มหาเวสสันดรชาดก

มหาเวสสันดรชาดก ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 4 นางสาวกิตติยากร ปูลา คณะศึกษาศาสตร์และศิลปศาสตร์ สาขาภาษาไทย มหาวิมยาลัยหาดใหญ่

คำนำ สื่อการเรียนการสอนหนังสือิเล็กทรอนิกส์อีบุ๊คเล่มนี้เป็นส่วน หนึ่งของรายวิชา (604-303) วรรณกรรมคัดสรรในหนังสือเรียน ทางการศึกษาภายในหนังสืออิเล็กทรอนิกส์จะกล่าวถึงเนื้อหาใน บทมหาเวสสันดรชาดกซึ่งเป็นส่วนหนึ่งในหนังสือเรียนรายวิชาพื้น ฐานภาษาไทยวรรณคดีวิจัก ชั้นมัธยมศึกษาปีที่4 ตามหลักสูตร แกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐานพุทธศักราช 2551 ได้จัดทำขึ้นเพื่อ ให้ประกอบการเรียนการสอน สำหรับนักเรียน นักศึกษาตลอดจน บุคคลที่สนใจ ผู้จัดทำหวังว่าสื่อการเรียนการสอนอิเล็กทรอนิกส์เล่มนี้จะเป็น ประโยชน์กับผู้ที่สนใจเกี่ยวกับเรื่องมหาเวสสันดรชาดกไม่มากก็ น้อยหากมีข้อแนะนำหรือข้อผิดพลาดประการใดผู้จัดทำขอน้อมรับ ไว้และขอภัย ณ ที่นี้ด้วย

ผู้แต่ง เจ้าพระยาพระคลัง (หน) \"เจ้าพระยาพระคลัง นามเดิม หน เป็นบุตรของ เจ้าพระยาบดินทร์สุรินทร์ฦๅชัยกับท่านผู้หญิง เจริญ เป็นชาวกรุงเก่าที่เจริญเติบโตรับราชการ ในสมัยธนบุรี มีบรรดาศักดิ์เป็นหลวงสรวิชิต ตำแหน่งนายด่านเมืองอุทัยธานี

ผลงาน งานประพันธ์ ของพระยาพระคลัง (หน) 1. ลิลิตเพชรมงกุฎ 2. อิเหนาคำฉันท์ 3. ราชาธิราช 4. กลอนและร่ายจารึกเรื่องสร้างภูเขาที่วัดราชคฤห์ 5. โคลงพยุหยาตราเพ็ชรพวง* 6. สามก๊ก 7. ลิลิตศรีวิชัยชาดก 8. ร่ายยาวมหาเวสสันดรชาดก กัณฑ์กุมาร 9. ร่ายยาวมหาเวสสันดรชาดก กัณฑ์มัทรี 10. สมบัติอมรินทร์คำกลอน 11. กากีคำกลอน 12. เพลงยาวเล่นว่าความ 13. เพลงยาวปรารภ หรือเพลงยาวปรารภถึงเรื่องวัฏฏสงสาร 14. เพลงยาวตำรามโหรี 15. เพลงยาวไหว้ครูมโหรี 16. โคลงภาพฤาษีดัดตน

ลักษณะคำประพันธ์ แผนผังประเภทร่ายยาว หนึ่งบทจะมีกี่วรรคก็ได้ แต่ส่วนมากมี ๕ วรรคขึ้นไป วรรคหนึ่ง ๆ มี ตั้งแต่ ๖ คำขึ้นไป ถึง ๑๐ คำหรือมากกว่า คำสุดท้ายของวรรคจะส่ง สัมผัสไปที่คำที่ ๑ ถึง ๕ ของวรรคต่อไป

ตัวอย่างบทประพันธ์ ...โอเวลาปานฉะนี้พระลูกน้อยจะคอยหาอนึ่งมรคาก็ช่องแคบหว่างคีรี เป็นตรอกน้อยรอยวิถีที่เฉพาะจร ทั้งสามสัตว์ก็มาเนื่องนองสกัดหน้า ครั้นจะลีลาหลีกลัดตัดเอาไปทางใดก็เหลือเดิน ทั้งสองข้างเป็นโขดเขินขอบคันข้นกั้นไว้... เวลาก็สายมากแล้วลูกๆคงคอยอยู่ แต่ทางเดิน ระหว่างหุบเขาก็ดันมีสัตร์ร้ายสายตัวมาสกัดอีก จะไปทางอื่นก็ไม่ได้ทั้งสองทางก็โดนกั้นไว้

ตัวอย่างบทประพันธ์ ...อนึ่งพระสุริยศรีก็ย่ำสนทยาสายัณห์แล้ว เป็นเวลาพระลูกแก้วอยากนมกำหนดเสวย พระเจ้าพี่ของน้องเอ๋ยพระสามรา ขอเชิญกลับไปยังรัตนคูหาห้องแก้ว แล้วจะได้เชยชมซึ่งลูกรักและเมียขวัญ อนึ่งน้องนี้จะแบ่งปัญผลไม้ให้สักกึ่ง ครึ่งหนึ่งน้อวจะขอไปฝากพระหลานน้อยๆทั้งสองรา... พระอาทิตย์จะตกแล้ว พระนางก็บอกว่านี่ก็จะถึงเวลาที่ลูก หิวนม ขอให้พวกท่านกลับไปหาลูกเมียท่าน แล้วฉันจะแบ่ง ผลไม้ไปให้ ส่วนที่เหลือฉันจะเอาไปฝากลูกกับสามี พวกท่าน ทั้งสามได้โปรดปล่อยฉันไปเถิดเห็นแก่ที่น้องขอร้อง

ชาดก เรื่องราวหรือชีวประวัติในอดีตชาติของ พระโคตมพุทธเจ้า คือ สมัยที่พระองค์เป็น พระโพธิสัตว์บำเพ็ญบารมีอยู่ พระองค์ทรง นำมาเล่าให้พระสงฆ์ฟังในโอกาสต่าง ๆ เรียกเรื่องในอดีตของพระองค์นี้ว่า ชาดก

กัณฑ์ หมายถึง ข้อความที่แต่งเป็นคําเทศน์ เรื่องหนึ่ง ๆ ที่จบลงคราวหนึ่ง ๆ ตอนหนึ่ง ๆ ของคําเทศน์ที่เป็น เรื่องยาว เช่น มหาเวสสันดรชาดก มีทั้งหมด 13 กัณฑ์

กัณฑ์ทศพร กล่าวถึงเหตุที่จะมีเรื่องพระเวสสันดร ชาดกขึ้น กับเรื่องพระนางผุสดีในอดีต ต้องมาเกิดในโลกมนุษย์จึงถึงทูลขอพร ๑๐ ประการจากพระอินทร์ พระนางผุสดี ได้รับพรทิพย์ ๑๐ ประการ ในวันจะเกิด มาเป็นมารดาของพระเวสสันดร ณ เมือง สีพีราษฎร์

พร 10 ประการ ๑. ขอให้เกิดในกรุงมัททราช แคว้นสีพี ๒. ขอให้มีดวงเนตรคมงามและดำ ๓. ขอให้มีขนคิ้วดำงาม ๔. ขอให้ได้นาม \"ผุสดี\" ดังภพเดิม ๕. ขอให้มีพระโอรสเกริกเกียรติที่สุด ๖. ขอให้พระครรภ์งาม ไม่ป่องนูนดั่งสตรีสามัญ ๗. ขอให้พระถันเปล่งปลั่งงดงามไม่ยานคล้อยลง ๘. ขอให้เส้นพระเกศาดำขลับตลอดชาติ ๙. ขอให้ผิว พรรณละเอียดบริสุทธิ์ดุจทองคำธรรมชาติ ๑๐. ขอให้ได้ปลดปล่อยนักโทษที่ต้องประหาร

กัณฑ์หิมพานต์ พราหมณ์จากเมืองกลิงคราษฎร์ทูล ขอช้างปัจจัยนาคขากพระเวสสันดร เพื่อให้ฝนตกในบ้านเมืองที่กันดาร และแห้งแล้งพระเวสสันดรประทาน ให้ตามคำขอทำให้ชาวเมืองเชตุดร โกรธที่ประทานช้างคู่บ้านคู่เมืองให้แก่ ชาวเมืองอื่นจึงพากันไปกล่าวโทษพระ เวสันดรต่อพระเจ้าสญชัยให้เนรเทศ พระเวสสันดรออกจากเมือง

ทานกัณฑ์ พระนางผุสดีขอพระราชทานอภัยโทษแก่ พระเวสสันดร แต่ไม่ได้ผล ก่อนออกจาก พระนคร พระเวสสันดรทรงบำเพ็ญสัตตสดก มหาทาน แล้วทรงราชรถออกจากพระนคร พร้อมพระนางมัททรีและโอรสธิดาคือชาลีกับ กัญหา ระหว่างทางมีพราหมณ์ขอ พระราชทานม้าและทรงรถ ก็ทรงบริจาค

กัณฑ์วนประเวศน์ พระเวสสันดร พระนางมัทรีและสองกุมารเสด็จ ถึงเมืองของกษัตริย์เจตราช กษัตริย์เจตราชพากันมา เฝ้าและกราบทูลอัญเชิญให้พระเวสสันดรครองเมือง ของพวกตน แต่พระเวสสันดรมมิทรงรับ กษัตริย์เจต ราชจึงทรงส่งพระเวสสันดร พระนางมัทรีและสอง กุมารไปยังเขาวงกต โดยให้พรานเจตบุตรเป็นนาย ด่านรักษาประตูป่าคอยระวังรักษาต้นทางไม่ให้ใคร ไปรบกวนพระเวสสันดร

กัณฑ์ชูชก พราหมณ์ชูชกนำเงินที่ได้จากการขอทานไปฝากที่ เพื่อนไว้ แล้วออกเดินทางขอทานต่อ เพื่อนเห็นว่าชูชก หายไปนาน ก็นำเงินไปใช้จ่ายจนหมด เมื่อไม่มีคืนให้ ก็ยก นางอมิตตดาผู้เป็นบุตรสาวให้เป็นภรรยาของชูชก นางอ มิตตดาตั้งใจปรนิบัติชูชกอย่างดี พราหมณ์ในหมู่บ้านเห็ ว่าภรรยาของตนไม่ดีเหมือนนางอมิตตดา จึงตำหนิและ ทำร้ายภรรยา พวกนางแค้นใจจึงไปด่าว่านางอมิตตดา นางอมิตตดาเสียใจ ขอให้ชูชกเดินทางไปทูลขอชาลีและ กัญหาจากพระเวสสันดรมาเป็นข้าทาสให้นางใช้สอย ชู ชกเดินทางไปถึงเขตแดนที่พรานเจตบุตรเฝ้าอยู่ ชูชกอ้าง ว่าตนป็นทูตถือพระราชสารของพระเจ้ากรุงสญชัยเพื่อ ทูลเชิญพระเวสสันดรกลับคืนนคร พรานเจตบุตรหลงเชื่อ

กัณฑ์จุลพน พรานเจตบุตรจัดเตรียมเสบียง ให้ชูชก และพรรณนาพรรณไม้ใน ป่าหิมพานต์ให้ชูชกฟัง พร้อมทั้ง บอกเส้นทางแก่ชูชก ชูชกออกเดิน ทางไปยังเขาวงกตระหว่างทางได้ พบพระอัจจุฤาษี

กัณฑ์มหาพน ชูชกลวงพระอัจจุตฤาษีเช่นเดียวกับ ลวงพรานเจตบุตร พระฤาษีบอกทางไป เขาวงกตแก่ชูชกและพรรณนาหมู่สัตว์ และพรรณไม้ตามเส้นทางให้ชูชก

กัณฑ์กุมาร ชูชกเดินทางมาถึงอาศรมของพระ เวสสันดรในตอนค่ำแต่ก็รอจนรุ่งเช้าเพื่อให้ นางมัทรีเข้าป่าไปหาผลไม้ก่อน แล้วชูชกจึง เข้าไปทูลขอสองกุมารจากพระเวสสันดร พระเวสสันดรได้พระราชทานสองกุมารให้ชู ชกพร้อมทั้งกำหนดค่าตัวสองกุมารไว้ให้ชู ชกรู้ด้วย ชูชกเฆี่ยนตีสองกุมาร ทำให้พระ เวสสันดรกริ้ว แต่่ต่อมาก็ทรงตัดอาลัยได้ และทรงปล่อยให้ชูชกพาสองกุมารจากไป

กัณฑ์มัทรี เมื่อกลับจากป่ามาถึงอาศรม พระนา งมัทรีก้ไม่เห็นสองกุมารจึงออกตามหา แต่ก็ไม่พบ พระนางคร่ำครวญด้วยความ ทุกข์จนสลบไป เมื่อฟื้นขึ้นมา พระ เวสสันดรก็ตรัสเล่าว่าได้พระรราชทาน สองกุมารแก่ชูชกไปแล้ว พระนางมัทรี จึงร่วมอนุโมทนาในปิยบุตตรทานนั้น

กัณฑ์สักรบรรพ พระอินทร์เกรงว่าพระเวสสันดร จะพระราชทานนางมัทรีแก่ผู้ที่มา ขอ จึงแปลงกายมาเป็นพราหมณ์มา ขอพระราชทานนางมัทรีจากพระ เวสสันดรแล้วถวายคืนให้ทำหน้าที่ ปรนนิบัตริพระเวสสันดรต่อไป

กัณฑ์มหาราช ชูชกตั้งใจพาสองกุมารเดินทางกลับ เมืองของตน แต่หลงเข้าไปในนครเชตุดร พระเจ้ากรุงสญชัยทอดพระเนตรเห็น ก็มี รับสั่งให้นำตัวชูชกเข้าเฝ้า และทรงไถ่ตัว สองกุมารจากชูชก ชูชกกินอาหารไม่ยั้ง จนถึงแก่ความตาย พระเจ้ากรุงสญชัยให้ พระชาลีนำทางพระองค์พร้อมทั้งไพร่พลไป ยังเขาวงกตเพื่ออันเชิญพระเวสสันดรกลับ นคร

กัณฑ์ฉกกษัติร์ เมื่อหกกษัติร์คือ พระเจ้ากรุงสญ ชัย พระนางผุสดี พระเวสสันดร พระนางมัทรี พระชาลีและพระกัญ หาได้ทรงพบกัน ก็เกิดความโศรก เศร้าจนหมดสติ พระอินทร์บร รดาลให้ฝนโบกขรพรรษตกลงมา ทำให้กษัติร์ทั้ง ๖ พระองค์ฟื้น

นครกัณฑ์ พระเวสสันดรทรงลาผนวช พเรวะสเจส้ัานกดรรุงแสลญะ พชัยรอะนภิาเษงมกัทพรรีะ เป็นกษัติร์และมเหสีครองแคว้น สีพี แล้วกษัติร์ทั้ง ๖ เสด็จกลับ นครเชตุดรพร้อมไพร่พล

คุณค่าที่ได้จากเรื่อง ด้านวรรณศิลป์ 1.ใช้ถ้อยคำไพเราะ มีการเล่นคำ เล่นสัมผัสอักษร มี การใช้โวหารภาพพจน์ และการพรรณนาให้เกิด ความรู้สึกที่ละเอียดอ่อน ร วมทั้งเกิดจินตภาพชัดเจน 2.เรื่องพระมหาเวสสันดรชาดก เป็นวรรณกรรมที่เกิดขึ้นใน สมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น จึงเป็นภาพสะท้อนชีวิตความเป็นอยู่ ขนบธรรมเนียม และค่านิยมของคนในยุคนั้น ๆได้ดีว่า มีการซื้อ ขายบุคคลเป็นทาส นิยมการบริจาคทานเพื่อหวังบรรลุนิพพาน มีความเชื่อเรื่องลางบอกเหตุ เชื่อเรื่องอำนาจของเทพยดาฟ้า ดินต่าง ๆ นอกจากนี้ ยังแสดงภาพชีวิตในชนบทเกี่ยวกับการ ละเล่นและการเล่นซ่อนหาของเด็ก ๆ

ข้อคิดที่ได้จากเรื่องนี้ 1.ให้แง่คิดเกี่ยวกับบทบาทหน้าที่ของผู้หญิงในฐานะที่ เป็นแม่และเป็นภรรยาที่ดี ซึ่งเป็นสิ่งสำคัญเหนือสิ่งอื่นใด 2.มหาเวสสันดรชาดก กัณฑ์มัทรี สะท้อนแนวคิดสำคัญ เกี่ยวกับความรักของแม่ที่มีต่อลูกอย่างสุดชีวิต

อ้างอิง 1.http://119.46.166.126/self_all/selfacc ess12/m6/552/lesson4/more/p2.php 2.https://guru.sanook.com/7538/