เล่มคู่มือหลักสูตร 4 ระบบสุขภาพปฐมภูมิ

หลกั สตู รความรูก้ ารดูแลทางสังคมสำหรบั ผูป้ ว่ ยกลุ่มเปราะบาง ในระบบบริการสขุ ภาพปฐมภูมิ สำหรับทีมสขุ ภาพ แนวคดิ และหลักการบริการปฐมภูมิ วนั ที่ 12-13 กมุ ภาพันธ์ 2565 โดย แพทย์หญิงชลลดา บุษยรัตน์ กรรมการบรหิ ารสมาคมเวชปฏิบตั ิท่วั ไป/เวชศาสตร์ครอบครัวแหง่ ประเทศไทย สนับสนุนโดย โครงการพัฒนาและเสริมสมรรถนะกลไกและเครือข่ายการดูแลทางสังคมของสหวิชาชีพ เพ่ือสนับสนุนระบบบริการสุขภาพปฐมภูมิ สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุข (สสส.) คณะสังคมสงเคราะห์ศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ สำนักงานศูนย์วิจัยและให้คำปรึกษาแห่งมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

คู่มอื ประกอบการอบรม หลักสูตรความรู้การดูแลทางสงั คมสำหรับผปู้ ่วยกล่มุ เปราะบางในระบบบรกิ ารสุขภาพ ปฐมภมู ิ สำหรบั ทมี สขุ ภาพ วิทยากร 1. แพทยห์ ญิงชลลดา บษุทยีมรตั งนา์ นสหสาขาในระบบบริการปฐมภูมิ 2. นางสาวศรนิ ทพิ ย์ แสงสาตรา โครงการพฒั นาและเสริมสมรรถนะกลไกและเครอื ข่าย

คำนำ ค่มู ือฉบับน้ี ทำขึ้นเพื่อประกอบการบรรยายสำหรบั นักสังคมสงเคราะห์ ในหวั ขอ้ เร่อื ง แนวคิดและหลกั การบริการปฐมภมู ิ ซง่ึ เปน็ สว่ นหนึ่งของโครงการพัฒนาและเสริมสมรรถนะกลไก และเครอื ข่ายการดแู ลทางสงั คมของสหวชิ าชีพเพื่อสนบั สนนุ ระบบบรกิ ารสขุ ภาพปฐมภมู ิ การบริการปฐมภมู ิ ไมเ่ พียงเป็นการจดั บรกิ ารเพือ่ การจัดการกับโรคภัยไข้เจ็บ แต่ยงั รวมถึงการบริการองค์รวมทีม่ ีองคป์ ระกอบของจติ ใจ และทางสงั คม นกั สงั คมสงเคราะห์ ที่มคี วามเข้าใจในงานปฐมภูมจิ ึงเปน็ ทมี สุขภาพท่ีมีความสำคญั ตอ่ การ จดั บริการปฐมภมู ิทีม่ ีคณุ ภาพ เนื่องจากนักสังคมสงเคราะห์มคี วามเช่ียวชาญด้าน สังคม และสงั คม จติ วิทยา สงู สามารถสง่ เสริมการสร้างสมรรถนะของปัจเจกชน รวมทง้ั ชมุ ชน ซึ่งเปน็ หวั ใจของการ จัดบรกิ ารปฐมภมู ิ เม่ือนักสงั คมสงเคราะห์นำความเช่ยี วชาญร่วมกบั ความเข้าใจในงานปฐมภมู ิ ยอ่ มเป็นประโยชนอ์ ย่างย่งิ ตอ่ ทีมงาน และผู้รับบริการ รวมถึงการจดั บริการสขุ ภาพในภาพรวม ของประเทศ

ขอบเขตการศึกษาในเร่อื งนี้ • การบรกิ ารปฐมภูมิคอื อะไร • การบรกิ ารปฐมภูมมิ ีความสำคญั อย่างไร • พ.ร.บ ท่ีรองรบั การจดั บริการปฐมภมู ิ • ทำอย่างไรจงึ ทำให้บริการปฐมภมู ิประสบความสำเร็จ

สารบัญ หนา้ บทนำ………………………………………………………………………………………………………………………….. 1 1. ระดับของการดูแลสขุ ภาพ………………………………………………………………………………… 2 2. การดูแลในสถาบนั สุขภาพระดบั ต่างๆ Institutional care……………………………….. 2 3. ขอบเขตการจัดการระบบบรกิ ารปฐมภมู ิ…………………………………………………………… 2 4. คุณลักษณะของงานบริการปฐมภมู ิ…………………………………………………………………… 3 5. มายาคตเิ กยี่ วกับงานบริการปฐมภมู ิ (ขอ้ ควรระวงั )…………………………………………….. 3 6. การบรกิ ารปฐมภมู ิมคี วามสำคญั อยา่ งไร……………………………………………………………. 4 7. ถ้าระบบบริการสขุ ภาพปฐมภมู ไิ ม่เข้มแขง็ …………………………………………………………. 4 8. กฎหมายทีร่ องรับการบริการปฐมภมู ิ…………………………………………………………………. 5 9. กลยุทธการปฏิรูประบบสุขภาพ……………………………………………………………………….. 7 10. ทำอย่างไรจงึ ทำใหบ้ ริการปฐมภูมิ ประสบความสำเรจ็ …………………………………………. 8 11. ระบบบรกิ ารสุขภาพท่ดี ี EQESa……………………………………………………………………… 8 12. แนวทางการพัฒนางาน……………………………………………………………………………… 9 13. หน่วยบริการปฐมภูมท่ีดี 1A4C………………………………………………………………………… 9 14. การเข้าใจความเจ็บปว่ ย IFFE การถามหรือสงั เกต……………………………………………… 9



บทนำ การบริการปฐมภูมิ มีความสำคัญอย่างยิ่งต่อระบบสุขภาพ แต่มักจะถูกละเลยไปให้ ความสำคัญกับบริการในระดับที่มีความยุ่งยากซับซ้อน เช่นบริการตติยภูมิ และตติยภูมิ ระดับสูง เนื่องจากมีความเข้าใจผิดๆว่า การบริการปฐมภูมินั้นเป็นการบริการง่ายๆ ไม่ต้อง ใชง้ บประมาณมาก เมื่อประเทศไทยไดจ้ ดั ให้มีระบบการประกันสุขภาพถว้ นหน้า จึงประสบ ปัญหาว่า บริการปฐมภูมิของประเทศนั้น ไม่เข้มแข็งพอ การใช้บริการจึงไปแออัดในการ บรกิ ารระดับสูงในโรงพยาบาลใหญ่ มีปญั หาทั้งดา้ นการจดั บรกิ าร การเงินการคลงั ตลอดจน ภาวะสขุ ภาพของประชาชนก็ไม่ได้ดขี ้ึน ตามทุนทีท่ งั้ ภาครัฐและเอกชนลงทนุ ไป การจัดบริการปฐมภูมิที่เข้มแข็งและมีคุณภาพจึงน่าจะเป็นคำตอบ ในภาพรวมของการ จัดบริการสุขภาพ ในระดับชาติก็ได้ตระหนักถึงความสำคัญของการบริการปฐมภูมิ จึงได้มี การตรา พระราชบญั ญัติ ที่มคี วามจำเพาะ ต่อการจัดบรกิ ารน้ี อย่างไรก็ตาม การจัดบริการใดๆ ไม่อาจสำเร็จได้ ถ้าทีมผู้ให้บริการขาดความเข้าใจ ความตระหนกั ในสิง่ นนั้ จึง เปน็ ภาระหนา้ ทข่ี องทีมสุขภาพ ท้งั แพทย์ พยาบาลและทีมงาน สุขภาพ ทจ่ี ะตอ้ งมคี วามเข้าใจ ตระหนกั เพือ่ ให้การจดั บริการเป็นไปในทศิ ทางทีถ่ กู ต้อง นักสังคมสงเคราะห์ทางการแพทย์ ทีมงานสุขภาพทีม่ คี วามเขา้ ใจในงานปฐมภูมิอยา่ งดี จึง เป็นทีมสขุ ภาพท่ีมีความสำคญั ต่อการจัดบรกิ ารดังกลา่ ว 1

1. ระดบั ของการดูแลสขุ ภาพ การดูแลสขุ ภาพ สว่ นใหญจ่ ะดแู ลตามวิถชี ีวิต ของ แตล่ ะบุคคล ครอบครัว และสงั คม ส่วนหน่ึงจะ มกี ารดูแลในระดับตา่ งๆ ดงั น้ี • ดูแลตนเอง Self care • ดูแลโดยครอบครวั Family care • ดแู ลโดยชุมชน Community care (Primary Health Care) ดูแลใน สถาบนั สขุ ภาพระดับต่างๆ Institutional care การดูแลโดยชมุ ชน หรอื โรงพยาบาล มที งั้ การดแู ลที่เป็นภาครัฐ เอกชน รวมทัง้ กิจการที่ไม่หวัง ผลกำไร 2. การดแู ลในสถาบนั สขุ ภาพระดบั ต่างๆ Institutional care หมายถึงการดูแลในสถาบัน ระดับต่างๆ ในประเทศไทย มีระดับการดูแลซึ่งจัดการโดยภาครัฐ เป็น ดังนี้ • Primary care ปฐมภมู ิ บรกิ ารดา่ นหนา้ ดูแลตอ่ เนอื่ ง ผสมผสาน สร้างความรว่ มมือ เชน่ PCU PCC รพ สต สถานอี นามยั ศนู ย์บรกิ ารสาธารณสขุ กทม เป็นตน้ • Secondary care ทุติยภูมิ การดูแลในโรงพยาบาล ในโรคที่ไม่ซับซ้อนมาก เช่น โรงพยาบาล ชมุ ชน โรงพยาบาลเอกชน (บางแห่งอาจจะกำหนดเป็นจำนวนเตยี ง เช่น ต่ำกว่า 60 เตยี ง) • Tertiary care ตติยภูมิ โรคที่ไม่พบบ่อย ต้องการเทคโนโลยีชัน้ สูง ต้องการการดูแลเฉพาะทาง เช่น โรงพยาบาล ทั่วไป โรงพยาบาลศนู ย์ โรงพยาบาลเอกชน ขนาดใหญ่(ประมาณ 100 เตยี ง) • Super tertiary care ตติยภูมิ ระดับสูง เช่น โรงพยาบาลมหาวิทยาลัย Excellence Center โรงพยาบาลทรวงอก โรงพยาบาลมะเร็ง เป็นต้น 3. ขอบเขตการจัดการระบบบรกิ ารปฐมภูมิ • ประชาชนทุกคน ทุกกลุ่มวัย ทุกกลุ่มปัญหา การจัดหน่วยบริการปฐมภูมิ หัวใจสำคัญ ต้องมีประชาชนในความรับผิดชอบที่ชัดเจน เช่น 10,000 คน แบ่งตามพื้นทภี่ ูมศิ าสตร์ เช่น หมู่บ้าน ตำบล • บริการทั้งดา้ นการรักษา สง่ เสรมิ สขุ ภาพ ปอ้ งกันโรค และฟ้ืนฟูสภาพ • บรกิ ารในระดบั บคุ คล ครอบครวั เช่ือมกบั ชมุ ชน 2

• ปัญหาด้านความเจ็บป่วย เน้นการเข้าถึง ทำให้เกิด การค้นพบแต่แรกเริ่ม มี ความตอ่ เน่ือง และเปน็ องค์รวม เช่ือมโยง ส่งตอ่ ได้เหมาะสม 4. คณุ ลกั ษณะของงานบรกิ ารปฐมภมู ิ 1. บรกิ ารด่านหนา้ (First contact or Gate keeper) 2. รักษาทุกโรคทุกอาการ(Undifferentiated and Unselected health problems) 3. มคี วามไมแ่ นน่ อนสูง (Uncertainty) 4. ดูแลต่อเนื่องสำหรับผู้ป่วย ครอบครัว และชุมชน (Continuous care for individual, family and community) 5. ร่วมมอื กบั ผ้มู ีส่วนเกีย่ วขอ้ ง (Collaboration and co-ordination) 6. ดูแลทกุ มิตขิ องสขุ ภาพ ดูแลผสมผสาน (ส่งเสริม ป้องกัน ฟื้นฟ)ู ดูแลเปน็ องค์รวม (กาย จิต สังคม จิตวญิ ญาณ) 5. มายาคติเกีย่ วกับงานบรกิ ารปฐมภมู ิ (ข้อควรระวงั ) • ประชาชนเหมือนถูกบังคับให้มารักษาใน หน่วยเล็กๆ ศักยภาพ ไม่พร้อม ก่อน หน้าที่ ของผู้ให้บริการคือ จดั บริการใหม้ คี ุณภาพ • ผู้ให้บริการแสดงออกถึงความไม่พอใจเมื่อผู้รับบริการขอให้ส่งต่อ การบริการปฐมภูมิ สำหรับบางโรค บางภาวะต้องมีการส่งต่อไปยังระดบั บริการท่ีสูงขึ้น การพัฒนาทีมงานให้ มีความสามารถในการดูและเรื่องโรคต่างๆที่พบบ่อย และภาวะการเจ็บป่วยที่ยุ่งยาก ซับซ้อนหลายมิติ เช่น การดูแลประคับประคอง Palliative care การดูแลผู้ป่วยใกล้ เสียชีวิต จึงเป็นทางออกในเรื่องน้ี • การสง่ เสริม ป้องกัน ต้องดูความพรอ้ มของผ้รู ับ ในขณะเจ็บปว่ ย ผรู้ บั บริการส่วนหนึ่ง มองว่า การจัดเร่อื งส่งเสริม ป้องกัน ไมใ่ ชเ่ วลาทมี่ ารบั บริการทางการรักษาพยาบาล การ จัดกิจกรรมในเรื่องดังกล่าวจึงมีความเป็น ศาสตร์และศิลปะ ทีมงานสหสาขาจะช่วยได้ มากในเรือ่ งนี้ 3

• การดูแลถึงบ้านต้องดูความพร้อม และประโยชน์ที่ผู้รับบริการจะได้รับ การเยี่ยมบ้าน เป็นศิลปะชั้นสูง โดยเฉพาะในสังคมปัจจุบัน ทีมสหสาขา รวมทั้งผู้มีความคุ้นเคย จึงทำ ใหก้ ารเยี่ยมบา้ นเป็นไปอย่างราบรืน่ และเปน็ ประโยชน์ • ความต่อเนื่องหลังส่งต่อ หน่วยรับส่งต่อมักจะไม่ส่งกลับ ในสถานบริการระดับสูง เนื่องจากมีภาระงานมาก งานส่วนนี้ (การตอบกลับการส่งต่อ) จึงมักถูกละเลย ผลก็คือ ผปู้ ่วยยังคงไปแออัดที่โรงพยาบาลขนาดใหญ่ เมอื่ งจะมาดแู ลท่ี สถานบริการปฐมภูมิ ก็จะ ขาดการต่อเนือ่ ง 6. การบรกิ ารปฐมภูมมิ คี วามสำคัญอยา่ งไร วิชาการทางการแพทย์นั้นมีความหลากหลาย ซับซ้อน และมีการเปลี่ยนแปลงตลอดเวลา ต้ังแต่ในอดีตที่การแพทยย์ ังไม่เจรญิ ผคู้ นเจบ็ ปว่ ย หลงั จากดแู ลตนเอง ดแู ลโดยครอบครวั หมอ พนื้ บ้าน ซือ้ ยากินเอง เมื่อไม่หายก็จะคดิ ถึงโรงพยาบาล การแพทย์ทม่ี โี รงพยาบาลเปน็ ศนู ยก์ ลาง จงึ เจรญิ ก้าวหนา้ และแพร่หลาย อย่างไรก็ตามการดแู ลสุขภาพในลกั ษณะน้ี จะค่อนขา้ งไร้ทศิ ทาง ผู้ปว่ ย 1 คน ถ้ามีอาการในหลายอวัยวะ เช่นผูส้ งู อายุ มปี ัญหา ตา หู ไต สมอง หลอดลม ฯลฯ อาจจะต้องไปพบแพทย์ หรือผู้เชี่ยวชาญอย่างน้อย 3-5 คน การสร้างระบบให้ ประชาชน มี แพทยห์ รอื ทีมดูแลสุขภาพทเี่ ปน็ การประจำ จึงนา่ จะเป็นคำตอบสำหรับสังคม 7. ถ้าระบบบริการสุขภาพปฐมภมู ไิ มเ่ ข้มแข็ง • ประชาชนเมื่อเจ็บป่วยบางส่วนจะเข้าไม่ถึงบริการ(ใกล้บ้าน-ใกล้ใจ) การจัดบริการให้มีหน่วยดูแลที่ ชดั เจน ทุกคนมหี มอประจำตวั หรอื ทมี ใกลบ้ า้ นใกลใ้ จทีจ่ ะดแู ล ทกุ เรือ่ ง ทกุ เวลา • การใช้บริการในประชาชนบางกลุ่มจะใช้เกินความจำเป็น เช่นเจ็บป่วยเล็กน้อย จะเข้ารับบริการท่ี โรงพยาบาลศักยภาพสูง ใชก้ ารตรวจรักษาเกนิ ความจำเป็น • ความขัดแย้ง ระหว่างผู้ป่วยและผู้ให้บริการมีสูง เนื่องจากขาดการสื่อสารที่ดี ผู้ป่วยเจ็บป่วยเลก็ น้อย แตค่ ดิ วา่ เป็นมากตอ้ งการการตรวจท่หี ลากหลายเกนิ ความจำเปน็ • ความเชือ่ มโยงจากการดูแลตนเองหรือดูแลโดยครอบครัวจะนอ้ ยมากเม่ือเข้ารบั บริการในโรงพยาบาล (เมือ่ มาถงึ โรงพยาบาล จะไมม่ ปี ระโยคว่า ทำไปไปซื้อยากินเอง อันตรายมากนะ) • คา่ ใชจ้ ่ายดา้ นสขุ ภาพของ ประชาชนเอง และของรฐั จะสงู มาก • การส่งเสริมสขุ ภาพและการป้องกันโรคจะน้อย 4

8. กฎหมายท่ีรองรับการบริการปฐมภูมิ การบรกิ ารปฐมภมู ิ เร่มิ มกี ฎหมายรองรับ 8.1 รัฐธรรมนูญแหง่ ราชอาณาจักรไทย 2560 มาตรา 47 บุคคลยากไร้ย่อมมีสิทธิได้รับบริการสาธารณสุขของรัฐ โดยไม่ต้องเสียค่าใช้จ่าย ตามที่ กฎหมายบัญญตั ิ มาตรา 48 สิทธขิ องมารดาในช่วงระหว่างก่อนและหลังคลอดบุตรย่อมได้รับความคุ้มครองและช่วยเหลือ ตามทก่ี ฎหมายบญั ญตั ิ มาตรา 55 เสรมิ สรา้ งให้ประชาชนมคี วามรู้พ้ืนฐานเกี่ยวกับการส่งเสริมสขุ ภาพและการป้องกันโรค และ ส่งเสริมสนับสนุนให้มีการพัฒนาภูมิปัญญาด้านแพทย์แผนไทย ครอบคลุมการส่งเสริมสุขภาพการควบคุม ปอ้ งกนั โรค การรักษาพยาบาล และการฟ้ืนฟูสภาพ มาตรา 258 ช. (4) ปรับระบบหลักประกันสุขภาพให้ประชาชนได้รบั สทิ ธิประโยชนจ์ ากการบริหารจดั การและการ เข้าถึงบริการทม่ี ีคุณภาพและสะดวกทัดเทยี มกัน ช (5) ให้มีระบบการแพทย์ปฐมภูมิที่มีแพทย์เวชศาสตร์ครอบครัวดูแลประชาชนในสัดส่วนที่ เหมาะสม 8.2 พระราชบัญญตั ริ ะบบสขุ ภาพปฐมภูมิ พ.ศ. 2562 มาตรา 3 พระราชบญั ญตั ิระบบสขุ ภาพปฐมภมู ิ พ.ศ. 2562 บรกิ ารสขุ ภาพปฐมภูมิ หมายความว่า บริการทางการแพทย์และสาธารณสุขที่มุ่งหมายดูแลสุขภาพของบุคคลในเขตพื้นที่ที่ รับผิดชอบในลักษณะองค์รวม ตั้งแต่แรก ต่อเนื่อง และผสมผสาน ครอบคลุมทั้งการส่งเสริมสุขภาพ การ ควบคุมและป้องกันโรค การตรวจวินิจฉัย การรักษาพยาบาล และการฟื้นฟูสภาพ โดยหน่วยบริการปฐมภูมิ หรอื เครือข่ายหน่วยบริการปฐมภูมิ ที่ประกอบดว้ ยแพทย์เวชศาสตรค์ รอบครวั และคณะผใู้ ห้บริการสุขภาพปฐม ภูมิ รวมทั้งเชื่อมโยงกับ ครอบครัว ชุมชน และบริการทางการแพทย์และสาธารณสุขระดับทุติยภูมิและ ตตยิ ภมู ิ ระบบสุขภาพปฐมภูมิ หมายความว่า กลไกและกระบวนการในการประสานความร่วมมือเพ่ือจัดบริการสุขภาพปฐมภูมิ โดยการ มีส่วนร่วมระหว่างภาครัฐ องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ภาคเอกชน และภาคประชาชน รวมทั้งการส่งต่อ ผู้รับบริการและการเชือ่ มโยงขอ้ มลู ระหวา่ งหนว่ ยบริการทั้งระดับปฐมภมู ทตุ ยิ ภมู ิ และ ตติยภมู ิ 5

มาตรา 15 บคุ คลทุกคนมีสทิ ธิได้รับบริการสขุ ภาพปฐมภมู ิโดยแพทย์เวชศาสตร์ครอบครัวและคณะผู้ให้บริการสุขภาพ ปฐมภูมิ เป็นผู้ให้บริการสุขภาพปฐมภูมิตามพระราชบัญญัตินี้ ทั้งนี้ บริการสุขภาพปฐมภูมิที่บุคคลมีสิทธิ ได้รบั ใหเ้ ป็นไปตามหลกั เกณฑ์ วิธีการ และเงื่อนไขท่คี ณะกรรมการประกาศกำหนด • บริการสุขภาพปฐมภูมิตามวรรคหนึ่ง ต้องจัดให้มีการบันทึกข้อมูลด้านสุขภาพ ตาม หลกั เกณฑ์ วิธีการ และเงอ่ื นไขที่คณะกรรมการประกาศกำหนดตามมารา 21 เอกสารแนบทา้ ย ประกาศคณะกรรมการระบบสุขภาพปฐมภมู ิ เรือ่ งบรกิ ารสุขภาพปฐมภูมิที่บคุ คลมีสทิ ธไิ ด้กรับ พ.ศ. 2563 รายการบริการสขุ ภาพปฐมภมู ิทบ่ี ุคคลมีสิทธไิ ดร้ บั โดยแพทย์เวชศาสตร์ครอบครัวและคณะผู้ให้บริการสุขภาพปฐมภูมิของแต่ละบุคคล และครอบครวั ณ. หน่วยบริการปฐมภูมิหรือเครือข่ายหน่วยบริการปฐมภูมิ ซึ่งผู้รับบริการมี รายชื่ออยู่ หรือ ณ. สถานทีที่หน่วยบริการปฐมภูมิหรือเครือข่ายหน่วยบริการปฐมภูมิ กำหนด หรือ ณ. หน่วยบริการระดับทุติยภูมิและตติยภูมิที่เป็นหน่วยรับส่งต่อ กรณีมี ความจำเป็นตอ้ งส่งต่อผู้รบั บริการเพื่อให้ไปรบั การรกั ษาพยาบาล 1. มคี ณะทป่ี รึกษาสขุ ภาพของตนเองและบคุ คลในครอบครวั 2. บรกิ ารใหค้ ำปรึกษาและนัดหมาย 3. บริการส่งต่อและดแู ลตอ่ เนอ่ื ง 4. ส่งเสริมให้ ปชช มีศักยภาพแบะมีความรู้ในการจัดการสุขภาพของตนเอง ครอบครัว และ ชมุ ชน 5. ได้รับการดูแลอย่างองค์รวม ตั้งแต่แรก ต่อเนื่อง และผสมผสาน ครอบคลุมระยะ เฉียบพลัน ระยะกลาง ระยะเรื้อรงั ระยะยาว ระยะประ คับประคองและระยะท้ายของ ชีวิต ประกอบด้วยบริการส่งเสริมสุขภาพ ป้องกันโรค ควบคุมโรค วินิจฉัยโรค รกั ษาพยาบาล ฟน้ื ฟสู ขุ ภาพ ตามกลุ่มวัย 6. การส่งเสริมและสนับสนุนการมสี ่วนร่วมของประชาชนและภาคีเครือข่ายในการส่งเสริม สุขภาพ รวมท้ังการป้องกันโรคในระดับชุมชน 6

การให้บรกิ ารองค์รวม สเี่ หลยี่ มลูกเต๋ารวบยอด 9. กลยทุ ธการปฏริ ปู ระบบสขุ ภาพ 9.1 การปฏิรปู การเงนิ การคลงั • การสร้างหลกั ประกันสขุ ภาพถ้วนหนา้ • วิธีการจา่ ยเงินให้แกส่ ถานบริการ ในรปู แบบของ Capitation(รายหวั )/DRG 9.2 การปฏิรูประบบบริการ • กำหนดชุดสิทธิประโยชน์ทจ่ี ำเป็น • พัฒนาสถานบริการปฐมภูมิด้วยแนวคิดเวชศาสตรค์ รอบครัว • พฒั นาเครือข่ายบริการ • เนน้ การส่งเสริมสุขภาพ ป้องกัน/ควบคมุ โรค 7

• การรบั รองคุณภาพบริการ 9.3 การเสริมพลังแกป่ ระชาชน • ใหป้ ระชาชนมสี ิทธิในการเลือกสถานบรกิ าร • การกระจายอำนาจทางสาธารณสุข • ประชาคม • การค้มุ ครองผู้บริโภค 10. ทำอย่างไรจึงทำให้บริการปฐมภมู ิ ประสบความสำเรจ็ • แนวคดิ เจตคติ ความเชื่อของประชาชน • (ผูใ้ หบ้ ริการและผู้รับบรกิ าร) • นโยบาย /พ.ร.บ. • ระบบบริการ • กำลงั คน 11. ระบบบรกิ ารสุขภาพท่ดี ี EQESa E-Euity ประชาชน ทกุ คนได้รบั บรกิ าร Q-Quality การบริการสุขภาพที่มคี ณุ ภาพ ตามมาตรฐานวชิ าชีพ E-Efficiency การบริการท่ีมีประสทิ ธภิ าพ Sa-Social accountabilty สังคมตรวจสอบได้ รับผิดชอบตอ่ สงั คม 8

12. แนวทางการพฒั นางาน • รูจ้ ัก เขา้ ใจ ขอบเขตงาน • รู้จกั ประชากรในความรับผดิ ชอบ • รู้จกั ทีมงาน • รจู้ ักเครอื ข่ายท่ีเกีย่ วขอ้ ง 13. หนว่ ยบรกิ ารปฐมภมู ทีด่ ี 1A4C • Accessibility เข้าถึง ทั้งด้านกายภาพ สังคม เศรษฐกิจ (การมี catchment area ที่ ชดั เจน) • Comprehensive ความเป็นองค์รวม ทั้ง กาย ใจ สังคม ดูแลโรคและความเจ็บป่วย ส่งเสรมิ ป้องกนั • Co-ordinate ประสานทง้ั ในและนอกระบบสาธารณสุข • Continuity มีความต่อเนื่อง เกิดจนตาย จาก รพ ถึงบ้าน จากการดูแลตนเอง ถึงการ ดแู ลระยะสดุ ทา้ ย • Community involvement 14. การเขา้ ใจความเจบ็ ป่วย IFFE การถามหรือสงั เกต • Idea ความคิด ความเข้าใจ เก่ยี วกับโรค หรอื ภาวะทเ่ี ปน็ • Feeling ความรู้สกึ เศรา้ เสียใจ ดใี จ โล่งใจ • Function ความสามารถ เช่น ทำงานได้ เข้าสงั คมได้ เดินได้ หยิบของได้ • Expectation ความคาดหวัง …………………………………………. 9

10

11

เอกสารประกอบคำบรรยาย หลกั สตู รความรกู้ ารดูแลทางสังคมสำหรับผูป้ ่วยกลมุ่ เปราะบาง ในระบบบรกิ ารสุขภาพปฐมภูมิ สำหรับทีมสขุ ภาพ แนวคิดและหลกั การบริการปฐมภมู ิ วนั ท่ี 12-13 กมุ ภาพนั ธ์ 2565 โดย แพทย์หญิงชลลดา บุษยรัตน์ กรรมการบรหิ ารสมาคมเวชปฏิบตั ิท่ัวไป/เวชศาสตร์ครอบครวั แหง่ ประเทศไทย ภายใตก้ ารดำเนนิ งาน โครงการพัฒนาและเสริมสมรรถนะกลไกและเครอื ขา่ ยการดูแลทางสังคม ของสหวชิ าชพี เพอ่ื สนับสนุนระบบบริการสขุ ภาพปฐมภมู ิ

2/4/2022 การบรกิ ารปฐมภมู ิ งานสงั คมสงเคราะหท์ างการแพทย์ เฉพาะทางดา้ นบรกิ ารปฐมภมู ิ แพทยห์ ญิงชลลดา บษุ ยรตั น์ โครงการพฒั นาและเสรมิ สมรรถนะกลไกและเครอื ข่าย การดูแลทางสงั คมของสหวิชาชีพเพอื สนบั สนุนระบบบรกิ ารสขุ ภาพปฐมภมู ิ 5-6 กมุ ภาพนั ธ์ 2565 1 ขอบเขตการศึกษาในเรืองนี  การบรกิ ารปฐมภมู คิ อื อะไร  การบรกิ ารปฐมภมู ิมคี วามสาํ คญั อยา่ งไร/มี พ.ร.บ รองรบั  ทาํ อย่างไรจงึ ทาํ ใหบ้ รกิ ารปฐมภมู ิประสบความสาํ เรจ็ 2

2/4/2022 ระดบั ของการดูแลสขุ ภาพ  ดูแลตนเอง Self Care  ดูแลโดยครอบครวั Family Care  ดูแลโดยชมุ ชน Community Care (Primary Health Care)  ดูแลใน สถาบนั สุขภาพระดบั ตา่ งๆ Institutional care 3 การดูแลใน สถาบนั สขุ ภาพระดบั ตา่ งๆ Institutional care  Primary care ปฐมภมู ิ บรกิ ารด่านหนา้ ดูแลตอ่ เนือง ผสมผสาน สรา้ ง ความรว่ มมอื เช่น PCU PCC รพ สต  Secondary care ทตุ ยิ ภมู ิ การดูแลในโรงพยาบาล ในโรคทไี ม่ซบั ซอ้ น มาก เช่น โรงพยาบาลชมุ ชน  Tertiery care ตตยิ ภมู ิ โรคทไี ม่พบบ่อย ตอ้ งการเทคโนโลยชี นั สูง ตอ้ งการการดูแลเฉพาะทาง เช่น โรงพยาบาล ทวั ไป โรงพยาบาลศนู ย์  Supertertiery care ตตยิ ภมู ิ ระดบั สูง เช่น โรงพยาบาลมหาวทิ ยาลยั  Excellence Center 4

2/4/2022 ขอบเขตการจดั การระบบบรกิ ารปฐมภมู ิ  ประชาชนทกุ คน ทกุ กล่มุ วยั ทกุ กลมุ่ ปญั หา (ประชาชนในความรบั ผิดชอบ)  บรกิ ารทงั ดา้ นการรกั ษา สง่ เสรมิ สขุ ภาพ ป้ องกนั โรค และฟื นฟูสภาพ  บรกิ ารในระดบั บคุ คล ครอบครวั เชือมกบั ชุมชน  ปญั หาดา้ นความเจบ็ ป่ วย เนน้ การเขา้ ถงึ ทาํ ใหเ้ กดิ การคน้ พบแต่แรกเรมิ มี ความต่อเนือง และเป็ น องคร์ วม  เชือมโยง สง่ ต่อไดเ้ หมาะสม 5 คณุ ลกั ษณะของงานบรกิ ารปฐมภมู ิ  บรกิ ารดา่ นหนา้ (First contact or Gate keeper)  รกั ษาทกุ โรคทกุ อาการ(Undifferentiated and Undselected health problems)  มคี วามไมแ่ น่นอนสูง (Uncertainty)  ดูแลตอ่ เนืองสาํ หรบั ผูป้ ่วย ครอบครวั และชุมชน (Continuous care for individual, family and community)  รว่ มมือกบั ผูม้ ีสว่ นเกยี วขอ้ ง (Collalaboration and co-ordination)  ดูแลทกุ มติ ิของสขุ ภาพดูแลผสมผสาน (สง่ เสรมิ ป้ องกนั ฟื นฟ)ู ดูและป็นองคร์ วม (กาย จติ สงั คม จติ วญิ ญาณ 6

2/4/2022 มายาคติ (ขอ้ ควรระวงั )  ประชาชนเหมือนถูกบงั คบั ใหม้ ารกั ษาใน หน่วยเลก็ ๆ ศกั ยภาพ ไม่พรอ้ ม ก่อน  ผูใ้ หบ้ รกิ ารแสดงออกถงึ ความไม่พอใจเมือผูร้ บั บรกิ ารขอใหส้ ง่ ต่อ  การสง่ เสรมิ ป้ องกนั ตอ้ งดูความพรอ้ มของผูร้ บั ในขณะเจบ็ ป่ วย  การดูแลถงึ บา้ นตอ้ งดูความพรอ้ ม และประโยชนท์ ีผูร้ บั บรกิ ารจะไดร้ บั  ความต่อเนืองหลงั สง่ ต่อ หน่วยรบั สง่ ต่อมกั จะไม่สง่ กลบั 7 8

2/4/2022 การบรกิ ารปฐมภมู ิมีความสาํ คญั อย่างไร ทาํ ไมจงึ มี พ.ร.บ. รองรบั 9 ถา้ ระบบบรกิ ารสขุ ภาพปฐมภมู ิไม่เขม้ แข็ง  ประชาชนเมอื เจบ็ ป่ วยบางสว่ นจะเขา้ ไม่ถงึ บรกิ าร(ใกลบ้ า้ น-ใกลใ้ จ)  การใชบ้ รกิ ารในประชาชนบางกลมุ่ จะใชเ้ กนิ ความจาํ เป็ น เช่นเจบ็ ป่ วยเลก็ นอ้ ย จะ เขา้ รบั บรกิ ารที โรงพยาบาลศกั ยภาพสูง ใชก้ ารตรวจรกั ษาเกนิ ความจาํ เป็น  ความขดั แยง้ ระหว่างผูป้ ่ วยและผูใ้ หบ้ รกิ ารมสี ูง เนืองจากขาดการสอื สารทดี ี  ความเชือมโยงจากการดูแลตนเองหรอื ดูแลโดยครอบครวั จะนอ้ ยมากเมือเขา้ รบั บรกิ ารในโรงพยาบาล  ค่าใชจ้ า่ ยดา้ นสขุ ภาพของ ประชาชนเอง และของรฐั จะสูงมาก  การสง่ เสรมิ สขุ ภาพและการป้ องกนั โรคจะนอ้ ย 10

2/4/2022 การบรกิ ารปฐมภมู ิมีความสาํ คญั จงึ มี พ.ร.บ. รองรบั 11 รฐั ธรรมนูญแห่งราชอาณาจกั รไทย 2560  ม. 47 บคุ คลยากไรย้ ่อมมีสทิ ธไิ ดร้ บั บรกิ ารสาธารณสขุ ของรฐั โดยไม่ตอ้ งเสยี คา่ ใชจ้ า่ ย ตามทกี ฎหมายบญั ญตั ิ  ม. 48 สทิ ธิของมารดาในช่วงระหว่างก่อนและหลงั คลอดบตุ รย่อมไดร้ บั ความคมุ้ ครอง และช่วยเหลอื ตามทกี ฎหมายบญั ญตั ิ  ม. 55 เสรมิ สรา้ งใหป้ ระชาชนมคี วามรูพ้ นื ฐานเกยี วกบั การสง่ เสรมิ สขุ ภาพและการ ป้ องกนั โรค และสง่ เสรมิ สนบั สนุนใหม้ กี ารพฒั นาภมู ิปญั ญาดา้ นแพทยแ์ ผนไทย  ครอบคลมุ การสง่ เสรมิ สขุ ภาพการควบคมุ ป้ องกนั โรค การรกั ษาพยาบาล และการฟื นฟู สภาพ 12

2/4/2022 รฐั ธรรมนูญแหง่ ราชอาณาจกั รไทย 2560  ม. 258  ช. (4) ปรบั ระบบหลกั ประกนั สขุ ภาพใหป้ ระชาชนไดร้ บั สทิ ธิประโยชนจ์ ากการบรหิ ารจดั การและการเขา้ ถงึ บรกิ ารทมี ี คณุ ภาพและสะดวกทดั เทยี มกนั  ช (5) ใหม้ ีระบบการแพทยป์ ฐมภมู ิทมี แี พทยเ์ วชศาสตร์ ครอบครวั ดูแลประชาชนในสดั สว่ นทเี หมาะสม 13 หมวด 16 การปฏริ ูปประเทศ มาตรา 258 ดา้ นอนื ๆ ขอ้ (5)ซึงระบวุ ่า ใหม้ ีระบบการแพทยป์ ฐมภมู ิที มีแพทยเ์ วชศาสตรค์ รอบครวั ดูแลประชาชนในสดั สว่ นทีเหมาะสม 14

2/4/2022 มาตรา 3 พรบ. ระบบสขุ ภาพปฐมภมู ิ พ.ศ. 2562  บรกิ ารสขุ ภาพปฐมภมู ิ หมายความว่า บรกิ ารทางการแพทยแ์ ละสาธารณสขุ ทมี ่งุ หมาย ดูแลสขุ ภาพของบคุ คลในเขตพนื ทที รี บั ผิดชอบในลกั ษณะองคร์ วม ตงั แตแ่ รก ตอ่ เนือง และผสมผสาน ครอบคลมุ ทงั การสง่ เสรมิ สขุ ภาพ การควบคมุ และป้ องกนั โรค การตรวจวนิ ิจฉยั การรกั ษาพยาบาล และการฟื นฟสู ภาพ โดยหน่วยบรกิ ารปฐม ภมู หิ รอื เครอื ข่ายหน่วยบรกิ ารปฐมภมู ิ ทปี ระกอบดว้ ยแพทยเ์ วชศาสตรค์ รอบครวั และ คณะผูใ้ หบ้ รกิ ารสขุ ภาพปฐมภมู ิ รวมทงั เชือมโยงกบั ครอบครวั ชมุ ชน และบรกิ าร ทางการแพทยแ์ ละสาธารณสขุ ระดบั ทตุ ยิ ภมู ิและตตยิ ภมู ิ 15 ระบบสขุ ภาพปฐมภมู ิ  หมายความว่า กลไกและกระบวนการในการประสานความร่วมมือเพอื จดั บรกิ ารสขุ ภาพปฐมภมู ิ โดยการมีสว่ นร่วมระหว่างภาครฐั องคก์ ร ปกครองสว่ นทอ้ งถนิ ภาคเอกชน และภาคประชาชน รวมทงั การสง่ ต่อ ผูร้ บั บรกิ ารและการเชือมโยงขอ้ มูลระหว่างหน่วยบรกิ ารทงั ระดบั ปฐมภมู ทตุ ยิ ภมู ิ และ ตตยิ ภมู ิ 16

2/4/2022 มาตรา 15 ตาม พระราชบญั ญตั ิ ระบบสขุ ภาพปฐมภมู ิ พ.ศ. 2562  บคุ คลทกุ คนมีสทิ ธไิ ดร้ บั บรกิ ารสุขภาพปฐมภมู โิ ดยแพทยเ์ วชศาสตรค์ รอบครวั และคณะผูใ้ หบ้ รกิ ารสขุ ภาพปฐมภมู ิ เป็นผูใ้ หบ้ รกิ ารสขุ ภาพปฐมภมู ิตาม พระราชบญั ญตั นิ ี ทงั นี บรกิ ารสขุ ภาพปฐมภมู ทิ บี คุ คลมีสทิ ธไิ ดร้ บั ใหเ้ ป็นไป ตามหลกั เกณฑ์ วธิ กี าร และเงอื นไขทคี ณะกรรมการประกาศกาํ หนด  บรกิ ารสขุ ภาพปฐมภมู ิตามวรรคหนึง ตอ้ งจดั ใหม้ ีการบนั ทกึ ขอ้ มลู ดา้ นสขุ ภาพ ตามหลกั เกณฑ์ วธิ ีการ และเงอื นไขทคี ณะกรรมการประกาศกาํ หนดตาม มาตรา 21 17 เอกสารแนบทา้ ย ประกาศคณะกรรมการระบบสขุ ภาพปฐมภมู ิ เรอื งบรกิ ารสขุ ภาพปฐมภมู ทิ บี คุ คลมีสทิ ธิไดก้ รบั พ.ศ. 2563 รายการบรกิ ารสขุ ภาพปฐมภมู ิทบี คุ คลมีสทิ ธิไดร้ บั โดยแพทยเ์ วชศาสตรค์ รอบครวั และคณะผูใ้ หบ้ รกิ ารสขุ ภาพปฐมภมู ิ ของแตล่ ะบคุ คลและครอบครวั ณ. หน่วยบรกิ ารปฐมภมู ิหรอื เครอื ข่ายหน่วยบรกิ ารปฐมภมู ิ ซึงผูร้ บั บรกิ ารมีรายชืออยู่ หรอื ณ. สถานทที หี น่วยบรกิ ารปฐมภมู ิหรอื เครอื ข่ายหน่วยบรกิ ารปฐมภมู กิ าํ หนด  หรอื ณ. หน่วยบรกิ ารระดบั ทตุ ยิ ภมู ิและตตยิ ภมู ิทเี ป็นหน่วยรบั สง่ ต่อ กรณีมีความจาํ เป็นตอ้ ง สง่ ตอ่ ผูร้ บั บรกิ ารเพอื ใหไ้ ปรบั การรกั ษาพยาบาล 18

2/4/2022 เอกสารแนบทา้ ยฯ รายการบรกิ ารสุขภาพปฐมภมู ิทบี คุ คลมีสทิ ธไิ ดร้ บั ฯ ๑ มีคณะทีปรกึ ษาสุขภาพของตนเองและบคุ คลในครอบครวั ๒ บรกิ ารใหค้ าํ ปรกึ ษาและนดั หมาย ๓ บรกิ ารสง่ ต่อและดูแลต่อเนือง ๔ สง่ เสรมิ ให้ ปชช มีศกั ยภาพแบะมีความรูใ้ นการจดั การสขุ ภาพของ ตนเอง ครอบครวั และ ชมุ ชน 19 เอกสารแนบทา้ ยฯ รายการบรกิ ารสขุ ภาพปฐมภมู ิทบี คุ คลมีสทิ ธิไดร้ บั ฯ  ๕ ไดร้ บั การดูแลอย่างองคร์ วม ตงั แต่แรก ต่อเนือง และผสมผสาน ครอบคลมุ ระยะเฉียบพลนั ระยะกลาง ระยะเรอื รงั ระยะยาว ระยะประคบั ประคองและ ระยะทา้ ยของชีวติ ประกอบดว้ ยบรกิ ารสง่ เสรมิ สุขภาพ ป้ องกนั โรค ควบคุม โรค วินิจฉยั โรค รกั ษาพยาบาล ฟื นฟสู ขุ ภาพ ตามกลมุ่ วยั  ๖ การสง่ เสรมิ และสนบั สนุนการมีสว่ นร่วมของประชาชนและภาคีเครอื ข่ายใน การสง่ เสรมิ สขุ ภาพ รวมทงั การป้ องกนั โรคในระดบั ชุมชน 20

2/4/2022 21 การใหบ้ รกิ ารองคร์ วม สเี หลยี มลูกเตา๋ รวบยอด 21 กลยทุ ธการปฏริ ูประบบสขุ ภาพ  การปฏริ ูปการเงนิ การคลงั  การปฏริ ูประบบบรกิ าร  การเสรมิ พลงั แกป่ ระชาชน 22

2/4/2022 การปฏริ ูปการเงนิ การคลงั  การสรา้ งหลกั ประกนั สุขภาพถว้ นหนา้  วธิ ีการจา่ ยเงนิ ใหแ้ กส่ ถานบรกิ าร ในรูปแบบของ Capitation(รายหวั )/DRG 23 การปฏริ ูประบบบรกิ าร  กาํ หนดชุดสทิ ธิประโยชนท์ ีจาํ เป็ น  พฒั นาสถานบรกิ ารปฐมภมู ิดว้ ยแนวคดิ เวชศาสตร์ ครอบครวั  พฒั นาเครอื ข่ายบรกิ าร  เนน้ การสง่ เสรมิ สขุ ภาพ ป้ องกนั /ควบคมุ โรค  การรบั รองคณุ ภาพบรกิ าร 24

2/4/2022 การเสรมิ พลงั แกป่ ระชาชน  ใหป้ ระชาชนมีสทิ ธิในการเลอื กสถานบรกิ าร  การกระจายอาํ นาจทางสาธารณสขุ  ประชาคม  การคมุ้ ครองผูบ้ รโิ ภค 25 ทาํ อย่างไรจงึ ทาํ ใหบ้ รกิ ารปฐมภมู ิ ประสบความสาํ เรจ็ แนวคิด เจตคติ ความเชือของประชาชน (ผูใ้ หบ้ รกิ ารและผูร้ บั บรกิ าร) นโยบาย /พ.ร.บ. ระบบบรกิ าร กาํ ลงั คน 26

2/4/2022 ระบบ2บ7 รกิ ารสขุ ภาพทีดี EQESa  E-Euity ประชาชน ทกุ คนไดร้ บั บรกิ าร  Q-Quality การบรกิ ารสุขภาพทีมีคุณภาพ ตามมาตรฐานวชิ าชีพ  E-Efficiency การบรกิ ารทมี ีประสทิ ธภิ าพ  Sa-Social accountabilty สงั คมตรวจสอบได้ รบั ผิดชอบต่อสงั คม 27 ออ28กแบบบรกิ าร ทมี ีความเชือมโยง ทีมเดียวกนั ในประชากร กลมุ่ เดียวกนั มีความประจาํ มีความต่อเนือง ถา้ มีการปรกึ ษานอกทมี จะมีการสง่ ต่ออย่างเป็ นระบบ เช่น ผูป้ ่ วยไดร้ บั การ สง่ ตวั ไปรกั ษาใน โรงพยาบาล เมือเสรจ็ สนิ การรกั ษาในโรงพยาบาล จะมี Discharge Plan สง่ มาใหก้ บั ทมี งาน เพอื ดูแลต่อเนือง 28

2/4/2022 29 แนวทางการพฒั นางาน รูจ้ กั เขา้ ใจ ขอบเขตงาน รูจ้ กั ประชากรในความรบั ผดิ ชอบ รูจ้ กั ทีมงาน รูจ้ กั เครอื ข่ายทีเกยี วขอ้ ง 29 T3a0 ke Home Message  หน่วยบรกิ ารปฐมภมู ทดี ี 1A4C  Accessibility เขา้ ถงึ ทงั ดา้ นกายภาพ สงั คม เศรษฐกจิ (การมี catcment area  ทชี ดั เจน)  Comprehensive ความเป็ นองคร์ วม ทงั กาย ใจ สงั คม ดูแลโรคและความเจบ็ ป่ วย สง่ เสรมิ ป้ องกนั  Co-ordinate ประสานทงั ในและนอกระบบสาธารณสขุ  Continuity มีความตอ่ เนือง เกดิ จนตาย จาก รพ ถงึ บา้ น จากการดูแลตนเอง ถงึ การดูแลระยะสดุ ทา้ ย  Community involvement 30

2/4/2022 แ3ถ1 ม สี่เหล่ยี มลกู เตาแหงองคร วม กลับบา นดวย 31 2022 THANK YOU 2022 32