เอกสารประกอบการเรียน บทที่ 2

สาระสาคญั ทรพั ยากรสารสนเทศของห้องสมุด แบ่งออกเป็น 2 ประเภท ไดแ้ ก่ วสั ดตุ พี มิ พแ์ ละ วสั ดุไม่ตีพิมพ์ ซ่ึงวสั ดุตีพิมพ์เป็นส่อื สง่ิ พิมพ์ทุกประเภท เช่น หนังสอื วารสาร หนังสือพมิ พ์ จุลสาร กฤตภาค แผน่ พบั เป็นตน้ วสั ดไุ ม่ตพี มิ พ์ เป็นสอ่ื ในรูปแบบอ่นื ทไ่ี ม่ใช่ส่อื สง่ิ พมิ พ์ ไดแ้ ก่ ส่ือโสตทัศน์ และส่ืออิเล็กทรอนิกส์ เช่น รูปภาพ แผนท่ี ลูกโล ก หุ่นจาลอง ของตัวอย่าง ภาพยนตร์ วดี ีทศั น์ เทปบนั ทกึ เสยี ง ฐานขอ้ มูล อนิ เทอร์เน็ต เป็นต้น ห้องสมุดมหี น้าท่จี ดั หา ทรพั ยากรสารสนเทศ ท่มี ีความทนั สมยั สอดคล้องกับความต้องการของผู้ใช้บรกิ าร จดั ระบบ และให้บริการในห้องสมุดตามประเภท และลกั ษณะการใช้งานของสารสนเทศในทุกรูปแบบ โดยผใู้ ชค้ วรศกึ ษาวธิ กี ารใชง้ าน ขอ้ ดี ขอ้ จากดั และการระวงั รกั ษาทรพั ยากรสารสนเทศ เพ่อื ให้ สามารถใชง้ านไดอ้ ย่างมปี ระสทิ ธภิ าพ สาระการเรยี นรู้ 1. ความหมายของทรพั ยากรสารสนเทศ 2. ประโยชน์ของทรพั ยากรสารสนเทศ 3. ประเภทของทรพั ยากรสารสนเทศในหอ้ งสมดุ 4. ขอ้ ดแี ละขอ้ จากดั ของทรพั ยากรสารสนเทศแตล่ ะประเภท 5. การระวงั รกั ษาทรพั ยากรสารสนเทศ จดุ ประสงคก์ ารเรียนรู้ 1. บอกความหมายของทรพั ยากรสารสนเทศได้ 2. บอกประโยชน์ของทรพั ยากรสารสนเทศได้ 3. จาแนกประเภทของทรพั ยากรสารสนเทศในหอ้ งสมุดได้ 4. เปรยี บเทยี บขอ้ ดแี ละขอ้ จากดั ของทรพั ยากรสารสนเทศแตล่ ะประเภทได้ 5. อธบิ ายวธิ กี ารระวงั รกั ษาทรพั ยากรสารสนเทศได้

28 ทรพั ยากรสารสนเทศมคี วามสาคญั ต่อการศกึ ษาทุกระดบั ทงั้ การศกึ ษาในระบบ และการศกึ ษานอกระบบโดยเฉพาะการศกึ ษาในระดบั อุดมศึกษา ผู้เรยี นจาเป็นต้องค้นคว้า ด้วยตนเอง ห้องสมุดในสถานศึกษาเป็นแหล่งค้นคว้าหาความรู้ มีหน้าท่ีจดั หาและจดั เก็บ ทรพั ยากรสารสนเทศ ทงั้ ท่เี ป็นวชิ าการและก่ึงวิชาการในรปู แบบของวสั ดุประเภทต่างๆ มาไว้ ใหเ้ ลือกใช้ได้มากมายหลายประเภท ทงั้ ในรูปวสั ดุตีพิมพ์ วสั ดุไม่ตีพิมพ์ วสั ดุอิเล็กทรอนิกส์ และฐานขอ้ มูลคอมพวิ เตอร์ ซงึ่ ลว้ นแลว้ แต่มคี วามสาคญั และเป็นประโยชน์ต่อบุคคลและสงั คม เป็นอย่างมาก นอกจากนัน้ ห้องสมุดยงั เป็นเสมอื นห้องปฏิบตั ิการพ้นื ฐาน ในการเสรมิ สร้าง และฝึกฝนทกั ษะการศกึ ษาคน้ ควา้ ดว้ ยตนเอง และการทจ่ี ะไดร้ บั ประโยชน์สงู สุดจากทรพั ยากร สารสนเทศประเภทต่าง ๆ ซ่ึงนักศกึ ษาเป็นกลุ่มผู้ใช้ห้องสมุดจาเป็นต้องมีความรู้เก่ียวกับ ประเภทและลกั ษณะเฉพาะของทรพั ยากรสารสนเทศ รวมถงึ ประโยชน์ท่ไี ดร้ บั จากการนาไปใช้ ดงั นัน้ การศกึ ษาและทาความเขา้ ใจเกี่ยวกบั ทรพั ยากรสารสนเทศแต่ละชนิด จงึ เป็นสง่ิ จาเป็น เพ่อื จะไดเ้ ลอื กใชใ้ หต้ รงกบั ความตอ้ งการ ความหมายของทรพั ยากรสารสนเทศ ทรพั ยากรสารสนเทศ หมายถึง สารสนเทศท่มี ีคุณค่า ซึ่งเป็นการบันทึกขอ้ มูล ขา่ วสาร เร่อื งราว และความรูโ้ ดยใชอ้ กั ษร ภาพ สญั ลกั ษณ์ รหสั หรอื เสยี ง ซึ่งสามารถปรากฏ ให้เห็น หรือได้ยิน หรือสัมผัสได้โดยวิธีใดวิธีหนึ่ง วัสดุส่วนใหญ่ของห้องสมุด มักจะเห็น ในรปู เลม่ ของหนังสอื นิตยสาร และหนงั สอื พมิ พ์ วสั ดสุ ารสนเทศจาแนกไดเ้ ป็น 2 ประเภทใหญ่ ๆ คอื วสั ดุตพี มิ พ์ และวสั ดุไมต่ พี มิ พ์ (เอ้อื มพร ทศั นประสทิ ธผิ ล. 2542 : 14) ทรพั ยากรสารสนเทศ หมายถงึ วสั ดุทบ่ี นั ทกึ สารสนเทศไวใ้ นส่อื รูปแบบต่างๆ เพ่อื ใช้ประโยชน์ในการเรยี นการสอน การศกึ ษาค้นคว้าหาความรู้และความบันเทิง จาแนกเป็น 2 ประเภท คอื วสั ดุตพี มิ พ์ และวสั ดุไมต่ พี มิ พ์ (มหาวทิ ยาลยั ศรนี ครนิ ทรวโิ รฒ. 2546 : 11) ทรพั ยากรสารสนเทศ หมายถึง สารสนเทศประเภทต่างๆ ท่ีมีการบันทึกไว้ใน ส่อื ประเภทต่าง ๆ โดยนาเสนอด้วยตวั อักษร ภาพ เสยี ง ภาพเคล่อื นไหว อาจเรยี กช่ือว่าเป็น ทรพั ยากรหอ้ งสมดุ หรอื วสั ดุหอ้ งสมดุ (น้าทพิ ย์ วภิ าวนิ . 2547 : 87) ทรพั ยากรสารสนเทศ หมายถงึ วสั ดุทใ่ี ชบ้ นั ทกึ สารสนเทศ ความรู้ เรอ่ื งราวต่างๆ ไว้ สามารถจาแนกเป็น 3 ประเภทใหญ่ ๆ คอื วสั ดุตีพิมพ์ วสั ดุไม่ตพี มิ พ์ และวสั ดุอเิ ลก็ ทรอนิกส์ (ฤทธชิ ยั เตชะมหทั ธนันท์ และ รชั นพี ร ศรรี กั ษา. 2547 : 87) ทรพั ยากรสารสนเทศ หมายถงึ วสั ดุหรอื ส่อื ท่ใี ชถ้ ่ายทอดสารสนเทศ ซง่ึ ตามปกติ สารสนเทศจะไม่มีตัวตน ไม่สามารถจับต้องได้ จาเป็นต้องใช้วสั ดุหรือส่อื อย่างใดอย่างหน่ึง บรรจุสารสนเทศนัน้ ๆ เพ่อื ถ่ายทอดสารสนเทศ จาแนกเป็น 2 ประเภท คอื ทรพั ยากรตีพมิ พ์ และทรพั ยากรไมต่ พี มิ พ์ (สกุ ญั ญา กุลนิต.ิ 2549 : 28)

29 ทรพั ยากรสารสนเทศ หมายถงึ วสั ดุทบ่ี นั ทกึ วชิ าความรู้ ขอ้ มูล ขา่ วสาร เร่ืองราว จนิ ตนาการ ความรู้สกึ นึกคดิ ประสบการณ์ของมนุษย์เอาไว้ด้วยภาษา สญั ลกั ษณ์ หรอื รหสั อ่ืนๆ และใชเ้ ป็นสอ่ื สาหรบั เผยแพรค่ วามรู้ ขอ้ มลู ขา่ วสารนนั้ ๆ ไปสบู่ ุคคล กล่มุ บุคคล มวลชนทวั่ ๆ ไป (อาไพวรรณ ทพั เป็นไทย. 2549 : 27) จากคาจากดั ความขา้ งต้น สรุปได้ว่า ทรพั ยากรสารสนเทศ หมายถึง วสั ดุรูปแบบ ต่าง ๆ ท่มี ีการบนั ทกึ สารสนเทศไว้โดยใช้ ภาษา สญั ลกั ษณ์ ภาพและเสยี ง อาจอยู่ในรูปของ ส่อื ต่าง ๆ 2 ประเภท ได้แก่ วสั ดุตีพมิ พ์ วสั ดุไม่ตีพิมพ์ เพ่ือใช้สาหรบั การเผยแพร่และเป็น ประโยชน์แก่ผู้ใช้ค้นควา้ และหาขอ้ มูล ซ่งึ ห้องสมุดมีหน้าท่ี จดั หา รวบรวม จดั เกบ็ และพฒั นา ทรพั ยากรสารสนเทศใหม้ คี วามทนั สมยั สาหรบั ใหบ้ รกิ ารในหอ้ งสมุด ภาพท่ี 2.1 ตวั อย่างทรพั ยากรสารสนเทศของหอ้ งสมุดวทิ ยาลยั เทคนิคลพบรุ ี ประโยชน์ของทรพั ยากรสารสนเทศ ทรพั ยากรสารสนเทศมคี วามสาคญั และมปี ระโยชน์อย่างย่ิงต่อการศึกษาคน้ คว้า เสรมิ สรา้ งสตปิ ัญญา และพฒั นาความรใู้ หแ้ ก่ผใู้ ช้ ซงึ่ สรปุ ได้ ดงั น้ี 1. ความรู้ ข้อมูล ข่าวสาร จากทรพั ยากรสารสนเทศซึ่งมีอยู่หลายประเภท หลายรูปแบบ ชว่ ยขจดั ความไมร่ ใู้ นเรอ่ื งตา่ ง ๆ และสรา้ งสตปิ ัญญา 2. ข้อมูลจากทรพั ยากรสารสนเทศท่ีถูกต้อง ครบถ้วน และทันสมัยจะช่วยให้ ตดั สนิ ใจแกไ้ ขปัญหาต่าง ๆ ไดอ้ ย่างมปี ระสทิ ธภิ าพ การไม่รสู้ ารสนเทศอาจทาใหเ้ กดิ ปัญหาใน การตดั สนิ ใจและแกป้ ัญหาผดิ พลาดได้ 3. ความรหู้ รอื ขอ้ มลู ต่าง ๆ จากทรพั ยากรสารสนเทศ ก่อใหเ้ กิดการศกึ ษาคน้ คว้า และพฒั นาวทิ ยาการตา่ ง ๆ ทงั้ ในดา้ นวทิ ยาศาสตรแ์ ละสงั คมศาสตร์

30 4. ความรู้จากทรพั ยากรสารสนเทศบางชนิด กอ่ ใหเ้ กดิ ความจรรโลงใจ ชว่ ยใหผ้ ใู้ ช้ เกิดความคิดสร้างสรรค์ ก่อให้เกิดแรงบันดาลใจในการคิด และทาแต่สิ่งท่ีดีงามมีคุณค่า แก่การดาเนนิ ชวี ติ 5. หนงั สอื บางเร่อื ง โสตทศั นวสั ดุบางชนิด ใหท้ งั้ ความรแู้ ละความบนั เทงิ ทาใหเ้ กดิ ความเพลดิ เพลนิ ผ่อนคลายความตงึ เครยี ด ชว่ ยใหเ้ กดิ การพกั ผอ่ นหยอ่ นใจ ซ่ึงมผี ลสาคญั และ เป็นสิง่ จาเป็นสาหรบั การดาเนินชวี ติ ให้เป็นปกติสุขได้ ไม่น้อยไปกว่าความต้องการด้านอ่ืน ๆ ซง่ึ อยทู่ ก่ี ารเลอื กใชส้ ารสนเทศทเ่ี หมาะสมและตรงกบั ความตอ้ งการอย่างแทจ้ รงิ ประเภทของทรพั ยากรสารสนเทศ ทรพั ยากรสารสนเทศท่มี อี ยู่มากมายหลายรูปแบบในห้องสมุดนัน้ แบ่งออกเป็น 2 ประเภท คอื วสั ดุตพี มิ พแ์ ละวสั ดุไมต่ พี มิ พ์ ซงึ่ แตล่ ะประเภท สามารถแบ่งเป็นประเภทย่อย ๆ ดงั น้ี 1. วสั ดุตีพิมพ์ (Printed materials) หมายถึง ทรัพยากรสารสนเทศซึ่งบันทึก ความรู้ทม่ี เี น้ือหาสาระเพ่อื ประโยชน์ในการศกึ ษา คน้ ควา้ อ้างองิ หรอื เพ่อื ความบนั เทงิ โดยผลติ เป็นหนังสือ สิ่งพิมพ์ หรอื เอกสารรูปแบบต่าง ๆ วสั ดุตีพมิ พ์ใช้ได้ง่าย สะดวก และไม่ต้องมี อุปกรณ์ช่วยในการอ่าน แม้ว่าในปัจจุบันเทคโนโลยีสมัยใหม่ช่วยให้มีการบันทึกความรู้ หลากหลายชนิดขน้ึ กต็ าม แตว่ สั ดุตพี มิ พก์ ย็ งั มคี วามสาคญั และเป็นทน่ี ิยมใชก้ นั โดยทวั่ ไป วสั ดุตพี มิ พ์ ทห่ี อ้ งสมดุ รวบรวมไวเ้ พอ่ื ใหบ้ รกิ าร ไดแ้ ก่ 1.1 หนังสือ (Books) เป็นสง่ิ พมิ พท์ ม่ี เี น้อื หาความรหู้ รอื เร่อื งราวตา่ ง ๆ จดั หา ได้ง่าย และมคี วามจาเป็นต่อห้องสมุด หนังสือสามารถแบ่งตามเน้ือหาเป็น 2 ประเภท คือ หนังสอื สารคดี และหนังสอื บนั เทงิ คดี 1.1.1 หนังสอื สารคดี (Non-Fiction Books) คอื สง่ิ พมิ พ์ท่มี เี น้ือหาสาระ ความรู้เป็นสาคญั มุ่งให้ความรู้ ความคดิ แก่ผู้อ่าน ส่งเสรมิ การศกึ ษาทุกแขนงวิชา ซึ่งได้แก่ หนงั สอื ประเภทต่าง ๆ ดงั ต่อไปน้ี 1) หนังสือตาราวิชาการ (Text Books) คือ ส่งิ พิมพ์ท่ีเขียนข้ึน ตามขอบเขตของเน้ือหาวิชาต่าง ๆ ทก่ี าหนดไว้ในหลกั สตู ร ซึง่ ไดแ้ ก่ หนังสอื เรยี น แบบเรยี น เอกสารประกอบการสอน หรือเอกสารคาสอนในรายวชิ าต่างๆ เป็นต้น ซึ่งเป็นหนังสือท่ีมี เน้ือหาวชิ าตรงตามหลกั สตู รท่ใี ชป้ ระกอบการเรยี นการสอน ทงั้ ของครแู ละนักเรยี นในโรงเรยี น ส่วนในระดบั อุดมศกึ ษาเรยี กว่า ตาราเรยี นเป็นเอกสารวชิ าการท่เี รยี บเรยี งขน้ึ อย่างเป็นระบบ อาจมีเน้ือหาทงั้ หมดของรายวิชา หรือมีเพียงส่วนหนึ่งของรายวิชาใดวิชาหนึ่งท่ีเปิดสอน ในระดบั อุดมศกึ ษา เช่น การเขยี นรายงานและการใช้ห้องสมุด การบรหิ ารงานอุตสาหกรรม เป็นตน้

31 2) หนังสืออ่านประกอบ (External Readings) คือ สิ่งพิมพ์ท่ี เขยี นข้นึ เพ่อื ส่งเสรมิ การเรยี นการสอน ใชอ้ ่านประกอบในการเรยี นรายวชิ าต่าง ๆ โดยอาจมี เน้อื หาละเอยี ดขน้ึ เจาะลกึ มากขน้ึ เพอ่ื ใหผ้ เู้ รยี นมคี วามรใู้ นเร่อื งนนั้ ๆ ลกึ ซ้งึ ยงิ่ ขน้ึ 3) หนังสือความรู้ทัว่ ไป (General Readings) คือ สิ่งพิมพ์ท่ี ผูท้ รงคุณวุฒิหรอื มคี วามรูค้ วามสนใจในเรอ่ื งใดเร่อื งหนึ่ง เขยี นหรอื เรยี บเรยี งข้นึ เพ่อื ใหบ้ ุคคล ทม่ี ีความสนใจในเร่อื งนัน้ ได้อ่านเพ่อื ศกึ ษาหาความรู้ โดยมไิ ด้มุ่งหวงั จะใหเ้ ป็นตาราวชิ าการ สาหรบั วชิ าใดวชิ าหนึง่ ภาพท่ี 2.2 ตวั อย่างหนังสอื ทวั่ ไปของหอ้ งสมดุ วทิ ยาลยั เทคนคิ ลพบรุ ี 4) หนังสืออ้างอิง (Reference Books) คือ สิ่งพิมพ์ท่ีมุ่งให้ ขอ้ เท็จจรงิ มลี กั ษณะพเิ ศษเขยี นโดยผู้ทรงคุณวุฒิในแต่ละเร่ืองแต่ละสาขาโดยตรง ใช้สาหรบั ค้นคว้าประกอบความรู้และความเข้าใจพ้ืนฐาน โดยเสนอความรู้และเร่อื งราวต่าง ๆ อย่าง กะทดั รดั มกี ารกาหนดขอบเขตและระยะเวลาทค่ี รอบคลุม เรยี บเรยี งเป็นระบบโดยมสี ารบัญ และดรรชนีช่วยคน้ เพ่อื ใช้ตอบปัญหาหรอื ขอ้ สงสยั ต่าง ๆ เท่านัน้ มไิ ด้มุ่งให้อ่านตลอดทงั้ เล่ม หรอื ทงั้ ชุด เช่น หนังสอื ประเภทพจนานุกรม สารานุกรม หนังสอื รายปี หนังสอื คู่มอื ในสาขาวชิ า ตา่ ง ๆ เป็นตน้ ภาพท่ี 2.3 ตวั อย่างหนงั สอื อา้ งองิ ของหอ้ งสมดุ วทิ ยาลยั เทคนคิ ลพบุรี

32 5) ปรญิ ญานิพนธ์ หรอื วทิ ยานิพนธ์ (Theses or Dissertations) คอื สิ่งพิมพ์ท่ีเป็นผลงานการค้นคว้าวิจัย ของนิสิตนักศึกษาของมหาวิทยาลัยเรียบเรียงข้ึน เพ่อื ประกอบในการศกึ ษาระดบั บณั ฑติ ศกึ ษา ถอื เป็นส่วนหนึ่งของการประเมนิ ผลการศึกษา อนั เป็นขอ้ กาหนดตามหลกั สูตรการศกึ ษาระดบั ปรญิ ญามหาบณั ฑติ และปรญิ ญาดุษฎีบณั ฑิต วทิ ยานพิ นธจ์ งึ มเี น้อื หาหลายสาขาวชิ า ห้องสมุดจดั เกบ็ วทิ ยานิพนธแ์ ยกต่างหาก และสว่ นใหญ่ ไม่อนุญาตใหย้ มื ออกนอกหอ้ งสมดุ ภาพท่ี 2.4 ตวั อยา่ งวทิ ยานิพนธข์ องหอ้ งสมดุ วทิ ยาลยั เทคนคิ ลพบรุ ี 6) คู่มือสถาบันการศึกษา (School Catalogs) คือ ส่ิงพิมพ์ท่ี สถาบนั การศกึ ษาจดั ทาข้นึ เพ่อื ให้รายละเอยี ดเก่ยี วกบั สถาบนั นัน้ ๆ เชน่ ประวตั คิ วามเป็นมา คณะวชิ าทเ่ี ปิดสอน หลกั สูตร ระเบยี บการต่าง ๆ ตลอดจนค่าธรรมเนียมและรายช่อื คณาจารย์ ผทู้ ส่ี นใจสามารถใชเ้ ป็นคู่มอื ในการเลอื กสถาบนั การศกึ ษาท่ตี อ้ งการเขา้ ศกึ ษาต่อ ซ่งึ มที งั้ คู่มอื สถาบนั การศกึ ษาของไทยและตา่ งประเทศ ภาพท่ี 2.5 ตวั อยา่ งคู่มอื สถาบนั การศกึ ษาต่าง ๆ ทม่ี า : http://images.google.co.th 7) รายงาน (Reports) คือ ส่ิงพิมพ์ท่ีบันทึกการรายงานผล มีเน้ือหาครอบคลุมเร่อื งใดเร่อื งหนึ่งอย่างลึกซ้ึง สาหรบั เผยแพร่ผลการศึกษาด้วยวิธีการ ซ่ึงเป็นท่ียอมรับ อาจเป็นผลการศึกษาความรู้ใหม่ ซ่ึงมีประโยชน์ต่อความก้าวหน้าของ

33 วิทยาการด้านต่าง ๆ มุ่งเน้นการรายงานความก้าวหน้าของสาขาวิชา ผลการปฏิบัติงาน ผลการคน้ ควา้ ทดลอง ตวั อย่างของสงิ่ พิมพ์ประเภทน้ี ไดแ้ ก่ รายงานการประชุม รายงานการ สมั มนาทางวชิ าการ รายงานผลการวจิ ยั รายงานผลการทดลอง และรายงานประจาปี เป็นต้น การจดั เก็บรายงานของห้องสมุดอาจแตกต่างกันไป ห้องสมุดบางแห่งจัดรายงานรวมไว้ วสั ดุตีพิมพ์ประเภทอ่ืน ๆ เช่น รวมกับหนังสือ รายงานบางประเภทรวมอยู่กับวา รสาร บางประเภทแยกออกมาจดั เกบ็ โดยเฉพาะ เป็นตน้ 8) ส่ิงพิมพ์รัฐบาล (Government Publication) คือ สิ่งพิมพ์ท่ี จดั พมิ พโ์ ดยหน่วยงานของทางราชการ หรอื หน่วยงานราชการเป็นผู้รบั ผดิ ชอบออกค่าใช้จ่าย ในการจดั พิมพ์ มีวัตถุประสงค์เพ่ือเผยแพร่ผลการปฏิบัติงาน วิชาการความรู้ นโยบาย การดาเนินงาน กฎหมาย ระเบยี บขอ้ บงั คบั ตา่ ง ๆ ของราชการ รวมทงั้ เพอ่ื เป็นส่อื กลางประสาน ความเข้าใจระหว่างประชาชนกบั รฐั บาล อาจจะแจกจ่ายหรอื จาหน่าย ชนิดของส่งิ พมิ พ์ คือ เอกสาร บนั ทกึ รายงาน เป็นตน้ การจดั สงิ่ พมิ พร์ ฐั บาลในห้องสมุดแต่ละแห่งอาจแตกต่างกนั บางห้องสมุดแยกสงิ่ พมิ พ์รฐั บาลไปจดั เก็บโดยเฉพาะ และแยกเก็บตามหน่วยงานท่จี ดั พิมพ์ ในขณะทบ่ี างหอ้ งสมดุ จดั เกบ็ สงิ่ พมิ พร์ ฐั บาลแยกตามประเภทของวสั ดตุ พี มิ พ์ 9) เอ ก ส ารก ารป ระชุ ม ท างวิชาก าร (Proceedings of the Conference) เป็นเอกสารประชุมของส่วนบุคคล หรือหน่วยงานต่างๆ มีวตั ถุประสงค์เพ่อื ใช้ ในการอภปิ รายหรอื ดาเนินการเร่อื งใดเร่อื งหน่ึง ซ่ึงมคี วามสนใจร่วมกนั ส่วนใหญ่เป็นเอกสาร ท่ีเป็นเร่ืองทันสมัย อยู่ในความสนใจร่วมกันของนักวิชาการจากหลายสถาบัน เพ่ือทา ความเขา้ ใจรว่ มกนั หรอื หาแนวทางในการแกป้ ัญหาจากหลากหลายทศั นะ 10) วสั ดุตีพิมพ์อ่ืน ๆ ครอบคลุมวสั ดุนอกเหนือจากท่ีกล่าวมา ข้างต้น โดยทวั่ ไปมีลักษณะการผลิตและการนาไปใช้เพ่ือวัตถุประสงค์อย่างใดอย่างหนึ่ง โดยเฉพาะ ไดแ้ ก่ หนังสือตัวเขียน (Manuscript) จัดเป็นส่ิงพิมพ์ท่ีมีลักษณะ พเิ ศษ เพราะไม่มีการตีพิมพ์เผยแพร่ เป็นตน้ ฉบบั ของผูเ้ ขยี นท่อี าจเป็นลายมอื เขยี นหรอื เป็น ฉบบั พมิ พ์ทงั้ พมิ พด์ ว้ ยพมิ พด์ ดี หรอื เคร่อื งคอมพวิ เตอร์ ลกั ษณะของหนังสอื ตวั เขยี น มที งั้ เป็น จดหมายสว่ นตวั บนั ทกึ ประจาวนั บนั ทกึ เกยี่ วกบั ธุรกจิ หรอื ตน้ ฉบบั นวนยิ าย จดหมายเหตุ (Archive) มีลักษณะเป็นบันทึกหรือเอกสาร ต้นฉบับเช่นเดียวกบั หนังสอื ตัวเขียน แต่จดหมายเหตุเก่ียวข้องกับรายงานและการบันทึก ซ่ึงอาจจะมกี ารตีพิมพ์เผยแพร่หรอื ไม่มกี ารตีพิมพ์ก็ได้ จดหมายเหตุมกั เป็นเอกสารบันทึก การปฏบิ ตั งิ านของหน่วยงาน สถาบนั หรอื องคก์ ร ในขณะท่หี นังสอื ตวั เขียนจะหมายถึงผลงาน หรอื ตัวเขียนของแต่ละบุคคล ทัง้ ต้นฉบับตัวเขียนและจดหมายเหตุนับเป็นวสั ดุท่ีมีคุณค่า และมีประโยชน์ในการศึกษาเชิงประวตั ิศาสตร์ ห้องสมุดมักแยกออกมาจดั เก็บโดยเฉพาะ บางแหง่ เกบ็ ตน้ ฉบบั ตวั เขยี นและจดหมายเหตใุ นรูปวสั ดุย่อส่วน

34 สิทธิบัตร (Patent) คอื เอกสารท่จี ดทะเบียนส่ิงประดษิ ฐ์ใหม่ เพ่อื แสดงกรรมสทิ ธิ์ หรอื เพ่อื คุ้มครองการประดษิ ฐ์ หรอื การออกแบบผลติ ภณั ฑ์ สทิ ธบิ ตั รเป็น เอกสารทใ่ี หค้ วามรทู้ างวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยที ส่ี าคญั ทาให้ทราบถงึ วธิ กี ารผลติ ผลติ ภณั ฑ์ ต่าง ๆ และยงั ช่วยสรา้ งแรงบนั ดาลใจในการประดษิ ฐค์ ดิ ค้นผลติ ภณั ฑ์ใหม่ ๆ ห้องสมุดจดั เก็บ สทิ ธบิ ตั รโดยใสแ่ ฟ้มในตจู้ ลุ สารหรอื ใสก่ ลอ่ ง มาตรฐาน (Standard) คือ เอกสารท่รี ะบุเกณฑ์หรอื ข้อกาหนด ซง่ึ ใช้เป็นเครอ่ื งมอื บ่งช้ถี งึ คุณภาพ ความเหมาะสม ความปลอดภยั สมั ฤทธผิ ลหรอื คณุ ค่าของ สง่ิ ของเคร่อื งมอื และวธิ กี ารปฏิบตั ิ ปกตแิ ลว้ หน่วยงานท่ีมอี านาจหน้าท่โี ดยตรงในเร่อื งนัน้ ๆ จะเป็นผู้กาหนดมาตรฐาน หรอื ใหก้ ารรบั รองมาตรฐานทเ่ี กยี่ วขอ้ ง ได้แก่ สานักงานมาตรฐาน ผลิตภัณฑ์อุตสาหกรรม กระทรวงอุตสาหกรรม มหี น้าท่รี บั ผดิ ชอบดาเนินงานดา้ นมาตรฐาน ผลิตภณั ฑ์อุตสาหกรรมโดยเฉพาะ การจดั เก็บมาตรฐานทาได้หลายวิธี เช่น เก็บใส่แฟ้มใน ตูจ้ ุลสารเรยี งตามลาดบั อกั ษรของหวั เร่ือง จดั เรยี งบนชนั้ หรอื ใส่กล่องแลว้ เรยี งตามหมายเลข ของมาตรฐาน 1.1.2. หนังสือบันเทิงคดี (Fiction books) เป็นหนังสือท่ีเขียนข้ึนจาก จนิ ตนาการของผู้เขยี น ซงึ่ ตอ้ งการใหค้ วามบนั เทงิ แก่ผู้อา่ นเป็นหลกั อาจสอดแทรกความรูแ้ ละ ความคดิ ตา่ ง ๆ ไวด้ ว้ ย แบง่ เป็นประเภทตา่ ง ๆ ไดด้ งั น้ี 1) หนังสือนวนิยาย (Fictions) เป็นหนังสอื ท่ผี ู้เขียน เขียนข้ึน เพ่อื ใหเ้ กดิ ความบนั เทงิ แกผ่ อู้ า่ น โดยไม่เนน้ ความเป็นจรงิ หรอื เน้อื หาสาระ ภาพท่ี 2.6 ตวั อย่างหนังสอื นวนยิ ายของหอ้ งสมุดวทิ ยาลยั เทคนคิ ลพบรุ ี 2) หนังสอื รวมเร่อื งสนั้ (Short Story Collection) เป็นหนังสอื ท่ี ผเู้ ขยี น เขยี นขน้ึ ตามวตั ถุประสงคเ์ ช่นเดยี วกบั นวนิยาย แต่มเี น้ือหาน้อยกว่านวนิยาย มกั รวม หลายเรอ่ื งอยใู่ นเลม่ เดยี วกนั 3) หนังสอื สาหรบั เดก็ และเยาวชน (Easy Books) เป็นหนังสอื ท่ี จดั ทาข้นึ สาหรบั เด็กโดยเฉพาะ เด็กอ่านแล้วเกิดความเพลิดเพลินเสรมิ ประสบการณ์และ จนิ ตนาการให้กว้างขวาง ส่วนใหญ่มเี น้ือหาง่าย ๆ หรือเป็นหนังสอื ภาพการ์ตูนมีจานวนหน้า

35 ไม่มาก หรอื อาจมีลกั ษณะพิเศษต่างจากหนังสือทวั่ ไป หนังสือประเภทน้ีจะให้ความรู้ คติสอนใจ และสนองความตอ้ งการอยากรูอ้ ยากเหน็ ของเดก็ เชน่ หนังสอื ภาพ หนังสอื นิทานอ่านประกอบภาพ เป็นตน้ 1.2 สิ่งพิมพ์ต่อเน่ือง (Serials or Periodicals) เป็นสิ่งพิมพ์ท่ีจัดทาข้ึนเพ่ือ บนั ทกึ และเผยแพรค่ วามรู้ ขอ้ มูล โดยมกี าหนดออกตอ่ เน่อื งกนั ตามกาหนดเวลา มชี อ่ื ท่แี น่นอน และมกี าหนดออกเป็นระยะ ๆ เสนอข่าว ความเคล่อื นไหว เหตกุ ารณ์หรอื เร่อื งราวทน่ี ่าสนใจใน รูปของบทความหรอื เรอ่ื งราว แบ่งเป็นประเภทตา่ ง ๆ ดงั น้ี 1.2.1 วารสารและนิตยสาร (Journals and Magazines) เป็นสง่ิ พมิ พ์ทใ่ี ห้ ข้อมูลเน้ือหาท่ีทันสมัยทันเหตุการณ์ จดั พิมพ์อย่างต่อเน่ือง มีกาหนดออกท่ีแน่นอนเป็น วาระต่าง ๆ เช่น รายสปั ดาห์ รายปักษ์ รายเดือน ราย 2 เดือน หรือราย 3 เดือน เป็นต้น วารสารแต่ละฉบับประกอบด้วยบทความ ข้อเขยี นทางวชิ าการ จดหมายข่าว เกรด็ ความรู้ มเี น้อื หาหลากหลายและผเู้ ขยี นหลายคน โดยปกตสิ งิ่ พมิ พท์ ใ่ี ชช้ อ่ื ว่าวารสารจะมเี น้อื หาเนน้ หนกั ทางดา้ นวชิ าการและสาระความรูต้ ่าง ๆ จะมลี กั ษณะรูปเล่มภายนอกทุกฉบบั เหมอื นกนั เพ่อื ช่วยใหผ้ อู้ า่ นสงั เกตและจดจาวารสารนนั้ ได้ สว่ นนิตยสารจะมุ่งเสนอเรอ่ื งราวเบด็ เตลด็ มีเน้อื หา ทางด้านบนั เทงิ และสารคดเี บาสมอง เช่น ขวญั เรอื น คู่สรา้ งคู่สม แฟชนั่ รวี วิ หญิงไทย เป็นต้น หอ้ งสมดุ จดั เกบ็ วารสารแยกวารสารภาษาไทยและภาษาตา่ งประเทศออกจากกนั โดยเรยี งลาดบั อกั ษรของช่อื วารสาร ภาพท่ี 2.7 ตวั อย่างวารสารและนิตยสารของหอ้ งสมดุ วทิ ยาลยั เทคนคิ ลพบรุ ี 1.2.2 หนังสือพิมพ์ (Newspapers) คือ สิ่งพิมพ์ท่ีมีเน้ือหามุ่งเน้นเสนอ ขา่ วสาร ความเคล่อื นไหวของเหตุการณ์ต่าง ๆ ท่เี กดิ ขน้ึ ในปัจจุบนั ซ่ึงเป็นภาพสะท้อนสงั คม ความเป็นอยู่ของผูค้ นได้เป็นอย่างดี หนังสอื พมิ พ์จดั เป็นสงิ่ พิมพ์ต่อเน่ือง เน่ืองจากมกี าหนด ออกเป็นวาระแน่นอน โดยทัว่ ไปจะกาหนดออกเป็ นรายวัน ราย 3 วนั และรายสัปดาห์ มลี กั ษณะเฉพาะคอื ไม่มกี ารเยบ็ เล่มเหมอื นหนังสอื และวารสาร หนังสอื พมิ พ์เป็นสิง่ พมิ พ์ท่มี ี ความสาคญั มีบทบาทและมอี ิทธพิ ลต่อชีวิตประจาวนั ของประชาชนมาก นาเสนอข่าวสาร

36 ในทอ้ งถ่นิ ให้ความรู้ท่ที นั สมยั บทความ บทวจิ ารณ์ ตลอดจนสาระความรู้ เร่อื งราวท่นี ่าสนใจ ทงั้ ในด้านการเมอื ง เศรษฐกิจสงั คม ธุรกิจ การศึกษา อาชพี กฬี า และบนั เทงิ หนังสอื พิมพ์ท่ี ใหบ้ รกิ ารในหอ้ งสมดุ มที งั้ ภาษาไทยและภาษาต่างประเทศ ภาพท่ี 2.8 ตวั อย่างหนงั สอื พมิ พข์ องหอ้ งสมดุ วทิ ยาลยั เทคนิคลพบรุ ี 1.3 กฤตภาค (Clippings) คือ สิง่ พิมพ์ท่ีได้จากการตัดข่าว บทความจาก หนังสอื พมิ พ์หรอื วารสารแลว้ นามาผนึกบนแผ่นกระดาษ พร้อมทงั้ ระบุแหล่งท่มี าของข่าวหรอื บทความนัน้ เน้ือหาของกฤตภาคครอบคลุมเหตุการณ์ปัจจุบันท่ีเก่ียวข้องกับการเมือง การปกครอง เศรษฐกจิ สงั คม บคุ คล วทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี การศกึ ษา เป็นตน้ หอ้ งสมุด จดั เก็บกฤตภาคโดยใส่แฟ้มแขวนเรยี งไวใ้ นตูจ้ ุลสาร ตามลาดบั อกั ษรของหวั เร่อื ง เพ่อื ใช้เป็น ประโยชน์ในการเรยี นการสอน หรอื การศกึ ษาคน้ ควา้ เพมิ่ เตมิ ภาพท่ี 2.9 ตวั อย่างกฤตภาคของหอ้ งสมดุ วทิ ยาลยั เทคนิคลพบรุ ี 1.4 จุลสาร (Pamphlets) เป็ นสิ่งพิมพ์ขนาดเล็กท่ีให้ความรู้เฉพาะเร่ือง มคี วามหนาประมาณ 60 หน้า จดั ทาโดยภาครฐั หรอื เอกชน เพ่อื เผยแพร่หรอื ประชาสมั พนั ธ์ ให้แก่บุคคลทวั่ ไปในเร่อื งต่างๆ โดยทวั่ ไปพิมพ์แจกเป็นอภินันทนาการ เน้ือหาของจุลสาร แตกตา่ งกนั ไป เชน่ อาจเป็นบทความทางวชิ าการสนุ ทรพจน์ของบุคคลสาคญั ระเบยี บขอ้ บงั คบั

37 ของสมาคม คาแนะนาและประกาศของหน่วยราชการ หรอื อาจเป็นเรอ่ื งทพ่ี มิ พ์เน่ือง ในพธิ กี าร หรือโอกาสสาคัญ เน้ือเร่อื งส่วนใหญ่ในจุลสารจะเป็นท่ีสนใจในช่วงระยะเวลาหน่ึงเท่านั้น แต่มปี ระโยชน์มากเพราะเป็นเร่อื งใหม่ ๆ ทย่ี งั ไม่มกี ารจดั พมิ พเ์ ป็นหนังสอื เล่ม รายละเอียดใน จลุ สารบางเลม่ ไม่อาจหาไดจ้ ากสงิ่ พมิ พล์ กั ษณะอ่นื การจดั เกบ็ จลุ สารทาไดห้ ลายวธิ ี เช่น เกบ็ ใส่ แฟ้มเรยี งตามลาดบั อกั ษรของหวั เรอ่ื ง ในตจู้ ลุ สารเกบ็ ใสก่ ล่องโดยมหี วั เรอ่ื งกากบั ไว้ เป็นตน้ ภาพท่ี 2.10 ตวั อย่างจุลสารของหอ้ งสมดุ วทิ ยาลยั เทคนิคลพบุรี 2. วัสดุไม่ตีพิ มพ์ (Non printed materials) หมายถึง วัสดุท่ีใช้บันทึกความรู้ ข่าวสาร สารสนเทศในรูปแบบอ่ืน ๆ ท่นี อกเหนือไปจากสง่ิ พมิ พ์ หรอื หนังสอื บางครงั้ ตอ้ งใช้ เครอ่ื งมอื หรอื อปุ กรณ์ชนิดต่าง ๆ ช่วยในการเรยี กขอ้ มูลทบ่ี นั ทกึ ไว้ในส่อื นนั้ ๆ หรอื ต้องใชก้ บั อุปกรณ์พเิ ศษ เพ่อื สามารถฟังและหรอื มองเหน็ ภาพได้ วสั ดไุ ม่ตพี มิ พเ์ ป็นทรพั ยากรสารสนเทศ สาคญั เช่นเดยี วกบั วสั ดุตีพมิ พ์ และสามารถนาไปใชป้ ระโยชน์ได้หลายทาง เชน่ ใชค้ น้ คว้าหรอื ตอบคาถามเฉพาะเร่อื ง เป็นแหล่งการเรยี นรู้ในเน้อื หาวชิ าต่าง ๆ เป็นแหล่งใหค้ วามบนั เทงิ และ การพกั ผ่อนหยอ่ นใจ เป็นตน้ วัสดุไม่ตีพิมพ์แบ่งออกเป็นประเภทต่าง ๆ ดังน้ี คือ โสตวัสดุ ทัศนวัสดุ โสตทศั นวสั ดุ วสั ดุยอ่ ส่วน สอ่ื อเิ ลก็ ทรอนกิ ส์ มรี ายละเอยี ดดงั น้ี 2.1 โสตวสั ดุ (Audio materials) เป็นวสั ดุสารสนเทศท่ใี ช้เสยี งเป็นส่อื ในการ ถ่ายทอดสารสนเทศ ไดแ้ ก่ 2.1.1 เทปบนั ทกึ เสยี ง (Phenotypes) เป็นวสั ดุเป็นเสน้ แถบบาง ๆ ทาจาก พลาสตกิ ประเภทอาชเี ตท หรอื โพลเี อสเตอร์ ผวิ ดา้ นหน้ามลี กั ษณะมนั เรยี กว่า ดา้ นฐาน ส่วนอีก ด้านหน่ึงมลี กั ษณะดา้ นฉาบด้วยผงเหลก็ ออกไซด์หรอื โครเมยี มไดออกไซด์ ด้านน้ีใช้สาหรบั บนั ทกึ ขอ้ มูลต่าง ๆ มี 3 แบบ คอื แบบมว้ น แบบตลบั และแบบกล่อง ข้อมูลท่บี นั ทกึ ในแถบ บนั ทกึ เสยี ง อาจเป็นบทเพลง ปาฐกถา สนุ ทรพจน์ การอ่านทานองเสนาะ คาบรรยายรายวชิ า ต่าง ๆ เป็นตน้

38 2.1.2 แผ่นซีดี (Compact discs) เป็นวัสดุท่ีทาด้วยแผ่นพลาสติกกลม ผลิตจากสารโพลคี าร์บอเนต เคลือบด้วยโลหะอะลูมิเนียมและแลคเกอร์ บันทึกข้อมูลด้วย รหสั ดจิ ทิ ลั และอา่ นขอ้ มูลดว้ ยแสงเลเซอร์ คุณภาพของเสยี งจะชดั เจนมากกวา่ เทปบนั ทกึ เสยี ง ภาพท่ี 2.11 ตวั อย่างแผ่นซดี ี เป็นแผ่นบนั ทกึ เสยี งทใ่ี ชเ้ กบ็ ขอ้ มูลไดม้ าก 2.2 ทัศนวัสดุ (Visual materials) เป็นวัสดุสารสนเทศท่ีผู้ใช้สามารถรบั รู้ สารสนเทศไดท้ างประสาทตาซง่ึ อาจดูไดด้ ว้ ยตาเปลา่ หรอื เคร่อื งอ่านขอ้ มลู ไดแ้ ก่ 2.2.1 รูปภาพ (Pictures, Photographs) เป็นวสั ดุทบึ แสงท่แี สดงความรู้ เร่อื งราว หรอื เหตุการณ์ต่าง ๆ ได้แก่ ภาพวาด ภาพเขยี น ภาพพมิ พ์ ภาพถ่าย ทาให้มคี วาม เขา้ ใจในเรอ่ื งนนั้ ๆ ไดด้ ขี น้ึ 2.2.2 แผนทแ่ี ละลูกโลก (Maps and Globes) เป็นวสั ดุสารสนเทศทแ่ี สดง พน้ื ผวิ โลกในดา้ นต่าง ๆ เช่น ลกั ษณะภูมิประเทศ ท่ตี งั้ ของสถานท่ตี ่าง ๆ อาณาเขต เสน้ ทาง คมนาคม เป็นตน้ โดยมกี ารย่อส่วนสง่ิ ตา่ ง ๆ ตามอตั ราส่วนทเ่ี หมาะสม ภาพท่ี 2.12 ตวั อย่างแผนทแ่ี ละลกู โลก ทม่ี า : http://www.wowgadget.tv/2008/10/blog-post_29.html

39 2.2.3 ภาพเล่อื นและภาพนิ่ง (Filmstrips and Slides) เป็นภาพโปร่งแสง ท่ถี ่ายบนฟิล์มขนาด 35 มม. มที งั้ สีและขาวดาต่างกันท่ภี าพนิ่งจะตัดออกทีละภาพ ในขณะ ทภ่ี าพเล่อื นจะเป็นภาพตอ่ เน่อื งกนั ทงั้ มว้ น 2.2.4 แผนภมู ิ (Charts) เป็นวสั ดุสารสนเทศทเ่ี สนอขอ้ มูลในลกั ษณะของ ภาพลายเสน้ ตวั เลขสญั ลกั ษณ์ และตวั หนังสอื ทแ่ี สดงความสมั พนั ธ์ ความเกยี่ วโยง ตลอดจน ววิ ฒั นาการของสงิ่ ต่าง ๆ มหี ลายประเภท เชน่ แผนภมู แิ บบตาราง แผนภมู อิ ธบิ าย ภาพ แผนภมู ิ การบรหิ ารงานขององคก์ าร เป็นตน้ 2.2.5 ภาพแผ่นใส (Transparencies) เป็นวสั ดุสารสนเทศท่ีจดั ทาลงบน แผ่นพลาสติก หรอื อาซีเตทท่โี ปร่งแสง ใชเ้ ขยี นขอ้ ความและวาดภาพท่ตี ้องการหรอื ถ่ายด้วย เครอ่ื งถา่ ยเอกสาร ใชก้ บั เคร่อื งฉายขา้ มศรี ษะ (Overhead Projectors) 2.2.6 หนุ่ จาลอง (Models) เป็นวสั ดุสามมติ ทิ ท่ี าขน้ึ เพ่อื เป็นตวั แทนของ ของจรงิ ซง่ึ อาจมขี นาดเท่าของจรงิ ย่อให้มขี นาดเล็กกว่าของจรงิ หรอื ขยายใหญ่กว่าของจรงิ เพ่ือสะดวกในการศึกษาส่ิงต่าง ๆ เช่น หุ่นจาลองบุคคลสาคัญ ศิลาจารึก โบราณสถาน โบราณวตั ถุ เป็นตน้ ภาพท่ี 2.13 ตวั อย่างศลิ าจารกึ ของหอ้ งสมดุ วทิ ยาลยั เทคนคิ ลพบุรี 2.2.7 ของจริงและของตัวอย่าง (Reals and Specimens) ของจริง หมายถึง สงิ่ ของท่คี งสภาพแท้จรงิ ตามธรรมชาตขิ องสิ่งนัน้ ๆ เช่น เหรยี ญ แสตมป์ ธนบัตร ส่วนของตวั อยา่ ง หมายถงึ ของจรงิ ทน่ี ามาแสดงเพยี งบางส่วน เชน่ หนิ แมลง แรธ่ าตุ เป็นตน้ 2.3 โสตทัศนวัสดุ (Audio-visual materials) เป็ นวัสดุสารสนเทศท่ีสามารถ รบั รูส้ ารสนเทศ ทงั้ จากการดูและการฟังในขณะเดยี วกนั ช่วยใหส้ ามารถเขา้ ใจเร่อื งราวนัน้ ไดด้ ี ยงิ่ ขน้ึ ไดแ้ ก่ 2.3.1 ภาพยนตร์ (Motion Pictures of Films) เป็ นชุดภาพท่ีถ่ายทา ต่อเน่ืองลงบนฟิล์มม้วนยาวด้วยความเรว็ สูง นามาฉายต่อเน่ืองด้วยเคร่อื งฉายภาพยนตร์

40 จะปรากฏเป็นภาพเคล่อื นไหวตามธรรมชาติ ฟิล์มภาพยนตร์มที งั้ สแี ละขาวดา มลี กั ษณะเป็นมว้ น มหี ลายชนิด คอื 8 ม.ม. 16 ม.ม. 35 ม.ม. เช่น ภาพยนตร์เพ่อื การศกึ ษา ภาพยน ตรบ์ นั เทิง ภาพยนตรข์ า่ ว เป็นตน้ ภาพท่ี 2.14 ตวั อย่างเคร่อื งฉายภาพยนตร์ ทม่ี า : http://www.oknation.net/blog/aumboon/page2 2.3.2 วีดีทัศน์และแผ่นวีดีทัศน์ (Videotapes and Videodiscs) วีดีทัศน์ เป็นการบนั ทกึ ภาพด้วยเส้นเทปแต่มขี นาดใหญ่กว่าเทปบนั ทกึ เสยี ง ทาจากพลาสติกประเภท เซลลูโลสไตรอาซีเตท โพลเี อสเตอร์ หรอื โพลไี วนิล ฉาบด้วยสารแม่เหลก็ เพ่อื บนั ทกึ สญั ญาณ ภาพและเสียง สามารถเล่นได้จากเคร่ืองเล่นวีดีทัศน์โดยเปิ ดชมภาพ และเสียงผ่าน เคร่อื งโทรทศั น์มี 3 แบบ คอื แบบมว้ นเปิด แบบกลอ่ ง และแบบตลบั ส่วนแผน่ วดี ีทศั น์ เป็นแผ่น พลาสติกกลมมรี หู มุนตรงกลาง สามารถบนั ทกึ ภาพเคล่อื นไหว ภาพนิ่ง สไลด์ เสยี ง และขอ้ มูล ดจิ ทิ ลั บนแผน่ เดยี วกนั หรอื บนั ทกึ สญั ญาณประเภทใดประเภทหนง่ึ มสี มรรถนะสงู เกบ็ ขอ้ มูลได้ มากมายหลายประเภท และมปี ระสทิ ธภิ าพในการนาขอ้ มูลทบ่ี นั ทกึ ไว้ให้ใชก้ บั คอมพวิ เตอร์ได้ มี 2 ระบบคอื ระบบคาปาซติ ฟี และระบบเลเซอร์ 2.3.3 แผ่ น วีดี ทัศ น์ ระบ บ ดิจิทัล (Digital Video Disc : DVD) เป็ น ทรพั ยากรสารสนเทศทพ่ี ฒั นามาจากแผ่นซดี ี มขี นาดและลกั ษณะทวั่ ไปเหมอื นแผ่นซีดี แตบ่ รรจุ ข้อมูลได้มากกว่าแผ่นซีดีรอม 25 เท่า มีทงั้ แผ่นท่ีบันทึกข้อมูลด้านเดียวและบันทึกข้อมูล สองด้าน บันทึกสญั ญาณภาพและเสยี งท่ลี ะเอียดและซับซ้อน โดยใช้แสงเลเซอร์ ผู้ใช้ท่ีไม่ สามารถบนั ทกึ หรอื ลบสญั ญาณภาพและเสยี งเองได้ 2.3.4 บลูเรย์ดิสค์ (Blue-ray Disc : BD) คือ เทคโนโลยีเก็บข้อมูลท่ี ออกแบบมาเพ่อื ให้สามารถตอบสนองความต้องการในการเกบ็ ขอ้ มูลท่มี ีปรมิ าณความจุสูงถึง 50 GB (กิกะไบต์) และรองรบั ความตอ้ งการชมภาพยนตรค์ วามละเอียดสงู (High Definition) และมีHard-Coating Technology ซ่ึงมีผลทาให้สามารถป้องกันความเสียหายจากการขูดขีด

41 อีกทงั้ ยังทนต่อรอยน้ิวมือด้วย แผ่นบลูเรย์มขี นาดและรูปร่างเหมือนแผ่นซีดี และแผ่นดวี ีดี ทาการอ่านเขียนข้อมูลของแผ่นด้วยลาแสงเลเซอร์สนี ้าเงนิ ในการอ่านขอ้ มูลแทนท่จี ะใช้แสง สแี ดงเหมอื นกบั แผ่นซดี หี รอื แผน่ ดวี ดี ี 2.4 วสั ดุย่อส่วน (Microforms) เป็นวสั ดุสารสนเทศท่ีได้จากการถ่ายภาพ สง่ิ พมิ พ์ต้นฉบบั ลงบนวสั ดุโปร่งแสง หรอื ทบึ แสง โดยย่อส่วนให้มขี นาดเลก็ จนไม่สามารถอ่าน ได้ดว้ ยตาเปล่า ต้องอ่านด้วยเคร่อื งอ่านวสั ดุย่อส่วน ท่มี อี ตั ราการย่อและขยายขนาดเดยี วกนั วสั ดุย่อสว่ นมหี ลายประเภทเชน่ ไมโครฟิลม์ (Microfilms) ไมโครฟิช (Microfiches) ไมโครการ์ด (Micro card) เป็นตน้ 2.5 วสั ดุอิเล็กทรอนิ กส์ (Electronic materials) เป็นวัสดุท่ีเก็บสารสนเทศ ในรูปของสญั ญาณอเิ ล็กทรอนิกส์ สามารถจดั เก็บขอ้ มูลได้ในปรมิ าณสูงและเป็นส่อื ผสมตอ้ งมี เครอ่ื งแปลงสญั ญาณอเิ ลก็ ทรอนิกสเ์ ป็นสญั ญาณภาพและเสยี ง วสั ดุประเภทน้ไี ดแ้ ก่ 2.5.1 ซีดีรอม (Compact Disc Read Only Memory : CD-ROM) เป็ น แผน่ ดสิ ก์หน้าเดยี ว ขนาดเสน้ ผ่าศูนยก์ ลาง 4.72 น้วิ หรอื 1.2 ซม. ทาดว้ ยอลูมเิ นยี ม มลี กั ษณะ พเิ ศษคอื สามารถอ่านขอ้ มลู ไดอ้ ยา่ งเดยี ว ไม่สามารถบนั ทกึ หรอื แก้ไขขอ้ มลู ทม่ี อี ยเู่ ดมิ ได้ ภาพท่ี 2.15 ตวั อย่างแผน่ ซดี รี อม เป็นแผ่นบนั ทกึ ขอ้ มูลในรปู ดจิ ติ อล ทม่ี า : http://nmk.ac.th/web_maliwan/pag...ing3.htm 2.5.2 หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ (Electronic Book) เป็นการบันทึกข้อมูล หนังสอื ในรปู ส่อื อเิ ลก็ ทรอนกิ ส์ และสบื คน้ ขอ้ มูลจากคอมพวิ เตอร์ 2.5.3 วารสารอิเล็กทรอนิกส์ (Electronic Journal) เป็นการบนั ทกึ ขอ้ มูล วารสารในรปู สอ่ื อเิ ลก็ ทรอนิกส์ และสบื คน้ ขอ้ มลู จากคอมพวิ เตอร์ 2.5.4 หนังสือพิมพ์อิเล็กทรอนิกส์ (Electronic Newspaper) เป็นการ บนั ทกึ ขอ้ มลู หนงั สอื พมิ พใ์ นรูปส่อื อเิ ลก็ ทรอนิกส์ และสบื คน้ ขอ้ มูลจากคอมพวิ เตอร์

42 2.5.5 ฐานขอ้ มูล (Databases) เป็นแหล่งรวบรวมสารสนเทศชนิดต่างๆ มวี ธิ กี ารจดั เกบ็ และสบื คน้ อย่างเป็นระบบดว้ ยคอมพวิ เตอร์ เชน่ ฐานขอ้ มลู ทรพั ยากรสารสนเทศ ของหอ้ งสมุด ฐานขอ้ มูลวทิ ยานิพนธไ์ ทย เป็นตน้ ข้อดีและข้อจากดั ของทรพั ยากรสารสนเทศแต่ละประเภท ทรพั ยากรสารสนเทศทม่ี บี นั ทกึ ความรูท้ งั้ ในรูปแบบวสั ดุตพี มิ พ์ และวสั ดุไม่ตพี มิ พ์ ตา่ งมที งั้ ขอ้ ดแี ละขอ้ จากดั ในการใชง้ านทแ่ี ตกต่างกนั สรปุ ไดพ้ อสงั เขป ดงั น้ี ประเภทของ ขอ้ ดี ขอ้ จากดั ทรพั ยากรสารสนเทศ วสั ดตุ ีพิมพ์ ไดแ้ ก่ สง่ิ พมิ พต์ า่ ง ๆ เช่น - เป็นสอ่ื การเรยี นรทู้ ด่ี ที ส่ี ดุ - ถา้ จะใหไ้ ดส้ ง่ิ พมิ พท์ ค่ี ุณภาพดี หนงั สอื ตาราเรยี น วธิ หี นงึ่ เป็นทน่ี ยิ มอยา่ ง ตอ้ งใชต้ น้ ทุนในการผลติ สงู คมู่ อื วารสาร เป็นตน้ แพร่หลาย - บางครงั้ ตอ้ งพมิ พใ์ หม่เพ่อื - สามารถเลอื กอ่านไดต้ าม ปรบั ปรงุ ขอ้ มลู ทล่ี า้ สมยั ความสนใจและความสามารถ แต่ละบคุ คล - ผทู้ ไ่ี มร่ หู้ นังสอื ไมส่ ามารถอา่ น หรอื ทบทวนใหเ้ ขา้ ใจได้ - เหมาะสาหรบั การอา้ งองิ ทาง วชิ าการ - ทาสาเนาจานวนมากไดง้ า่ ย วสั ดไุ มต่ ีพิมพ์ ไดแ้ ก่ 1) โสตวสั ดุ เชน่ - ใชเ้ ป็นส่อื การเรยี นรูไ้ ดโ้ ดย - การบนั ทกึ เสยี งทค่ี ณุ ภาพดี - เทปบนั ทกึ เสยี ง ไม่จากดั จานวนผเู้ รยี น จาเป็นตอ้ งใชห้ อ้ งและอปุ กรณ์ - เหมาะสาหรบั การเรยี นรดู้ ว้ ย ทด่ี มี คี ุณภาพสงู ตนเองหรอื กบั กลมุ่ ยอ่ ย - ตอ้ งใชค้ วามชานาญในการตดั ตอ่ - การเปิด ปิด เดนิ หนา้ ยอ้ นกลบั ขอ้ มูลทบ่ี นั ทกึ ในเทปบนั ทกึ เสยี ง สามารถทาไดส้ ะดวก - ตน้ ทุนการผลติ ต่า

43 ประเภทของ ข้อดี ข้อจากดั ทรพั ยากรสารสนเทศ - อุปกรณ์ราคาถูกและสามารถ - ตอ้ งใชค้ วามระมดั ระวงั ในการ ใชก้ บั แบตเตอรไ่ี ด้ เกบ็ รกั ษาในสถานทแ่ี ละอุณหภมู ิ - ใชไ้ ดห้ ลายสภาวการณ์ ไดแ้ ก่ ทเ่ี หมาะสม ใชป้ ระกอบสไลด์ ใชบ้ นั ทกึ เสยี ง - มอี ายุการใชง้ านเพยี ง 5-10 ปี ทไ่ี มส่ ามารถฟังไดท้ วั่ ถงึ เชน่ - ไมเ่ ป็นทน่ี ิยมในปัจจุบนั เพราะ ฟังการเตน้ ของหวั ใจ เป็นตน้ ถกู แทนทด่ี ว้ ยวสั ดอุ ่นื ๆ - แผ่นซดี ี - บนั ทกึ เสยี งประเภทต่างๆ ใน - ไมส่ ามารถบนั ทกึ ซ้าได้ (CD : compact disc) ระบบดจิ ทิ ลั ทใ่ี หค้ วามคมชดั มาก - เครอ่ื งเล่นมรี าคาสงู กวา่ เครอ่ื ง - เรยี กคน้ ขอ้ มูลเสยี งไดร้ วดเรว็ เล่นเทปเสยี ง - มคี วามทนทานใชง้ านไดน้ าน - ตอ้ งเกบ็ ในสถานทแ่ี ละอณุ หภมู ิ - ขนาดเลก็ กะทดั รดั เหมาะแก่ ทเ่ี หมาะสม การพกพา - จดั เกบ็ และดแู ลรกั ษางา่ ย 2) ทศั นวสั ดุ เชน่ - ภาพถา่ ย ภาพวาด - ชว่ ยในการชใ้ี หเ้ หน็ ความสมั พนั ธ์ - เหมาะสาหรบั การเรยี นในกลุ่มยอ่ ย - แผนภูมิ แผนภาพ ระหวา่ งเน้อื หา - งานกราฟิกทม่ี คี ณุ ภาพดี - กราฟ สถติ ิ - ชว่ ยแสดงลาดบั ขนั้ ตอนของ จาเป็นตอ้ งใชช้ า่ งเทคนคิ ทม่ี ี เน้อื หา ความชานาญในการผลติ - สามารถจดั หาไดง้ า่ ยจาก - การใชภ้ าพบางประเภท เชน่ สง่ิ พมิ พต์ ่างๆ ภาพตดั สว่ น หรอื ภาพการต์ นู - ผลติ ไดง้ ่ายและสามารถผลติ ได้ อาจไมช่ ว่ ยใหก้ ลุ่มเป้าหมายเกดิ จานวนมาก ความเขา้ ใจดขี น้ึ เพราะไมส่ ามารถ - เกบ็ รกั ษาไดง้ ่ายดว้ ยวธิ ผี นกึ ภาพ สมั พนั ธก์ บั ของจรงิ ได้ - หุน่ จาลอง - อย่ใู นลกั ษณะ 3 มติ ิ - ตอ้ งอาศยั ความชานาญในการผลติ - สามารถจบั ตอ้ งพจิ ารณา - เหมาะสาหรบั การนาเสนอเฉพาะ รายละเอยี ดได้ กลุม่ ยอ่ ย

44 ประเภทของ ขอ้ ดี ข้อจากดั ทรพั ยากรสารสนเทศ - เหมาะในการนาเสนอทไ่ี ม่ - ถา้ ทาไดไ้ ม่เหมอื นของจรงิ สามารถมองเหน็ ไดด้ ว้ ยตาเปล่า บางครงั้ อาจทาใหเ้ กดิ ความ (เช่น ลกั ษณะของอวยั วะ เขา้ ใจผดิ ได้ ภายในรา่ งกาย) - ไม่สามารถจาลองวสั ดุบางประเภท - สามารถใชแ้ สดงหนา้ ทแ่ี ละ ได้ ลกั ษณะส่วนประกอบ - มคี ่าใชจ้ า่ ยในการผลติ สงู ได้ - ช่วยในการเรยี นรแู้ ละการปฏบิ ตั ิ ทกั ษะชนิดตา่ งๆ - หุ่นบางอยา่ งสามารถผลติ ได้ ดว้ ยวสั ดทุ อ้ งถน่ิ ทห่ี าไดง้ า่ ย - ของจรงิ และ - แสดงภาพไดต้ ามความเป็นจรงิ - ของจรงิ บางชนดิ มขี นาดใหญ่ ของตวั อยา่ ง - สมั ผสั ไดด้ ว้ ยประสาทสมั ผสั น้าหนกั มาก 3) โสตทศั นวสั ดุ เช่น - วดี ที ศั น์และ ทงั้ หา้ - ไมส่ ะดวกในการเคล่อื นยา้ ย แผน่ วดี ที ศั น์ - สามารถจบั ตอ้ งและพจิ ารณา - อาจมปี ัญหาในการจดั เกบ็ และ รายละเอยี ดได้ บารุงรกั ษา - บางชนิดมคี า่ มากเสย่ี งตอ่ การ ถูกโจรกรรม - สามารถใชไ้ ดก้ บั ผเู้ รยี นกลมุ่ - ตน้ ทนุ อปุ กรณ์ และการผลติ ทม่ี ี เลก็ และกลมุ่ ใหญ่ คุณภาพดมี รี าคาสงู - สามารถเล่นซา้ เมอ่ื ผเู้ รยี น - ตอ้ งใชช้ า่ งเทคนคิ ทม่ี คี วามชานาญ ไมเ่ ขา้ ใจหรอื ตอ้ งการทบทวน ในการผลติ และจดั รายการ - แสดงการเคลอ่ื นไหวของ - ตวั อกั ษรทป่ี รากฏบนจอโทรทศั น์ ภาพประกอบเสยี งทใ่ี ห้ มขี นาดเลก็ อ่านยาก ความรสู้ กึ ใกลเ้ คยี งเหตุการณ์ - แถบเทปเส่อื มสภาพไดง้ ่าย จรงิ ไมค่ งทนถาวร

45 ประเภทของ ข้อดี ข้อจากดั ทรพั ยากรสารสนเทศ - แผ่นวซี ดี ี - คุณภาพของภาพบนแผ่นวซี ดี ี - ผใู้ ชอ้ าจไมส่ ะดวกในการบนั ทกึ (VCD : video- compact disc) ใหค้ วามคมชดั มากกวา่ แถบ รายการลงแผน่ ไดเ้ องเหมอื นการ วดี ที ศั น์ ใชแ้ ถบวดี ที ศั น์ - สามารถจขุ อ้ มูลทงั้ ภาพ เสยี ง - แผ่นมาตรฐานสงู ไม่สามารถใช้ และภาพเคลอ่ื นไหวได้ เครอ่ื งเล่นมาตรฐานต่ากว่าได้ - สามารถใชก้ บั เครอ่ื งเล่นและ เคร่อื งคอมพวิ เตอรไ์ ด้ - เครอ่ื งเล่นแผน่ วซี ดี สี ามารถ เล่นแผน่ ซดี ไี ดด้ ว้ ย - ทาความสะอาดไดง้ า่ ยหาก เกดิ ความสกปรกบนแผน่ - แผน่ ดวี ดี ี - แผ่นมคี วามจุตงั้ แต่ 4 - 17 - แผ่นดวี ดี แี มจ้ ะมคี ณุ ภาพดี (DVD : digital video disc) กกิ ะไบต์ ทาใหส้ ามารถบนั ทกึ แตม่ รี าคาสงู กวา่ แผ่นวซี ดี แี ละ ภาพยนตรไ์ ดท้ งั้ เร่อื งโดยไม่ วดี ที ศั น์ ตอ้ งเสยี เวลาเปลย่ี นแผน่ ใหม่ - การบนั ทกึ ภาพยนตรล์ งแผน่ ตอ้ ง - คณุ ภาพของภาพบนแผ่นดวี ดี ี ใชอ้ ุปกรณร์ าคาสงู ทาใหแ้ ผน่ ใหค้ วามคมชดั มากกว่าวซี ดี ี ดวี ดี มี รี าคาสงู ดว้ ย และแถบวดี ที ศั น์ - เครอ่ื งเลน่ ดวี ดี บี างรนุ่ ไมส่ ามารถ - ใหเ้ สยี งระบบเซอรร์ าวด์ อ่านแผน่ ทบ่ี นั ทกึ ขอ้ มูลดว้ ย ชว่ ยใหก้ ารชมภาพยนตรม์ ี คอมพวิ เตอรไ์ ด้ ความสนุกสนานมากยงิ่ ขน้ึ - ความนิยมในการใชแ้ ผน่ วซี ดี ยี งั มี - สามารถเลอื กชมตอนใดของ มากกว่าแผน่ ดวี ดี เี พราะราคาถกู ภาพยนตรโ์ ดยไมต่ อ้ งเรยี ง กว่า ตามเน้อื เร่อื ง - เลอื กเสยี งไดห้ ลายภาษา - ไมย่ ดื หรอื เสยี หายงา่ ยเหมอื น แถบวดี ที ศั น์

46 ประเภทของ ขอ้ ดี ข้อจากดั ทรพั ยากรสารสนเทศ - สามารถทาความสะอาดไดง้ า่ ย หากเกดิ ความสกปรกบนแผน่ - เคร่อื งเลน่ ดวี ดี สี ามารถเล่นได้ ทงั้ วซี ดี แี ละซดี ี จงึ คมุ้ คา่ และ ประหยดั ค่าใชจ้ า่ ย - แผ่นบลูเรย์ - สามารถบรรจุขอ้ มลู ภาพและ - ราคาคอ่ นขา้ งแพง จงึ ยงั ไมเ่ ป็นท่ี (BD : Blu-ray disc) เสยี งไดม้ ากกวา่ แผน่ ดวี ดี ี นิยมอยา่ งแพรห่ ลาย - มคี วามละเอยี ดของภาพและ - ใชไ้ ดเ้ ฉพาะเครอ่ื งเล่นทส่ี ามารถ เสยี งซง่ึ มคี วามคมชดั สงู เลน่ แผ่นบลูเรยไ์ ดเ้ ทา่ นนั้ - สามารถป้องกนั ความเสยี หาย ทเ่ี กดิ จากรอยขดี ขว่ นของ แผน่ ได้ - ลดความเสย่ี งของการสญู เสยี ขอ้ มลู - มอี ายกุ ารใชง้ านนานกว่าแผน่ ซดี แี ละแผน่ ดวี ดี ี - ลดค่าใชจ้ า่ ยในการเกบ็ รกั ษา 4) วสั ดยุ อ่ สว่ น เชน่ - ประหยดั พน้ื ทใ่ี นการจดั เกบ็ - ตอ้ งใชก้ บั เคร่อื งอา่ นโดยเฉพาะ - ไมโครฟิล์ม - ไมโครฟิช กว่าในรูปของกระดาษมาก และการอา่ นตอ้ งเล่อื นจากหน้า มคี วามคงทนถาวร หากมกี าร ตน้ ไปตามลาดบั ถงึ หนา้ ทต่ี อ้ งการ จดั เกบ็ อยา่ งถูกวธิ ี หากเป็นไมโครฟิลม์ หรอื หากเป็น - สามารถจดั เกบ็ ไดน้ านนับรอ้ ย ชนิดแผ่นหรอื ไมโครฟิช ตอ้ งเรมิ่ ปี จงึ จดั เกบ็ สาเนาตน้ ฉบบั จากหนา้ ทต่ี น้ แถวไลไ่ ปตาม สงิ่ พมิ พ์ ลาดบั แถว จงึ ชา้ ไม่สะดวกใน - สะดวกในการจดั สง่ เพราะมี การอา่ น น้าหนกั เบาและกะทดั รดั

47 ประเภทของ ข้อดี ข้อจากดั ทรพั ยากรสารสนเทศ 5) วสั ดอุ ิเลก็ ทรอนิกส์ เชน่ แผ่นซดี รี อม - สามารถบนั ทกึ ขอ้ มูลได้ - แผน่ ซดี รี อม และแผ่นซดี อี าร์ (CD-Rom : มากกว่า 700 เมกะไบต์ จะไม่สามารถบนั ทกึ ทบั ขอ้ มลู compact disc read - บนั ทกึ ขอ้ มลู ไดท้ งั้ ตวั อกั ษร เดมิ ได้ only Memory) ภาพนง่ิ ภาพเคลอ่ื นไหวและ - ตอ้ งใชเ้ ลน่ ร่วมกบั คอมพวิ เตอร์ เสยี ง - แผน่ ซดี อี าร์ มรี าคาแพง และมี - ไม่สามารถลบขอ้ มลู ทบ่ี นั ทกึ ขอ้ จากดั ทางดา้ นจานวนครงั้ ท่ี ไวแ้ ลว้ ขอ้ มลู จงึ ไม่สญู หาย เขยี นซา้ ได้ - สบื คน้ ขอ้ มูลไดร้ วดเรว็ และ ถูกตอ้ ง - ขนาดเลก็ กะทดั รดั เหมาะแก่ การพกพา - สะดวกต่อการจดั เก็บ ค้นหา และใชง้ าน - หนงั สอื อเิ ลก็ ทรอนกิ ส์ - สบื คน้ ขอ้ มูลจากทวั่ โลกได้ - ขอ้ มูลทไ่ี ดอ้ าจมคี วามผดิ พลาด - วารสารอเิ ลก็ ทรอนกิ ส์ สะดวก รวดเรว็ ไม่มผี ตู้ รวจสอบ - หนังสอื พมิ พ์ - ตดิ ตามขา่ วสารความรไู้ ด้ทนั - ตอ้ งมกี ารศกึ ษาวธิ กี ารใชง้ าน อเิ ลก็ ทรอนกิ ส์ ต่อเหตกุ ารณ์ เพ่อื สบื คน้ ขอ้ มลู ทต่ี อ้ งการ - ฐานขอ้ มลู ออนไลน์ - เป็นเทคโนโลยที ไ่ี ดร้ บั ความ - การใชข้ อ้ มลู จากฐานขอ้ มูล นิยมอยา่ งแพรห่ ลายในปัจจุบนั ออนไลน์มาอา้ งองิ ไม่เป็นท่ี - รบั ส่งรูปแบบ ขอ้ ความ ภาพ ยอมรบั ในทางวชิ าการเทยี บเทา่ สอ่ื ประเภทอน่ื ๆ และเสยี งไดร้ วดเรว็ - ใชใ้ นการเรยี นการสอนได้ หลากหลายรปู แบบ เชน่ การสอนทางไกลผ่านเวบ็ ไซต์ คอมพวิ เตอร์

48 การระวงั รกั ษาทรพั ยากรสารสนเทศ ทรพั ยากรสารสนเทศทุกชนิดเป็นสงิ่ ท่มี คี ุณค่า และเป็นสมบตั ิของส่วนรวมท่ตี อ้ ง ใชร้ ่วมกัน ดงั นัน้ การใช้ทรพั ยากรดงั กล่าวให้เกิดประโยชน์สงู สุดและยาวนาน จงึ จาเป็นต้อง ศกึ ษาวธิ กี ารใช้ การดูแลรกั ษาอย่างถกู ตอ้ ง โดยแบ่งตามประเภทของทรพั ยากร ไดด้ งั น้ี คอื 1. การระวงั รกั ษาสิ่งพิมพ์ เพ่ือให้ส่อื สง่ิ พมิ พ์ ได้แก่ หนังสอื วารสาร จุลสาร ตลอดจนเอกสารตา่ ง ๆ มสี ภาพคงทนถาวร และใชป้ ระโยชน์ไดย้ าวนาน ควรปฏบิ ตั ดิ งั น้ี 1.1 ไม่ควรเปิดหนังสอื กางเกิน 180 องศา ในกรณีทเ่ี ป็นหนังสอื ปกแขง็ ควร เปิดกางเพยี ง 90 องศา โดยให้ปกด้านในดา้ นหนึ่งแนบกบั พ้นื โต๊ะ และจับประคองปกอีกด้าน หนึง่ ไว้ เพ่อื ไมใ่ หส้ นั หนงั สอื แตกหกั 1.2 ไม่ควรพับมุมหนังสือ หรือใช้วัสดุท่ีมีความหนา เช่น ดินสอ ปากกา ยางลบคนั่ หนา้ หนังสอื หรอื วารสาร ควรใชท้ ค่ี นั่ หนงั สอื หรอื กระดาษคนั่ 1.3 ไม่ขดี เขียนเคร่อื งหมาย หรอื ข้อความใด ๆ ลงบนหน้าหนังสอื วารสาร หนังสอื พิมพ์ หรอื สง่ิ พมิ พ์อ่ืนซ่ึงเป็นสมบตั ิส่วนรวม เน่ืองจากจะทาให้สกปรก หรอื ข้อความ ไม่ชดั เจน ควรจดบนั ทกึ ลงในกระดาษ หรอื สมุดจดงาน 1.4 ไม่ฉกี หรอื ตดั ขอ้ ความ หรอื ภาพ จากหนงั สอื วารสาร และสง่ิ พมิ พ์ ควรใช้ วธิ ถี า่ ยสาเนาเอกสาร หรอื คดั ลอก บนั ทกึ ลงกระดาษหรอื สมุดจดงาน 1.5 ระวงั รกั ษา ดูแลหนังสือ วารสาร และสิ่งพิมพ์อ่ืน ๆ ให้พ้นความเสียหาย อนั อาจเกดิ จากความชน้ื น้า ไฟ ความสกปรก หรอื สตั วต์ ่าง ๆ 1.6 ไม่ใช้หนังสอื วารสาร และสงิ่ พิมพ์ เพ่อื วตั ถุประสงค์ท่ไี ม่เหมาะสม เช่น ใชบ้ งั แดด ใชก้ นั ฝน ใชร้ องนงั่ ใชแ้ ทนหมอน เป็นตน้ 2. การระวงั รกั ษาวสั ดไุ ม่ตีพิมพ์ 2.1 ควรอ่านคู่มือการใช้งาน หรือศึกษาวิธกี ารใช้วสั ดุไม่ตีพิมพ์แต่ละประเภท ใหเ้ ขา้ ใจกอ่ นการใช้งานทุกครงั้ เพ่อื ใหส้ ามารถใช้งานไดอ้ ย่างถูกตอ้ ง และถนอมรกั ษาวสั ดุนนั้ ๆ ใหม้ อี ายกุ ารใชง้ านยนื ยาวต่อไป 2.2 ควรใช้วสั ดุทุกประเภทด้วยความระมัดระวงั และปฏิบัติตามคาแนะนา อย่างเคร่งครดั เช่น ไม่จบั ต้องส่วนท่บี นั ทึกข้อมูล เพ่อื ป้องกันการเสียหายของข้อมูล ท่เี ก็บ บนั ทกึ ไว้ 2.3 วสั ดุไม่ตีพมิ พ์จาเป็นตอ้ งจดั เก็บในทท่ี ่มี อี ุณหภูมิ และความช้นื เหมาะสม เมอ่ื ผใู้ ชย้ มื มาใช้ หรอื ยมื ออกจากหอ้ งสมุด จะตอ้ งจดั เกบ็ ใหถ้ กู ตอ้ งเหมาะสมดว้ ย 2.4 ควรชว่ ยดูแลรกั ษาวสั ดุไม่ตพี มิ พ์ใหส้ ะอาดอยูเ่ สมอ ไม่ปล่อยให้ฝ่นุ ละออง ปนเป้ือน เพราะจะทาใหข้ อ้ มลู เสยี หายได้

49 2.5 เม่ือพบวสั ดุไม่ตีพิมพ์ชารุด เสียหาย หรอื บกพร่อง ต้องแจ้งบรรณารกั ษ์ หรอื เจา้ หน้าท่ผี ู้รบั ผดิ ชอบทนั ที เพ่อื ซ่อมแซมหรอื จดั หาทดแทน และป้องกนั ความเสยี หายซึ่ง อาจจะเกดิ กบั อปุ กรณอ์ ่านขอ้ มูลได้ สรปุ ท้ายบท ทรพั ยากรสารสนเทศ คอื วสั ดุสารสนเทศทุกรูปแบบท่มี กี ารบนั ทกึ ไว้โดยใช้ภาษา สญั ลกั ษณ์ ภาพและเสยี ง อาจอยู่ในรูปของส่อื ท่ผี ลติ เป็นหนังสอื หรอื สง่ิ พมิ พ์ และรปู แบบอ่นื ท่ี นอกเหนือไปจากหนังสอื หรือส่ิงพิมพ์ เพ่ือใช้สาหรบั การเผยแพร่และเป็นประโยชน์แก่ผู้ใช้ ค้นคว้าและหาข้อมูล ทรพั ยากรสารสนเทศแบ่งออกเป็น 2 ประเภท คือ วสั ดุตีพิมพ์ ได้แก่ หนังสอื สง่ิ พมิ พ์ต่อเน่ือง จุลสาร กฤตภาค วสั ดุตีพมิ พ์อ่นื ๆ และวสั ดุไม่ตีพมิ พ์ ได้แก่ โสตวสั ดุ ทัศนวัสดุ โสตทัศนวสั ดุ วัสดุย่อส่วน ส่ืออิเล็กทรอนิกส์ เป็นต้น ทรพั ยากรสารสนเทศมี ความสาคญั ต่อการศึกษาทุกระดบั ทงั้ การศกึ ษาในระบบและการศึกษานอกระบบ โดยเฉพาะ การศกึ ษาในระดบั อุดมศกึ ษา ซง่ึ ผเู้ รยี นจาเป็นต้องศกึ ษาคน้ ควา้ ดว้ ยตนเอง ในโลกของยุคขอ้ มูล ขา่ วสารและมกี ารพฒั นาเทคโนโลยสี ารสนเทศขน้ึ อยา่ งมากมาย หอ้ งสมดุ ในสถานศกึ ษาทกุ แห่ง มีหน้าท่ีจดั หา รวบรวม จดั เก็บรวมทงั้ พัฒนาทรพั ยากรสารสนเทศให้มคี วามทนั สมยั และ ให้บรกิ ารแก่ผูใ้ ช้ในการศกึ ษาคน้ คว้าได้อย่างสะดวก รวดเรว็ เม่อื ผู้ใช้เขา้ ใช้บรกิ ารทรพั ยากร สารสนเทศในห้องสมุด ก็ควรใช้ทรัพยากรสารสนเทศเหล่านัน้ อย่างระวังรกั ษาและถนอม ทรพั ยากรสารสนเทศใหอ้ ยูใ่ นสภาพคงทน มอี ายกุ ารใชง้ านทย่ี าวนานทส่ี ดุ

50 กิจกรรมส่งเสริมการเรยี นรู้ กิจกรรมท่ี 1 ให้นักเรียนสารวจทรพั ยากรสารสนเทศในห้องสมุดวิทยาลัยเทคนิคลพบุรี ทัง้ ประเภทวัสดุตีพิมพ์ และวัสดุไม่ตีพิมพ์ ประเภทละ 20 ช่ือเร่ือง ลงใน กระดาษขนาด A4 โดยบอกรายละเอยี ดใหค้ รบถว้ น (10 คะแนน) 1. ประเภทวสั ดุ 2. ช่อื เรอ่ื ง 3. ผแู้ ตง่ 4. ผจู้ ดั ทา/จดั พมิ พ์ 5. เน้อื หาเกยี่ วกบั เรอ่ื งใด กิจกรรมที่ 2 ใหเ้ ลอื กประเภทวสั ดตุ พี มิ พแ์ ละวสั ดุไม่ตพี มิ พท์ ก่ี าหนดให้ดา้ นขวามอื มาเตมิ ใน ชอ่ งว่างดา้ นซา้ ยมอื ใหถ้ ูกตอ้ ง (10 คะแนน) ....................... 1. หนังสอื พมิ พ์ ก. หนังสอื ....................... 2. ไมโครการด์ ข. สง่ิ พมิ พต์ ่อเน่อื ง ....................... 3. แผนท่ี ลูกโลก ค. โสตวสั ดุ ....................... 4. วารสาร นติ ยสาร ง. ทศั นวสั ดุ ....................... 5. ภาพยนตร์ จ. โสตทศั นวสั ดุ ....................... 6. ศลิ าจารกึ ฉ. วสั ดยุ ่อส่วน ....................... 7. ซดี รี อม ช. วสั ดอุ เิ ลก็ ทรอนิกส์ ....................... 8. ฐานขอ้ มลู ....................... 9. รปู ภาพ ......................10. หนงั สอื อา้ งองิ ......................11. เทปบนั ทกึ เสยี ง, แผน่ ซดี ี

51 แบบประเมินก่อนและหลงั การเรียนรู้ จงเลอื กคาตอบท่ีถกู ต้องท่ีสุดเพียงคาตอบเดียว 1. การบนั ทกึ ขอ้ มูล ความรู้ ขา่ วสาร ลงในสอ่ื รปู แบบต่าง ๆ เรยี กว่าอะไร ก. วสั ดตุ พี มิ พ์ ข. วสั ดไุ มต่ พี มิ พ์ ค. วสั ดุสารสนเทศ ง. วสั ดุอเิ ลก็ ทรอนกิ ส์ 2. ประโยชน์ของสารสนเทศในขอ้ ใดทช่ี ่วยใหม้ นุษยม์ คี วามเจรญิ รุ่งเรอื งมากขน้ึ ก. ชว่ ยแกป้ ัญหาในชวี ติ ประจาวนั ไดอ้ ยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพ ข. ก่อใหเ้ กดิ แรงบนั ดาลใจในการคดิ รเิ รมิ่ สรา้ งสรรค์ ค. ชว่ ยสบื ทอดอารยธรรมจากรุน่ หนง่ึ ไปอกี รนุ่ หนงึ่ ง. ถูกทุกขอ้ 3. วสั ดุในขอ้ ใดเป็นวสั ดตุ พี มิ พ์ ก. แผนท่ี ข. ลูกโลก ค. ศลิ าจารกึ ง. กฤตภาค 4. วสั ดุในขอ้ ใดเป็นสง่ิ พมิ พต์ ่อเน่อื ง ก. หนงั สอื ข. วารสาร ค. จุลสาร ง. รายงาน 5. หนงั สอื ประเภทใดใชป้ ระกอบการเรยี นการสอนในระดบั อุดมศกึ ษา ก. แบบเรยี น ข. ตาราเรยี น ค. เอกสารประกอบการเรยี น ง. หนงั สอื อา่ นประกอบ

52 6. สงิ่ พมิ พท์ เ่ี ป็นผลการคน้ ควา้ วจิ ยั ของนิสติ นกั ศกึ ษา ระดบั ปรญิ ญาโทและปรญิ ญาเอกคอื สง่ิ พมิ พป์ ระเภทใด ก. วทิ ยานพิ นธ์ ข. ภาคนิพนธ์ ค. รายงาน ง. รายงานการวจิ ยั 7. แผ่นซดี ี หรอื Compact Disc เป็นวสั ดุไม่ตพี มิ พป์ ระเภทใด ก. โสตวสั ดุ ข. ทศั นวสั ดุ ค. โสตทศั นวสั ดุ ง. สอ่ื อเิ ลก็ ทรอนกิ ส์ 8. วสั ดุไม่ตพี มิ พใ์ นขอ้ ใดเป็นทศั นวสั ดุ ก. เทปบนั ทกึ เสยี ง ข. แผนทแ่ี ละลกู โลก ค. รายการโทรทศั น์ ง. แผน่ วดี ที ศั น์ดจิ ทิ ลั 9. วสั ดทุ เ่ี กบ็ ขอ้ มูลไดป้ ระมาณ 700 เมกกะไบต์ หรอื ประมาณ 250,000 หน้ากระดาษ คอื วสั ดใุ ด ก. แผน่ เสยี ง ข. แผน่ ซดี รี อม ค. แผน่ ดสิ ก์ ง. ฐานขอ้ มูล 10. วสั ดุอเิ ลก็ ทรอนิกสช์ นดิ ใด ทไ่ี มจ่ าเป็นตอ้ งอา่ นขอ้ มลู ผา่ นเคร่อื งคอมพวิ เตอร์ ก. หนังสอื อเิ ลก็ ทรอนกิ ส์ ข. วารสารอเิ ลก็ ทรอนกิ ส์ ค. หนงั สอื พมิ พอ์ เิ ลก็ ทรอนกิ ส์ ง. เคเบลิ ทวี ี