maturnuwun sepatuku. Ngasah mangsah tumrap kethuling panglantip Tanpa kowe, mbokmenawa sikilku kerep cilaka. Satemene aku mung reroncen aksara jroning ukara Maturnuwun sepatuku. Saka bebeg kebaking pangrasa Merga kowe sikilku sehat ln kuwat. Kang wus sayah dadi wedharing kojah Maturnuwun sepatuku. Sing mung kudu Marga kowe aku entuk mlebu kelasku. pasrah Maturnuwun sepatuku. Mring pintaning Allah. Merga kowe aku entuk mlebu kantor-kantor. Mula, bakal tak jaga apikmu. Bakal tak kumbah yen kowe kena rereget. Supaya kowe lan aku tansah sehat. Bumi Perdikan, 11 Juni 2022 40 Volume II No. 01 | Juni 2022

SANTRI LAIR SAKA DIKIR Dening Wangi Puspita Anggraini Dening Sanijo Raf Ngaji dadi kegiyatan padinan. sun lair saka dikir Tanpa kenal rina lan wengi. segara sihir lan dhemit mungkir Esuk, sore, awan lan bengi. Adoh saka kulawarga jumedhul ing tengah latar Ora dadi pepalang. sun mangan, ngrambah sakabehe gaman Kadhang-kadhang eluh mili tumetes. pirang-pirang aran kewan Kelingan wong tuwa ama ngomah. geni uga watu Nanging dadi Santri kudu siyap mental. Siyap rajin lan disiplin. mungguhing wektu Tanpa mikir rekasane awakmu. sun gedrug lemah Siyap ngudi ngelmu. mangka srengenge anyembah Siyap nampa parentahe pak Kyai. langit nylirit pindha slilit Kerja bakti ing sawah wis dadi pakulinan Kabeh mau luru ridhane Pak Kyai. sun lair saka dikir Kareben berkah manpangat ngelmu dunya lan akherat. elingana sun lair saka dikir Yogyakarta, Juni 2022 Luh ing Pereng Gunung Dening Warih Siwi Anggraeny 1990 IBU Angin sore nyempyok pulung ati Nggogrogake pengarep-arepku marang sliramu Dening Nanny Widyawati Sliramu ilang tanpa lari, lunga tanpa kandha Nyuwun pangapura sing gedhe ibu Ing pereng gunung luhku tan bisa kabendung Dene anakmu durung bisa gawe bungah mamah panjenengan Tumetes ing pasuketan nuli mili tekan kali Durung bisa gawe mongkoge wong tuwa Nut ilining wektu kang lumayu Ananging anakmu iki tansah ngudi supaya ibu tansah seneng Mbuh tekan ngendi aku ora ngerti Anakmu iki terus dedonga Muga-muga ibu tansah sehat lan panjang nyuswa 2022 Sanajan ibu sampun sepuh ananging ibu emoh ngrepoti anak Amerga jejibahan kang kang semampir ing pundhakku Ibu ora nate duwe pamundhutan sing angel marang anak Aku tumeka papan Iki Sanajan ragane ibu wis ora rosa kaya jaman isih timur Pereng gunung kang biyen daknggo nunggu atimu Ananging ibu ora nate sambat marang anak Begja aku ketemu sliramu Sabisane ibu nindakake gaweyan kanthi senenge ati Nanging ora nyana ora njimpit Ora akeh pangandikane ibu Atimu wus ajur sawalang-walang Ananging aku ngerti Jiwamu rojah-rojeh tanpa petungan Ibu bakal tansah dedonga murih kabahagyane anak Katlindhes jaman kang tansah owah Dhuh Gusti ingkang Maha Kuwasa Luhku tanbisa kabendung Mugi tansah paring kekiyatan dhumateng ibu anggenipun gesang Mleber tekan kali wonten donya Mbuh tekan ngendi Mugi paringi kabagyan donya lan akherat dhumateng ibu. Oh, Kangmas... Daktunggu elingmu Moyudan, 17 Juni 2022 Moyudan, Juni 2022 Volume II No. 01 | Juni 2022 41

PADHANG REMBULAN LAYANGANKU MULUK Slendro Pathet 9 Anggitanipun R.C. Hardjosoebroto .. . .. // 0 0 5 6 / 5 6 1 2 / . 0 1 6 / 1 5 1 6 / Layang – an - ku mu - luk ri – ngas je - jo - ged - an .. . / . 0 2 6/ 1 5 3 2 / 6 6 5 1 / 5 2 2 1 / Ro – ngeh nyiruk – nyi – ruk ma – ngu-lon ba - li nge - tan ... . . . . / . 0 5 6/ 1 2 1 6 / . 1 5 6 / 1 2 1 6 / A – ngi - ne su - mi - yut la – yang – an jeng – ke - rut .. . . / . 0 2 1/ 6 5 1 6 / 5 1 5 2 / 1 2 6 1 / Godhong pirang - pi - rang ka - tut ka – bur nga – wang nga - wang / . 0 1 2/ 3 5 3 2 / . 3 1 2 / 3 5 3 2 / La – yang – an – ku li - wung mu – luk sun-dhul men – dhung ... .. / . 0 5 6/ 1 2 1 6 / 2 1 5 2 / 1 2 6 1 / A – ngin mubeng mu – beng mendhung sa – ya pe - teng / . 0 3 3/ 2 5 3 2 / . 3 1 2 / 3 5 3 2 / Be – cik tak ta – ri - ke be - cik tak e – dhuk - ne . / . 0 5 5 / 5 5 6 1 / 5 2 2 2 / 1 2 6 1 // Mendhung angen – dha – nu la - yangan - ku we - di ba - nyu NB. Kapethik saking buku “Ayo Pada Nembang” anggitanipun RC Hardjasubrata Serdhadhu... anggone nyekeli ya, Le. Aku tambanana,” kandhane karo nuduhake awake amarga diontang- sing bolong kebak mimis lan ambune amis getih ngebaki > Sambunge kaca 28 antingake. “Culna hawa. Satleraman aku bali weruh badge kanthi jeneng Sri- yono ana klambine sing katon suwek rojah-rajeh. Sana- aku...., culna aku. Serdhadhu Sriyono ora wedi apa-apa. lika awakku lemes, sirahku cumleng lan sanalika aku ora e­ling. Senajan bokbrondong mimis, ra bakal gigrig. Adhepana Nalika tangi, dinane wis padhang lan kumetepe sre­ Sriyono!” pambengoke pasienku. ngenge bisa dakrasakake. Aku ngemek panggonanku turu. Dudu kasur empuk mawa sprei sing resik ananging Kanthi ngati-ati, aku banjur nyuntikake penenang sesuketan lan makdheg! Aku ndemok kayu kang mawa tu- lisan, “Serdadu Sriyono. Meninggal 7 Oktober 1945 pada ana lengene. Ora let suwe pasien bisa bali turu. Aku karo pertempuran Kotabaru.” Purwoko lega, semana uga bojone pasienku kuwi. Sing Kuburan kuwi katon wis suwe banget ora ditiliki, ora kopen lan reged. Aku kaget nanging nyoba natagake ati. aku bingung, lha pasienku kuwi jenenge Eko Istianto kok Alon aku ninggal kuburan kuwi lan salawase aku ora bakal lali. Wiwit saka kedadeyan kuwi, aku sok merlokake wektu malih dadi Sriyono ki piye? Aku unjal ambegan. kanggo ndongakake lan ngreseki pasareyane pak Sriyono salah sijining pahlawan kusumaning bangsa kang wis di- Aku mlaku sadawaning lurung. Durung kelingan lalekake.*** apa-apa, ya mung mbatin bokmenawa kuwi sing diarani kesurupan kanggone wong Jawa. Ning kanggone ilmu kedhokteran, kesurupan kuwi ora ana. Suwe anggonku ngenam-nam pikir, nganti ana tangan sing anyep banget nabok pundhakku. Serdhadhu sing daktemoni dhek sore kae turu ana blangkar, marani aku karo sambat sebut, “Aku tambanana 42 Volume II No. 01 | Juni 2022

macapat JAMU JAWA Sekar Sinom Tumuruningsih Lrs Pelog Bem Anggitanipun Syakir Herman Suyono 1. Kasiyate jamu Jawa, 4. Kencing batu tambanira, Tumrape wong tanah Jawi, Godhong ron kumis kucing, Njalari saehating raga, Tambah madu sawatara, Den unjuk tan mbebayani, Kaping tiga saben ari, Gampang nggone ngupadi, Setengah gelas prayogi. Dhong kates upamanipun, Dene jampi sanesipun, Gawe lega padharan, Ron gempur batu sdasa, Ayo padha dipepetri, Dipungodhog sawatawis, Jamu Jawa pranyata dadi usada. Nggennya nbgunbjuk campur madu sawatara. 2. Gerah kangker jampinira, 5. Kencing manis usadanya, Wit tapak dara puniki, Nggih godhongan bratawali, Wit, oyod, godhong, kembang, Wiji dhuwet sambirata, Rinajang gya den geneni, Bubukan pule kejibeling, Nganti asrep warioh, Lan roning kumis kucing, Kaunjuk kaping telu, Ngunjuk sedinten ping telu, telung prapate gelas, Setengah ngelas saunjukan, Kemladheyan the nggih kenging, Seminggu sore lan enjing, Den godhog woh, wit, ron, oyod, kembangira. Insya allah lelara sirna njur waras. 3. Kena racun jamur wisa, 6. Kemut-kemut lara sirah, Toya degan ijo iki, Yektine sanes sesakit, Den campur madu cukupan, Iku tandha lar aliya, Kinarya unjukan manis, Upamane masuk angin, Saari kaping kalih, Ludira andhap inggil, Utawane bisa ngunjuk, Influensa mripat keju, Endhog aytam mrih muntah, Tambane kang mujarab, Yen wis muntah denunjuki, Wedang teh lan jeruk nipis, Toya degan ijo wus kapinarasan. Tambah madu ngunjuk ping kalih sedina. Tempel, 9 Juni 2022 Kahanane Basa Ibu Ing jaman saya maju, keh pra ibu ingkang datan purun, (Gambuh) mulang muruk Basa Ibu mring pra siwi, nganggep lamun Basa Ibu, Dening Yohanes Siyamta tan moderen tuwin asor Usul lan panemuku, Akeh kang durung wanuh, aneng omah nganggo Basa Ibu, ora ngerti sarta ora weruh, ing sekolah basa Indonesya mesthi, tanggal selikur ing sasi Februari, basa kekalih puniku, yeku Ari Basa Ibu kula ndika wajib nganggo. kawedhar dening UNESCO. Kathah sarananipun, mrih Basa Ibu tetep lestantun, Basa Ibu puniku, diwulangke ing muatan lokal nenggih, basa kapisan ingkang tinemu, kiprah basa sastranipun, wiwit lair alantaran interaksi, pamrintah paring pambombong. kaliyan kluwarganipun, Puji lan pandongaku, lan masyarakat sayetktos. muga kahanane Basa Ibu, Kacihna Basa Ibu, tetep urip ngrembaka klawan lestari, kaprabawan daerah lan suku, datan kelangan penutur, saking Sabang dumugi Meroke nenggih sangsaya akeh sing nganggo. riyin kathah gunggungipun, saiki arang sing nganggo. Volume II No. 01 | Juni 2022 43

BAYUMASAN Aja Nganti Kaya Sapu Ilang Suhé Ésuk-ésuk, kaya biasané Kang Sudar wis agi nyap­ oni Jajal angger mung seler thok, apa ilokén bisa nggo ngrese- latar karo sapu adha. Kleyang godhong jambu méh ki latar sing runtahé mambrah-mambrah? Senajan bisa ya unggal ésuk mesti wis njeprah neng ngarep umahé mung decocogi cut siji, ningén ya mangan wektu suwé; sing degragal. séjén angger sada sing seméné akehé debengket dadi siji, bisa nuntasna pegawéan.” “Detegor baé toli, Kang. Méngko dadi rika ora kesel unggal dina nyap­ oni latar.” Wong sing detakoni nylin­ guk “Ooo… ya ya, inyong paham sekiyé, Kang. Dadi sing mbari nyekeli béyékan karo tangan kiwa. demaksud ‘Kaya sapu ilang suhé’ kuwé bisa deibaratna kaya tulisan sing ana neng pita putihé lambang Garuda “Eh, rikané, Kang. Lah ujaré wong wadon tah ya kon Pancasila, Bhineka Tunggal Ika, mbok?” detegor baé. Ningén mengko ora kena nggo iyub-iyub ang- ger pas dhong mangsan terang.” Mbari ngacungna jempol loro Kang Sudar njutan ngomong, “Sampéyan pancén ngaten.” “Ngganua rika angger oléhé rikat aja nganggo sapu ada priwé, Kang?” Krungu pertakonané Man Dirwan, “Dadi kémutan ngendikané Kakiné inyong gemiyén, Kang Sudar bathuké katon mengkirut. angger apa-apa delakokna bareng-bareng toli dadi gelis rampung, katon guyubé,” ujaré Man Dirwan mbari ta­ “Maksudé priwé kuwé?” Kang Sudar mbalik takon. ngané nggiles linthingan papir mbako menyan. “Jajal rika nganggo kaé loh… sing cokan detawakna neng tivi-tivi, mesin sing jéré bisa nggo mbersihna apa Apa sing dadi bahan dopokané wong loro pas banget baé.” Kang Sudar manthuk-manthuk mbari mikir apa sing karo peringatan dina lairé Pancasila sing dadi watoné deomongna kanca dopokané. bangsa lan negara Indonesia sing unggal taun deperingati “Lah, kaé tah kelarangen kanggoné inyong. Dhasaré saben tanggal 1 Juni. Mula kuwé, awaké dhéwék padha, kiyé sapu angger desurasa kanti jero kuwé ngemu arti sing senajan séjén suku, adat, budhaya, basa, lan agama ningén wigati banget; utamané kanggoné kelanggengan kehidup­ kudu tetep bisa dadi siji ora kena crah, gampang disusupi an berbangsa lan bernegara, paseduluran, sesra­wungan prekara sing ora bener, merga angger wis ora akur ya karo sepadha-padha.” mestiné malah dadi gawé ajur mumur, buyar, mambrah- “Maksudé priwé kuwé, Kang? Dénéng koh sekang mambrah gampang tugel kayadéné sapu sing wis ilang nyaponi latar bisa nganti tekan ngomongi bangsa negar­a jireté, ilang suhé. * mbarang?” Wong loro oléhé dopokan kayong buket temen esuk (Kang Pensil Kajoe) kuwe. Senajan umuré kacék adoh, ningén wong sekloron wis kaya batir sepantaran. “Wis ngénéh, padha njagong dipit sedéla. Ora lagi ga- gianan, mbok?” Wong loro njutan padha jagongan néng ngisor wit jambu neng korsi sekang oyod sing nguja dedelah neng kono. “Rika mestiné prénah krungu ana paribasan kaya sapu ilang suhé, mbok?” Man Dirwan manthuk-manthuk ngi- yani pertakonane Kang Sudar. “Nah, kuwé, Man. Kayadéné sapu sing tek cekel kiye. 44 FOTO SAMAK NGAREP UPACARA ADAT SADRANAN WOT GALEH: ING Festival Upacara Adat Kabupa­ ten Sleman 2022, Kapanewon Berbah nyugatakake Upacara Adat Sadranan Wot Galeh. Situs Wot Galeh mujudake pasareyan keramat, pasareyane Pangeran Purbaya, kang papane ing kalurahan Sendangtirto, Kapanewon Berbah. Lokasi papan mau ana ing jalan raya Berbah, sakidule Bandhara Adisutjipto. Papan mau dadi papan pasujarahan kang penting lan akeh kang nekani, mligine ing malem-malem tertemtu. Sadranan Wot Galeh ing kalodhangan kasebut disuguh­ ake dadi sawijining sendratari kang kebak adhegan lan beksan endah. (Foto: Dok. Disbud Kab. Sleman) Volume II No. 01 | Juni 2022

PAWON Cha Pedhes Kembang Brambang Kembang brambang yen diolah kan- 6. Godhong brambang dicemplungke di- ake, banjur diudhak nganti banyune thi bener ora sengit rasane. Enak udhak terus. asat. Yen wis empuk siyap dienggo kanggo dhahar, lan praktis ang- dhahar.. gone gawe. 7. Yen wis rada alum dicuri banyu sithik banjir endhog kopyokan sing wis di- 8. Cukup kanggo dhahar wong 5. Bahan: campur gula karo uyah dicemplung­ 1. Sauntil kembang brambang (Y. Sri Rahayu/BELIK) 2. Endhog ayam 3 iji 3. Tomat siji Bumbu: 1. Lombok rawit. 9 iji 2. Lombok abang 5 iji 3. Lombok ijo 4 ijo (selera) 4. Brambang 6 5. Bawang 4 siyung 6. Uyah 1 sendhok teh 7. Gula pasir 2 sendhok teh. 8. Lenga goreng/sayur sacukupe. Cara masake: 1. Kembang brambang dikumbah banjur dirajang 2. Kabeh bumbu dirajang 3. Endhog dikopyok 4. Wajan disiyapake karo lenga secukupe digeneni. Yen panas bumbu rajangan mau diceplungke nganti alum. Volume II No. 01 | Juni 2022 45

USADA Lara Boyok Dening Mulyantara Lara boyok (sakit pinggang) iku - - Lp 6 (Sanyinjiao), papane: Pa- pancen lara tenan. Kanggo tang driji (3 cun) saka kemiri, sikil turu miring lara, mlumah ya KK 57 (Chengshan/Cen San), sisih njero. Diuyeg kaping 40. saya lara. Saking larane nganti ang- papane: Tengah-tengah sikil Mangga kaaturan nyoba. gone mlaku wae brangkangan. buri, antarane tekukan dhengkul lan kemiri. Pas blendhukan sikil. *** Lara boyok iku jalarane warna- Diuyeg kaping 60. warna. Bisa amarga duwe penya- - G 3 (Taixi), papane: Ing legokan kit batu ginjal, kesliyo otot boyoke buri kemiri, sikil sisih njero. Di- amarga ngangkat barang abot, uyeg kaping 40. kurang ngombe banyu putih (banyu mateng), kesuwen turu ing kasur empuk, sedina-dinane kakehan lungguh, kekeselen. Tandha-tandhane: Boyok rasane lara (nyeri). Kanggo mbungkuk lara banget. Kanggo lungguh, ora betah suwe. Carane ngusadani supaya enggal mari, yen kanthi cara tradhisional yaiku dipijet kiwa tengene ula-ula (tulang belakang) perangan boyok. Banjur diuyeg titik-titik akupunktur ing ngisor iki: - KK 23 (Shenshu/Sen Su), pa­ pane: Kiwa tengene ula-ula (rong driji saka ula-ula), antarane ros balung boyok (ruas tulang bela- kang) kapindho lan katelu. Gam- pange; saka puser ditarik garis memburi. Titik temune, ya ing kono, kiwa tengene ula-ula. Di- uyeg kaping 100. Jempol kiwa tengen bareng anggone nguyeg. - KK 25 (Dachangshu/Ta Cang Su), papane: Antarane ros ba­ lung boyok ka-4 lan ka-5 sakiwa tengene ula-ula. Diuyeg kaping 60. - KK 26 (Guanyuanshu/Kuan Yen Su), papane: Ngisore titik KK 25, kiwa tengene ula-ula. Diuyeg kaping 60. - KE 30 (Huantiao), papane: Ing sendi balung bokong/cethik. Di- uyeg kaping 60. 46 Volume II No. 01 | Juni 2022

MACAPAT SENJA DI MALIOBORO Sarana Ngenalake Budaya marang Generasi Mudha Macapat mujudake salah sawi- kang ngrawuhake para akademi lan lan pangajab supaya kutha Jogja dadi jing seni budaya Jawa kang praktisi macapat. Yaiku, Muhammad luwih apik lan maju. Telung macapat isih ana nganti jaman saiki. Bagus Febriyanto (Dosen UIN Sunan kasebut banjur ditembangake karo grup Macapat klebu puisi tradhisional kang Kalijaga, Komunitas Jagongan Naskah), Mantradisi lan Paksi Raras Alit. Kanthi diwaca kanthi ditembangake. Yen di- serta Dosen Prodi Sastra Jawa UGM, aransemen musik band, macapat dadi sawang sakeplasan, sing isih seneng Rudy Wiratama. Ana ing sarasehan krasa modern lan ‘kekinian’. nembang macapat iku para kasepuhan, kasebut diandharake dening para nara amarga nalika isih mudha isih menangi sumber, macapat bisa kanthi mardika Sekretaris Daerah Kota Yogyakar- seni macapat diajarake ing sekolahane. (bebas) direka jumbuh karo nut ing ja- ta, Aman Yuriadijaya, kang rawuh ing Nanging beda sing dakparangguli ing man kalakone (kekinian) klebu kanthi sarasehan ngandarake menawa Pemkot sore kuwi, dina Selasa 28 Juni 2022 iringan musik band. Yogyakarta nduweni kawigaten kang ing Teras Malioboro 2 ana acara pentas mirunggan marang kegiyatan kang seni kanthi irah-irahan “Macapat Senja “Uger isih nglungguhi wewatone nyeng­kuyung marang lestari lan ngrem- di Malioboro”. Acara iki dianakake den- macapat, yaiku: guru gatra, guru wi­ bakane seni lan budaya Jawa, klebu ing Kundha Kabudayan Pemkot Yog­ langan, lan guru lagu, kuwi isih kena macapat. Papan kanggo nggelar acara yakarta. diarani macapat,“ ngendikane Rudy ‘Macapat Senja di Malioboro’ kaanggep Wiratama. wis trep, amarga sing dituju wong saka “Macapat Senja di Malioboro” mu- ngendi wae. “Kanggo ngenalake maca- judake kupiyane Kundha Kabudayan “Arepa diiringi gamelan, rebana, pat marang masarakat akeh, mula (Disbud) Kota Yogyakarta kanggo apadene band, jenenge tetep macapat. ing Teras Malioboro 2 iki wis trep lan ngles­tarekake lan ngrembakakake ka- Aja wedi ‘berinovasi’,” sambunge Ba- bener. Ora mung warga Jogja wae sing budayan Jawa. Acara karancang kanthi gus Febriyanto. teka ing kene, nanging wong saka nja- ngrangkul para seniman, akadhemisi, ban Jogja, malah ana uga saka manca kawula mudha, grup-grup kesenian lan Macapat Freestyle ing gelaran negara. Wong kang maune ora kenal masarakat, bareng-bareng preduli ma- “Macapat Senja di Malioboro” mu- macapat dadi kenal lan ngerti karo rang kabudayane dhewe. Kanthi ancas, judake inovasi kanggo ngramu macapat macapat,” ngendikane ing saraseha­ n masarakat tuwuh rasa tresna satemah sing luwih ‘kekinian’ lan bisa dinikmati kasebut. bisa melu ngrembakakake budaya Jawa, dening luwih akeh perangane masara- salah sawijine seni macapat. kat. Para seniman sasuwene udakara Acara Macapat Senja di Malioboro sajam, mubeng-mubeng ing sanjerone kaleksanan kanthi rancag, sukses lan Acara sore iku pancen beda karo Teras Malioboro 2 kanggo ngrakit lirik- antuk kawigaten gedhe saka masara- acara macapatan padatan. Pagelaran lirik tembang macapat kang sumbere kat. Minangka wong Jawa, mesthi macapat digawe konsep campuran, saka sumbangan idhe para pedagang wae awake dhewe melu mongkog lan klasik lan kontemporer, lan dislarasake dan pengunjung, sarta wisatawan. Kan- bungah, dene seni tradhisi Jawa isih karo selerane para mudha. Mula, sore thi wektu sak jam, rinipta telung tem- bisa ditampa dening generasi milenial. iku, macapat ora mung ditembangake bang macapat freestyle asil kolaborasi Banjur tuwuh pangangen-angen lan kanthi wirama pakem, nanging uga seniman sarta masyarakat. Isine maca- pangarep-arep supaya budaya Jawa kairingi kanthi gamelan lan uga musik pat mau werna-werna, ana sing nyritak­ bisa anjayeng bawana. Muga-muga bisa modheren (band). ake kaendahan kutha Yogyakarta, rasa kasembadan. (Hartoyosan) kangen bali neng Jogja, uga ana kritik Ana watara 50 (seket ) paraga seni kang melu ngregengake acara “Maca- Para mudha wasis macapat ing acara \"Macapat Senja di Malioboro\" pat Senja di Malioboro”, wiwit saka Yogyakarta (Foto: Hartoyo/BELIK) bocah, remaja, nganti dhiwasa. Yaiku, Kelompok mudha “Jawara macapat”, seniman macapat muda Tamansiswa, Danang Fitrianto, Maria Ratna Ang- graini Santoso, Sri Yuwaningtyas Sukma Putri, Anggraini Puspita Imani, Rahmat Edhy Purnomo dan Rizki Nur Hakiki. Uga ana “Macapat Freestyle” kang ditindakake dening kelompok “Mantradisi” kolaborasi karo Paksi Ra- ras Alit. Kejaba saka iku, uga ana sarasehan Volume II No. 01 | Juni 2022 47

Nggege... “Yen menawa ana sing takon, teng pundi ta Bu kok ndadak nitipke kandha wae ora ngerti. Sesuk yen paket napa. Rak nggih saged tindak > Sambunge kaca 2 aku wis temata kowe tak kabari.” mriki piyambak ta, utawi nimbali?” Mbak Arum ora mangsuli mung “Iya, Mbak, sing ati-ati”. “Ibu ya ora ngerti je Mas. Mung mbrebes mili. Lungane mbak Arum dakuntap­ake nang nggon layange budhe ngendika nganti ora ketok maneh. Sajane ana nek sawanci-wanci mas Gilang apa “Yen bocah-bocah tekan kene, perkara apa. Aku kudu ora omong mbak Gendhis teka titipan iki di­ saurana aku ora mrene lan neng endi karo sapa-sapa. Ya wis daksimpene dhawuhi menehake.” ora ngerti.” ana njroning atiku. Nganti sewulan ora ana kabar saka Sesasi candhake Gilang karo Gen- “Mbak, nek ana perkara karo mbak Arum. Tujune Gilang karo Gen- dhis sida teka ana ngomah nakokake bocah-bocah, mbak Arum ora sah te- dhis anak-anake mbak Arum ora ta- apa aku ngerti ibune ana ngendi, kan endi-endi. Nang kene wae, Mbak. kon mrene, dadi perkara kuwi wis ora Toh iki uga omahe mbak Arum. Mer- tak pikir maneh. Dhasare mbak Arum “Bulik Nawang napa pirsa ibu niku ga omah iki rak tinggalane bapak ibu. hape-ne uga ora bisa dihubungi. genahe tindak pundi ta? Pun onten Sapa wae sedulur-sedulurku ndu- Nalika aku lagi teka saka pasar weni hak ana kene.” kulakan, tekan ngomah dipethukake kalih wulan mboten onten dalem. Seto, anakku mbarep. Mbak Nah kalih Pak Tukiran nggih­ “Ora, Nawang. Aku karo mas “Bu, wau onten piyantun putri tin- mboten ngertos tindake, mung di- Kaca ora bakal nguthik-uthik dak mriki asmane Bu Lastri, maringi weling tetep nengga lan ngresiki omah iki. Kowe ki uripmu re- paket niki. Ngendikane niki titipane dalem.” kasa, ditinggal bojo, kudu ngra- Budhe Arum. Budhe Arum kok da­ gadi dhewe anak-anakmu. Aku ngu mboten tindak mriki ta Bu?” aku “Lha Bulik ora ngerti, genahe ya sakamat-kamat nek bisa melu ora maelu pitakone anakku. ana apa? Wong ya wis sauntara ngentheng-enthengi bayarane Gage-gage paket dakbukak, ka­ budhe ora tindak mrene. Lha apa sekolah Seto karo Bimo. Wis, aku nyata ana surat saka mbak Arum. ana perkara apa piye?” tak turu ana kamarmu, ora susah Isine: “Mengko sawanci-wanci Gi­lang repot, cepakna wedang putih wae utawa Gendhis tekan nggonmu, tu- “Niku lho, Bulik, kula kalih lebokna ana kamar. Tak wanti- lung map iki wenehna. Yen ditakoni Gendhis rak ajeng kados lare-lare wanti Seto karo Bima aja ngerti.” apa-apa, kandha ora ngerti. Kand­ haa milenial nika lho. Kula ajeng usa- yen mung dititipi saka sing dakkong- ha caffe shop lan Gendhis ajeng “Iya Mbak. Lha sesuk yen arep kon iki. Kaha­nanku karo mas Nano bikak butik. Lha daleme bapak ibu mruput arep numpak apa?” apik-apik wae. Sesuk yen wis tekan nika rak strategis. Mila kula nyu- wancine kowe bakal ngerti, ning ora wun bapak ibu kersa pindhah on­ “Aku wis pesen ojek dakkon susah bokcritakake Gilang karo Gen- ten dalem sing dikontrakake nika. methuk jam setengah lima esuk.” dhis lungaku iki. O, ya bayaran seko- Ning sajake ibu mboten setuju lan lahe Seto karo Bimo dakkirim lang- setengahe duka.” Ana pikiranku isih kebak sung nang tabungane bocah-bocah.” pitakon­an, ana apa ing atase baleso- “Jane Budhe Arum niku tindak­an “Lha rak Mas Gilang karo mahe mbak Arum ki apik-apik wae. mbak Gendhis ki rak ya wis diparingi Aku kepengin bisa mbiyantu amarga omah dhewe-dhewe ta? Lha kenapa aku tansah dibantu karo mbak Arum ora bukak usaha nang nggone mas Gi- lan Mas Nano. Nanging aku arep lang lan mbak Gendhis wae? Rak yen mbiyantu apa? usahane cah milenial ki rak ya mo­ dhel online ta? Dene budhe karo pak- Apa ya ing umure sing wis nye­ dhe mesthine kepengin menikmati dhaki pensiun kudu ana prahara ta pensiun ana dalem kana, dene dalem ya? Sewulan maneh mbak Arum wis sing dikontrakake diagem tambahan pensiun, lan sajane wis omong-omong penghasilan.” karo aku arep mbukak usaha katering amarga ing kampungku akeh ibu-ibu “Wah niku asile rak mung alit, Bu- sing padha pinter masak arep dikum- lik. Yen dalem nika kula angge usaha pulake, terus arep dimodhali mbak rak mangke saged asile ageng, lan Arum lan arep digolekake pasar­an. nggene strategis.Wong nggih bapak Aku sarujuk banget merga kuwi bakal ibu niku rak sampun namung piyan- mbiyantu tambahan penghasil­an tun kalih, lenggah wonten dalem ing­ kanggo ibu-ibu kampung, sukur-sukur kang alit rak malah sekeca, boten bisa ngrembaka usahane bisa dadi kathah wragadipun.” UMKM. Dadi masalahe mbak Arum ki, Sawengi aku ora bisa turu mikirku iki ta? Wah bocah kok ya ora bisa mbak Arum. Bareng jam setengah mikirake karepe wong tuwa. Kok lima persis, tenan ana montor man­ mung mburu dhuwit saka bisnise. dheg ana ngarep omah. Lawang dak Ora mesakake piye le berjuang bisa ­bukak jebul ojek wis methuk. Mbak duwe omah gedhe ana pinggir dalan Arum wis siyap lan banjur pamit karo sing saiki wis dadi rame. Sing ana ngarasi pipiku. pikirane piye nilai bisnise. Aku ya ora 48 Volume II No. 01 | Juni 2022

katalog candhi CANDHI MANTINGAN Candhi Mantingan ditemokake taun 2019 Gunung Merapi sing mili liwat Kali Batang. Banjir kepungkur ing lemah pasawahan jerone wa­ lahar Merapi sing ngliwati Kali Batang sing dumadi tara 4-5 meter. Candhi sing wujud patirtan iki sasat saben taun muwuhi kandele urugan gesik sing ditemokake ing lemah sawahe Abik (45 taun) na­ mendhem Candhi Mantingan. lika arep gawe blumbang kanggo ngingu iwak. Bego Ngelingi kukuban Kedu-Bagelen ing abad 9 – (backhoe) sing ngedhuk lemah 11 akeh bangunan keagamaan nyandhung watu lan sawise di­ Hindhu-Budha sing diedegake unggahake pranyata watu tilas dening wangsa Sanjaya apadene bangunan candhi. Ana blebekan wangsa Syailendra mula Can­ watu sing dikebaki relief uga ana dhi Mantingan dinuga madeg watu sing tilas jugrugan candhi. bebarengan karo adege candhi Kabar temon candhi iki banjur ing sakiwa tengene. Ngelingi ora dilaporake marang Balai Peles­ adoh saka Mantingan dumunung tarian Cagar Budaya (BPCB) bangunan suci keagamaan Hin­ Jawa Tengah sing sabanjure dhu yaiku Candhi Gunung Wukir ditindakake pengedhukan (eks­ utawa Candhi Canggal. Ing arah kavasi). elor kulone ana komplek Candhi Saka kasil ekskavasi pranya­ Relief Candhi Mantingan Ngawen. Banjur luwih ngalor (Foto: Wkipedia.com) ta bisa digawe dudutan menawa situs purbakala sing maneh ana kompleks trisuci Candhi Mendut – Pa­ ditemokake ing pesawahan kukuban Padhusunan won – Borobudur. Mantingan, Desa Mantingan, Kecamataan Salam, Ka­ Ora adoh saka Candhi Patirtan Mantingan tine­ bupaten Magelang, Jawa Tengah, iku sawenehe pa­ mu Gumuk Singabarong sing uga nyimpen sawetara tirtan. Mungguh patirtan mono papan kanggo sesuci temon barang purbakala kaya lingga lan yoni sarta sadurunge nindakake puji donga marang Gusti Mur­ kamandhalu. Saka temon iki ana panduga, patirtan beng Dumadi. Miturut ukuran sing ana patirtan kang Mantingan sing awangun aksara latin U iki umure ditemokake ing dhusun Mantingan iku klebu patirtan luwih tuwa ditandhing karo trisuci Mendut-Pawon- kang dawane nyandhak 22,5 meter. Borobudur. Senajan luwih tuwa ananging dinuga Pranyata Candhi Mantingan sing arupa candhi Candhi Mantingan uga madeg watara abad 9 Mase­ patirtan iki wis kamot sajrone laporan marang Dinas hi. Tekan wektu iki mujudake bangunan maneh (re­ Purbakala (Rapporten van de Oudheidkundige Di­ konstruksi) Candhi Mantingan durung sampurna isih enst – ROD) taun 1915. Miturut palapuran iku ing akeh watu candhi sing durung gathuk krana ana pan­ candhi patirtan iki uga tinemu reca Ganesha. Sena­ duga akeh watu candhi sing melu keglandhang ban­ jan mangkono lapuran ora menehi peprincen wujude jir. Panduga liya, ambruke candhi uga krana lindhu bangunan. Lapuran mung nyebutake menawa ing gedhe temah candhi ambruk. Banjur nalika dumadi Dhusun Mantingan tinemu sawenehe candhi lan reca banjir gedhe, lahar saka Merapi nyapu papan am­ Ganesha. Kliwat 1000 taun candhake candhi patirtan bruke candhi temah akeh watu sing kentir kegawa iku lagi ditemokake maneh sawis kependhem lahar banjir lahar. (M. Subakir/ Belik) nrimakake yen kaya mengkono kuwi. niki sing kula tengga. Sertifikat lan lan Mas Nano nyekolahake sertifikat Wah jan bocah saiki?! surat pembagiyan griya kangge kula omah sing dakenggo iki dienggo nyu- kalih Gendhis. Wah sida bisnisku dadi! kupake anggone nuku omah kae. Ya “Iki sesasi kepungkur kok ana Dhik, wah awake dhewe bakal sukses arepa sing nglunasi utangan bank ki priyayi putri tindak mrene nitipake Dhik ! Nyuwun pamit nggih Bulik.” ya mbak Arum lan Mas Nano. Alah paketan iki kanggo budhe. Iki tulung Mbak, ya gene bocah-bocahmu wani aturna ya.” Aku api-api ora ngerti. Aku mung manthuk. O bocah nggege mangsa marang wong tuwane kok nggege mangsa, wongtuwa isih sing wis nyukupi samubarange. Arep Ora nganggo rikuh pakewuh meger-meger wis kon mbagi ban­ padha nemoni apa? bocah loro padha nampani karo sa- dhane. Ora ngerti larah-larehe perju- jak rebutan. Bareng dibukak banjur wangane le entuk omah kuwi biyen. *** padha ngguyu bungah. Bapak ibu uga ngewangi mbak Arum “Wah matur nuwun, bulik nggih Volume II No. 01 | Juni 2022 49

MESAM-MESEM Banyu Tape kanggo Tamba Lara Weteng Iki pengalaman kang dakalami dhewe. Nalika aku papan pelatihan. Aku diwenehi panganan werna- melu acara pelatihan ing babagan jurnalistik utawa werna kang sipate tradhisional anggone tuku ana ing kepiye carane dadi wartawan ing Semarang taun ngarep­an kantor pos. 2021 kapungkur. Acara kuwi dianani ing salah sijine hotel kang cukup apik, resik, asri, endah lan swasa­ Salah sijine panganan kuwi yakuwi tape kang di- nane nyenengake merga papane ana ing panggonan wungkus godhong gedhang. Rampung aku mangan sisih dhuwur. sega kang wis disedhiyani dening panitia lan ngombe wedang panas, aku terus mangan tape lan banyu Ana ing sawijining dina, wetengku krasa ora tape kang ana ing wungkusan kuwi. Tape kuwi rasa­ kepenak. Rasane pating plitit, mruwel-mruwel lan ne enak banget, klebu banyune tape. Aku terus ma­ liya-liyane. Merga rasane pating plilit, ndadekake ngan telung wungkus. anggonku melu pelatihan ora bisa melu kanthi becik lan ora Ora suwe, wetengku kok dadi kepenak. Ora pating bisa konsentrasi kanthi ajeg ang- plilit lan mubeng-mubeng meneh.Saliyane kuwi awak- gone melu lan nampa materi ku dadi kepenak, ora panas, ora ngilu lan ora mumet pelatihan. Merga aku ora tahan, maneh. Aku ya gumun, bar maem tape lan banyune aku terus pamit menyang kamar (duduhe tape) lha kok wetengku dadi kepenak. mburi utawa wc. Rampung saka papan mburi aku terus mlebu ana Ana ing wektu istirahat, aku tumuju ing Kantor Pos ruwang pelatihan meneh. saperlu arep tuku tape. Ing kono kanyata akeh ibu-ibu padha adol manekawarna panganan tradhisional. Ora suwe wetengku krasa meneh paling plitit lan kaya en- Tekan ngarep kantor pos kuwi, aku terus tuku tut kesasar kae, rasane mung tape lan terus bali melu acara pelatihan wartawan mubeng wae. Sawise aku ora kang suwene telung dina kuwi. Sasuwene aku melu kuwat ngampet, aku terus mlayu pelatihan, aku kerep maem tape lan tekan rampung meneh ana kamar mburi. Ing acara wetengku ora lara maneh. * kamar mburi kuwi awakku dadi panas, sirahe ngelu, mumet lan rasane arep muntah. (Sanijo/BELIK) Apa merga aku ora kuwat ing ruwangan pelatih­ an kang nganggo AC, apa aku merga wingi sarapan neng ngomah kakehan sambel, apa merga swasa­ nane acara pelatihan kang adhem, aku dhewe ora ngerti. Ora suwe aku terus nemoni panitia, saperlu njaluk obat. Obat kuwi terus dakpangan kanthi we­ dang anget. Sasuwene melu pelatihan, lha wetengku kok krasa pating plilit maneh, kamangka wis diobati saka panitia. Ana ing wektu istirahat watara tabuh 12.00- 13.00 ponakanku kang nyambut gawe ana Kantor Pos kang ora adoh saka papan pelatihan mara ing 50 Volume II No. 01 | Juni 2022