ความสำคัญของพระพุทธศาสนาต่อสังคมไทย

พระพุทธศาสนา ม.4-6 หนว่ ยท่ี ๓ ความสาคญั ของพระพทุ ธศาสนาตอ่ สงั คมไทย

ความสาคัญของพระพทุ ธศาสนาต่อสงั คมไทย ๑. การฝึกฝนและพัฒนาตนเอง การพงึ่ พาตนเอง และการมงุ่ สอู่ สิ รภาพ ๑.๑ พระพทุ ธศาสนาท่ามกลางความเชอื่ ตามหลักศาสนาพราหมณ์ พระพุทธศาสนาเกิดขึ้นท่ามกลางความเช่ือตามหลักศาสนาพราหมณ์ ที่เชื่อว่า พระพรหมเป็นผู้สร้างโลก และเทพเจ้าเป็นผู้บันดาลทุกสิ่ง มนุษย์จึงต้องบวงสรวง อ้อนวอนเทพเจ้าดว้ ยพิธกี รรมเพ่อื ใหเ้ ทพเจ้าโปรดปราน พราหมณ์กาหนดว่าคนเกิดมาแยกเป็นส่ีวรรณะ เกิดมาในชนช้ันวรรณะใด ก็ต้องเป็นอย่างน้ันตลอดชาติเปล่ียนแปลงไม่ได้ ทุกอย่างถูกครอบงากาหนดด้วย การดลบนั ดาลของเทพเจา้ ทงั้ สิ้น

ความสาคัญของพระพุทธศาสนาตอ่ สังคมไทย ๑.๒ พระพุทธเจา้ ทรงประกาศอสิ รภาพของมนุษย์ สิ่งแรกท่ีถือว่าเกิดข้ึนพร้อมกับการประสูติของเจ้าชายสิทธัตถะ คือ การประกาศ อิสรภาพของมนุษย์ ถ้าสังเกตจะเห็นได้ว่า เม่ือเจ้าชายสิทธัตถะประสูติ มีเหตุการณ์ท่ีเป็น สัญลักษณ์ คือ ได้เสด็จย่างพระบาทไป ๗ ก้าว แล้วทรงเปล่งพระสุรเสียงว่า “เราเป็นผู้เลิศ แหง่ โลก เราเปน็ ผูป้ ระเสรฐิ แหง่ โลก เราคือผเู้ ป็นใหญแ่ ห่งโลก”

ความสาคญั ของพระพทุ ธศาสนาตอ่ สงั คมไทย พระดารัสนี้ถ้าไม่สังเกตให้ดีจะเข้าใจผิดว่า ทาไมเจ้าชายสิทธัตถะจึงอวดตัวว่า ย่ิงใหญ่แต่พึงทราบว่าน่ีคือ การประกาศอิสรภาพของมนุษย์เพราะหลักการต่าง ๆ ท่ี พระพุทธเจ้าตรัสแสดงต่อมา จะบอกเราว่ามนุษย์มีศักยภาพในการพัฒนาตนเองได้สูงสุด เม่ือมนุษย์พัฒนาตนเองแล้วก็เป็นผู้ประเสริฐสุด ไม่มัวไปอ้อนวอนหวังพ่ึงเทพเจ้าหรืออานาจ ดลบันดาลจากภายนอก จะได้หันมาเอาใจใส่พัฒนาตนเอง และทาการต่าง ๆ ด้วยความเพียร พยายามของตน

ความสาคัญของพระพทุ ธศาสนาตอ่ สงั คมไทย ๒. พระพุทธศาสนาเป็นศาสตรแ์ หง่ การศกึ ษาซึ่งเน้นความสมั พันธ์ ของเหตุปจั จยั กบั วธิ กี ารแกป้ ัญหา ๒.๑ พระพุทธศาสนาเปน็ ศาสตร์แหง่ การศกึ ษา ๑) ความหมายของการศกึ ษา การศกึ ษา หมายถงึ การฝกึ อบรมให้มคี วามรู้ (วิชา) ความดีงาม (จรณะ/จริยธรรม) และมีความสามารถ (ศลิ ปะ)

ความสาคญั ของพระพทุ ธศาสนาต่อสงั คมไทย ๒) จุดเรมิ่ ตน้ ของการศกึ ษา สาเหตุที่ต้องมีการจัดการศึกษาก็เพราะ มนุษย์เป็นสัตว์ที่อ่อนแอ มาแต่ กาเนิด ถ้าหากมนุษย์ถูกปล่อยไว้ตามยถากรรม มนุษย์ก็จะไม่สามารถพัฒนาตนเองจน ทดั เทียมกบั สตั ว์ประเภทอน่ื ๆ ได้ แต่เม่ือมนุษย์ได้รับการศึกษา มนุษย์ก็จะกลายเป็น สัตว์ประเสริฐ กว่าบรรดาสัตว์ท้งั ปวง ดังพระพทุ ธพจนท์ ่ีวา่ “ทนโฺ ต เสฏฺโฐ มนสุ ฺเสสุ” แปลวา่ ผทู้ ีฝ่ ึกตน (ได้รบั การศกึ ษาแลว้ ) แลว้ เปน็ ผปู้ ระเสริฐที่สดุ ในหมมู่ นุษย์ทง้ั หลาย

ความสาคัญของพระพุทธศาสนาต่อสังคมไทย ๓) ศกั ยภาพของมนุษย์ทีเ่ อ้ือตอ่ การศกึ ษา มนษุ ยท์ กุ คนมีศกั ยภาพทีจ่ ะบรรลุถงึ โพธิปัญญา (ปญั ญาท่ที าใหเ้ ป็นพุทธะ) ได้ แต่มนุษยต์ ้องผา่ นกระบวนการทางการศึกษาเสยี ก่อน

ความสาคัญของพระพทุ ธศาสนาตอ่ สังคมไทย ๔) หลักการศกึ ษาในพระพุทธศาสนา หลกั การศึกษาในพระพุทธศาสนาทเ่ี รยี กวา่ ไตรสิกขา ประกอบดว้ ยการศกึ ษาใน ๓ ดา้ น คือ ไตรสิกขา ศีลสิกขา จติ ตสิกขา หรอื สมาธิสิกขา ปัญญาสกิ ขา

ความสาคญั ของพระพทุ ธศาสนาต่อสงั คมไทย ๕) คุณลกั ษณะของผสู้ าเร็จการศกึ ษาตามแนวพทุ ธ ผู้ท่ีได้รับการศึกษาตามหลกั ไตรสิกขาโดยสมบูรณจ์ ะเรยี กว่าเป็น บัณฑิต หรือ พระอรหนั ต์ หรอื ภาวติ บคุ คล (บุคคลผู้พัฒนาแล้ว) คุณลกั ษณะของผูส้ าเรจ็ การศกึ ษาจะมลี กั ษณะหรอื มพี ัฒนาการทส่ี มบูรณใ์ น ๔ ด้าน คือ ๑) ภาวติ กาย มกี ายทีพ่ ฒั นาแลว้ ๒) ภาวติ ศลี มีศลี ท่ีพฒั นาแล้ว ๓) ภาวติ จิต มจี ิตที่พัฒนาแล้ว ๔) ภาวิตปญั ญา มปี ญั ญาท่พี ัฒนาแลว้

ความสาคัญของพระพทุ ธศาสนาต่อสังคมไทย ๒.๒ พระพุทธศาสนาเนน้ ความสัมพันธ์ของเหตปุ ัจจัยกบั วิธกี ารแกป้ ญั หา ๑) เหตปุ จั จยั คอื อะไร เหตุ หมายถงึ ปจั จัยจาเพาะทเ่ี ปน็ หลกั ใหเ้ กดิ มสี ่ิงใดส่ิงหน่ึงข้ึนมาโดยสมบูรณ์ ปัจจัย หมายถึง องค์ประกอบ หรือเงื่อนไขแวดล้อมท่ีทาให้ปัจจัยจาเพาะ (เหตุ) อยา่ งใด ๆ มีความสมบูรณ์ เหตขุ องน้าแข็ง คอื น้า ปัจจยั ของนา้ แข็ง คือ ต้เู ย็น ช่องแช่แข็ง เปน็ ต้น

ความสาคัญของพระพทุ ธศาสนาตอ่ สังคมไทย ๒) การประยกุ ตใ์ ชห้ ลักเหตปุ ัจจยั สมั พนั ธใ์ นการแกป้ ัญหา จากการค้นพบความจริงที่ว่าส่ิงต่าง ๆ ในโลกล้วนดารงอยู่อย่างอาศัยซึ่งกันและกัน เหมือนเป็นห่วงโซ่แห่งความสัมพันธ์ เช่นนี้เอง จึงทาให้พระพุทธองค์ทรงสรุปมาเป็นหลักการใน การแกป้ ญั หาชวี ิต ที่เรียกว่า อริยสจั ๔ (๑) ทุกข์ (ปัญหา) ต้องกาหนดรวู้ ่าปญั หาคืออะไร (๒) สมทุ ยั (สาเหตุ) ต้องสืบสาวหาเหตุใหพ้ บแลว้ ละให้ได้ (๓) นิโรธ (ภาวะทปี่ ลอดปญั หา) ตอ้ งตงั้ จดุ หมายท่พี งึ ประสงค์ (๔) มรรค (วธิ ีการ/มรรควธิ ี) ต้องลงมือแกป้ ัญหาใหล้ ลุ ว่ ง

ความสาคัญของพระพุทธศาสนาต่อสงั คมไทย ๓. พระพุทธศาสนาฝึกตนไม่ให้ประมาท มุ่งประโยชนแ์ ละสันติภาพ แก่บคุ คล สงั คมและโลก ๓.๑ การฝึกตนไมใ่ หป้ ระมาทตามหลกั พระพทุ ธศาสนา พระพทุ ธศาสนามวี ธิ ีฝกึ ความไมป่ ระมาทไว้เปน็ แนวทางตามลาดับจากงา่ ย ไปหายาก ดงั นี้ (๑) เตือนตนไมใ่ หป้ ระมาทด้วยพระพทุ ธพจนใ์ นอัปปมาทวรรค (๒) ฝกึ ตนไม่ให้ประมาทตามแนวอภณิ หปัจจเวกขณ์ ๕ (๓) ฝึกตนไมใ่ หป้ ระมาทใน ๔ สถาน (๔) ฝึกตนไม่ใหป้ ระมาทอยา่ งสูงสดุ โดยการปฏิบัติตามหลักสตปิ ฏั ฐาน ๔

ความสาคญั ของพระพทุ ธศาสนาตอ่ สงั คมไทย ๓.๒ พระพทุ ธศาสนามุง่ ประโยชนแ์ ละสนั ตภิ าพแกบ่ คุ คล สังคม และโลก หลกั ฐานท่แี สดงให้เห็นว่า พระพุทธศาสนาเป็นศาสนาท่ีมุ่งประโยชน์สุขและสันติภาพ แก่บคุ คล สังคม และโลกนัน้ เห็นไดจ้ ากพทุ ธพจนต์ ่อไปน้ี ๑) เป้าหมายการเสดจ็ อุบตั ิของพระพทุ ธเจ้า “ภิกษุทั้งหลาย บุคคลผู้เป็นเอกเมื่อเกิดข้ึนในโลก ย่อมเกิดขึ้นเพ่ือเก้ือกูลแก่คน หมู่มาก เพื่อสุขแก่คนหมู่มาก เพื่ออนุเคราะห์ชาวโลก เพ่ือประโยชน์ เพื่อเกื้อกูล เพ่ือสุขแก่ เทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย บุคคลผู้เป็นเอกคือใคร คือ พระตถาคตอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า บุคคลผู้เป็นเอกน้ีแล เม่ือเกิดข้ึนในโลก ย่อมเกิดข้ึนเพ่ือเก้ือกูลแก่คนหมู่มาก เพ่ือสุขแก่ คนหมู่มาก เพื่ออนุเคราะห์ชาวโลก เพ่ือประโยชน์ เพื่อเกื้อกูล เพื่อสุขแก่เทวดาและมนุษย์ ทั้งหลาย”

ความสาคญั ของพระพุทธศาสนาตอ่ สังคมไทย ๒) เปา้ หมายในการเผยแผ่พระพุทธศาสนา “ภิกษุท้ังหลาย พวกเธอจงจาริกไป เพ่ือประโยชน์แก่ชนจานวนมาก เพอื่ อนุเคราะหช์ าวโลก เพือ่ ประโยชน์เก้อื กลู ดูแลความสุขแก่ทวยเทพและมนุษย์ อย่าไปโดยทาง เดียวกันสองรปู จงแสดงธรรมมีความงามในเบ้ืองต้น ทา่ มกลาง และทส่ี ดุ จงประกาศพรหมจรรย์ พร้อมท้ังอรรถและพยัญชนะ บริสุทธ์ิ บริบูรณ์ครบถ้วน สัตว์ท้ังหลายที่มีกิเลสเบาบางก็ยังมีอยู่ สัตว์เหล่านั้นจะเส่ือมไป (จากมรรคผล) เพราะไม่ได้ฟังธรรม ผู้รู้ธรรมจักต้องอยู่ ภิกษุทั้งหลาย แมเ้ ราเองก็จะไปยงั ตาบลอรุ เุ วลาเสนานิคมเพอ่ื แสดงธรรม”

ความสาคญั ของพระพทุ ธศาสนาตอ่ สังคมไทย ๓) เปา้ หมายในการทาสงั คายนา “...ธรรมท้ังหลายเราแสดงไว้ เพื่อความรู้ย่ิงบริษัททั้งหมดนั่นแหละ พึงพรอ้ มเพรยี งกันประชมุ สอบทานอรรถกับอรรถ พยัญชนะกับพยญั ชนะ แล้วถึงสังคายนากัน ไม่พึงวิวาทกัน เพ่ือให้พรหมจรรย์น้ีคงอยู่ได้นาน ดารงอยู่ได้นาน ข้อน้ันพึงเป็นไปเพ่ือเกื้อกูล แก่คนหมู่มาก เพ่ือสุขแก่คนหมู่มาก เพื่ออนุเคราะห์ชาวโลก เพื่อประโยชน์ เพ่ือความสุข แกเ่ ทวดาและมนุษย์ท้งั หลาย”