BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE • Pri izlaganju sadržaja o motorima sa unutrašnjim sagorijevanjem riječi nastavnika treba da prate crteži. Međutim, prilikom izlaganja o parnim kotlovima zadržati se samo na informisanju učenika o parnim kotlovima. • Kroz cjelokupnu nastavu predmeta težiti ka povezivanju hemijskih objašnjenja pojedinih nastavnih jedinica sa praktičnom primjenom. 51 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE STRUKA: HEMIJSKA ZVANJE: HEMIJSKO – TEHNOLOŠKI TEHNIČAR PREDMET: FIZIKALNA HEMIJA SA VJEŽBAMA RAZRED: TREĆI - III Zadaci nastave predmeta fizikalna hemija su: • Naći cilj i značaj fizikalne hemije u sveukupnom shvaćanju i razumijevanju hemijskih procesa koji se dešavaju našom voljom ili ne; • Da učenici na osnovu stečenih znanja steknu i sposobnost uspješnog povezivanja teorije sa praksom; • Sticanje veoma potrebnih vještina u radu sa laboratorijskim priborom i opremom; • Da se učenici obuče sa savremenim metodama rada u laboratoriju; • Da se kod učenika razvije osjećaj da pravilno i pažljivo rukuju osjetljivim instrumentima. NAZIV TEMATSKE CJELINE Fond časova po nastavnom planu i programu 1. Struktura atoma i rekacije jezgra 19 2. Agregatna stanja materije 15 3. Dvokomponentni sistemi 12 4. Optička svojstva tečnosti 6 5. Hemijska kinetika 12 6. Termohemija 6 UKUPNO: 70 SADRŽAJ NASTAVNIH JEDINICA 1. Struktura atoma i rekacije jezgra • Katodna cijev i otkriće elektrona; • Radioaktivnost i radioaktivno zračenje, Fajans – Sodijev zakon; • Radioaktivni redovi i vrijeme poluraspada; • Mjerenje i detekcija radioaktivnog zračenja, brojači, dozimetri i jedinice, GM brojač, scintilacioni brojači; • Otkriće protona i neutrona; • Plankova kvantna teorija; • Borova teorija modela atoma i Borovi zakoni; • Somerfeldova teorija; • Paulijevo načelo zabrane; • Kvantni brojevi i periodni sistem elemenata; • Rentgenski zraci i Mosijelijev zakon; • Vještačke nukrealne reakcije; • Vještačka pretvorba elemenata; • Vještačka radioaktivnost; • Atomska fisija; • Atomska fuzija; • Ajnštajnova teorija i defekt mase. 2. Agregatna stanja materije 52 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE • Materija i stanje materije; • Gasovito stanje, pće osobine gasova, idealno i realno stanje gasova; • Osnovni gasni zakoni i opšta gasna konstanta; • Bojl – Mariotov zakon; • Gej – Lisakov i Šarlov zakon; • Klauzijus Klapejronova jednačina; • Tečno stanje materije; • Opće fizičke i hemijske osobine tečnosti; • Gustoća; • Anomalja vode; • Viskozitet; • Isparavanje i dinamična ravnoteža isparavanja; • Površinski napon tečnosti; • Polarnost molekula tečnosti, asocijacija i dipolni momenat; • Čvrsto stanje materije, fizičke i hemijske osobine; • Amorfno i kristalno stanje materije, tipovi kristalnih rešetki; • Energija kristalne rešetke, faze i komponente, gibsovo pravilo faza. 3. Dvokomponentni sistemi • Rastvori i vrste rastvora; • Koncentracija rastvora; • Rastvaranje čvrstih tvari u tečnosti; • Energija hidratacije; • Napon pare rastvora i Raulov zakon; • Sistem tekućina koje se mješaju; • Sistem tekućina koje se ne mješaju; • Krioskopija i ebulioskopija; • Osmoza i osmotski pritisak; • Difuzija; • Koloidni rastvori; • Oće osobine koloidnih sistema; • Koagulacija; • Tindalov fenomen; • Elektroliza. 4. Optička svojstva tečnosti • Apsorpcija svjetlosti u rastvorima i Lamber – Berov zakon; • Kalorimetrija; • Lomsvjetlosnog zraka i reflektometrija; • Optička aktivnost rastvora i polimetrija. 5. Hemijska kinetika • Brzina, hemijske reakcije, definicija i faktori koji utiču na promjenu; • Uticaj koncentracije reaktanata; • Uticaj temperature, pritiska i katalizatora; • Energija aktivacije reakcija; 53 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE • Hemijska ravnoteža; • Zakon o djelovanju mase i konstanta ravnoteže; • Homogene i heterogene reakcije, faktori koji utiču na promjene konstante hemijske ravnoteže; • Fotohemijske reakcije: fluorescencija, fosforoscencija, fotolitičke i fotokatalitičke reakcije. 6. Termohemija • Toplotni efekat reakcije i reakcijska toplina; • Toplota nastajanja; • Toplota sagorijevanja; • Toplota neutralizacije; • Hesov zakon. 54 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE LABORATORIJSKE VJEŽBE IZ FIZIKALNE HEMIJE Razred: III (treći) Sedmično časova: 2 Godišnje časova: 70 Laboratorijske vježbe: R/B NAZIV LABORATORIJSKIH VJEŽBI BROJ ČASOVA: 1. Određivanje gustoće tečnosti piknometrom, areometrom i Mor Vostfalovom vagom 4 2. Određivanje gustoće čvrstih tvari piknometrom 4 3. Rastvorljivost čvrstih soli 4 4. Viskozitet tečnosti – Ostvaldov viskozimetar 4 5. Površinski napon tečnosti – stalagmometar 4 6. Koeficijent razdjeljenja amonijaka izmežu vode i hloroforma 4 7. Molekulska masa – odreživanje metodom sniženja tačke ledišta 4 8. Adsorpcija acetatne kiseline na aktivnom ugljenu 4 9. Toplota sagorijevanja čvrstih goriva – kalorimetar 4 10. Toplota rastvaranja kiseline, baza ili soli određivanje u kalorimetru za reakcijsku toplinu 4 11. Kolorimetrijsko određivanje koncentracije Diboksovim kalorimetrom 4 12. Kalorimetrijsko određivanje koncentracije rastvora fotoelektričnim kolorimetrom 4 13. Refraktometrijsko određivanje koncentracije rastvora – Abeov refraktometar 4 14. Refraktometrijsko određivanje koncentracije rastvora – Ručni refraktrometar 4 15. Polarimetrijsko određivanje koncentracije rastvora – Polarimetar 4 16. Brzina raspadanja H2O2 4 17. Brzina inverzije saharoze – polarimetar 4 18. Koloidni sistemi – pripremanje koloidnih rastvora i osobenosti, koagulacija i elektroferoza 2 UKUPNO: 70 UPUTSTVO ZA REALIZACIJU PROGRAMA VJEŽBI Učenicima pomoći da svoja saznanja sa razumjevanjem primjene u praksi i radu. Kod nastavnog izlaganja koristiti modele, oglede, slike, šeme i filmove. Prilikom provjere znanja treba insistirati na samostalnom i logičkom zaključivanju. Gdje je moguće, sinhronizovati teoretska izlaganja sa radom u laboratoriji. Vježbe iz fizikalne hemije izvode se u laboratoriju po grupama. Vježbe treba izvoditi u ciklusima. Ciklus vježbi treba formirati tako da izvođenje ciklusa, kad god je to moguće, prati gradivo teoretckih časova nastave. Prije izvođenja vježbi, svakog ciklusa, potrebna su dva ili četri časa teoretskog upustva o izvođenju vježbi tog ciklusa. Broj vježbi u jednom ciklusu nije strogo određen, već zavisi od mogućnosti laboratorije. Nastavniku se daje sloboda kreativnosti u odabiranju različitih koncentracija rastvora, vrste supstanci, vremena i različitih temperatura unutar jedne vježbe, tako da više učenika može raditi istu vježbu ali samo dva učenika će imati isti zadatak. Poslije izvršenog eksperimenta učenici pismeno obrađuju svoju vježbu i na taj način povezujju eksperimentalni dio sa računskim zadacima. Predmetni nastavnik pregleda i ocjenjuje vježbu. 55 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE Ne smatra se obaveznim ostvarivanje svih navedenih vježbi, ali se zahtjeva da sve oblasti budu zastupljene i da se uradi najveći mogući broj vježbi. Izbor zadataka vrši predmetni nastavnik. Na vježbama učenici treba da imaju radne sveske u koje unose rezultate i zapažanja tokom izvođenja vježbi. Izvršene eksperimentalne zadatke učenici dorađuju i rezultate zajedno sa kratkim opisom zadatka unose u dnevnik rada. Nastavnik redovno kontroliše dnevnik rada i ocjenjuje vježbu. 56 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE STRUKA: HEMIJSKA ZVANJE: HEMIJSKO – TEHNOLOŠKI TEHNIČAR PREDMET: MJERNA I REGULACIONA TEHNIKA RAZRED: TREĆI - III Zadaci nastave predmeta mjerna i regulaciona tehnika su: • Da polaznici nauče principe rada mjernih instrumenata; • Da polaznici nauče da se koriste mjernom tehnikom kako u laboratorijskoj kontroli tako i u kontroli i praćenju u fazama proizvodnje; • Da se upoznaju sa mogućnošću primjene mjerne i regulacione tehnike u proizvodnji uopće; • Da polaznicima pruži osnove za praktičan rad na razumijevanju projekta u hemijskoj industriji; • Da kod polaznika razvije sposobnost zapažanja i posmatranja; • Da razvije sposobnost za eksperimentalni rad, radne navike, upornost i sistematičnost u radu; • Da kod polaznika probudi stečena znanja o fizikalnim zakonima koji su korišteni za konstrukciju mjernih instrumenata; • Da omogući polaznicima aktivno uključivanje u proizvodnju. NAZIV TEMATSKE CJELINE Fond časova po nastavnom planu i programu 1. Uvod 8 2. Instrumenti za mjerenje radnih veličina 38 3. Tehnika regulacije i upravljanja 12 4. Automatsko regulisanje i upravljanje 12 UKUPNO: 70 SADRŽAJ NASTAVNIH JEDINICA 1. Uvod • Razvoj intrumentacije i automatske regulacije; • Mjerne veličina i greške pri mjerenju; • Međunarodni sistem mjera, dimenzije i jednačine. 2. Instrumenti za mjerenje radnih veličina • Mjerenje dužine (jedinice i instrumenti), površine i zapremine; • Mjerenje vremena; • Mjerenje pritiska; jedinice za pritisak; pojam vakuma; osnovni princip na kojima počiva mjerenje pritiska; manometri sa stubom tečnosti; burdonov manometar; • Mjerenje temperature; šta je temperatura i jedinice; termometri sa tečnostima; bimentalni termometri; termoelementi; pirometar; • Mjerenje protoka; definicija zapreminskog i masenog protoka; jedinice za protok; • Rotametar, turbinski mjerači, mjerilo sa prigušnom pločom; Venturijeva cijev; Pitova cijev; • Mjerenje nivoa tečnosti; direktne metode mjerenja; indirektne metode mjerenja. 3. Tehnika regulacije i upravljanja • Pojam regulatora i prenosioca signala; • Osnovni funkcionalni dijelovi regulatora; 57 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE • Prenosioci signala mjernog instrumenta (elektro-pneumatski, elektro-hidraulični, elektro- mehanički); • Pozicioni regulatori; • Proporcionalni regulatori; • Integralni regulatori; • Izvršni elementi regulacije procesa; karakteristike motornog dijela izvršnog elementa; regulacija pomoću regulacionih ventila. 4. Automatsko regulisanje i upravljanje • Regulaciono kolo, struktura regulacionog kola, dijagram zatvorenog kola; • Stabilnost zatvorenog kola; • Povezivanje regulacionih kola; • Mikroprocesor kao elemenat regulacionog kola. UPUSTVO ZA REALIZACIJU PROGRAMA • Kako ovaj nastavni predmet obuhvata instrumentaciju, dinamiku i regulaciju procesa, realizacija zadataka je veoma kompleksna. Iznošenje sadržaja treba povezati sa znanjem iz fizike, termodinamike i tehnologije proizvodnje. • Pri realizaciji tematske cjeline Uvod u predmet govori o razvoju instrumentacije, o značaju mjerenja, o razvoju nauke i tehnike i uticaju tog razvoja na usavršavanje mjerne tehnike i automatizacije uopšte. Međunarodni sistem jedinica realizovati kroz ponavljanje. Zapaziti značaj proračuna grešaka pri mjerenjima uopšte. Kod obrade tematskih cjelina „ instrumenti za mjerenje radnih veličina“ po mogućnosti demonstrirati rad instumenata i njihovu primjenu u učionici ili kroz praktičnu nastavu, na modelima ili crtežima. Naučiti učenike da samostalno očitavaju vrijednosti sa uređaja. Zatim, učenike treba naučiti da se snalaze u šemama skicama sa instrumentima. Pri obradi ove cjeline umjereno saopštavati i tražiti teoretska znanja, više se zadržavati na principima rada instrumenata i na njihovom praktičnom kroištenju. • Tematske cjeline „Tehnika regulacije i upravljanja“ i „Automatsko regulisanje i upravljanje“ obraditi u principijelnom smislu. bez provođenja teorije regulacija i upravljanja. Obraditi i tražiti od učenika da znaju principijelnost funkcionisanja regulacija i upravljanja, kako proste tako i složene, uz pomoć mikroprocesora. Prilikom realizacije zadnje tematske cjeline navoditi brojne primjere automatske regulacije i upravljanja u životu. 58 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE STRUKA: HEMIJSKA ZVANJE: HEMIJSKO – TEHNOLOŠKI TEHNIČAR PREDMET: OSNOVI ELEKTROTEHNIKE RAZRED: TREĆI -III Zadaci nastave predmeta osnovi elektrotehnike su: • Upoznavanje učenika sa osnovnim znanjima iz područja elektrotehnike; • Da kroz izučavanje nastavnih sadržaja, uoče njihov značaj i primjenu u svakodnevnom životu; • Da kod učenika razvije sposobnost posmatranja, uočavanja i logičkog zaključivanja; • Da upoznaju mogućnosti pretvorbe električne energije u druge vidove energije; • Da otkriju značaj elektriciteta i električne energije, kako u industriji tako i u svakodnevnom životu; • Da razviju kod učenika želju za daljim obogaćivanjem i produbljivanjem svog znanja. NAZIV TEMATSKE CJELINE Fond časova po nastavnom planu i programu 1. Uvod 1 2. Fizikalne osnove 4 3. Osnovne veličine i zakoni istosmjerne struje 15 4. Izvori istosmjerne struje 10 5. Magnetizam 9 6. Izmjenična struja 3 7. Električna mjerenja 11 8. Električni strojevi i uređaji 3 9. Elektrotermija 9 10. Elektrotehnički materijali 3 11. Djelovanje električne struje na čovjeka 2 70 UKUPNO: SADRŽAJ NASTAVNIH JEDINICA 1. Uvod • Značaj električne energije; • Znakovi koji se koriste u elektrotehnici. 2. Fizikalne osnove • Elektricitet; • Električna struja; • Strujni krug; • Učinci električne struje. 3. Osnovne veličine i zakoni istosmjerne struje • Jačina struje; • Gustoća struje; • Električni napon; • Električni otpor i vodljivost; • Omov zakon; • Vezivanje izvora struje; 59 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE • Vezivanje potrošača; • Kirhofov zakon (I i II); • Snaga električne struje i rad; • Električno polje i jačina električnog polja. 4. Izvori istosmjerne struje • Galvanski elementi; • Polarizacija; • Akumulatori; • Elektroliza; • Faradejevi zakoni; • Iskorištenje struje; • Površinska zaštita metala; • Kondezatori. 5. Magnetizam • Magnetno polje; • Magnetno dejstvo električne struje; • Magnetni tok, indukcija i jačina magnetnog polja; • Induktivna elektromotorna sila; • Elektromagnetna sila; • Smjer elelktromagnetne sile. 6. Istosmjerna struja • Postanak istosmjerne struje; • Osnovne veličine istosmjerne struje; • Omov zakon za izmjeničnu struju; • Snaga izmjenične struje. 7. Električna mjerenja • Električni mjerni istrumenti i uređaji (instrumenti sa pomoćnim svitkom i pomoćnim željezom); • Galvanometri; • Voltmetri; • Ampermetri; • Ommetri; • Mjerni mostovi. 8. Električni strojevi i uređaji • Elektromotori; • Generatori; • Transformatori. 9. Elektrotermija • Procesi pretvaranja električne u toplotnu energiju; • Način zagrijavanja; • Toplotna snaga; • Klasifikacija elektrotermičnih postupaka (zagrijavanje električnim otporom, zagrijavanje dijaelektričnim gubicima, zagrijavanje slobodnim jonima i elektronima); 60 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE 10. Elektrotehnički materijali • Magnetni materijali; • Provodnici prve i druge vrste, izolatori; • Materijal za provodnike; • Matrijal za izolatore. 11. Djelovanje elektične energije na čovjeka i zaštita • Električni udar; • Prva pomoć unesrećenog elelktričnim udarom; • Mjere i sredstva zaštite pri radu sa električnom energijom. UPUSTVO ZA REALIZACIJU PROGRAMA • Kako ovaj nastavni predmet obuhvata instrumentaciju, i električnih mjrenja, realizacija zadataka je veoma kompleksna. Iznošenje sadržaja treba povezati sa znanjem iz fizike, termodinamike i tehnologije proizvodnje. • Pri realizaciji tematske cjeline Uvod u predmet govori o razvoju instrumentacije, o značaju mjerenja, o razvoju nauke i elektrotehnike. • Nastavniku se daje sloboda da realizira praktično demonstriranje ogleda u kabinetu ili u pogonima privrednih subjekata u okruženju. 61 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE B. STRUČNI PREDMETI IV RAZRED red. NAZIV PREDMETA Sedmični Godišnji broj fond fond Praktična nastava s proizvodnim radom 1. Neorganska tehnologija 5 150 2. Organska tehnologija 2 60 3. Procesni aparati i uređaji 2 60 4. Elektrohemija sa vježbama 3 90 5. Tehničko ispitivanje materija sa vježbama 4 (2+2) 120 6. 5 (2+3) 150 UKUPNO 21 630 62 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE STRUKA: HEMIJSKA ZVANJE: HEMIJSKO – TEHNOLOŠKI TEHNIČAR PREDMET: PRAKTIČNA NASTAVA S PROIZVODNIM RADOM RAZRED: ČETVRTI - IV Zadaci predmeta praktična nastava s proizvodnim radom su: • Da se učenici osposobe za rukovanje priborom, opremom i aparatima u hemijskoj laboratoriji i industriji; • Učenici treba da shvate gdje i kako izvoditi hemijske promjene a posebno kako kontrolisati hemijske reakcije; • Da učenici steknu sposobnost pravilne organizacije rada, racionalnog korištena sirovina, sredstava za rad i radnog vremena; • Naučeno primjenjivati u svakodnevnom životu; • Primjena i korištenje zaštitnih sredstava, kao i mjere zaštite na radu, • Da kod učenika razvije sposobnost posmatranja, uočavanja i logičkog zaključivanja. NAZIVI RADNIH ZADATAKA Fond časova po nastavnom planu i programu 1. Ukuhavanje 20 2. Destilacija i rektifikacija 30 3. Prozvodnja sode 40 4. Proizvodnja soli 30 5. Proizvodnja deterdženata 30 UKUPNO: 150 SADRŽAJ NASTAVNIH JEDINICA 1. Ukuhavanje • Teorijska upustva o ukuhavanju; • Razmjena topline; • Otvoreni ukuhači; • Zatvoreni ukuhači; • Višestepeno ukuhavanje; • Vođenje radne sveske i dnevnika rada. 2. Destilacija i rektifikacija • Davanje teorijskih upustava za izvođenje radnog zadatka; • Destilacione smjese; • Atmosferska destilacija, VakUum destilacija, Destilacija vodenom parom; • Rektifikacija i uređaji za rektifikaciju; • Izrada dnevnika rada. 3. Prozvodnja sode • Davanje teorijskog upustva o izvođenju zadatka; • Priprema kalcijum hidroksida; • Uvođenje amonijaka u proces; • Dobivanje natrijum hidrogen karbonata (sode bikarbone); • Dobivanje natrijum karbonata (sode). 63 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE • Izrada dnevnika rada. 4. Proizvodnja soli • Davanje teorijskog upustva o dobivanju soli; • Eksploatacija i priprema slane vode; • Aparati za vakum uparavanje; • Kontrola proizvodnje; • Izrada dnevnika rada. 5. Proizvodnja deterdženata • Davanje teorijskih upustava za izradu zadatka; • Skladištenje sirovina; • Neutralizacija dodecil benzen sulfonske kiseline; • Priprema i sušenje slerija; • Dorada i pakovanje proizvoda; • Izrada dnevnika rada. UPUSTVO ZA REALIZACIJU PROGRAMA • Programske zadatke iz praktične nastave učenici će izvoditi uglavnom u preduzećima hemijske tehnologije pod nadzurom predmetnog nastavnika. • Ukoliko sve radne zadatke nije moguće realizovati u privrednim preduzećima onda se nastava odvija u školskim prostorijama. • Praktična nastava je zastupljena sa po 5 časa sedmično. • Kroz praktične radne zadatke ilustruje se pređeno gradivo i nastava se čini očiglednom. Nastava se odvija u pogonima privrednih subjekata a povremeno u školskim prostorijama. • Učenici se dijele u grupe. • U toku rada učenici se moraju disciplinovano ponašati i pratiti upustva nastavnika. Na praktičnom radu učenici treba da imaju radne sveske u koje unose upustva, zabilješke i rezultate ispitivanja. • Izvršenje zadatke učenici dorađuju a rezultate zajedno sa kratkim opisom unose u dnevnik rada. • Nastavnik redovno kontroliše dnevnik rada i ocjenjuje učeničke zadatke. 64 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE STRUKA: HEMIJSKA ZVANJE: HEMIJSKO – TEHNOLOŠKI TEHNIČAR PREDMET: NEORGANSKA TEHNOLOGIJA RAZRED: ČETVRTI - IV Zadaci nastave predmeta neorganska tehnologija su: • Upoznavanje učenika sa osnovnim sirovinama, najvažnijim parametrima tehnoloških procesa proizvodnje, osobinama i mjestom upotrebe proizvoda; • Da stečena znanja iz hemije, fizike, tehnoloških operacija i ostalih predmeta povezuju sa sadržajima neorganske tehnologije; • Da učenici korištenjem nastavnih sredstava i stalnim posjetama hemijskoj industriji dožive suštinu proizvodnog rada, prostora i reda veličina; • Da steknu radne navike, sistematičnost u radu, naviku čuvanja imovine, važnost zaštite radne i životne sredine kao i da stečena znanja primjene u profesionalnom radu; • Shvatiti ulogu čovjeka u mijenjanju prirodnih bogatstava u proizvode od značaja za udobnije življenje i ukazivati na stalno usavršavanje tehnoloških procesa proizvodnje. NAZIV TEMATSKE CJELINE Fond časova po nastavnom planu i programu 1. Tehnologija vještačkih đubriva 10 2. Tehnologija glinice 6 3. Tehnologija keramike 9 4. Vatrostalni materijal i azbest 4 5. Tehnologija stakla 8 6. Tehnologija vezivnog materijala 20 7. Neorganske boje 3 60 UKUPNO: SADRŽAJ NASTAVNIH JEDINICA 1. Tehnologija vještačkih đubriva • Makroelementi, mikroelementi, podjela, osobine upotreba đubriva; • Nitrogenova đubriva, proizvodnja KAN-a; • Fosforna đubriva, superfosfat, dvostruki superfosfat; • Kalijumova, kalcijumova, mješovita đubriva. 2. Tehnologija glinice • Sirovine za proizvodnju glinice; • Bajerov postupak proizvodnje; • Upotreba glinice. 3. Tehnologija keramike • Sirovine za proizvodnju keramike, proizvodni postupci; • Sinterovana i nesinterovana keramika; • Vrste peći. 4. Vatrostalni materijal i azbest • Upotreba, osobine, podjela vatrostalnog materijala; • Sirovine za proizvodnju; 65 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE • Proizvodnja šamotnih opeka. 5. Tehnologija stakla • Definicija stakla, osobine, upotreba i podjela; • Sirovine i proizvodnja stakla; • Vrste stakla. 6. Tehnologija vezivnog materijala • Zračna veziva, proizvodnja kreča i gipsa; • Hidraulična veziva, portland cement. 7. Neorganske boje • Poznate neorganske boje, hemijski sastav, podjela, osobine, vrste boja. UPUSTVO ZA REALIZACIJU PROGRAMA • Proučavanjem ove tehnologije učenici treba da povezuju predhodno stečena znanja iz hemije, fizike, termodinamike i fizičko-hemijske zakonitosti koje prate tehnološke procese proizvodnje kako bi što lakše i potpunije ovladali ovim sadržajima. • Postepeno upoznavanje porjekla sirovine, hemijski sastav, kao i hemijske promjene na sirovinama koje se vrše tokom prerade. Učenici treba da uoče oblast pojedinih faza prerade u procesu za pravilno i ekonomično vođenje tehnološkog procesa proizvodnje. Isticati važnost kontrole sirovina, poluproizvoda i gotovih proizvoda, sve s ciljem dobivanja proizvoda željenog kvaliteta id a taj cilj opravdava ekonomičnu proizvodnju i normalan tok procesa proizvodnje. • Za uspješnije savladavanje tehnoloških procesa proizvodnje neophodno je koristiti nastavna sredstva, šeme koje prikazuje proces u cjelini ili šeme važnijih faza, crteže važnih aparata koji se koriste u proizvodnji, uzorke sirovina, poluproizvoda i gotovih proizvoda. • Planirati posjete preduzećima hemijske industrije s ciljem dopune teoretske nastave. • Predmetni nastavnik je dužan da prati razvoj hemijske industrije I da upozna učenike sa savremenim tehnološkim procesima proizvodnje. 66 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE STRUKA: HEMIJSKA ZVANJE: HEMIJSKO – TEHNOLOŠKI TEHNIČAR PREDMET: ORGANSKA TEHNOLOGIJA RAZRED: ČETVRTI – IV Zadaci nastave predmeta organska tehnologija su: • Da upozna učenike sa osnovnim tehnološkim pojmovima koji su neophodni za razumijevanje struke; • Da povežu znanja iz hemije i tehnoloških operacija sa hemijskom tehnologijom; • Da učenici korištenjem nastavnih sredstava i permanentnim posjetama hemijskoj industriji dožive suštinu proizvodnog rada i da stiču osjećaj kako prostora tako i reda veličine; • Da učenici upoznaju savremene tehnološke procese i posebno lokalnu hemijsku industriju; • Da se učenici osposobe za primjenu stečenih znanja u profesionalnom radu. NAZIV TEMATSKE CJELINE Fond časova po nastavnom planu i programu 1. Tehnologija masti i ulja 16 2. Sredstva za pranje 11 3. Tehnologija kože 5 4. Tehnologija gume 7 5. Tehnologija polimernih materijala 10 6. Pesticidi 5 7. Tehnologija farmaceutskih proizvoda 6 UKUPNO: 60 SADRŽAJ NASTAVNIH JEDINICA 1. Tehnologija masti i ulja • Uvod, osobine, sastav, priprema sirovina, dobijanje presovanjem i ekstrakcijom, rafinacija; • Proizvodnja životinjskih masti, cijepanje masti, hidriranje ulja, dobijanje margarina; • Proizvodnja polimerizacije i oksidacija ulja. 2. Sredstva za pranje • Uopće o tenzidima; • Mehanizam djelovanja tenzida, sapuni, deterdženti, tehnologija proizvodnje biorazgradivost tenzida. 3. Tehnologija kože • Vrste, građa, hemijski sastav, priprema kože za štavljenje, štavljenje (biljno, minerlano, masno), postupci završne obrade koža; • Tutkalo i želatin. 4. Tehnologija gume • Prirodna makromolekularna jedinjenja, elastomeri, sirovine i priprema za proizvodnju gume; • Mastifikacija kaučuka sa dodacima; • Vulkanizacija, gotovi proizvodi. 5. Tehnologija polimernih materijala • Osnovni pojmovi o strukturi makromolekularnih spojeva, podjela; • Strukturne jedinice, polimeri i kopolimeri; 67 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE • Dobijanje polimera, industrijski postupci polimerizacije, polimerizacioni polimeri, polikondenzacioni u fenol fenol formaldehidne smole, aniuoplasti, polimerske smole; • Plastične mase, polietilen, polipropilen, policinihlori, polistiren, akrilni polimer. 6. Pesticidi • Uvod, hemijski sastav, osobine i podjela; • Insekticid, herbicid, fungicid I rodenticid. 7. Tehnologija farmaceutskih proizvoda • Uvod, podjela, osobine, prerada sirovina biljnog i životinjskog porijekla; • Proizvodnja penicilina. UPUSTVO ZA REALIZACIJU PROGRAMA • Sadržaj predmeta se naslanja na ranije stečeno znanje iz teoretsko stručnih predmeta, pa je nužno kod svake teme načiniti vezu sa prethodno poznatim sadržajima. • Teoretske uvode u pojedine operacije obraditi u mjeri dovoljnoj za razumjevanje te operacije i navesti mašine i aparate na kojima se izvode te operacije. Pri upoznavanju mašina i aparata težište baciti na način rada, dobre i loše osobine, te se najviše primjenjuju. • U toku izvođenja nastave iz ovog nastavnog plana obavezno koristiti crteže, šeme, slike i prospekte uređajazbog boljeg korištenja vremana. • Treba ostvariti potpunu saradnju sa predmetima: Osnovi tehnoloških operacija i Procesni aparati i uređaji. • U toku realizacije nastavnih sadržaja poseban značaj dati na saradnju sa privrednim subjektima i dio nastave moguće je izvoditi u pogonima organske tehnologije. 68 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE STRUKA: HEMIJSKA ZVANJE: HEMIJSKO – TEHNOLOŠKI TEHNIČAR PREDMET: PROCESNI APARATI I UREĐAJI RAZRED: ČETVRTI - IV Zadaci nastave predmeta procesni aparati i uređaji su: • Da se učenici upoznaju sa mašinama i aparatima za izvođenje operacija hemijske industrije; • Da učenici nauče tumačiti crteže i šeme mašina, aparata i uređaja, te da većinu crteža i šema nauče crtati; • Da učenici uz usvajanje ovih znanja nauče logički razmišljati i donositi zaključke; • Da se učenici upute na korištenje tehničke literature s ciljem daljeg samoobrazovanja; • Da se učenici osposobe da stečena znanja primjene u proizvodnim procesima i doprinose usavršavanju i modernizaciji proizvodnih procesa. NAZIV TEMATSKE CJELINE Fond časova po nastavnom planu i programu 1. Uvod u toplinske i difuzione operacije 4 2. Razmjena toplote – razmjenjivači toplote 10 3. Rashladni uređaji 5 4. Isparavanje i ukuhavanje 8 5. Destilacioni uređaji i rektifikacione kolone 10 6. Vlažan zrak – vlaženje 5 7. Sušnice 8 8. Ekstrakcija – ekstraktori 15 9. Rastvaranje 3 10. Kristalizatori 6 11. Apsorberi 8 12. Adsorberi 5 13. Hemijski reaktori 3 90 UKUPNO: SADRŽAJ NASTAVNIH JEDINICA 1. Uvod u toplinske i difuzione operacije • Uvod; • Pojam topline; • Pojam difuzije. 2. Razmjena toplote – razmjenjivači toplote • Teorijske osnove razmjene toplote; • Izmjenjivači toplote; • Kondezatori. 3. Rashladni uređaji • Opća razmatranja; • Kompresioni uređaj za hlađenje; • Apsorpcioni uređaj za hlađenje. 69 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE 4. Isparavanje i ukuhavanje • Teoretske osnove isparavanja i ukuhavanja; • Otvoreni ukuhači; • Zatvoreni ukuhači: ukuhač sa horizontalnim cjevima; • Ukuhač sa vertikalnim cijevima; • Vakuum ukuhači. 5. Destilacioni uređaji i rektifikacione kolone • Teoretske osnove destilacije; • Destilacioni uređaj pod atmosferskim pritiskom i vakuumom; • Destilacija vodenom parom; • Teoretske osnove rektifikacije: teoretski rad i refluksni odnos; • Rektifikaciona kolona sa diskontinuiranim radom; • Rektifikaciona kolona sa kontinuiranim radom. 6. Vlažan zrak – vlaženje • Pojam vlažnosti; • Određivanje vlažnosti; • Vlaženje vazduha. 7. Sušnice • Opći pojmovi o sušenju i vrste sušnica; • Komorne sušnice; • Tunelske sušnice; • Rotacione sušnice; • Sušenje raspršavanjem tečnosti; • Vakuum – sušnice. 8. Ekstrakcija – ekstraktori • Teoretkse osnove: - opći zakoni prenosa mase; • Osnovi ekstrakcije tečno – tečno; • Osnovi ekstrakcije čvrsto – tečno; • Priprema čvrstih sirovina za ekstrakciju; • Ekstraktori, kontinuirani ekstraktori; • Šaržni ekstraktori; • Ekstrakcija protein iz biljnih sirovina; • Ekstrakcija alkaloida iz biljnih sirovina. 9. Rastvaranje • Pojam rastvaranja, toplota rastvaranja; • Uređaji. 10. Kristalizatori • Teorija kristalizacije i faktori koji utiču na kristalizaciju; • Kadni kristalizatori; • Njihajući kristalizatori (Wulf – Bockovi); • Čuvanje kristala. 11. Apsorberi • Teoretkse osnove apsorpcije; 70 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE • Kule za apsorpciju (aparati sa tekućom unutrašnjom fazom); • Ostali uređaji za apsorpciju. 12. Adsorberi • Teoretske osnove adsorpcije; • Adsorpcija iz tečnosti: Metoda disperznog kontakta. 13. Hemijski reaktori • Klasifikacija reaktora; • Rad i konstrukcione karakteristike. UPUSTVO ZA REALIZACIJU PROGRAMA • Sadržaj predmeta se naslanja na ranije stečeno znanje iz teoretsko stručnih predmeta, pa je nužno kod svake teme načiniti vezu sa prethodno poznatim sadržajima. • Teoretske uvode u pojedine operacije obraditi u mjeri dovoljnoj za razumjevanje te operacije i navesti mašine i aparate na kojima se izvode te operacije. Pri upoznavanju mašina i aparata težište baciti na način rada, dobre i loše osobine, te se najviše primjenjuju. • U toku izvođenja nastave iz ovog nastavnog plana obavezno koristiti crteže, šeme, slike i prospekte uređajazbog boljeg korištenja vremana. • Treba ostvariti potpunu saradnju sa predmetima; iz tehnologije vode, neorganske i organske tehnologije. • U toku realizacije nastavnih sadržaja poseban značaj dati na saradnju sa privrednim subjektima i dio nastave moguće je izvoditi u pogonima neorganske i organske tehnologije. 71 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE STRUKA: HEMIJSKA ZVANJE: HEMIJSKO – TEHNOLOŠKI TEHNIČAR PREDMET: ELEKTROHEMIJA SA VJEŽBAMA RAZRED: ČETVRTI - IV Zadaci nastave predmeta elektrohemija sa vježbama su: • Da učenici, koristeći eksperimentaine metode koje su razrađene u nauci o elektricitetu, dođu do rezultata koji su od značaja za hemiju. NAZIV TEMATSKE CJELINE Fond časova po nastavnom planu i programu 1. Uvod u tehnologiju 1 2. Procesi u elektrolitima 10 3. Elektrodni potencijal 7 7 4. Elektrohemijski izvori struje i primjena elektrolize 3 5. Korozija i galvanotehnika 8 60 6. Elektrohemijsko dobivanje metala i drugih proizvoda UKUPNO: SADRŽAJ NASTAVNIH JEDINICA 1. Uvod u tehnologiju • Elektrohemija kao nauka; • Podjela elektrohemije. 2. Procesi u elektrolitima • Elektrolitska ćelija; • Provodnici prve i druge vrste; • Jedinice za jačinu, napon, otpor i količinu struje; • Faradejevi zakoni elektrolize; • Kufometri; • Teorija elektrolitičke disocijacije; • Stepen disocijacije; • Konstantna disocijacija; • Ostvaldov zakon; • Disocijacija; • Aktivnost i faktor aktivnosti; • Jaki i slabi elektroliti; • Ovisnost stepena disocijacije o koncentraciji i razblaženju elektrolita; • Disocijacija kiselina, baza i soli; • Pokretljivost jona; • Prenosni brojevi jona, Hitorfova metoda, specifična provodijivost; • Određivanje specifične provodljivosti i konstanta posudice; • Konduktometrijska titracija; • Primjena konduktrometrije. 3. Elektrodni potencijal • Nerustova jednačina za elektrodni potencijal; 72 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE • Normalni ili standardni potencijal; • Naponski rad elemenata; • Teorija galvanskog elementa; • Danijelov galvanski elemenat; • Koncentracioni spreg, EMS sprega; • Elektrode, podjela elektroda; • Standardne i indikaterske elektrode, Kalomel elektroda, Hidrogenova elektroda, Redox- elektrode, Konhidronova elektroda; • Potencionalno određivanje PH rastvora; • Staklena elektroda; • Povratni i nepovratni spregovi; • Wastonov normalni elemenat; • Odredivanje EMS i elektrodnog potencijala; • Potenciometrijska titracija; • Potenciometrijsko određivanje PH rastvora. 4. Elektrohemijski izvori struje i primjena elektrolize • Polaraizacija elektroda i vrste poiarizacije; • Napon razlaganja, nadnapon ili prenapon, suhi gahremski elemenat - Leklanšeov elemenat; • Akumulatori, vrste akumulatora, kiseli i bazni; • Primjena elektrolize elektrogranometrija; • Uticaj gustine struje, temperature, prirode elektrolita i ostalog na elektrolizu; kriva struja - napona; Polarografska analiza - aparatura za polarografiju, amperometrija, osnovni principi ampeormetrijskih titracija; • Kulometrija, kulometrijska titracija, primarna i sekundarna. 5. Korozija i galvanotehnika • Korozija, podjela korozivnih procesa; uticaj unutrašnjih i spoljnih faktora na korozivni proces; • Elektrohemijska korozija; • Zaštita metala od korozije; priprema predmeta za galvanizaciju; anodne i katodne prevlake; katodna zaštita, inhibitori; eloksiranje; galvanoplastika. 6. Elektrohemijsko dobivanje metala i drugih proizvoda • Uvod, elektroliza, elektrorafinacija; zagrijavanje elektrolita, miješanje elektrolita, vrste kada, oblik i vrste elektroda, iskorištenje struje, mjerni instrumenti, tekuća kontrola; • Elektrorafinacija bakra, srebra i zlata; • Elektrometalurško dobivanje cinka; • Elektrohemijsko dobijanje ferolegura, kaicijum-karbida i silicijum-karbida; elektroliza vodenog rastvora natrijum-hlorida. 73 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE LABORATORIJSKE VJEŽBE IZ ELEKTROHEMIJE Razred: IV (četvrti) Godišnje časova: 2 Godišnje časova: 60 Laboratorijske vježbe: BROJ ČASOVA: R/B NAZIV LABORATORIJSKIH VJEŽBI 5 5 1. Provjera Faradijevih zakona - kulometri 5 2. Elektroliza rastvora soli natrijum hlorida 5 3. Pokretljivost jona 5 4. Određivanje prenosnih brojeva 5 5. Konduktometrijska titracija 5 6. Određivanje elektrodnog potencijala 5 7. Mjerenje EMS metodom kompenzacije 5 8. Određivanje pH-otopine 5 9. Potenciometrijsko određivanje pH - rastvora 5 10. Potenciometrijska titracija 5 11. Elektrogravimetrijska analiza 12. Dobijanje olovnog bjelila 60 UKUPNO: Razrada laboratorijskih vježbi: 1. Provjera Faradijevih zakona - kulometri 2. Elektroliza rastvora soli natrijum hlorida • Da učenici eksperimentalnim putem pomoću bakarnog kulometra potvrde i provjere Fardejeve zakone elektrolize i da elektrolizom rastvora soli natrijum hlorida dokažu nastajanje primarnih i sekundardnih produkata elektrolize. 3. Pokretljivost jona 4. Određivanje prenosnih brojeva • Upoznati se sa metodama određivanja pokretljivosti jona i prenosnih brojeva, praktičnom primjenom tih metoda i potvrditi činjenice da se joni kreću različitim brzinama u zavisnosti od vrste jona. 5. Konduktometrijska titracija • Upoznati učenike sa načinom određivanja konstante posudice za mjerenje vodljivosti elektrolita, kao i načinom određivanja vodljivosti zadanim elektrolitima; • Na osnovu promjene vodljivosti elektrolita elektrometrijskom metodom odrediti tačku ekvivalencije i grafički prikazati rezultate mjerenja na osnovu kojih treba izračunati nepoznatu koncentraciju uzorka rastvora. 74 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE 6. Određivanje elektrodnog potencijala 7. Mjerenje EMS metodom kompenzacije • Da učenici usvoje metodu određivanja EMS i kroz nju da shvate princip svih kompenzacionih metoda; • Pripremanjem ispitivanog galvanskog elementa, strujnog ključa i sklapanjem aparature učenici se osposobljavaju za izradu jednostavnijih galvanskih elemenata; • Određivanjern potencijala elektroda i njenog polariteta učenici proširuju znanja vezana za potencijal i njegovo nastojanje. 8. Određivanje pH-otopine 9. Potenciometrijsko određivanje pH - rastvora 10. Potenciometrijska titracija • Da učenici savladaju tehniku pripremanja standardnih elektroda i po mogućnosti mjerenja njihovih potencijala; • Mjerenjem na pH-metru učenici će naučiti određivanje PH rastvora elektrohemijskom metodom koja se može primijeniti i za elektrovakumetrijsko određivanje koncentracije rastvora titracijom. 11. Elektrogravimetrijska analiza 12. Dobijanje olovnog bjelila • Da se učenici upoznaju sa praktičnom primjenom elektrolize kod kvantitativnog određivanja koja se zasnivaju na mjerenju produkata redukcije na katodi ili oksidacije na anodi; • Procesom elektrooksidacija na anodi mogu se dobiti razni produkti kao što je olovno bjelilo što je potvrda velikog značaja praktične primjene procesa elektrolize, a ujedno i provjera osposobljenosti učenika da samostalno vode jedan elektrohemijski proces. UPUTSTVO ZA REALIZACIJU PROGRAMA VJEŽBI • Sadržaj predmeta se naslanja na ranije stečeno znanje iz teoretsko stručnih predmeta, pa je nužno kod svake teme načiniti vezu sa prethodno poznatim sadržajima. • U toku izvođenja nastave iz ovog nastavnog plana obavezno koristiti crteže, šeme, slike i prospekte uređaja zbog boljeg korištenja vremana. • Treba ostvariti potpunu saradnju sa predmetima: hemija, neorganska, analitička i organska hemija. • U toku realizacije nastavnih sadržaja poseban značaj dati na saradnju sa privrednim subjektima i dio nastave moguće je izvoditi u pogonima neorganske i organske tehnologije. • Eksperimentalne vježbe realizirati u laboratoriju za elektrohemiju u grupama. • Pri izvođenju vježbi predmetnom nastavniku pomaže saradnik na vježbama. 75 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE STRUKA: HEMIJSKA ZVANJE: HEMIJSKO – TEHNOLOŠKI TEHNIČAR PREDMET: TEHNIČKO ISPITIVANJE MATERIJALA SA VJEŽBAMA RAZRED: ČETVRTI - IV Zadaci nastave predmeta tehničko ispitivanje metrijala su: • Savladavanje savremenih metoda hemijskog ispitivanja materijala, sirovina, poluproizvoda i gotovih proizvoda; • Razvijanje interesovanja, logičkog rasuđivanja i donošenja zaključaka pri ispitivanju materijala; • Korištenje nastavnih sredstava i saradnja s industrijom. NAZIV TEMATSKE CJELINE Fond časova po nastavnom planu i programu 1. Uvod 2 2. Priprema otopine 4 3. Ispitivanje vode 8 6 4. Ispitivanje uglja 4 4 5. Ispitivanje željezne rude 6 4 6. Ispitivanje tehničkih kiselina 6 4 7. Ispitivanje slane vode i kuhinjske soli 4 4 8. Ispitivanje soda NaHCO3 i Na2CO3 4 60 9. Isptivanje građevinskih materijala 10. Ispitivanje vještačkih đubriva 11. Ispitivanje masti i ulja 12. Ispitivanje sredstava za pranje 13. Ispitivanje mineralnog ulja UKUPNO: SADRŽAJ NASTAVNIH JEDINICA 1. Uvod • Uvod u kontrolu prirodnih i tehničkih proizvoda; • Razlikovanje i priprema uzorka za analizu; • Opća određivanja vlage, pepela, gustoće; • Otapanje i razlaganje uzorka. 2. Priprema otopine • Priprema otopina; • Pripremanje otopina raznih koncentracija - primarnih i standarnih. 3. Ispitivanje vode • Ispitivanje vode; • Uzimanje uzorka za analizu; • Određivanje P i M alkaliteta; • Određivanje CO2,aktivnog oksigena, organskih materija; 76 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE • Tvrdoća vode, karbonatna, nekarbonatna i ukupna. 4. Ispitivanje uglja • Uzimanje uzorka za analizu; • Određivanje vlage, pepela, koksa i sumpora u uglju; • Kalorična moć i rad kalorimetra. 5. Ispitivanje željezne rude • Priprema rude za analizu i razaranje rude; • Određivanje gubitka žarenjem; • Određivanje nerastvornog ostatka i SiO2; • Određivanje sume oksida R2O3(Fe2O3 + FeO). 6. Ispitivanje tehničkih kiselina • HNO3; • H2SO4; • HCl; • CH3COOH; • Određivanje koncentracija i nečistoća u kiselinama. 7. Ispitivanje slane vode i kuhinjske soli • Upoznavanje sa zančajem određivanja pojedinih komponenti u sastavu slane vode; • Određivanje H2S-a, CO2, O2, organske materije, hlorida po Mohru i SO42-. 8. Ispitivanje soda NaHCO3 i Na2CO3 • Upoznavanje sa značajem soda u industiji, njihovom razlikovanju i karakterističnom analizom; • Uzimanje uzorka, rastvaranje, određivanje CO32- i HCO3 –jona. 9. Isptivanje građevinskih materijala • Upoznavanje sa vrstama i upotrebom građevinskog materijala, kontrolom kvaliteta građevinskog materijala, odrediti namjenu u građevinskoj industriji; • Razaranje uzoraka; • Određivanje Fe2O3, Al2O3 i CaO. 10. Ispitivanje vještačkih đubriva • Upoznavanje sa vrstama vještačkih đubriva, njihovom primjenom i karakterističnim komponentama pojedinih đubriva; • Pravilno uzimanje uzoraka za analizu; • Rastvaranje đubriva; • Određivanje nitrogena i fosfora; • Sadržaj H2SO4 i Ca. 11. Ispitivanje masti i ulja Upoznavanje sa vrstama masti i ulja, kontrolom kvaliteta masti i ulja, značajem i podjelom; Određivanje kiselinskog, saponifikacionog i jodnog broja. 12. Ispitivanje sredstava za pranje • Upoznavanje sa vrstama deterdženata i sapuna i njihovom primjenom u domaćinstvu i industiji. 13. Ispitivanje mineralnog ulja • Upoznavanje sa upotrebom i sastavom mazivih ulja i sa iskorištenjem poslije upotrebe; 77 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE • Odabir najbrže metode kontrole ulja u svrhu upotrebe ulja; • Uzimanje uzoraka ulja; • Upoznavanje s aparatom za određivanje tačke zapaljivosti; • Određivanje: tačke zapaljivosti, viskoziteta po Engleru i specifične težine. 78 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE LABORATORIJSKE VJEŽBE IZ TEHNIČKOG ISPITIVANJA MATERIJALA Razred: IV (četvrti) Sedmično časova: 3 Godišnje časova: 90 Laboratorijske vježbe: BROJ ČASOVA: R/B NAZIV LABORATORIJSKIH VJEŽBI 3 9 1. Uvod 9 2. Priprema otopine 9 3. Ispitivanje vode 9 4. Ispitivanje uglja 6 5. Ispitivanje željezne rude 6 6. Ispitivanje tehničkih kiselina 6 7. Ispitivanje slane vode i kuhinjske soli 9 8. Ispitivanje soda NaHCO3 i Na2CO3 6 9. Ispitivanje građevinskih materijala 6 10. Ispitivanje vještačkih đubriva 9 11. Ispitivanje masti i ulja 3 12. Ispitivanje sredstava za pranje 13. Ispitivanje mineralnog ulja 90 UKUPNO: Razrada laboratorijskih vježbi: 1. Vježba: Uvod • Osposobiti učenike da kvalitativnom analizom uoče razliku organskih od neorganskih materija i time odaberu najsavremeniju metodu kontrole tog proizvoda. • Pravilno odabrati posuđe za uzimanje uzorka, pripremiti srednju probu i hemikalije za kvalitativno dokazivanje. 2. Vježba: Priprema otopina • Osposobiti učenike za pripremanje primarnih i standardnih otopina. • Razviti kod učenika osjećaj tačnosti i odgovornosti za čuvanje hemikalija i prevođenje jedne koncentracije u drugu. 3. Vježba: Ispitivanje vode • Kod učenika razviti osjećaj za kontrolu vode i uticaj bakterija na zdravlje čovjeka, uzimanje uzorka za analizu, odrediti P i M alkalitet, CO2, aktivni oksigen, organske materije i tvrdoću vode. 4. Vježba: Ispitivanje uglja • Osposobiti učenike za pravilnu pripremu uglja za analizu, za brzu kontrolu potrebnu u procesu proizvodnje. Sitnjenjem i vaganjem pripremiti ugalj za analizu, odrediti vlagu i pepeo i odrediti sumpor u uglju. 79 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE 5. Vježba: Ispitivanje željezne rude • Osposobiti učenike da analizom razlikuju rude od legura, da nauče da od pripreme rude za analizu zavisi i iskorištenje rude. • Pravilno uzimanje uzorka, isitniti uzorak i pripremiti za razaranje, odrediti SiO2, Fe2O3, FeO, R2O3. 6. Vježba: Ispitivanje tehničkih kiselina • Upoznati učenike sa vrstama kiselina i osposobiti ih da razlikuju kiseline i upozoriti n oprez u radu sa kiselinama. • Pravilno uzimanje uzorka i odrediti koncentraciju kiselina. 7. Vježba: Ispitivanje slane vode i kuhinjske soli • Kod učenika razviti osjećaj za kontrolu slane vode i značaj određivanja pojedinih komponenata u sastavu slane vode. • Pravilno uzimanje uzorka, odrediti H2S, O2, CO2, organske materije, hloride po Mohru i SO42-. 8. Vježba: Ispitivanje soda • Upoznati učenike sa značajem soda u industriji, uzimanje uzorka, rastvaranje, određivanje CO32- i HCO3-jona. 9. Vježba: Ispitivanje građevinskih materijala • Upoznati učenike sa vrstama i upotrebom građevinskog materijala. • Pripremiti uzorke za analizu, razoriti uzorke, odrediti Fe2O3, Al2O3, CaO. 10. Vježba: Ispitivanje vještačkih đubriva • Upoznati učenike sa vrstama vještačkih đubriva i njihovom primjenom. • Pravilno uzeti uzorak za analizu, rastvoriti đubrivo, odrediti nitrogen, fosfor, sadržaj H2SO4 i Ca. 11. Vježba: Ispitivanje masti i ulja • Osposobiti učenike da brzom pogonskom kontrolom kvaliteta masti i ulja omoguće daljnju primjenu. • Uzimanje uzorka i priprema za analizu. • Odrediti kiselinski, jodni i saponifikacioni broj. 12. Vježba: Ispitivanje sredstava za pranje • Upoznati učenike sa vrstama deterdženata i sapuna i njihovom primjenom u domaćinstvu i industriji. • Pravilno uzimanje uzorka. • Odrediti slobodne i ukupne kiseline, alkalije kod sapuna i površinsko aktivne materije kod deterdženata, aktivni oksigen i ukupnu alkaličnost. 13. Vježba: Ispitivanje mineralnog ulja • Upoznati učenike sa upotrebom i sastavom mazivih ulja. 80 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE • Uzeti više uzoraka mazivih ulja, pripremiti aparat za određivanje tačke zapaljivosti i odrediti tačku zapaljivosti, odrediti viskozitet po Engleru i specifičnu težinu (pipete, čase, Markusonov aparat, viskozimetar, areometar i piknometar). UPUTSTVO ZA REALIZACIJU PROGRAMA VJEŽBI • Sadržaj predmeta se naslanja na ranije stečeno znanje iz teoretsko stručnih predmeta, pa je nužno kod svake teme načiniti vezu sa prethodno poznatim sadržajima. • U toku izvođenja nastave iz ovog nastavnog plana obavezno koristiti crteže, šeme, slike i prospekte uređaja zbog boljeg korištenja vremana. • Treba ostvariti potpunu saradnju sa predmetima: hemija, neorganska, analitička i organska hemija. • U toku realizacije nastavnih sadržaja poseban značaj dati na saradnju sa privrednim subjektima i dio nastave moguće je izvoditi u pogonima neorganske i organske tehnologije. • Eksperimentalne vježbe realizirati u laboratoriju za elektrohemiju u grupama. • Pri izvođenju vježbi predmetnom nastavniku pomaže saradnik na vježbama. 81 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE MATURSKI ISPIT Nakon uspješno završenog IV razreda polaznici polažu maturski ispit. Na maturskom ispitu provjerava se da li je polaznik u sticanju općih i profesionalnih znanja, vještina i navika dosegao nivo koji je određen kao krajnji cilj obrazovanja i odgovara u hemijskoj školi: osposobljenost za profesionalni rad i pripremljenost za nastavak obrazovanja u struci na visokoškolskim institucijama. Prema Pravilniku o polaganju maturskog ispita u gimnaziji, tehničkoj i umjetničkoj srednjoj školi na području Tuzlanskog kantona (Službene novine TK 2/19), od školske 2019/2020. godine učenici Hemijske škole polagat će Maturske ispite shodno navedenom Pravilniku. Maturski ispiti sadržavat će pet (5) ispita, dva (2) interna i tri (3) eksterna ispita. Struktura polaganja Maturskog ispita za stručno zvanje hemijsko-tehnološki tehničar je slijedeća: INTERNI DIO MATURSKOG ISPITA (radi se u prostorijama škole) 1. Maturski rad Zadaci (teme) za maturski rad uzimaju se iz stručnih predmeta završne godine srednjoškolskog obrazovanja. Učenici mogu izabrati maturski rad iz predmeta prema sljedećoj tabeli: Redni br. Stručno zvanje Relevantna grupa stručnih predmeta 1. Hemijsko-tehnološki tehničar Praktična nastava s proizvodnim radom 2. Organska tehnologija 3. Procesni aparati i uređaji 4. Tehničko ispitivanje materijala sa vježbama Zadaci se biraju tako da ne izlaze iz okvira stečenih teorijskih i praktičnih znanja polaznika. Zadatak sadrži: naziv zadatka (teme), teze, crteže, šeme, skice i popis osnovne stručne literature. Polaznici se opredjeljuju za zadatak u I polugodištu IV razreda, a izrada pismenog dijela maturskog ispita, uz redovnu konsultaciju sa nastavnikom za stručnu pomoć traje do kraja nastavne godine. Usmeni dio maturskog rada je odbrana rada pred ispitnom komisijom. Kandidat obrazlaže koncepciju izrade zadataka (teme), metode rada, korištenu stručnu literaturi i dr. Zatim ispitna komisija postavlja kandidatu pitanja vezana za izradu maturskog rada (provjerava samostalnost rada polaznika, nivo rasuđivanja i sposobnost povezivanja teorije sa praksom) te provjerava njegovu širu stručnu osposobljenost. Pismeni i usmeni dio maturskog rada ocjenjuje se jedinstvenom ocjenom. Ako kandidat dobije negativnu ocjenu, ne pristupa daljem polaganju matuskog ispita, već se upućuje da uzme novi zadatak (temu) za maturski rad, da ga izradi i da se pripremi za polaganje maturskog ispita u narednom ispitnom roku. 2. Ispit (test) iz predmeta Neorganska tehnologija 82 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE EKSTERNI DIO MATURSKOG ISPITA (radi se izvan škole, prema uputama Pedagoškog zavoda) Eksterdni dio Maturskog ispita sastoji se iz tri (3) testa, od čega je jedan integralni i dva testa iz općeobrazovnih predmeta usko povezanih sa strukom. 1. Integralni test - Bosanski/hrvatski/srpski jezik i književnost, - Engleski/njemački jezik, - Matematika. 2. Test iz Biologije 3. Test iz Hemije Testovi se rade prema katalozima za navedene predmete. Kataloge odobrava i objavljuje Pedagoški zavod. 83 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE HEMIJSKO-TEHNOLOŠKI TEHNIČAR PROFIL I STRUČNA SPREMA NASTAVNIKA A) OPĆEOBRAZOVNI PREDMETI R. BR. PREDMET: PROFIL I STRUČNA SPREMA NASTAVNIKA: 1. Bosanski/hrvatski/srpski jezik i književnost 1. Nastavnički fakultet/pedagošku akedemiju, odsjek za 2. bosanski/hrvatski/srpski jezik i književnost i književnost ili 3. Strani jezik odsjek za južnoslavenske jezike i književnost, sa završenim četverogodišnjim dodiplomskim studijem (VII Historija/povijest stepen stručne spreme) i stečenim stručnim zvanjem profesor bosanskog/hrvatskog/srpskog jezika i književnosti ili drugim stručnim zvanjem gdje je bosanski/hrvatski/srpski jezik ili književnost /južnoslavenski jezik ili književnost, glavni ili ravnopravni predmet u dvopredmetnoj grupi; 2. Nastavnički fakultet/pedagošku akedemiju, odsjek za bosanski/hrvatski/srpski jezik i književnost i književnost ili odsjek za južnoslavenske jezike i književnost, sa završenim prvim ciklusom visokog obrazovanja dodiplomskog studija u četverogodišnjem trajanju (240 ECTS) i stečenim stručnim zvanjem gdje je bosanski/hrvatski/srpski jezik ili književnost/južnoslavenski jezik ili književnost, glavni ili ravnopravni predmet u dvopredmetnoj ili višepredmetnoj grupi ili ekvivalent. 1. Nastavnički fakultet/pedagošku akedemiju, odsjek za strani jezik, sa završenim četverogodišnjim dodiplomskim studijem (VII stepen stručne spreme) i stečenim stručnim zvanjem profesor stranog jezika ili drugim stručnim zvanjem gdje je strani jezik, glavni ili ravnopravni predmet u dvopredmetnoj grupi; 2. Nastavnički fakultet/pedagošku akedemiju, odsjek za strani jezik, sa završenim prvim ciklusom visokog obrazovanja dodiplomskog studija u četverogodišnjem trajanju (240 ECTS) i stečenim stručnim zvanjem bachelor stranog jezika ili drugim stručnim zvanjem gdje je strani jezik glavni ili ravnopravni predmet u dvopredmetnoj ili višepredmetnoj grupi ili ekvivalent. 1. Nastavnički fakultet/pedagošku akedemiju, odsjek za historiju/povijest, sa završenim četverogodišnjim dodiplomskim studijem (VII stepen stručne spreme) i 84 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE stečenim stručnim zvanjem profesor historije/povijesti ili drugim stručnim zvanjem gdje je historija/povijest, glavni ili ravnopravni predmet u dvopredmetnoj grupi; 2. Nastavnički fakultet/pedagošku akedemiju, odsjek za historiju/povijest, sa završenim prvim ciklusom visokog obrazovanja dodiplomskog studija u četverogodišnjem trajanju (240 ECTS) i stečenim stručnim zvanjem bachelor historije/povijesti ili drugim stručnim zvanjem gdje je historija/povijest glavni ili ravnopravni predmet u dvopredmetnoj ili višepredmetnoj grupi ili ekvivalent. 4. Sociologija 1. Nastavnički fakultet/pedagošku akedemiju ili fakultet koji obrazuje nastavnički kadar iz oblasti društvenih nauka, sociologije,sa završenim četverogodišnjim dodiplomskim studijem (VII stepen stručne spreme) i stečenim stručnim zvanjem profesora iz oblasti društvenih nauka (sociologija, filozofija, historija) na jednopredmetnim, dvopredmetnim ili višepredmetnim studijskim odsjecima; 2. Nastavnički fakultet/pedagošku akedemiju ili fakultet koji obrazuje nastavnički kadar iz oblasti društvenih nauka (sociologija ), sa završenim prvim ciklusom visokog obrazovanja dodiplomskog studija u četverogodišnjem trajanju (240 ECTS) i stečenim stručnim zvanjem bachelor iz oblasti društvenih nauka (sociologija) na jednopredmetnim, dvopredmetnim ili višepredmetnim studijskim odsjecima gdje je sociologija ravnopravni predmet ili ekvivalent. 5. Tjelesni i zdravstveni odgoj 1. Nastavnički fakultet/pedagošku akedemiju, odsjek za tjelesni odgoj i sport/fizičku (tjelesnu) kulturu, sa završenim četverogodišnjim dodiplomskim studijem (VII stepen stručne spreme) i stečenim stručnim zvanjem profesor tjelesnog odgoja i sporta ili drugim stručnim zvanjem gdje je tjelesni odgoj i sport/fizička (tjelesna) kultura, glavni ili ravnopravni predmet u dvopredmetnoj grupi; 2. Nastavnički fakultet/pedagošku akedemiju, odsjek za tjelesni odgoj i sport/fizičku (tjelesnu) kulturu, sa završenim prvim ciklusom visokog obrazovanja dodiplomskog studija u četverogodišnjem trajanju (240 ECTS) i stečenim stručnim zvanjem bachelor tjelesnog odgoja i sporta ili drugim stručnim zvanjem gdje je tjelesni odgoj i sport/fizička (tjelesna) kultura, glavni ili ravnopravni predmet u dvopredmetnoj ili višepredmetnoj grupi ili ekvivalent. 6. Matematika 1. Nastavnički fakultet/pedagošku akedemiju, odsjek za matematiku, sa završenim četverogodišnjim 85 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE 7. Fizika dodiplomskim studijem (VII stepen stručne spreme) i 8. Hemija/Kemija stečenim stručnim zvanjem profesor matematike ili 9. Informatika drugim stručnim zvanjem gdje je matematika, glavni ili ravnopravni predmet u dvopredmetnoj grupi; 2. Nastavnički fakultet/pedagošku akedemiju, odsjek za matematiku, sa završenim prvim ciklusom visokog obrazovanja dodiplomskog studija u četverogodišnjem trajanju (240 ECTS) i stečenim stručnim zvanjem bachelor matematike ili ekvivalent u jednopredmetnoj i dvopredmetnoj ili višepredmetnoj grupi predmeta. 1. Nastavnički fakultet/pedagošku akedemiju, odsjek za fiziku, sa završenim četverogodišnjim dodiplomskim studijem (VII stepen stručne spreme) i stečenim stručnim zvanjem profesor fizike ili drugim stručnim zvanjem gdje je fizika, glavni ili ravnopravni predmet u dvopredmetnoj grupi; 2. Nastavnički fakultet/pedagošku akedemiju, odsjek za fiziku, sa završenim prvim ciklusom visokog obrazovanja dodiplomskog studija u četverogodišnjem trajanju (240 ECTS) i stečenim stručnim zvanjem bachelor fizike ili drugim stručnim zvanjem gdje je strani jezik glavni ili ravnopravni predmet u dvopredmetnoj ili višepredmetnoj grupi ili ekvivalent. 1. Nastavnički fakultet/pedagošku akedemiju, odsjek za hemiju/kemiju, sa završenim četverogodišnjim dodiplomskim studijem (VII stepen stručne spreme) i stečenim stručnim zvanjem profesor hemije/kemije ili drugim stručnim zvanjem gdje je hemija, glavni ili ravnopravan predmet u dvopredmetnoj grupi; 2. Prirodno-matematički fakultet, odsjek za hemiju/kemiju, sa završenim prvim ciklusom visokog obrazovanja dodiplomskog studija u četverogodišnjem trajanju (240 ECTS) i stečenim stručnim zvanjem bachelor hemije/kemije ili drugim stručnim zvanjem gdje je strani jezik glavni ili ravnopravni predmet u dvopredmetnoj ili višepredmetnoj grupi ili ekvivalent. 1. Nastavnički fakultet/pedagošku akedemiju, odsjek za informatiku, sa završenim četverogodišnjim dodiplomskim studijem (VII stepen stručne spreme) i stečenim stručnim zvanjem profesor informatike ili drugim stručnim zvanjem gdje je informatika, glavni ili ravnopravni predmet u dvopredmetnoj grupi; 2. Nastavnički fakultet/pedagošku akedemiju, odsjek za informatiku, sa završenim prvim ciklusom visokog obrazovanja dodiplomskog studija u četverogodišnjem 86 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE trajanju (240 ECTS) i stečenim stručnim zvanjem bachelor informatike ili drugim stručnim zvanjem gdje je informatika glavni ili ravnopravni predmet u dvopredmetnoj ili višepredmetnoj grupi ili ekvivalent; 3. Diplomirani inžinjer elektrotehnike ili bachelor elektrotehnike (240 ECTS) informatičkog ili srodnog smjera. 10. Biologija 1. Nastavnički fakultet/pedagošku akedemiju, odsjek za biologiju, sa završenim četverogodišnjim dodiplomskim studijem (VII stepen stručne spreme) i stečenim stručnim zvanjem profesor biologije ili drugim stručnim zvanjem gdje je hemija/kemija, glavni ili ravnopravni predmet u dvopredmetnoj grupi; 2. Prirodno-matematički fakultet, odsjek za biologiju, sa završenim prvim ciklusom visokog obrazovanja dodiplomskog studija u četverogodišnjem trajanju (240 ECTS) i stečenim stručnim zvanjem bachelor biologije ili drugim stručnim zvanjem gdje je biologija glavni ili ravnopravni predmet u dvopredmetnoj ili višepredmetnoj grupi ili ekvivalent. 11. Demokratija i ljudska prava 1. Nastavnički fakultet/pedagošku akedemiju ili fakultet koji obrazuje nastavnički kadar iz oblasti društvenih nauka (sociologija, filozofija, historija, pravo, politologija), sa završenim četverogodišnjim dodiplomskim studijem (VII stepen stručne spreme) i stečenim stručnim zvanjem profesora iz oblasti društvenih nauka (sociologija, filozofija, historija) na jednopredmetnim, dvopredmetnim ili višepredmetnim studijskim odsjecima; 2. Nastavnički fakultet/pedagošku akedemiju ili fakultet koji obrazuje nastavnički kadar iz oblasti društvenih nauka (sociologija, filozofija, historija, pravo, politologija), sa završenim prvim ciklusom visokog obrazovanja dodiplomskog studija u četverogodišnjem trajanju (240 ECTS) i stečenim stručnim zvanjem bachelor iz oblasti društvenih nauka (sociologija, filozofija, historija, pravo, politologija) na jednopredmetnim, dvopredmetnim ili višepredmetnim studijskim odsjecima ili ekvivalent. Izuzetno: predmet demokratija i ljudska prava mogu predavati profesori društvenih nauka koji su na dan donošenja ovog akta zatečeni na tim poslovima na neodređeno radno vrijeme. 12. Geografija 1. Nastavnički fakultet/pedagošku akedemiju, odsjek za geografiju/zemljopis, sa završenim četverogodišnjim dodiplomskim studijem (VII stepen stručne spreme) i stečenim stručnim zvanjem profesor 87 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE geografije/zemljopisa ili drugim stručnim zvanjem gdje je geografija/zemljopis, glavni ili ravnopravni predmet u dvopredmetnoj grupi; 2. Nastavnički fakultet/pedagošku akedemiju, odsjek za geografiju/zemljopis, sa završenim prvim ciklusom visokog obrazovanja dodiplomskog studija u četverogodišnjem trajanju (240 ECTS) i stečenim stručnim zvanjem bachelor geografije/zemljopisa ili drugim stručnim zvanjem gdje je geografija/zemljopis glavni ili ravnopravni predmet u dvopredmetnoj ili višepredmetnoj grupi ili ekvivalent. 13. Islamska vjeronauka/Religijska 1. Fakultet islamskih nauka (pedagoški ili teološki smjer). kultura 2. Islamski pedagoški fakultet, odsjek za vjeronauku. 3. Druge fakultete islamskih nauka NAPOMENA: Četverogodišnji studij ili 240 ECTS 1. Komparativne religije, 2. Fakultet političkih nauka, odsjek za sociologiju, 3. Filozofija i sociologija, 4. Sociologija i filozofija, 5. Odsjek za historiju-povijest, 6. Odsjek dvopredmetne grupe u kojima je jedan od predmeta, filozofija,sociologija, historija. NAPOMENA: 1. Svi studijski odsjeci jednopredmetne i dvopredmetne grupe potpuno su ravnopravni, izuzev u slučajevima ukoliko visokoobrazovna ustanova koja izdaje diplomu o stečenom stručnom zvanju i stručnoj spremi, u opisu izdate diplome, ne naglasi, koji je prvi a koji drugi predmet odnosno koji je predmet pod A i koji je predmet pod B, ili na drugačiji, zakonom propisan način naglasi takvu razliku. 2. Nastavnici koji su zatečeni u nastavi na neodređeno radno vrijeme, a po ranije utvrđenim profilima su verifikovano izvodili nastavu mogu i dalje raditi na tim poslovima. 88 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE B) STRUČNI PREDMETI PROFIL I STRUČNA SPREMA NASTAVNIKA: R.BR. PREDMET: Filozofski fakultet/Prirodno-matematički fakultet 1. Neorganska hemija sa vježbama - prof. hemije - prof. hemije i biologije 2. Osnovi mašinstva - dipl. ing. hemije - bachelor hemije (240 ECTS) – usmjerenje Edukacija 3. Organska hemija sa vježbama u hemiji 4. Osnovi tehnoloških operacija Tehnološki fakultet - dipl. ing. tehnologije (hemijsko-tehnološki odsjek) 5. Analitička hemija sa vježbama - bachelor ing. hemijskog inženjerstva i Tehnologije (240 ECTS), usmjerenje Hemijsko inženjerstvo i tehnologije Mašinski fakultet - prof. mašinske grupe predmeta – svi smjerovi/grupe - dipl. ing. mašinstva – svi smjerovi - bachelor ing. mašinstva (240 ECTS) – svi smjerovi Rudarsko-geološki fakultet - dipl. ing. rudarstva – smjer mašinski Filozofski fakultet/Prirodno-matematički fakultet - prof. hemije - prof. hemije i biologije - dipl. ing. hemije - bachelor hemije (240 ECTS) – usmjerenje Edukacija u hemiji Tehnološki fakultet - dipl. ing. tehnologije (hemijsko-tehnološki odsjek) - dipl. ing. tehnologije (prehrambeni smjer) - bachelor ing. hemijskog inženjerstva i tehnologije (240 ECTS), usmjerenje Hemijsko inženjerstvo i tehnologije Farmaceutski fakultet - mr. farmacije Prirodno-matematički fakultet - dipl. ing. hemije Tehnološki fakultet - dipl. ing. tehnologije (hemijsko-tehnološki odsjek) - dipl. ing. tehnologije (prehrambeni smjer) - bachelor ing. hemijskog inženjerstva i tehnologije (240 ECTS), usmjerenje Hemijsko inženjerstvo i tehnologije Filozofski fakultet/Prirodno-matematički fakultet - prof. hemije 89 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE 6. Praktična nastava s proizvodnim - prof. hemije i biologije radom - dipl. ing. hemije - bachelor hemije (240 ECTS) – usmjerenje Edukacija 7. Neorganska tehnologija u hemiji 8. Organska tehnologija Tehnološki fakultet - dipl. ing. tehnologije (hemijsko-tehnološki odsjek) 9. Procesni aparati i uređaji - dipl. ing. tehnologije (prehrambeni smjer) - bachelor ing. hemijskog inženjerstva i 10. Termodinamika sa termotehnikom tehnologije (240 ECTS), usmjerenje Hemijsko inženjerstvo i tehnologije Farmaceutski fakultet - mr. farmacije Prirodno-matematički fakultet - dipl. ing. hemije Tehnološki fakultet - dipl. ing. tehnologije (hemijsko-tehnološki odsjek) - bachelor ing. hemijskog inženjerstva i tehnologije (240 ECTS), usmjerenje Hemijsko inženjerstvo i tehnologije Prirodno-matematički fakultet - dipl. ing. hemije Tehnološki fakultet - dipl. ing. tehnologije (hemijsko-tehnološki odsjek) - bachelor ing. hemijskog inženjerstva i tehnologije (240 ECTS), usmjerenje Hemijsko inženjerstvo i tehnologije Prirodno-matematički fakultet - dipl. ing. hemije Tehnološki fakultet - dipl. ing. tehnologije (hemijsko-tehnološki odsjek) - bachelor ing. hemijskog inženjerstva i tehnologije (240 ECTS), usmjerenje Hemijsko inženjerstvo i tehnologije Prirodno-matematički fakultet - dipl. ing. hemije Tehnološki fakultet - dipl. ing. tehnologije (hemijsko-tehnološki odsjek) - dipl. ing. tehnologije (smjer zaštite na radu) - bachelor ing. hemijskog inženjerstva i tehnologije (240 ECTS), usmjerenje Hemijsko inženjerstvo i tehnologije Tehnološki fakultet - dipl. ing. tehnologije (hemijsko-tehnološki odsjek) - dipl. ing. tehnologije (prehrambeni smjer) 90 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE 11. Fizikalna hemija sa vježbama - dipl. ing. tehnologije (smjer zaštite na radu) - bachelor ing. hemijskog inženjerstva i 12. Mjerna i regulaciona tehnika tehnologije (240 ECTS), usmjerenje Hemijsko 13. Osnovi elektrotehnike inženjerstvo i tehnologije Mašinski fakultet 14. Elektrohemija sa vježbama - prof. mašinske grupe predmeta – svi smjerovi/grupe - dipl. ing. mašinstva – svi smjerovi - bachelor ing. mašinstva (240 ECTS) – svi smjerovi Filozofski fakultet/Prirodno-matematički fakultet - prof. hemije - prof. hemije i biologije - dipl. ing. hemije - bachelor hemije (240 ECTS) – usmjerenje Edukacija u hemiji Tehnološki fakultet - dipl. ing. tehnologije (hemijsko-tehnološki odsjek) - dipl. ing. tehnologije (prehrambeni smjer) - bachelor ing. hemijskog inženjerstva i tehnologije (240 ECTS), usmjerenje Hemijsko inženjerstvo i tehnologije Farmaceutski fakultet - mr. farmacije Tehnološki fakultet - dipl. ing. tehnologije (hemijsko-tehnološki odsjek) - dipl. ing. tehnologije (smjer zaštite na radu) - bachelor ing. hemijskog inženjerstva i tehnologije (240 ECTS), usmjerenje Hemijsko inženjerstvo i tehnologije Elektrotehnički fakultet - dipl. ing. elektrotehnike - bachelor ing. elektrotehnike (240 ECTS) Mašinski fakultet - prof. mašinske grupe predmeta – svi smjerovi/grupe - dipl. ing. mašinstva – svi smjerovi - bachelor ing. mašinstva (240 ECTS) – svi smjerovi Filozofski/Prirodno-matematički fakultet - prof. fizike - prof. fizike i matematike - bachelor fizike (240 ECTS) – usmjerenje Edukacija u fizici Elektrotehnički fakultet - dipl. ing. elektrotehnike - bachelor ing. elektrotehnike (240 ECTS) Filozofski fakultet/Prirodno-matematički fakultet - prof. hemije 91 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE - prof. hemije i biologije - dipl. ing. hemije - bachelor hemije (240 ECTS) – usmjerenje Edukacija u hemiji Tehnološki fakultet - dipl. ing. tehnologije (hemijsko-tehnološki odsjek) - bachelor ing. hemijskog inženjerstva i tehnologije (240 ECTS), usmjerenje Hemijsko inženjerstvo i tehnologije 15. Tehničko ispitivanje materijala sa Filozofski fakultet/Prirodno-matematički fakultet vježbama - prof. hemije - prof. hemije i biologije - dipl. ing. hemije - bachelor hemije (240 ECTS) – usmjerenje Edukacija u hemiji Tehnološki fakultet - dipl. ing. tehnologije (hemijsko-tehnološki odsjek) - bachelor ing. hemijskog inženjerstva i tehnologije (240 ECTS), usmjerenje Hemijsko inženjerstvo i tehnologije, usmjerenje Hemija i inžinjerstvo materijala 16. Ekologija Tehnološki fakultet - dipl. ing. tehnologije (smjer zaštite na radu i hemijsko-tehnološki odsjek) - dipl. ing. tehnologije (prehrambeni smjer) - bachelor ing. hemijskog inženjerstva i tehnologije (240 ECTS), usmjerenje Ekološko inžinjerstvo NAPOMENA Saradnik u nastavi: Za sve predmete sa vježbama i - VKV radnik hemijsko tehnološke struke – V stepen, predmet Praktična nastava s hemičar specijalist proizvodnim radom nastava se izvodi - IV stepen hemijsko-tehnološke tehničke škole sa uz asistenciju saradnika u nastavi. najmanje 5 godina radnog iskustva Podjela učenika u grupe: Zbog efikasnosti nastave, sigurnosti učenika, raspoloživih kapaciteta i uvažavanja specifičnosti rada s učenicima s posebnim porebama, nastava za predmete sa vježbama i Praktična nastava s proizvodnim radom izvodi se dijeljenjem odjeljenja u dvije (2) grupe. 92 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE Sadržaj: UVOD................................................................................................................................................ 2 NASTAVNI PLAN ................................................................................................................................ 5 I RAZRED........................................................................................................................................... 6 NEORGANSKA HEMIJA SA VJEŽBAMA ...........................................................................................................7 LABORATORIJSKE VJEŽBE IZ NEORGANSKE HEMIJE................................................................................... 9 OSNOVI MAŠINSTVA....................................................................................................................................15 PRAKTIČNA NASTAVA S PROIZVODNIM RADOM.........................................................................................18 EKOLOGIJA ...................................................................................................................................................21 II RAZRED ........................................................................................................................................ 24 ORGANSKA HEMIJA SA VJEŽBAMA..............................................................................................................25 LABORATORIJSKE VJEŽBE IZ ORGANSKE HEMIJE ..................................................................................... 28 OSNOVI TEHNOLOŠKIH OPERACIJA .............................................................................................................30 ANALITIČKA HEMIJA SA VJEŽBAMA.............................................................................................................33 LABORATORIJSKE VJEŽBE IZ ANALITIČKE HEMIJE .................................................................................... 35 PRAKTIČNA NASTAVA S PROIZVODNIM RADOM.........................................................................................37 III RAZRED ....................................................................................................................................... 39 PRAKTIČNA NASTAVA S PROIZVODNIM RADOM.........................................................................................40 NEORGANSKA TEHNOLOGIJA ......................................................................................................................42 ORGANSKA TEHNOLOGIJA...........................................................................................................................44 PROCESNI APARATI I UREĐAJI .....................................................................................................................46 TERMODINAMIKA SA TERMOTEHNIKOM....................................................................................................49 FIZIKALNA HEMIJA SA VJEŽBAMA ...............................................................................................................52 LABORATORIJSKE VJEŽBE IZ FIZIKALNE HEMIJE ....................................................................................... 55 MJERNA I REGULACIONA TEHNIKA .............................................................................................................57 OSNOVI ELEKTROTEHNIKE...........................................................................................................................59 IV RAZRED.........................................................................................................................................................62 PRAKTIČNA NASTAVA S PROIZVODNIM RADOM.........................................................................................63 NEORGANSKA TEHNOLOGIJA ......................................................................................................................65 ORGANSKA TEHNOLOGIJA...........................................................................................................................67 PROCESNI APARATI I UREĐAJI .....................................................................................................................69 ELEKTROHEMIJA SA VJEŽBAMA...................................................................................................................72 LABORATORIJSKE VJEŽBE IZ ELEKTROHEMIJE.......................................................................................... 74 TEHNIČKO ISPITIVANJE MATERIJALA SA VJEŽBAMA ...................................................................................76 LABORATORIJSKE VJEŽBE IZ TEHNIČKOG ISPITIVANJA MATERIJALA........................................................ 79 MATURSKI ISPIT ..............................................................................................................................................82 PROFIL I STRUČNA SPREMA NASTAVNIKA ...............................................................................................84 A) OPĆEOBRAZOVNI PREDMETI ............................................................................................................................... 84 B) STRUČNI PREDMETI ............................................................................................................................................. 89 93 | S t r a n i c a
BOSNA I HERCEGOVINA BOSNIA AND HERZEGOVINA FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE FEDERATION OF BOSNIA AND TUZLANSKI KANTON HERZEGOVINA TUZLA KANTON MINISTARSTVO OBRAZOVANJA I NAUKE MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE 94 | S t r a n i c a
Search
