เล่มคู่มือหลักสูตร 4 เวชศาสตร์ครอบครัว

หลกั สูตรความรู้การดแู ลทางสงั คมสำหรับผปู้ ว่ ยกลมุ่ เปราะบาง ในระบบบริการสขุ ภาพปฐมภูมิ สำหรบั ทมี สขุ ภาพ แนวคดิ และหลกั การเวชศาสตรค์ รอบครัว วันท่ี 12-13 กุมภาพนั ธ์ 2565 โดย แพทย์หญิงชลลดา บุษยรัตน์ กรรมการบรหิ ารสมาคมเวชปฏิบตั ทิ ่ัวไป/เวชศาสตรค์ รอบครัวแห่งประเทศไทย สนับสนุนโดย โครงการพัฒนาและเสริมสมรรถนะกลไกและเครือข่ายการดูแลทางสังคมของสหวิชาชีพ เพื่อสนับสนุนระบบบริการสุขภาพปฐมภูมิ สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุข (สสส.) คณะสังคมสงเคราะห์ศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ สำนักงานศูนย์วิจัยและให้คำปรึกษาแห่งมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

คู่มอื ประกอบการอบรม หลักสูตรความรู้การดูแลทางสงั คมสำหรับผปู้ ่วยกล่มุ เปราะบางในระบบบรกิ ารสุขภาพ ปฐมภมู ิ สำหรบั ทมี สขุ ภาพ วิทยากร 1. แพทยห์ ญิงชลลดา บษุทยีมรตั งนา์ นสหสาขาในระบบบริการปฐมภูมิ 2. นางสาวศรนิ ทพิ ย์ แสงสาตรา โครงการพฒั นาและเสริมสมรรถนะกลไกและเครอื ข่าย

คำนำ คู่มือฉบับนี้ ทำขึ้นเพื่อประกอบการบรรยายสำหรับนักสังคมสงเคราะห์ ในหัวข้อเรื่อง แนวคิดและ หลักการบริการปฐมภูมิ ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของโครงการพัฒนาและเสริมสมรรถนะกลไกและเครือข่ายการดูแล ทางสังคมของสหวชิ าชพี เพื่อสนับสนนุ ระบบบริการสุขภาพปฐมภูมิ เวชศาสตร์ครอบครัว เป็นศาสตร์ที่ได้วางแนวทางในทางปฏิบัติสำหรับการดูแลรักษาอย่างเป็นองค์ รวม โดยคำนึงถึงโรคและความเจ็บป่วย เน้นการเชื่อมโยงสู่ทุกมิติของสุขภาพ รวมถึงความกลมกลืนกับ บทบาทของครอบครัวและชุมชน ในมุมของผู้ให้บริการถึงแม้จะเน้นบทบาทของแพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว แต่ก็มจี ุดเชอื่ มโยงที่สำคญั กบั สหสาขาวิชาชีพ ในการจัดบริการปฐมภูมิ จึงถือว่า เวชศาสตร์ครอบครัว เป็นหัวใจสำคัญของการจัดบริการที่มี คณุ ภาพ ทีมสหสาขาและนักสังคมสงเคราะห์ทางการแพทย์เฉพาะทางด้านการบริการปฐมภูมิ จึงมีความ จำเป็นที่จะต้องมีความเข้าใจในเวชศาสตร์ครอบครัว ซึ่งจะเป็นประโยชน์ในการร่วมจัดบริการในทีมสุขภาพ โดยเฉพาะอยา่ งยิ่ง นกั สงั คมสงเคราะหจ์ ะสามารถเชอ่ื มโยงองค์ความรู้ทางด้านสงั คมแก่ทีมสุขภาพอยา่ งตรงจุด อันจะเป็นคุณปู การแก่ ทีมงาน และผรู้ ับบรกิ าร รวมถงึ การจัดบรกิ ารสุขภาพในภาพรวมของประเทศ แพทยห์ ญงิ ชลลดา บษุ ยรัตน์

คำนำ คู่มือฉบับนี้ ทำขึ้นเพื่อประกอบการบรรยายสำหรับนักสังคมสงเคราะห์ ในหัวข้อเรื่อง แนวคิดและหลักการบริการปฐมภูมิ ซึ่งเป็นส่วนหนึง่ ของโครงการพฒั นาและเสริมสมรรถนะกลไก และเครือข่ายการดูแลทางสังคมของสหวิชาชพี เพ่อื สนบั สนุนระบบบรกิ ารสขุ ภาพปฐมภูมิ เวชศาสตร์ครอบครวั เป็นศาสตรท์ ี่ได้วางแนวทางในทางปฏิบัติสำหรับการดแู ลรกั ษาอย่าง เป็นองค์รวม โดยคำนึงถึงโรคและความเจ็บป่วย เน้นการเชื่อมโยงสู่ทุกมิติของสุขภาพ รวมถึง ความกลมกลืนกับบทบาทของครอบครัวและชมุ ชน ในมุมของผ้ใู ห้บริการถงึ แม้จะเนน้ บทบาทของ แพทย์เวชศาสตรค์ รอบครัว แตก่ ็มจี ดุ เชื่อมโยงที่สำคญั กบั สหสาขาวิชาชพี ในการจัดบรกิ ารปฐมภมู ิ จงึ ถอื ว่า เวชศาสตร์ครอบครวั เป็นหัวใจสำคญั ของการจัดบรกิ าร ท่มี ีคณุ ภาพ นักสังคมสงเคราะห์ทางการแพทย์เฉพาะทางด้านการบริการปฐมภูมิ จึงมีความจำเป็นที่ จะต้องมีความเข้าใจในเวชศาสตรค์ รอบครัว ซึง่ จะเป็นประโยชนใ์ นการรว่ มจดั บรกิ ารในทีมสุขภาพ โดยเฉพาะอยา่ งย่ิง นักสังคมสงเคราะหจ์ ะสามารถเชื่อมโยงองค์ความร้ทู างด้านสังคมแก่ทีมสขุ ภาพ อย่างตรงจุด อันจะเป็นคุณูปการแก่ ทีมงาน และผู้รับบริการ รวมถึงการจัดบริการสุขภาพใน ภาพรวมของประเทศ

ขอบเขตการศกึ ษาในเรือ่ งน้ี • เวชศาสตร์ครอบครัว /แพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว มคี วามหมายอย่างไร • การใชศ้ าสตร์ของเวชศาสตร์ครอบครัวมีประโยชนก์ ับผู้ปว่ ยและสังคมอยา่ งไร • เคร่ืองมือทีใ่ ชใ้ นศาสตร์น้ี เคร่ืองมอื การประเมนิ ครอบครัว Family genogram เครือ่ งมอื การดูแลผู้ป่วยโดยใช้ผู้ปว่ ยเป็นศูนย์กลาง BATHE Technique การเยี่ยมบา้ น

สารบัญ หนา้ บทนำ 1 1. เวชปฏบิ ตั คิ รอบครวั Family Practice ความหมาย…………………………………………. 2 2. เวชปฏบิ ัติครอบครวั ในบริบทไทย……………………………………………………………………. 2 3. การดูแลโดยใชผ้ ู้ป่วยเป็นศูนย์กลาง Patient Centered medicine……………………. 3 4. หลักเวชปฏบิ ตั คิ รอบครัว………………………………………………………………………………… 4 5. สร้างงานเชงิ รกุ สูช่ มุ ชน (community oriented)………………………………………………. 4 6. การเยย่ี มบ้าน………………………………………………………………………………………………… 5 7. ประเมินครอบครัวตามหลัก INHOMESSS………………………………………………………….. 6

บทนำ การจัดบริการปฐมภูมิที่เข้มแข็งและมีคุณภาพ มีความจำเป็นอย่างยิ่งที่จะมีแนวทางที่ชัดเจน การใช้ แนวทางของเวชศาสตร์ครอบครวั จะทำใหก้ ารบรกิ ารปฐมภมู ิเป็นไปอยา่ งมีทิศทาง เวชศาสตร์ครอบครัว เป็นศาสตร์ที่ได้วางแนวทางในทางปฏิบัติสำหรับการดูแลรักษาอย่างเป็นองค์ รวม โดยคำนงึ ถงึ โรคและความเจบ็ ป่วย เนน้ การเชอื่ มโยงสทู่ ุกมิติของสุขภาพ ทง้ั การส่งเสรมิ สขุ ภาพ ป้องกัน โรค การรกั ษาดูแล ตลอดถงึ การฟื้นฟูสภาพ มีความกลมกลืนกับบทบาทของครอบครัวและชุมชน การบรกิ ารเวชศาสตร์ครอบครวั ถึงแมจ้ ะใช้ทีมงานขนาดเล็ก แต่ก็ตอ้ งเป็นทมี ท่ีมีแนวคิดท่ีตรงกันใน การให้ความสำคัญแก่ผู้ป่วยโดยใช้ผู้ป่วยเป็นศูนย์กลาง การสร้างทีมดังกล่าวใช้การขับเคลื่อนด้วยเวชศาสตร์ ครอบครวั การพัฒนาทีมสหสาขาดา้ นเวชศาสตรค์ รอบครัวจึงเปน็ ส่งิ จำเป็น นักสังคมสงเคราะห์ทางการแพทย์ และทีมงานสุขภาพที่มีความเข้าใจในเวชศาสตร์ครอบครัว จึงเป็น ทรัพยากรบุคคลทม่ี ีคณุ ูปการแกก่ ารบริการปฐมภูมิอยา่ งแทจ้ รงิ 1

ความหมายของคำต่างๆ • Family Medicine เวชศาสตรค์ รอบครวั • Family Practitioner หรือ Family Doctor หมอครอบครัว • Family Practice เวชปฏิบตั คิ รอบครัว 1. เวชปฏิบัตคิ รอบครัว Family Practice ความหมาย • General ปญั หาสุขภาพท่พี บบอ่ ย ทั้งที่เป็นโรค หรือ เป็นภาวะสขุ ภาพ ทง้ั ทางกายและจิตใจ • Continuous มีความต่อเนื่อง ทั้งในระบบรักษาพยาบาล ต่อเนื่องในการรักษาโรคเรื้อรัง ต่อเนอ่ื งจากโรงพยาบาลระหว่างการสง่ ตอ่ ตอ่ เน่ือง ตง้ั แต่เกดิ จนตาย • Comprehensive ความเป็นองค์รวม ทั้งกาย จิต สังคม รวมทั้งการสร้างเสริมสุขภาพ ป้องกัน รกั ษา และฟน้ื ฟสู ภาพ • Coordinate ประสานความร่วมมือ เชน่ ระหว่างโรงพยาบาลในการส่งต่อ • Collaborative สรา้ งเครอื ข่ายกบั หน่วยงาน ท้ังภาครัฐ เอกชน ทัง้ ท่เี ปน็ หนว่ ยงานสขุ ภาพ และ หนว่ ยงานอ่ืนๆ เชน่ องคก์ รสว่ นทอ้ งถิน่ • Family oriented มคี วามเช่อื มโยง ร่วมมอื ใหค้ วามสำคญั กบั ครอบครัว • Community oriented เช่ือมโยง ประสานรว่ มมือกบั ชุมชน 2. เวชปฏิบัติครอบครวั ในบรบิ ทไทย งานเวชปฏิบัติที่จัดบริการดูแลสุขภาพ โดยมีคุณลักษณะเฉพาะตรงที่เป็นการผสมผสาน ต่อเนื่อง มี การเชื่อมโยงและประสานงาน จุดหมายของบริการมุ่งสู่บุคคล ครอบครัว และชุมชน เป็นการดูแลด้าน การแพทย์แบบผสมผสานทเ่ี น้นหน่วยครอบครวั เป็นการเฉพาะ 2

3. การดูแลโดยใชผ้ ูป้ ว่ ยเป็นศนู ยก์ ลาง Patient Centered medicine 1. Explore both disease and Illness Disease โรคทั้ง โรคทางกาย ทางจิต โรคเฉียบพลัน และโรคเรื้อรัง โรครักษาหายและไม่หาย โรคท่ีวนิ จิ ฉัย ได้ง่าย/ยาก Illness ความเจ็บป่วย (IFFE) ตอ้ งใชเ้ วลาและศลิ ปะในการรวบรวม ความเจบ็ ป่วย Idea or concern ความคิด ความเขา้ ใจ ความตระหนกั ความเดอื ดร้อน เกี่ยวกับภาวะของผู้ปว่ ย Feeling ความรู้สกึ เชน่ เศรา้ เสียใจ โทษตนเอง โทษคนรอบตวั Function ความสามารถในการปฏบิ ตั ิภาระกิจ Expectation ความคาดหวัง เช่น อยากหาย ไมอ่ ยากทรมาน เป็นต้น 2. Understand the whole person รจู้ ักผู้ป่วยท้ังตัว ตวั ตน ความเป็นมา การศึกษา อาชีพ งานอดเิ รก ครอบครัว แหลง่ สนับสนุน ชุมชน รวมทั้ง วฒั นธรรม ประเพณี 3. Finding common ground ร่วมกันกับผู้ป่วย ในการ จัดลำดับความสำคัญของปัญหา ตั้งเป้าหมายในการดูและรักษากำหนดบทบาท ของแพทย์และผ้ปู ่วยใหช้ ัดเจน ความสำคัญในข้อน้ีคือ จะไม่ละเลยความคดิ เหน็ ของผปู้ ว่ ยและญาติ 4. Incorporate prevention and health promotion ใช้ทุกโอกาสในการรักษาพยาบาล เพื่อให้ การส่งเสริมสุขภาพและป้องกันโรค ทั้งในตัวผู้ป่วยเอง บุคคล ในครอบครวั ชมุ ชน ระวังอยา่ ใหซ้ ำ้ ซาก 5. Enhancing patient doctor relationship เมื่อมีการสอื่ สารที่ดี ตอ่ เนอื่ ง ย่อมสร้างความสมั พนั ธ์อนั ดีซ่ึงกันและกัน 6. Being realistic เพื่อให้การดูแลอย่บู นพื้นฐานของความเปน็ จริง ในด้านรูปแบบของการดูแลและเวลา จึงควรมีการดูแลดว้ ย ทีมของสหสาขาวชิ าชพี และการวางแผนการดแู ลร่วมกันของทกุ ฝ่ายท่เี กี่ยวข้อง 3

4. หลักเวชปฏิบัติครอบครวั ท่านก็ทำเวชปฏิบตั ิครอบครัวได้ ง่ายๆ มีหลัก 10 ข้อ 1. การให้บริการเป็นพนั ธะผูกพันระหวา่ งผใู้ หบ้ ริการกบั บุคคล มากกว่า โรค หรือ เทคโนโลยี 2. ต้องมีความเขา้ ใจในบรบิ ทของความเจ็บปว่ ย 3. ในการให้บริการทุกคร้งั ต้องถือโอกาส ส่งเสริมสุขภาพ ป้องกนั โรค สำหรบั ผ้ปู ่วยและครอบครวั 4. ตอ้ งคำนึงถึงประชาชนรอบข้างทเี่ ส่ยี งตอ่ การเกิดโรคเสมอ 5. มองประชาชนเป็นเครือข่ายในการดแู ลสุขภาพของตนเอง จะไดเ้ ขา้ ใจบริบทของชมุ ชน 6. ผใู้ หบ้ ริการควรอยใู่ นชุมขนทร่ี ับผิดชอบ 7. ดแู ลทง้ั ในสถานบริการ ท่ีบ้าน และในชมุ ชน 8. คำนึงถึงความรู้สึกของประชาชนต่อความเจบ็ ป่วย 9. เปน็ ผจู้ ัดการทรพั ยากรสาธารณสุขและนักประสานงาน 10. บคุ ลากรเวชศาสตรค์ รอบครวั ตอ้ งใฝ่เรยี นรูต้ ลอดชีวิต สรุปงานเวชปฏบิ ัตคิ รอบครัว • รกั ษาไข้ (case approach) • เข้าใจความเปน็ คน (whole person approach) • ดูอิทธพิ ลครอบครัว (Family oriented) • มองรอบตวั รอบบ้าน (Family as a unit) • รวมท้ังบรกิ ารสาธารณสุข (Health care system) 5. สรา้ งงานเชงิ รกุ สู่ชุมชน (community oriented) 5.1 BATHE technique • เปน็ การทำจิตบำบดั แบบย่อ (Brief psychotherapy) สำหรบั การให้บริการในระดบั ปฐมภูมิ โดยใช้ เวลาประมาณ 1 นาที รวมถึงสามารถใชเ้ พอื่ คดั กรองปญั หาด้านจติ ใจได้ด้วย • Back ground มักใช้คำถามปลายเปดิ ว่า เกิดอะไรขึน้ • Affect รสู้ กึ อย่างไรกบั สง่ิ ที่เกดิ ขนึ้ • Trouble สง่ิ ทีท่ ำใหย้ งุ่ ยาก เป็นปญั หา คืออยา่ งไร • Handling จัดการกบั สง่ิ ที่เกิดขน้ึ น้ไี ด้อย่างไร • Empathy แสดงความเห็นอกเห็นใจ ท่งั (verbal &nonverbal) 4

5.2 Family Genogram • การเขยี นผงั ครอบครัว Genogram มีประโยชนอ์ ย่างย่ิง ทำใหผ้ ู้ใหบ้ ริการเขา้ ใจ องคป์ ระกอบของ ครอบครวั ความสัมพนั ธ์ และอาจจะนำไปส่กู ารค้นพบปัญหา ท้งั ดา้ นสุขภาพกาย ใจ และสงั คม • นยิ มเขยี นอย่างนอ้ ย 3 generations • การเขียนผงั ครอบครวั ต้องไม่เข้าไปรุกลำ้ ความเปน็ ส่วนตัว ไมจ่ ำเป็นต้องเสรจ็ ในการพบกัน ครั้งเดยี ว • เครื่องหมายตา่ งๆ ไมต่ ายตัว ขอให้สื่อสารให้เข้าใจกนั กเ็ พียงพอ 5.3 Family life cycle วงจรชีวติ ครอบครวั หรือระยะตา่ งๆของครอบครัว เชน่ ระยะสร้างครอบครวั (แต่งงาน) ระยะเรมิ่ มลี กู เล็กๆ ระยะลกู อยู่ในวัยเรียน ระยะลูกเปน็ วยั รนุ่ ระยะที่ลกู เร่ิมแยกย้าย ระยะวัย กลางคน ระยะเปน็ ผสู้ ูงอายุ 5.4 Family as a unit หน่วยของครอบครวั เมื่อมปี ัญหาเกดิ ขึน้ จะกระทบถึงสมาชกิ อ่นื ๆในครอบครวั ด้วย 6. การเยีย่ มบา้ น Continuing Care การดูแลติดตามผ้ปู ่วยอย่างต่อเน่ือง Home care (Home Health Care) การใหบ้ ริการดูแลสุขภาพผูป้ ว่ ยและครอบครวั ท่บี ้านอย่างเต็ม รูปแบบ Home visit การเยีย่ มบา้ น ซึ่งเป็นส่วนหนึง่ ของ Home care Home call การรบั ปรกึ ษาปญั หาสขุ ภาพทางโทรศพั ท์ วตั ถุประสงคห์ ลกั ของการเยยี่ มบา้ น เพ่อื ใหผ้ ู้ป่วยและครอบครวั มีศกั ยภาพและความมนั่ ใจในการดูแลตนเองที่บ้าน ประเภทของการเยย่ี มบา้ น • Illness home visit เยีย่ มบ้าคนป่วย โรคฉกุ เฉนิ เฉียบพลัน หรือโรคเรือ้ รัง • Dying Patient home visit เย่ียมบ้านผปู้ ่วยใกล้เสยี ชีวิต เพ่อื ให้การดแู ลรกั ษาอาการต่างๆ และ ดูแลจติ ใจของผปู้ ว่ ยและครอบครัว (Palliative care) • Assessment home visit เย่ยี มบ้านเพ่ือประเมนิ ภาวะสขุ ภาพ เชน่ ผูพ้ ิการ ผขู้ าดคนดูแล ผ้ปู ่วยที่ ใช้ยาเกนิ ความจำเป็น • Hospitalised follow up home visit เยี่ยมภายหลงั ออกจากโรงพยาบาล 5

แนวทางการเยย่ี มบา้ น • การสร้างสมั พนั ธภาพทีด่ ี • รบั ฟังและสนใจปญั หาต่างๆของผูป้ ่วยและครอบครัว • ประเมินครอบครวั ตามหลกั INHOMESSS • พูดคุยเก่ียวกบั แผนการดแู ลรักษา • ให้ผปู้ ว่ ยและครอบครวั มสี ว่ นรว่ มในการตดั สนิ ใจ • แผนการดแู ลรักษามีมึความเหมาะสมกบั บริบทของครอบครัว • การประเมินและดูแล caregiver 7. ประเมินครอบครัวตามหลัก INHOMESSS I – Immobilty ความสามารถในการเคล่ือนไหว ใชเ้ คร่ืองมือ เชน่ ADL N-Nutrition อาหารเละโภชนาการ H-Housing สภาพ บา้ น ทีอ่ ย่อู าศยั O-Other people สมาชกิ อ่ืนๆ ในบา้ น/ครอบครัว M-Medication ยา ทผ่ี ู้ป่วยใช้ และมอี ยใู่ นบ้าน E-Examination ตรวจร่างกาย S-Safety ความปลอดภัย S-Service บรกิ ารสุขภาพ ที่ได้รบั S-Spiritual ความเชื่อ คุณคา่ ทางจิตใจ • ความเปน็ แพทย์เวชศาสตรค์ รอบครวั มจี ุดสำคัญคือ เปน็ แพทย์ท่รี ้จู ักโรคของผู้ป่วยและเข้าใจความเจ็บป่วยของผปู้ ว่ ยและครอบครวั การเขา้ ใจความเจบ็ ปว่ ย IFFE Idea ความคดิ ความเขา้ ใจ เกี่ยวกับโรค หรอื ภาวะทเี่ ป็น Feeling ความรู้สกึ เศร้า เสยี ใจ ดีใจ โล่งใจ Function ความสามารถ เช่น ทำงานได้ เข้าสังคมได้ เดินได้ หยิบของได้ Expectation ความคาดหวงั ………………………………………. 6

เอกสารประกอบคำบรรยาย หลักสตู รความรู้การดูแลทางสังคมสำหรับผปู้ ่วยกลุ่มเปราะบาง ในระบบบรกิ ารสุขภาพปฐมภูมิ สำหรับทีมสขุ ภาพ แนวคดิ และหลักการเวชศาสตรค์ รอบครวั วนั ที่ 12-13 กมุ ภาพันธ์ 2565 โดย แพทย์หญิงชลลดา บุษยรัตน์ กรรมการบรหิ ารสมาคมเวชปฏิบตั ิทั่วไป/เวชศาสตร์ครอบครัวแห่งประเทศไทย ภายใตก้ ารดำเนนิ งาน โครงการพฒั นาและเสริมสมรรถนะกลไกและเครอื ขา่ ยการดแู ลทางสงั คม ของสหวิชาชีพเพ่ือสนับสนุนระบบบริการสขุ ภาพปฐมภมู ิ

2/4/2022 งานสงั คมสงเคราะหท์ างการแพทย์ เฉพาะทางดา้ นบรกิ ารปฐมภมู ิ แพทยห์ ญงิ ชลลดา บษุ ยรตั น์ โครงการพฒั นาและเสรมิ สมรรถนะกลไกและเครอื ข่าย การดูแลทางสงั คมของสหวชิ าชีพเพอื สนบั สนุนระบบบรกิ ารสขุ ภาพปฐมภมู ิ 5-6 กมุ ภาพนั ธ์ 2565 1 แนวทางการนําเสนอ o เวชศาสตรค์ รอบครวั /แพทยเ์ วชศาสตรค์ รอบครวั มีความหมายอย่างไร o การใชศ้ าสตรข์ องเวชศาสตรค์ รอบครวั มีประโยชนก์ บั ผูป้ ่ วยและสงั คมอย่างไร o เครอื งมือทีใชใ้ นศาสตรน์ ี  เครอื งมอื การประเมนิ ครอบครวั  เครอื งมือการดูแลผูป้ ่ วยโดยใชผ้ ูป้ ่ วยเป็นศูนยก์ ลาง  การเยียมบา้ น 2022 2

2/4/2022 คาํ คลา้ ยๆกนั  Family Medicine เวชศาสตรค์ รอบครวั  Family Practitioner หรอื Family Doctor หมอครอบครวั  Family Practice เวชปฏบิ ตั คิ รอบครวั 2022 3 Family Practice ความหมาย  General  Continuous  Comprehensive  Coordinate  Collaborative  Family oriented  Community oriented 4

2/4/2022 เวชปฏบิ ตั คิ รอบครวั งานเวชปฏบิ ตั ทิ จี ดั บรกิ ารดูแลสุขภาพ โดยมคี ุณลกั ษณะเฉพาะ ตรงทเี ป็นการผสมผสาน ต่อเนือง มกี ารเชอื มโยงและ ประสานงาน จดุ หมายของบรกิ ารมงุ่ สูบ่ คุ คล ครอบครวั และ ชมุ ชน เป็นการดูแลดา้ นการแพทยแ์ บบผสมผสานทเี นน้ หน่วย ครอบครวั เป็นการเฉพาะ 5 การใหบ้ รกิ ารองคร์ วมสเี หลยี มลูกเตา๋ รวบยอด 6

2/4/2022 การดูแลโดยใชผ้ ูป้ ่วยเป็นศูนยก์ ลาง Patient Centered medicine  Explore both disease and Illness  Understand the whole person  Finding common ground  Incorporate prevention and health promotion  Enhancing patient doctor relationship  Being realistic 7 การดูแลโดยใชผ้ ูป้ ่วยเป็นศูนยก์ ลาง Patient Centered medicine  Explore both disease and Illness  Understand the whole person  Finding common ground  Incorporate prevention and health promotion  Enhancing patient doctor relationship  Being realistic 8

2/4/2022 Explore both disease and Illness Disease  โรคทงั โรคทางกาย ทางจติ Illness  โรคเฉียบพลนั และโรคเรอื รงั  โรครกั ษาหายและไม่หาย  โรคทวี นิ ิจฉยั ไดง้ า่ ย/ยาก  ความเจบ็ ป่ วย  ตอ้ งใชเ้ วลาและศิลปะในการรวบรวมความเจบ็ ป่ วย Idea or  ความคดิ ความเขา้ ใจ ความตระหนกั concern  ความเดือดรอ้ น เกยี วกบั ภาวะของผูป้ ่ วย 9 Explore both disease and Illness Idea or concern  ความรูส้ กึ เช่น เศรา้ เสยี ใจ โทษตนเอง Feeling โทษคนรอบตวั Function  ความสามารถในการปฏบิ ตั ิภารกจิ Expectation  ความคาดหวงั เช่น อยากหาย ไม่อยากทรมาน เป็ นตน้ 10

2/4/2022 Understand the whole person รูจ้ กั ผูป้ ่ วยทงั ตวั ตวั ตน ความเป็ นมา การศึกษา อาชีพ งานอดิเรก ครอบครวั แหลง่ สนบั สนุน ชมุ ชน รวมทงั วฒั นธรรม ประเพณี 11 Finding common ground  ร่วมกนั กบั ผูป้ ่ วย ในการจดั ลาํ ดบั ความสาํ คญั ของปญั หา  ตงั เป้ าหมายในการดูและรกั ษา  กาํ หนดบทบาทของแพทยแ์ ละผูป้ ่ วยใหช้ ดั เจน  ความสาํ คญั ในขอ้ นีคอื จะไม่ละเลยความคิดเหน็ ของผูป้ ่ วยและญาติ 12

2/4/2022 Incorporate prevention and health promotion  ใชท้ กุ โอกาสในการรกั ษาพยาบาล เพอื ให้ การสง่ เสรมิ สขุ ภาพและป้ องกนั โรค ทงั ในตวั ผูป้ ่ วยเอง บคุ คลในครอบครวั ชมุ ชน  ระวงั อย่าใหซ้ ําซาก 13 Enhancing patient doctor relationship  เมอื มีการสอื สารทดี ี ตอ่ เนือง ยอ่ มสรา้ งความสมั พนั ธอ์ นั ดซี ึงกนั และ กนั 14

2/4/2022 Being realistic  เพอื ใหก้ ารดูแลอยู่บนพนื ฐานของความเป็ นจรงิ ในดา้ น รูปแบบของการดูแลและเวลา จงึ ควรมีการดูแลดว้ ยทมี ของสหสาขาวชิ าชีพ และการวางแผนการดูแลร่วมกนั ของ ทกุ ฝ่ ายทเี กยี วขอ้ ง 15 ทา่ นกท็ าํ เวชปฏบิ ตั คิ รอบครวั ได้ งา่ ยๆมหี ลกั 10 ขอ้ 1. การใหบ้ รกิ ารเป็ นพนั ธะผูกพนั ระหว่างผูใ้ หบ้ รกิ ารกบั บคุ คล มากกว่า โรค หรอื เทคโนโลยี 2. ตอ้ งมีความเขา้ ใจในบรบิ ทของความเจบ็ ป่ วย 3. ในการใหบ้ รกิ ารทกุ ครงั ตอ้ งถอื โอกาส สง่ เสรมิ สขุ ภาพ ป้ องกนั โรค สาํ หรบั ผูป้ ่ วยและครอบครวั 4. ตอ้ งคาํ นึงถงึ ประชาชนรอบขา้ งทเี สยี งต่อการเกดิ โรคเสมอ 5. มองประชาชนเป็ นเครอื ข่ายในการดูแลสขุ ภาพของตนเอง จะไดเ้ ขา้ ใจ บรบิ ทของชมุ ชน 16

2/4/2022 ท่านกท็ าํ เวชปฏบิ ตั คิ รอบครวั ได้ งา่ ยๆมหี ลกั 10 ขอ้ (ต่อ) 6. . ผูใ้ หบ้ รกิ ารควรอยู่ในชุมขนทีรบั ผดิ ชอบ 7. .ดูแลทงั ในสถานบรกิ าร ทีบา้ น และในชมุ ชน 8. คาํ นึงถงึ ความรูส้ กึ ของประชาชนต่อความเจบ็ ป่วย 9. เป็นผูจ้ ดั การทรพั ยากรสาธารณสขุ และนกั ประสานงาน 10. บคุ ลากรเวชศาสตรค์ รอบครวั ตอ้ งใฝ่ เรยี นรูต้ ลอดชีวิต 17 งานเวชปฏบิ ตั ิครอบครวั  รกั ษาไข้ (case approach)  เขา้ ใจความเป็ นคน (whole person approach)  ดูอทิ ธพิ ลครอบครวั (Family oriented)  มองรอบตวั รอบบา้ น (Family as a unit)  รวมทงั บรกิ ารสาธารณสุข (Health care system)  สรา้ งงานเชิงรุกสูช่ ุมชน (community oriented) 18

2/4/2022 เครอื งมอื สาํ คญั ของเวชศาสตรค์ รอบครวั ทมี ผูใ้ หบ้ รกิ าร เครอื งมือการประเมนิ ครอบครวั  Family Genogram  Family Life cycle  Family as a unit เครอื งมอื การดูแลผูป้ ่ วยโดยใชผ้ ูป้ ่ วยเป็นศูนยก์ ลาง  Patient centered medicine (PCM) • Bathe technique • การเยียมบา้ น 19 Family Genogram  การเขียนผงั ครอบครวั Genogram มีประโยชนอ์ ย่างยงิ ทาํ ใหผ้ ูใ้ หบ้ รกิ ารเขา้ ใจ องคป์ ระกอบของครอบครวั ความสมั พนั ธ์ และอาจจะนําไปสูก่ ารคน้ พบปญั หา ทงั ดา้ นสขุ ภาพกาย ใจ และ สงั คม  นิยมเขียนอย่างนอ้ ย 3 generations  การเขียนผงั ครอบครวั ตอ้ งไม่เขา้ ไปรุกลาํ ความเป็นสว่ นตวั ไม่ จาํ เป็นตอ้ งเสรจ็ ในการพบกนั ครงั เดยี ว  เครอื งหมายตา่ งๆ ไม่ตายตวั ขอใหส้ อื สารใหเ้ ขา้ ใจกนั กเ็ พยี งพอ 20

2/4/2022 ตวั อย่างเครอื งหมายตา่ งๆทาํ ใหง้ า่ ยตอ่ ความเขา้ ใจ 21 ตวั อย่าง family genogram 22

2/4/2022 การเยยี มบา้ น  Continuing Care การดูแลติดตามผูป้ ่วยอย่างต่อเนือง  Home care (Home Health Care) การ ใหบ้ รกิ ารดูแลสขุ ภาพผูป้ ่วยและครอบครวั ทบี า้ นอย่างเตม็ รูปแบบ  Home visit การเยยี มบา้ น ซึงเป็ นสว่ นหนึงของ Home care  Home call การรบั ปรกึ ษาปญั หาสขุ ภาพทางโทรศพั ท์ 23 วตั ถปุ ระสงคห์ ลกั ของการเยยี มบา้ น  เพอื ใหผ้ ูป้ ่ วยและครอบครวั มีศกั ยภาพและความมนั ใจในการดูแลตนเองทีบา้ น 24

2/4/2022 ประเภทของการเยยี มบา้ น  Illness home visit เยียมบา้ คนป่ วย โรคฉุกเฉิน เฉียบพลนั หรอื โรคเรอื รงั  Dying Patient home visit เยียมบา้ นผูป้ ่ วยใกลเ้ สยี ชีวติ เพอื ใหก้ ารดูแล รกั ษาอาการตา่ งๆ และดูแลจติ ใจของผูป้ ่ วยและครอบครวั (Palliative care)  Assessment home visit เยียมบา้ นเพอื ประเมนิ ภาวะสขุ ภาพ เช่นผูพ้ กิ าร ผู้ ขาดคนดูแล ผูป้ ่ วยทใี ชย้ าเกนิ ความจาํ เป็น  Hospitalised follow up home visit เยียมภายหลงั ออกจากโรงพยาบาล 25 แนวทางการเยยี มบา้ น  การสรา้ งสมั พนั ธภาพทีดี  รบั ฟังและสนใจปญั หาต่างๆของผูป้ ่วยและครอบครวั  ประเมินครอบครวั ตามหลกั INHOMESSS  พดู คุยเกยี วกบั แผนการดูแลรกั ษา  ใหผ้ ูป้ ่ วยและครอบครวั มีสว่ นร่วมในการตดั สนิ ใจ  แผนการดูแลรกั ษามีมึความเหมาะสมกบั บรบิ ทของครอบครวั  การประเมินและดูแล caregiver 26

2/4/2022 ประเมินครอบครวั ตามหลกั INHOMESSS  I – Immobilty ความสามารถในการเคลอื นไหว ใชเ้ ครอื งมอื เช่น ADL  N-Nutrition อาหารเละโภชนาการ  H-Housing สภาพ บา้ น ทอี ยู่อาศยั  O-Other people สมาชิกอนื ๆ ในบา้ น/ครอบครวั  M-Medication ยา ทผี ูป้ ่ วยใช้ และมีอยู่ในบา้ น  E-Examination ตรวจรา่ งกาย  S-Safety ความปลอดภยั  S-Service บรกิ ารสขุ ภาพ ทไี ดร้ บั  S-Spiritual ความเชือ คณุ คา่ ทางจติ ใจ 27 Take Home Message  ดูแลแรกเรมิ ทกุ เรอื ง  ดูแลต่อเนืองถงึ บา้ น  บรกิ ารประทบั ใจทกุ วนั วาร  บรกิ ารผสมผสานทงั ครอบครวั 28

2/4/2022 Thank you 29