วิชาพุทธานุพุทธประวัติ

179 179 เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั เอก เลม 3

1๑๘8๐0 คมู อื การศกึ ษานกั ธรรมชนั้ เอก เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั เอก เลม 3 พระพุทธเจา โดยพระอุปชฌายไดมอบหมายใหทานไปกราบทูลพระพุทธองคเพื่อขอใหทรง อนุญาตใหภกิ ษใุ นเขตปจจนั ตชนบทสามารถปฏิบตั ิได ดงั น้ี ๑. ในอวันตีทักขิณาปถชนบท ภิกษุมีจํานวนนอย ขอทรงอนุญาตใหอุปสมบทดวย คณะสงฆนอ ยกวา ๑๐ รูปได ๒. ในอวนั ตที ักขณิ าปถชนบท มีพ้ืนท่ีขรุขระไมสม่ําเสมอ ขอทรงอนุญาตใหใชรองเทา เปน ชน้ั ๆ ได (รองเทา หลายช้ัน) ๓. ในอวันตีทักขิณาปถชนบท พวกมนุษยตอ งอาบนา้ํ ทกุ วนั ๆ ขอทรงอนุญาตใหภิกษุ อาบน้าํ ไดเ ปน นิตย ๔. ในอวันตที ักขิณาปถชนบท มีเครื่องลาดท่ีทําดวยหนังสัตว อันมีหนังแพะ แกะ เปนตน ขอทรงอนญุ าตใหนั่งบนอาสนะหนังสัตวได ใน ๔ ขอน้ี พระพุทธองคโปรดประทานอนุญาตผอนผันใหในปจจันตชนบท คือ ปฏิบัติ ดังนี้ (๑) การบวชในปจจันตชนบทอยางแควนอวันตีมีภิกษุรวมเปนคณปูรกะเพียง ๕ รูปก็ใชได (๒) ภิกษุที่จําพรรษาในปจจันตชนบทอยางแควนอวันตีสวมรองเทาหลายช้ันได (๓) ภิกษุท่ีจํา พรรษาในปจจนั ตชนบทอยางแควน อวนั ตีอาบนาํ้ ไดทุกวัน (๔) ภิกษุที่จําพรรษาในปจจันตชนบท อยา งแควนอวันตีน่งั บนอาสนะทท่ี าํ ดวยหนงั สตั วไ ด ๕. ชาวบา นถวายจีวรแกภ กิ ษุผูไ ปแลว ในภายนอกสีมา (คือไมอยูวัด) ดวยคําวา “พวก ขาพเจาถวายจวี รผนื น้แี กภกิ ษชุ ่ือน้ี” เมือ่ ภกิ ษนุ น้ั กลับมารูเขา ก็ไมยินดีที่จะรับเพราะเขาใจวาผา ผนื นน้ั เปน นิสสัคคีย (เก็บไวเกิน ๑๐ ราตร)ี ขอพระพทุ ธองคโปรดบอกวธิ ีปฏิบัตดิ วยในขอนี้ดว ย ในขอน้ีพระพุทธองคโปรดประทานอนุญาตวา ภิกษุท่ีจําพรรษาในเขตปจจันตชนบท อยางแควนอวันตี รับจีวรท่ีทายกถวายไวเกิน ๑๐ วันได โดยทรงวินิจฉัยวา ผายังไมถึงมือภิกษุ ตราบใดจะนบั วาเปน ผมู ีสิทธ์ใิ นผานั้นเตม็ ท่ียงั ไมไดต ราบน้ัน (ผา ยงั ไมเปนนสิ สัคคยี ) เมื่อคร้ังที่พระมหากัจจายนะ พักอาศัยอยูท่ีที่ปาไมคุนธา แขวงมธุรราชธานี หลังจากที่ พระบรมศาสดาปรินพิ พานแลว พระเจามธรุ ราชอวันตีบุตรไดเ สด็จไปนมัสการพระมหากัจจายนะ โดยตรสั ถามถึงเรื่องท่ีพวกพราหมณถือวา วรรณะพราหมณประเสริฐท่ีสุด วรรณะพรามหณขาว วรรณะอ่ืนดํา วรรณะพราหมณเปนบุตรของพรหม และเกิดจากปากของพระพรหม โดยพระพรหม เปน ผสู รางใหเ ปน บุตร พระมหากจั จายนะ จึงไดแสดงมธุรสตู ร กลาวถงึ ความไมแ ตกตางกนั ของวรรณะ ๔ เหลา คือ กษัตริย พรามหณ แพศย ศูทร ถวายแกพระเจามธุรราชอวันตีบุตรวา วรรณะท้ัง ๔ เสมอกัน ตามความจรงิ ท่ีปรากฏ ๕ ประการ โดยใจความวา 180

 1๑8๘1๑ วชิ า พทุ ธานพุ ทุ ธประวัติ ๑. วรรณะใดมัง่ มี วรรณะอ่นื กย็ อมเปน คนรับใช ๒. วรรณะใดประพฤติช่ัวทางกาย วาจา ใจ วรรณะน้ันเม่ือละจากโลกนี้ไปยอมถึงนรก หรอื อบายภมู เิ สมอกัน ๓. วรรณะใดเวนจากประพฤติชั่วทางกาย วาจา ใจ วรรณะนั้นเมื่อละจากโลกน้ีไป ยอมถึงสุคติโลกสวรรคเหมอื นกนั ๔. วรรณะใดประพฤติผิด มีลักขโมย คดโกง ประพฤติผิดในกาม เปนตน วรรณะนั้น ยอ มถูกลงโทษทัณฑเ หมอื นกนั ๕. วรรณะใดออกบวชประพฤติชอบดวยพระธรรมวินัย ยอมมีผูคนอภิวาทตอนรับและ นิมนตใหน งั่ บนอาสนะ ใหร บั ปจ จัย ๔ ทัง้ ไดรบั ความคมุ ครองอันเปนธรรมเสมอกัน ตาํ แหนง เอตทัคคะ พระมหากัจจายนะ มีปฏิภาณดีและฉลาดในการอธิบายเนื้อความยอใหพิสดาร ทาน อธิบายความแหงภัทเทกรัตตสูตรที่พระพุทธเจาตรัสแสดงแตโดยยอใหพิสดารไดอยางแจมแจง เปนทเ่ี ขาใจแกภ ิกษทุ ัง้ หลายไดเปนอยา งดี พระพทุ ธองคจึงทรงยกยองไวในตําแหนง เอตทัคคะ วา เปนผูเลิศกวาภิกษุทั้งหลาย ผูอธิบายเนื้อความยอใหพิสดาร ดังมีพระพุทธดํารัสวา ดูกอ นภกิ ษุทั้งหลาย มหากจั จายนะ เปนผเู ลศิ กวาภิกษุสาวกทั้งหลายของเรา ผูจําแนกเนื้อความ ทเี่ รากลา วไวเ พียงโดยยอใหพสิ ดาร ในภัทเทกรัตตสูตร โดยอุทเทสหัวขอธรรมวา “...บุคคลไมควรคํานึงถึงส่ิงที่ลวงไปแลว ไมควรมงุ หวงั ถงึ สงิ่ ทย่ี ังไมมาถงึ สง่ิ ใดลวงไปแลว ส่ิงน้ันก็เปนอันลวงไปแลว และส่ิงที่ยังไมมาถึง ก็เปน อนั ยังไมม าถึง ก็บคุ คลใดเห็นแจงธรรมปจจุบันอันไมงอนแงน ไมคลอนแคลนในธรรมนั้นๆ บุคคลน้ันพงึ เจริญธรรมน้ันเนืองๆ ใหปรุโปรงเถิด พึงทําความเพียรเสียในวันนี้ ใครเลาจะรูไดวา ความตายจะมีในวันพรุงนี้ เพราะการขอผอนผันกับมัจจุราช ผูมีเสนาใหญน้ัน ยอมไมมีแกเรา ทงั้ หลาย พระมุนีผูสงบยอมเรียกบุคคลผูมีปกติอยูอยางนี้ มีความเพียรไมเกียจครานท้ังกลางวัน และกลางคืนนัน้ แลวา ผูมีราตรีเดียวเจริญ...” เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั เอก เลม 3 181

เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั เอก เลม 3 182 182

 1๑8๘3๓ วชิ า พทุ ธานพุ ุทธประวตั ิ ตําแหนง เอตทัคคะ ในภกิ ษุ ๑๖ รูปน้ี พระโมฆราช เปนผูยินดีในจีวรเศราหมอง พระพุทธองคทรงยกยองไว ในตาํ แหนง เอตทัคคะวา เปนเลิศกวา ภิกษุทงั้ หลาย ผทู รงจีวรเศราหมอง (ทรง-ใชหรือครอง จวี ร) และไดรับเอตทัคคะเพียงรูปเดียวเทานั้น ภิกษุโสฬสมาณพท้ังหมดดํารงอายุสังขารอยูโดย สมควรแกกาลแลวกด็ ับขันธปรินพิ พาน คําถามและวิสชั นาในโสฬสมาณพปญหา ปญหาที่พราหมณพาวรหี รือชฎลิ พาวรีผูกใหมาณพผูเปนศิษยท้ัง ๑๖ คน และเน้ือความ ท่ีพระพุทธเจาตรัสวิสัชนาหรือพยากรณนั้น มีสารธรรมและหลักคําสอนสําคัญ จึงขอประมวลมา โดยสรปุ ในประเดน็ ทเ่ี ปนคาํ ถามและท่พี ระพทุ ธองคทรงพยากรณ (จากปารายนวรรค สตุ ตนบิ าต ขทุ ทกนิกาย พระสตุ ตันตปฎ ก พระไตรปฎก เลม ที่ ๒๕) ๑. อชิตมาณพ อชติ มาณพทูลถามเปนคนแรกวา ๑. โลกคือหมูส ตั ว ถกู อะไรหุมหอ ไว โลกไมป รากฏเพราะเหตุอะไร อะไรเลาเปนเคร่ือง ฉาบทาโลก และอะไรเลาเปนภัยใหญข องสตั วโ ลก พระพุทธองคตรัสวิสัชนาวา โลกอันอวิชชาหุมหอไว โลกไมปรากฏเพราะความตระหน่ี (และความประมาท) เรากลา วตณั หาวา เปนเครือ่ งฉาบทาโลกไว และทกุ ขเปน ภัยใหญของสตั วโลก ๒. กระแสทั้งหลายยอมไหลไปในอายตนะท้ังปวง อะไรเปนเครื่องหามเปนเครื่องก้ัน กระแสท้งั หลาย กระแส (ความอยาก) ทงั้ หลายจะละไดดว ยธรรมอะไร พระพุทธองคตรัสวิสัชนาวา สติเปนเครื่องหามเปนเครื่องก้ันกระแส (ตัณหาความ อยาก) และตณั หาความอยากนัน้ ยอ มละไดดว ยปญ ญา ๓. ปญ ญา สติ นามรปู ยอมดับไป ณ ที่ไหน ขอพระองคโปรดแสดงบอกดว ยเถิด พระพุทธองคตรสั วิสัชนาวา เพราะวิญญาณดบั ไปกอ น นามรปู ดับก็จะดบั ไป ณ ทนี่ ั่น ๔. ชนผูไดรูธรรมแลวและผูยงั ตองศึกษาอยู ทั้งสองน้ีมีอยูจํานวนมาก ขอพระองค ผูมี ปญ ญาแกก ลาโปรดตรัสบอกขอ ปฏบิ ัตขิ องชนท้ังสองพวกน้นั แกขาพระองคดวยเถิด พระพุทธองคต รัสวิสชั นาวา ภกิ ษุผูเห็นธรรมแลว และผูยังตองศึกษาอยู ไมพึงกําหนัด ยนิ ดีในกามทง้ั หลาย พงึ เปนผมู ีใจไมข นุ มวั และฉลาดในธรรมท้งั ปวง มีสติอยูทกุ อริ ยิ าบถ เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั เอก เลม 3 183

1๑๘8๔4 คูมอื การศกึ ษานกั ธรรมชน้ั เอก เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั เอก เลม 3 ๒. ติสสเมตเตยยมาณพ ติสสเมตเตยยมาณพทูลถามปญหาเปนคนที่ ๒ วา ใครช่ือวาเปนผูสันโดษในโลกนี้ ความหวน่ั ไหวยอ มไมมีแกใคร ใครรสู วนสุด (สวนปลาย) ทั้งสอง (อดีต-อนาคต) ดวยปญญาแลว ไมยึดติดอยูในสวนกลาง (ปจจุบัน) พระองคตรัสเรียกใครวา เปนมหาบุรุษ ใครลวงพนตัณหา เคร่อื งรอยรัดไวในโลกนี้ไดแลว พระพทุ ธองคตรสั วิสัชนาวา ภิกษุผูประพฤติพรหมจรรย เพราะเห็นโทษในกาม เปนผู ปราศจากตณั หา มสี ติทกุ เมื่อ พจิ ารณาเห็นโดยชอบ ดับกิเลสเครื่องรอยรดั ไดแลว ความหว่นั ไหว ยอมไมมแี กภิกษุน้ัน ภิกษุรูยิ่งในสวนสุดทั้ง ๒ (อดีต–อนาคต) ดวยปญญาไมติดอยูในสวนกลาง (ปจ จบุ ัน) เราเรียกภกิ ษนุ ั้นวา มหาบุรษุ ภิกษุผเู ปน พระอรหนั ตเ ปน ผูก า วลว งพน ตัณหาเปนเครื่อง รอยรัดไวในโลกนีไ้ ดแลว ๓. ปุณณกมาณพ ปณุ ณกมาณพทลู ถามปญหาเปนคนที่ ๓ วา ๑. มวลมนุษยใ นโลกน้ี คอื ฤาษี มนุษย กษตั รยิ  และพราหมณเปนอันมาก อาศัยอะไร จึงทาํ การบชู ายัญบวงสรวงเทวดา พระพุทธองคตรัสวิสัชนาวา หมูมนุษยพากันแสวงหายัญทําการบูชาบวงสรวงเทวดา เพราะอยากไดข องท่ีตนปรารถนา อาศัยของท่มี ชี รา เปน ตน จงึ พากนั บูชายัญบวงสรวงเทวดา ๒. หมูมนุษยมีฤาษีเปนตนที่ทําการบูชายัญบวงสรวงเทวดาอยูเปนประจํา จะขามพน ชาตแิ ละชราไดห รอื ไม พระพุทธองคตรัสวิสัชนาวา มนุษยเหลานั้นยังปรารถนาลาภ คือ ยอมหวัง ยอมชอบ ยอมชม ยอมรําพันถึงกามกันอยู เพราะอาศัยลาภประกอบการบูชายัญอยู ท้ังยังกําหนัดดวย ความยนิ ดีในภพอยู จงึ ยังขา มพน ชาตแิ ละชราไปไมได ๓. ถาชนผูบูชายัญท้ังหลาย ยังขามพนชาติและชราไปไมได เมื่อเปนดังนี้ ใครเลาใน เทวโลกและมนุษยโลก ที่ขา มพน ชาตแิ ละชราไดแ ลว พระพุทธองคตรัสวิสัชนาวา บุคคลใดรูอัตภาพของผูอื่นและอัตภาพของตน เปนตน ไมมีความหวั่นไหวในโลกไหนๆ เรากลาววา บุคคลนั้นเปนผูสงบระงับแลว ปราศจากควันกิเลส มีกายทุจริตเปนตน ไมมีทุกขเพราะราคะเปนตน ปราศจากความทะยานอยาก ขามพนชาติและ ชราไดแ ลว 184

 1๑8๘5๕ วชิ า พทุ ธานพุ ทุ ธประวตั ิ ๔. เมตตคมู าณพ เมตตคมู าณพทลู ถามปญ หาวา ๑. ความทุกขท้ังปวงในโลกนี้มีจาํ นวนมาก ลวนเกิดจากเหตอุ ะไร พระพทุ ธองคต รสั วิสัชนาวา เราจะบอกเหตุเกิดแหงทุกขตามท่ีเรารู ความทุกขท้ังปวง ยอมเกิดมาจาก อุปธิ (สภาวะอันเปนที่ตั้งที่ทรงไวแหงทุกขหรือสิ่งท่ีนุงนังระคนดวยกิเลสและ หอบทกุ ขไว มี ๔ อยาง คือ เบญจขันธ กิเลส อภิสังขาร และกามคุณ) ผูใดแลเปนคนไมรูกออุปธิไว ผนู ัน้ เปนคนเขลา ยอ มเขา ถึงทุกขบอยๆ เพราะเหตุนั้น ผูรูประจักษเห็นวา ชาติเปนเหตุเกิดแหง ทกุ ขจ งึ ไมพึงกออปุ ธิ ๒. ทาํ อยา งไร ผมู ีปญญาทั้งหลายจึงจะขามโอฆะคอื ชาติ ชรา โสกะและปริเทวะได พระพทุ ธองคตรสั วสิ ัชนาวา เราจักแสดงธรรมแกทานในธรรมท่ีเราเห็นแลว อันประจักษ แกต น ท่บี ุคคลรูแลว จะเปน ผูมสี ตเิ ท่ยี วไป พึงขามตัณหาอันซา นไปในอารมณต า งๆ ในโลกได ๓. ขา พระองคย ินดยี ิง่ นักในธรรมอนั สงู สุดที่บคุ คลทราบแลวจะเปนผูมสี ติเที่ยวไป และ ขามตัณหาอนั ซา นไปในอารมณต า งๆ ในโลกได พระพทุ ธองคต รสั วิสัชนาวา ทานรูธรรมอยางใดอยางหน่ึง ไมวาจะเปนธรรมช้ันสูง ช้ันต่ํา และช้ันกลาง จงบรรเทาความเพลิดเพลิน ความถือม่ัน และวิญญาณในธรรมเหลานั้นเสีย ไมพึง ดํารงอยูในภพ ภิกษุผูมีปกติอยูอยางน้ี มีสติไมประมาท มีความรูแจง ละความยึดถือวาเปนของ เราไดแลว เท่ยี วไปอยู จะละทุกข คอื ชาติ ชรา โสกะ และปริเทวะในอตั ภาพนี้ได ๔. ขาพระองคยินดียิ่งในธรรมอันปราศจากอุปธิที่พระองคผูแสวงหาคุณอันย่ิงใหญ ตรัสไวดีแลว พระองคผูทรงเปนพระมุนีตรัสสอนชนเหลาใดมิหยุดหยอน แมชนเหลานั้น กพ็ ึงละทุกขได ขอพระองคโ ปรดสอนธรรมแกขาพระองคอยางน้ันบา งเถิด พระพุทธองคตรัสวิสัชนาวา ผูใดไมมีกิเลสเครื่องกังวล ไมของเกี่ยวในกามภพ ผูน น้ั ขามโอฆะน้ีไดโดยแท และเปนผขู ามถงึ ฝง ไดแลว ไมมีตะปคู อื กิเลส ไมมีความสงสยั นรชนใด ในศาสนาน้ีเปนผูมีความรู บรรลุวิชชา สลัดกิเลสในภพนอยและภพใหญไดแลว นรชนนั้น เปนผูปราศจากตัณหา ปราศจากทุกข เรากลาววา นรชนน้นั แลขามพนชาตแิ ละชราไดแ ลว เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั เอก เลม 3 185

1๑๘8๖6 คมู อื การศกึ ษานกั ธรรมชนั้ เอก เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั เอก เลม 3 ๕. โธตกมาณพ โธตกมาณพทลู ถามวา ๑. ขาพระองคปรารถนาย่ิงซ่ึงวาจาของพระองค บุคคลไดฟงแลว จะพึงศึกษาธรรม เปนเครือ่ งดบั กิเลสเพือ่ ตน พระพุทธองคตรัสวิสัชนาวา ถาเชนนั้น ทานจงเปนผูมีปญญา มีสติ ทําความเพียรใน ศาสนานเี้ ถิด พึงศึกษาธรรมเปนเครอ่ื งดับกเิ ลสของตน ๒. ขา พระองคมองเห็นพระองคผ เู ปนเทพ ผูไ มมเี คร่อื งกงั วล เปน พราหมณ เท่ียวจาริก อยูในโลกมนษุ ย ขอพระองคจ งเปลื้องขาพระองคจากความสงสัยทง้ั หลายดว ยเถดิ พระพุทธองคตรัสวิสัชนาวา โธตกะ เราปลดเปลื้องใครๆ ในโลกผูยังมีความสงสัยอยู ไมไ ด แตเมื่อทานรูธ รรมอนั ประเสรฐิ ก็จะขามหว งทะเลใหญคือโอฆะน้ไี ดด วยความรูอยางน้ี ๓. ขอพระองคจงแสดงวิเวกธรรม (ธรรมอันสงัดจากกิเลส) ที่ขาพระองคจะพึงรูได เปนผสู งบอยู ไมอ งิ อาศัยตัณหาทฏิ ฐิเทย่ี วไป พระพุทธองคตรัสวิสัชนาวา เราจักบอกความสงบแกทานในธรรมที่เราเห็นแลว อันประจักษแกตน ซึ่งบุคคลรูแลวพึงเปนผูมีสติเท่ียวไป จะพึงขามตัณหาอันซานไปในอารมณ ตางๆ ในโลกได ๔. ขาพระองคยินดีย่ิงนักซ่ึงพระดํารัสของพระองค และความสงบอันสูงสุดที่บุคคล รูแลว เปนผูม ีสตเิ ท่ยี วไปพึงขา มตณั หาอันซา นไปในอารมณต างๆ ในโลกได พระพุทธองคตรัสวิสัชนาวา ทานยอมรูธรรมอยางหนึ่งซ่ึงเปนธรรมชั้นสูง ชั้นต่ํา และ ช้ันกลาง ทานรูธรรมนี้วา เปนเหตุใหติดของอยูในโลกแลว อยาไดกอตัณหาเพื่อภพนอยและ ภพใหญเ ลย ๖. อุปสีวมาณพ อุปสีวมาณพทูลถามเปน คนที่ ๖ วา ๑. ลําพังขาพระองคคนเดียวไมอาศัยผูหรือธรรมอะไร จึงไมอาจขามโอฆะใหญได ขอพระองคจงบอกอารมณย ดึ เหนยี่ วท่ีขาพระองคไ ดอ าศยั แลวจะพึงขา มโอฆะน้ไี ดเถดิ พระพุทธองคตรัสวิสัชนาวา ทานจงเปนผูมีสติเพงดูอากิญจัญญายตนฌาน อาศัย สมาบัติอันเปนไปวา “นัตถิ กิญจิ ไมมีอะไรๆ” ดังน้ีแลว จงขามโอฆะเถิด จงละกามท้ังหลาย เวน จากความสงสยั ท้งั หลายเสยี แลวพิจารณาดคู วามส้นิ ไปแหง ตณั หาตลอดคืนและวนั เถดิ 186

 1๑8๘7๗ วชิ า พุทธานพุ ทุ ธประวัติ ๒. ผูปราศจากความกําหนัดในกามทั้งปวง ละสมาบัติอื่น อาศัยอากิญจัญญายตน สมาบัติ และนอมใจไปในอากิญจัญญายตนะอันเปล้ืองสัญญาอยางประเสริฐ ผูน้ันจะตองอยูใน อากิญจัญญายตนสมาบตั ินัน้ ไมเ ส่อื มบางหรอื หนอ พระพุทธองคตรัสวิสัชนาวา ผูใดปราศจากความกําหนัดในกามท้ังปวง ละสมาบัติอื่น อาศัยอากิญจัญญายตนสมาบัติ นอมใจไปในสัญญาวิโมกขอยางยิ่ง ผูนั้นพึงเปนผูไมหวั่นไหว ดาํ รงอยใู นอากญิ จัญญายตนสมาบตั ไิ ด ๓. ถาผูไมมีความหวนั่ ไหวน้นั พึงดํารงอยูในสมาบตั ิน้นั ไดมากปไซร ผูพน แลว น้ันจะพึง เปน ผูเยอื กเยน็ อยูใ นพรหมโลกน้นั หรอื วาวิญญาณของผเู ชน น้นั พึงเกดิ อกี พระพุทธองคตรัสวิสัชนาวา ผูรูพนแลวจากกองนามรูป ยอมดับไมมีเชื้อไมตองไปเกิด เปน อะไร ดจุ เปลวไฟที่ถกู แรงลมพัดเปาแลวยอมดับไป เขาถึงการนับไมได (ไมรูทิศไหน) ฉันใด มุนผี ูพน จากนามกายแลว ยอมถึงความดับไป เขาถึงการนับไมได (วาเปนกษัตริย เปนพราหมณ) ฉนั นั้น ๔. มุนีนั้นเปนผูดับไปแลว หรือมุนีน้ันยอมไมมี หรือวาเปนผูไมมีความเปลี่ยนแปลง เปน ธรรมดาเพราะความเท่ียงแท พระพทุ ธองคตรัสวิสัชนาวา การดับขันธปรินิพพานยอมไมมีกิเลสอันเปนเหตุให ผูนั้น ไปเกิดเปนอะไร เมื่อมุนีขจัดธรรมทั้งหลาย (มีขันธ เปนตน) ไดหมดส้ินแลว ทางท่ีจะพูดกันทั้งปวง กเ็ ปนอันมนุ ีหรือผูรูนั้นถอนไดแลว (คือ ไมมีมูลท่ีจะตองกลาวถึงวาผูนั้นวาจะไปเกิดเปนอะไรอีก ตอไปแลว) ๗. นนั ทมาณพ นนั ทมาณพทลู ถามปญ หาเปนท่ี ๗ วา ๑. ชนท้ังหลายกลาวกันวา พวกมุนีมีอยูในโลก ขอน้ีเปนอยางไร พวกเขาเรียกบุคคล ผปู ระกอบดวยญาณหรอื ดวยการเล้ยี งชพี วา เปน มนุ ี พระพุทธองคตรัสวิสัชนาวา ผูฉลาดทั้งหลาย จะกลาวถึงบุคคลผูประกอบดวยทิฏฐิ ดวยสุตะ ดวยญาณ (การเห็น การฟง การรู) วาเปนมุนี ก็หามิได แตชนผูกําจัดเสนา(ปราศจาก กิเลส) ไดแ ลว เรากลา ววา เปน มุนี ๒. สมณพราหมณที่กลาวถึงความบริสุทธ์ิวา มีไดดวยการเห็น การฟง ดวยศีล และ ขอ วัตรปฏบิ ัติบา ง ดวยมงคลตื่นขาวหลายชนิดบาง สมณพราหมณเหลานั้นผูสํารวมประพฤติอยู ในทิฏฐนิ ัน้ จะขามพนชาติและชรากันไดห รือหนอ เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั เอก เลม 3 187

1๑๘8๘8 คูม อื การศกึ ษานกั ธรรมชนั้ เอก เน้อื ใน นกั ธรรม ช้นั เอก เลม 3 พระพทุ ธองคตรัสวสิ ชั นาวา สมณพราหมณเหลาน้ัน ถึงแมวาจะเปนผูสํารวมประพฤติ อยูในทิฏฐนิ ั้น เรากลา ววา ยังขามพน ชาติและชราไปไมไ ด ๓. ถาพระองคผูเปนมุนีตรัสถึงสมณพราหมณเหลานั้นวา ยังขามพนโอฆะไปไมได เมอ่ื เปนอยางน้ันใครเลาในเทวโลกและมนษุ ยโลก ขา มพนชาติและชราไปไดแลว พระพุทธองคตรัสวิสัชนาวา เราไมกลาววา สมณพราหมณถูกชาติและชราหุมหอ ไวแลว แตเรากลาววา สมณพราหมณผูละอารมณท่ีไดเห็น ไดฟง ไดรู ศีลพรตท้ังหมด ละมงคล ต่ืนขาวหลายชนิดไดหมด กําหนดรูตัณหาวา เปนโทษควรละแลว เปนผูไมมีอาสวะ นรชน เหลา นนั้ แล เปนผขู า มโอฆะไดแลว ๘. เหมกมาณพ เหมกมาณพทูลถามปญหาวา ในกาลกอนแตศาสนาของพระโคดม พวกอาจารย พยากรณว า เรอื่ งน้มี แี ลว จักมตี อไป เปนคาํ กลาวตอๆ ทล่ี ว นแตจ ะทาํ ใหเกิดความตรึกทวีข้ึน ขอ พระองคจงแสดงบอกธรรมอันเปนเคร่ืองกําจัดตัณหา เม่ือบุคคลรูแลวจะพึงเปนผูมีสติเที่ยวไป และสามารถขา มพน ตัณหาท่ีใหข องติดอยูในโลกได พระพุทธองคตรัสวิสัชนาวา นิพพานใดเปนที่บรรเทาฉันทราคะในปยรูปทั้งหลายท่ีได เหน็ ไดยนิ ไดร ูแ ลว เปนทไี่ มเคลือ่ นในโลกนี้ นิพพานนั้นพระอรหันตขีณาสพเหลาใดรูทั่วถึงแลว เปนผมู สี ตมิ ีธรรมอันเห็นแลว ดับกิเลสไดสนิทแลว พระอรหันตขีณาสพเหลานั้นเปนผูเขาไปสงบ แลว ทกุ เมอื่ และเปนผูขามพน ตัณหาอนั ซานไปในอารมณต า งๆ ในโลกไดแ ลว ๙. โตเทยยมาณพ โตเทยยมาณพทูลถามปญ หาเปนคนที่ ๙ วา ๑. กามท้งั หลายยอ มไมม ีอยูในผใู ด ตัณหายอมไมมีแกผูใด และผูใดขามพนจากความ สงสยั ไดแลว วิโมกข (ความพน ) ของผนู ั้นเปน เชน ไร พระพทุ ธองคต รสั วสิ ัชนาวา กามทัง้ หลายยอมไมมีอยูในผูใด ตัณหายอมไมมีอยูในผูใด และผูใดขามพนจากความสงสัยแลว ความพนของผูน้ันยอมคงที่ไมแปรผันเปนอยางอ่ืน (วิโมกข อยา งอืน่ ของผนู ั้นยอ มไมมี) ๒. ผูนั้นเปนผูไรความหวังหรือยังมีความหวังอยู เปนผูมีปญหาหรือผูมีปกติกําหนด ดวยปญ ญาอยู ขา แตพ ระศากยะ ขาพระองคจะพึงรูจักมนุ ไี ดอ ยา งไร 188