องค์ความรู้พื้นฐานการทอผ้าของลาวครั่ง

47 ภาพที่ 54 การสบื ด้ายทลี ะคู่ (มัดด้ายให้ตดิ กัน) 12) การนำด้ายขงึ บนก่ี คือการนำตวั ฟืมที่สืบหูกเสรจ็ แลว้ มาขึน้ ใส่กี่ เม่ือเรานำด้ายทห่ี วี และรอย ฟันหวีเรยี บร้อยตามความยาวที่ตอ้ งการแล้ว มาขงึ บนกี่ทีจ่ ะใชใ้ นการทอผา้ โดยให้ปลายด้ายเสน้ ยืน (ปลายเครอื )ด้านหนึง่ ม้วนเข้ากบั ไม้ม้วนดา้ ยหรือเครอ่ื งม้วนดา้ ยยืนด้านหน้า และปลายด้ายอีกด้านทตี่ ดิ กบั ฟืมให้มว้ นเข้ากับไมม้ ้วนผ้าดา้ นหลงั ควรดึงใหต้ งึ เสมอกันตลอดแนวหนา้ ผ้าขณะมว้ นปลายเส้นด้ายพัน รอบไม้ 13) การเกบ็ ตะกอ และผูกโยงตะกอ การเก็บตะกอ คือ การจัดเส้นดา้ ยยืนใหส้ ามารถถูกยกขนึ้ หรือถกู กดลงได้อยา่ งเป็นระบบเพ่ือใหส้ อดดา้ ยเส้นพุง่ เข้าไปได้ เป็นการเก็บลวดลายหรอื แบบทเี่ รา ต้องการทอ จะเกบ็ ตะกอไดเ้ ม่ือเรานำด้ายทจ่ี ะทอขึงข้ึนบนก่ีเสร็จเรยี บรอ้ ยแลว้ 14) การตึงด้ายโดยม้วนด้ายเป็นห่วงโดยใชไ้ ม้ไผ่หรือดินสอค่ันแล้วมัดให้แนน่ เมื่อขึงเสรจ็ จะเร่มิ การทอเกบ็ ลายไดโ้ ดยใชไ้ มด้ วิ้ ในการเกบ็ ลาย

48 ภาพท่ี 55 การนำตวั ฟมื ที่สบื หูกเสร็จแล้วมาขึน้ ใส่กี่ ภาพท่ี 56 ตวั ฟมื ทส่ี ืบหกู เสร็จและนำข้นึ ใส่กี่

49 การทอผา้ แตก่ ่อนทอผา้ ชา่ งทอผ้าต้องเตรยี มด้ายพุ่ง ดา้ ยยืนหรือดา้ ยเครือ หลังจากขึน้ เครือหรือเตรียมด้าย ยืนเสร็จแล้ว ขั้นตอนต่อไปคอื การทอเป็นผนื การทอผ้าคือการที่ทำใหเ้ สน้ ด้ายแนวตัง้ และแนวนอนขดั กัน นั่นคือเส้นดา้ ยยืนและเส้นด้ายพุ่ง ลักษณะของการขัดกันของด้ายพุ่งและด้ายยืน จะขัดกันแบบธรรมดาที่ เรียกว่าลายขัดหรืออาจจะเพิ่มเทคนิคพิเศษเพื่อให้ผ้ามี ลวดลาย สีสันที่สวยงามด้วยการใช้เส้นด้ายที่มี สีสันมาใช้ทอก็ได้ ในที่นี้ผู้วิจัยขอถ่ายทอดการทอผ้าพื้นแบบไม่มีลวดลายเพื่อเป็นพื้นฐานการทอผ้า เบือ้ งตน้ ใหก้ บั เยาวชนและนกั เรยี นนกั ศกึ ษาทีเ่ ริ่มการทอผ้าเปน็ ครงั้ แรกด้วยขาดข้อมลู และเอกสารในเรื่อง นี้ที่สำคญั และใช้เป็นพื้นฐานการปูพื้นความรู้ ทักษะการทอผ้าให้กับเยาวชนในชมุ ชนและนอกชุมชน ซ่ึง มีข้ึนตอนดงั นี้ 1. การสอดกระสวย เมื่อสืบหูกเสร็จและนำขึ้นก่ี พอกางก่ีเรียบร้อย ช่างทอผ้าจะปรับความ ตึงหย่อนของเส้นด้ายยืนให้พอเหมาะ จากนั้นเริ่มทอด้วยการเหยียบเท้าขวาให้ตะกอหน้ากางออกให้เกิด ชอ่ งว่าง จากน้นั จบั กระสวยด้ายพุ่งล่องไปทางขวา และเหยยี บเทา้ ซ้ายใหต้ ะกอหน้ากางออกแลว้ ล่องกระสวย ดา้ ยพ่งุ กลับไปทางซา้ ย เราเรียกการทอแบบนีว้ า่ การทอลายขัดปกตหิ รือการลอ่ งดา้ ยไปแลว้ กลับ 1 ครัง้ ภาพที่ 56 การเหยียบตนี เหยียบ

50 ภาพที่ 57 ตะกอหน้ากางออก ภาพที่ 58 การจับกระสวยด้ายพ่งุ

51 2. การกระทบฟืม ข้นั ตอนการกระทบฟืมหรอื ฟนั หวี เมอื่ ชา่ งทอผา้ ลอ่ งกระสวยด้ายพ่งุ ครบ 1 รอบหรือ 1 ครั้งแลว้ ช่างทอจะกระทบดว้ ยฟมื 2-3 ใหพ้ อดแี รงมือ เพื่อใหด้ า้ ยพุ่งแนบตดิ กนั ทำให้ได้ เนอื้ ผา้ ท่ที อแนน่ หนา ทำขั้นตอนที่ 1-2 ไปเรอ่ื ย ๆ จนได้ความยาวผนื ผ้าที่ต้องการ ภาพที่ 59 การกระทบฟืม 3. การทอเสร็จ เมื่อชา่ งทอผ้าทอเสร็จตามต้องการแล้ว จะนำดา้ ยพุ่งสีอ่นื มาพุง่ คนั่ 1 เส้น จากนั้นทอผา้ พน้ื ขน้ึ ไปอีก 3 นวิ้ เพ่ือความง่ายและการม้วนครงั้ ตอ่ ไป หลงั จากทอครบ 3 นว้ิ แลว้ ให้นำไม้ ดว้ิ มาสอดใส่หน้าฟมื แลว้ เหยียบสลบั เพอื่ ให้ไขวก้ นั จากน้นั ทอเพิม่ ไปอีก 3 น้วิ แล้วกส็ ามารถตดั ผ้าพืน้ ทเ่ี รา ทอตามเส้นทเ่ี ราพุ่งคนั่ ไว้

52 คณะดำเนนิ งำน คณะกรรมการท่ีปรึกษา/ผ้เู ช่ียวชาญดา้ นการวจิ ยั ๑. อาจารย์จำปี ธรรมศริ ิ ปราชญช์ ุมชนด้านการทอผา้ พนื้ เมอื ง 2. อาจารย์นิทศั น์ จันทร ปราชญ์ชมุ ชนดา้ นการทอผา้ พ้ืนเมอื ง 3. แมท่ องล้ี คณทา ปราชญ์ชมุ ชนดา้ นการทอผา้ พื้นเมอื ง 4. คณุ ยลดา ภูริผล ปราชญ์ชมุ ชนดา้ นการทอผ้าพื้นเมือง 5. แมจ่ บ นุสุบา้ นปา่ กลว้ ย ปราชญ์ชุมชนด้านการทอผ้าพื้นเมือง 6. ผศ.ดร. กิตติกรณ์ นพอุดมพันธ์ุ คณบดีคณะศลิ ปกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีนครนิ ทรวิโรฒ 7. รศ. ดร.ภทั รพล ใจเย็น หวั หน้าภาควิชาเศรษฐศาสตร์ คณะสังคมศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั มหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลัย คณะดำเนินงานวจิ ัย ๑. ดร.อภิญญา จงพัฒนากร หวั หน้าโครงการวิจัย ๒. นางบรรณารกั ข์ นพคณุ นกั วิจยั รว่ ม ๓. นางสาวมยุรี นพคุณ นกั วิจัยร่วม ๔. นายมานะชัย รอดทัพทนั นกั วิจัยร่วม ๕. นายปัญญา อ่ิมอาเทศ นักวจิ ัยรว่ ม ๖. นายศิวภพ พิมพพ์ งษ์ นักวจิ ัยรว่ ม ๗. นาย ภรรควัฐ ศรีเดช นักวิจยั ร่วม ๘. นายประณัฐวฒุ ิ ศรีเดช นักวิจัยรว่ ม ๙. นายเสมอ จนั ทร นกั วจิ ยั ร่วม ๑๐.คณะกรรมการองคก์ ารนักศึกษาวชิ าชีพ วิทยาลยั ชมุ ชนอทุ ัยธานี ๑๑. คณะกรรมการชมรมสาขาวิชาชีพ วทิ ยาลยั ชุมชนอทุ ยั ธานี ๑๒. นกั ศึกษาวิทยาลัยชุมชนอุทัยธานี

วิทยาลัยชุมชนอุทัยธานี สถาบันวิทยาลัยชุมชน กระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม