การ์ตูน เรื่อง เจ้าหลวงคำแดงอารักษ์แห่งล้านนา

คำนำ กำรพัฒนำหลักสูตรท้องถิ่นอำเภอแม่ใจ (แม่ใจศึกษำ) มีจุดมุ่งหมำยสำคัญในกำรมุ่งปลูกฝังให้เยำวชนของอำเภอแม่ใจ ได้ศึกษำเรียนรู้และเข้ำใจในประวัติศำสตร์ท้องถ่ินของตนเอง มีควำมรักและเกิดจิตสำนึกหวงแหนในอั ตลักษณ์ของตนเอง พรอ้ มที่จะร่วมกันสบื สำนดูแลรกั ษำ ตลอดจนพัฒนำบ้ำนเกิดเมืองนอนต่อไป คณะผเู้ ข้ำร่วมโครงกำรพฒั นำและเสริมสร้ำงบคุ ลำกร กระทรวงมหำดไทย เพื่อเตรียมควำมพร้อมในกำรเป็นผู้บริหำรที่มีสมรรถนะสูง (MOI SMART Agent for CAST) อำเภอนำร่อง อำเภอแม่ใจ จังหวัดพะเยำ จึงได้เล็งเห็นควำมสำคัญของกำรดำเนินงำนกำรขับเคล่ือน “หลักสูตรแม่ใจศึกษำ” ด้วยกำรส่งเสริมกำรอ่ำน จึงได้จัดทำหนังสือกำร์ตูน เรื่อง “เจ้ำหลวงคำแดง ประมุขอำรักษ์แห่งล้ำนนำ” เพื่อเป็นส่ือในกำรเรียนรู้ข้อมูลทำงประวัติศำสตร์ ของอำเภอแมใ่ จ สำหรับเยำวชน เนื้อหำของกำร์ตูนเรื่องนี้ อ้ำงอิงจำกตำนำนเชิงประวัติศำสตร์ของอำเภอแม่ใจ โดยเป็นเรื่องรำวของเจ้ำหลวงคำแดง ซึ่งเป็นผู้นำของชำวล้ำนนำที่สำคัญต่อชำวอำเภอแม่ใจ โดยมีควำมศรัทธำและเชื่อถือว่ำเจ้ำหลวงคำแดงมีฐำนะเป็นอำรักษ์คุ้มครอง เมืองของล้ำนนำ ท่รี ะดบั ควำมสำคญั สงู กว่ำอำรกั ษอ์ ่นื ๆ ปรำกฏเป็นพิธีกรรมต่ำง ๆ เช่น พิธีกรรมบวงสรวงเจ้ำหลวงคำแดงประจำปี ของชำวไทยวนที่จังหวัดเชียงใหม่และจังหวัดพะเยำ พิธีกรรมเล้ียงผีเจ้ำหลวงคำแดงของชำวไทล้ือที่จังหวัดพะเยำ จังหวัดน่ำนและ จังหวัดเชียงรำย พิธีกรรมเล้ียงผีเมืองของชำวไทใหญ่ที่จังหวัดแม่ฮ่องสอน ฯลฯ โดยเฉพำะดอยหลวงเชียงดำวเป็นพื้นที่ที่มี ควำมสำคัญที่สุดในควำมเชื่อเรื่องเจ้ำหลวงคำแดง มีกำรสักกำระบูชำและจัดพิธีกรรมเล้ียงผีในวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 9 ของทุกปี สำหรบั ชำวอำเภอแมใ่ จน้นั ได้ให้ควำมเคำรพนับถือ “เจ้ำหลวงคำแดง” ในลักษณะของกำรเป็นพึ่งทำงใจในแง่ของกำรเป็นบรรพบุรุษ ที่คอยปกปักรักษำคุ้มครองให้ชำวอำเภอแม่ใจรอดพ้นจำกอุปัทวันตรำยใด ๆ โดยปรำกฏเป็นศำลเจ้ำหลวงคำแดง และ อนุสำวรีย์ เจำ้ หลวงคำแดง ทีม่ ีพิธีกรรมบวงสรวงเป็นประจำในทุก ๆ ปี คณะผู้จัดทำกำร์ตูนเรื่องนี้ได้ดำเนินกำรจัดทำต้นฉบับในรูปแบบสื่อออนไลน์ ซึ่งสถำบันกำรศึกษำ และเยำวชน ผู้สนใจสำมำรถนำไปจัดทำเป็นส่ือส่ิงพิมพ์ เพื่อเผยแพร่ควำมรู้ทำงประวัติศำสตร์ของอำเภอแม่ใจ และส่งเสริมให้เยำวชนมี นิสัย รักกำรอ่ำนได้ตำมควำมเหมำะสมต่อไป และหำกเกิดข้อผิดพลำดประกำรใด ทำงคณะผู้จัดทำต้องขออภัยมำ ณ ที่นี้ และจะได้แก้ไข ปรบั ปรงุ ต่อไป เพือ่ กำรขบั เคลอ่ื นหลกั สูตรแมใ่ จศกึ ษำไดร้ ับกำรพัฒนำตอ่ ไป คณะผู้จัดทำ กรกฎำคม 2566

เจำ้ หลวงคำแดง ประมขุ อำรักษแ์ หง่ ลำ้ นนำ ตำนำนผู้พิทักษ์ขุนเขำและชำวล้ำนนำ เจ้ำหลวง ค ำ แ ด ง ห รือ พ ญ ำ ค ำ แ ด ง ป ร ำ ก ฏ ช่ื อ ใ น ป ร ะ วั ติ ศ ำ ส ต ร์ ต ำ น ำ น เ มื อ ง พ ะ เ ย ำ แ ล ะ พงศำวดำรโยนก ว่ำทรงเป็นกษัตริย์นักรบ ผู้เป็นโอรสของพญำงำเมือง กษัตริย์องค์ที่ 9 และอำณำจักรภูกำมยำว หรือจังหวัดพะเยำใน ปัจจุบัน และพระองค์ยังทรงเป็นพระรำชบิดำ ข อ ง ท้ ำ ว ค ำ ลื อ ห รื อ พ ญ ำ ค ำ ลื อ ก ษั ต ริ ย์ ผู้ ป ก ค ร อ ง เ มื อ ง แ จ้ ห่ ม ซึ่ ง อ ยู่ ใ น เขตจังหวัดลำปำง มีตำนำนเล่ำขำนถึงเจ้ำหลวง คำแดง ผเู้ ป็นเทวดำอำรักษ์คนสำคัญของล้ำนนำ ผู้มีอิทธิพลต่อควำมเช่ือ ควำมศรัทธำ ของกลุ่ม ชำติพันธุ์ต่ำง ๆ ในเขตแคว้นล้ำนนำ ทั้งชำว ไทยยวน ลั๊วะ ไทลื้อ ไทใหญ่ และไทน้อย มเี รอ่ื งเล่ำขำนสืบมำ ดังน้ี

เจ้ำหลวงดำแดงหรือ พญำคำแดง ปรำกฎชื่อในประวัติศำสตร์ตำนำนเมืองพะเยำ และ พงศำวดำรโยนก วำ่ เปน็ กษตั ริย์นักรบผู้เปน็ โอรสของพญำงำเมือง กษัตริย์แห่งอำณำจักร ภูกำมยำว มีตำนำนเล่ำขำนถึง เจ้ำหลวงคำแดง เป็นผู้มีอิทธิพลต่อควำมเชื่อ ควำมศรทั ธำ ของกลุม่ ชำติพันธุ์ต่ำงๆ

อยมู่ ำวันหนึง่ พญำงำเมืองรับสั่งให้บุตรชำยนำทัพทหำรไปรบกับพวกจีนฮ่อ เจ้ำหลวงคำแดง จึงคุมกองทหำรจำนวนหนึ่ง พร้อมด้วยอำวุธทุกชนิดไปอยู่รักษำด่ำนหัวเมืองชำยแดน เพอ่ื ป้องกันศตั รจู ำกเจ้ำเมืองอืน่ ทีม่ กั คุมทหำรยกมำตีเมืองพะเยำอยบู่ อ่ ยคร้ัง

ขณะที่เจ้ำหลวงคำแดงและทหำรเดินทำงไปน้ันเป็นเวลำที่ตะวันคล้อยบ่ำยลงไปมำก ประกอบกับ เจ้ำหลวงคำแดงและทหำรต่ำงก็เหน็ดเหนื่อยเมื่อยล้ำจำกกำรเดินทำง จึงสั่งให้ทหำรหยุดและ จัดทำที่พักผ่อน ณ ชำยป่ำท้ำยบ้ำนแห่งหนึ่ง ประจวบเวลำนั้นดวงอำทิตย์คล้อยต่ำลงจวนจะลับ เหลี่ยมภูผำแล้วมีหญิงสำวคนหนึ่งซึ่งมีสิริร่ำงเลอโฉมอวบอัด ผิวพรรณผุดผ่องสวยงำมน่ำชมเชย เสียยิ่งนัก จะหำหญิงอื่นใดมำเทียบมิได้ในแคว้นนั้น เดินผ่ำนมำยังค่ำยที่พักของเจ้ำหลวงคำแดง

เมื่อสำยตำของเจ้ำหลวงคำแดงพบเห็นร่ำงของสตรีที่สวยที่สุดซึ้งเข้ำเช่นน้ัน เกิดควำมคิดที่จะเข้ำไป โอภำปรำศรัยกับเธอเสียจริง เท้ำไวเท่ำกับควำมคิด เจ้ำหลวงคำแดงจึงย่ำงกรำยเดินออกจำก ค่ำยพักเข้ำไปหำสตรีผู้นั้นพร้อมกับเอ่ยทักทำยขึ้นก่อนว่ำ พระอำทิตย์จวนจะตกดินอยู่แล้ว หญิงสำวหยุดเดินพร้อมกับหันมำตำมเสียงที่กล่ำวทัก ฉับพลันที่พบเห็นสำยตำของหนุ่มสำวก็ ประสำนกนั อย่ำงจงั จนทำให้หญิงสำวเอียงอำยและหลบสำยตำของหนมุ่

เจ้ำหลวงคำแดงสำวเท้ำก้ำวเดินตำมหญิงสำวไป จนถึงบริเวณที่มีผัก หญิงสำวจึงแวะเข้ำไป เก็บผักพร้อมกับเจ้ำหลวงคำแดง ขณะที่ทั้งสองหนุ่มสำวช่วยกันเก็บผักพลำงพูดคุยหยอกล้อกัน พลำงอย่ำงสขุ ใจอยนู่ ัน้ หญิงสำวรำ่ งน้นั ก็เดินหำยไป ปรำกฎวำ่ เปน็ กวำงทองตรงพุ่มไม้ขำ้ งหนำ้

แล้วกวำงทองก็วิ่งเหยำะ กลับไปทำงค่ำยพัก ส่วนเจ้ำหลวงคำแดงพอเห็นเป็นอัศจรรย์ เช่นนั้นถึงกับตกตลึงไปชั่วครู่หนึ่ง แล้วจึงออกวิ่งไล่กวดไปติดๆ พลำงปำกก็ร้องตะโกนบอก แก่ลูกน้องว่ำ \"กวำงทองวิง่ ผ่ำนไปทำงหนำ้ ค่ำยเรำใหส้ กดั จับไว้“ จนไปถงึ หน้ำค่ำยแล้ว

เจ้ำหลวงคำแดงกจ็ ดั ลูกน้องพร้อมกับอำวุธครบมือ ออกติดตำมจบั เจำ้ กวำงทองน้อยตัวน้ันไปเป็นเวลำ ๓ วัน ก็ไล่จับกวำงทองไม่ได้ พร้อมทั้งได้ส่ังกำชับว่ำ ให้จับเป็นห้ำมใช้อำวุธใดๆ ทำร้ำยร่ำงกำยเจ้ำกวำงทอง ต่อจำกนน้ั เจำ้ หลวงคำแดงพรอ้ มกบั ทหำรก็ออกติดตำมเจ้ำกวำงทองขึ้นไปทำงเหนือ แต่เจ้ำหลวงคำแดงก็ไม่ ลดละควำมพยำยำม โดยนำทหำรติดตำมไปเรื่อยๆ จนกระท่งั เจ้ำกวำงทองหำยลบั สำยตำ

เจ้ำหลวงคำแดงยังไม่หมดควำมมำนะ หมำยจะจับกวำงทองให้ได้ จนเวลำล่วงเลยไปกว่ำวันก็ยังไม่ พบกวำงทอง คงเห็นแต่รอยเท้ำเท่ำนั้น และในวันหนึ่งสิ่งที่ปรำกฏแก่สำยตำของเจ้ำหลวงคำแดง และทหำรทั้งหลำย คือ \"ครำบ\" ของนำงกวำงทอง ซึ่งได้กลับกลำยเป็นร่ำงจำกกวำงมำเป็น คน เพรำะได้ลอกครำบไวข้ ้ำงหว้ ยใกลบ้ ้ำนแหง่ หนึ่ง

เจ้ำหลวงคำแดงก็ติดตำมขึน้ ไปอีก จนไปพบร่ำงของเจ้ำกวำงทองที่กลับกลำยเป็นดังพบคร้ังแรกในป่ำ แห่งหนึ่งอยู่ทำงทิศตะวันออก \"ดงเทวี\" ทันทีที่เจ้ำหลวงคำแดงตำมไปพบ และเจ้ำกวำงทองเห็นดังน้ัน จึงกลับกลำยร่ำงเป็นกวำงทองอีกครั้ง แล้วเจ้ำหลวงคำแดงสั่งให้ทหำรกระจำยกำลังโอบ ล้อม เจ้ำกวำงทองไว้พร้อมกับประกำศว่ำ หำกใครปล่อยให้เจ้ำกวำงทองหลุดรอดไปตรงด่ำนของผู้ใดผู้น้ัน จะต้องถูกตดั หวั

ในที่สุดเจ้ำกวำงทองตัวนั้นก็หลุดออกมำจำกวงล้อม วิ่งผ่ำนไปทำงที่เจ้ำหลวงคำแดงอยู่ ดังนั้น เจ้ำหลวงคำแดงจึงสั่งใหท้ หำรตัง้ คำ่ ยพักคอยอย่ทู ีด่ งเทวีนั้น พรอ้ มกบั บอกวำ่ หำกขำ้ ตำมเจ้ำกวำงทอง นี้ไปเกิน 7 วัน ไม่เห็นข้ำกลับมำ ก็ให้พวกท่ำนกลับไปบอกพ่อแม่ของข้ำ ไม่ต้องห่วงข้ำใน เมื่อ ข้ำติดตำมเอำนำงกวำงทองตัวนี้มำไม่ได้ข้ำจะไม่ยอมกลับบ้ำนเช่นกัน เจ้ำหลวงคำแดงจึงเร่งออก ติดตำมนำงกวำงทองตัวนนั้ ไปทำงทิศตะวนั ตกซึง่ นำงกวำงทองมงุ่ หนำ้ ไปสู่เขำใหญ่ลูกหนึง่ ซึ่งเป็นเขำที่ ถำ้ เชียงดำวตั้งอยใู่ นปจั จุบัน

ขณะที่เจ้ำหลวงคำแดงติดตำมนำงกวำงทองไปอย่ำงกระชั้นชิดนั้น นำงกวำงทองก็แปลงร่ำงเป็น หญิงสำวอีกครั้งหนึ่ง และก็วิ่งหำยกลบั เข้ำไปในถำ้ แห่งนี้ สว่ นเจ้ำหลวงคำแดง ผู้ซึ่งมีควำมรักและ เสน่หำต่อหญิงสำวเป็นทุนเดิมอยู่แล้วจึงได้ตำมเข้ำไปในถ้ำเดียวกัน ตรำบเท่ำทุกวันนี้ก็ไม่กลับ ออกมำอีกเลย

ตำมประวัติศำสตร์กล่ำวว่ำจะมีปรำกฏกำรณ์เป็นลูกกลมๆ คล้ำยกับพระธำตุ พร้อมทั้งแสง สว่ำงลอยออกมำจำกหลังดอยหลวงเชยี งดำว แล้วเคลื่อนไปทำงทิศตะวันออก ปรำกฎมีเสียงดัง คล้ำยกับเสียงของปืนใหญ่เกิดขึ้นพร้อมกับแสงสว่ำงน้ันหำยไป เป็นสิ่งน่ำอัศจรรย์ยิ่งนัก ซึ่งชำวบ้ำนมักจะพูดกันว่ำ \"เจ้ำหลวงคำแดงลั่นอะม๊อก\" หรือนัยหนึ่งเรียกว่ำ \"วิญญำณของ เจ้ำหลวงคำแดงไปเยี่ยมบำ้ นเกิดเมืองนอน\"

ตำนำนเจ้ำหลวงคำแดง เป็นที่รู้จัก แพร่หลำยในหลำยๆ จังหวัดทำง ภำคเหนือตอนบน ดังปรำกฏหลักฐำน ศำลเจ้ำหลวงคำแดงกระจำยอยู่ตำม จังหวัดต่ำง ๆ ท้ังเชียงใหม่ พะเยำ น่ำน เชียงรำย สำหรับอำเภอแม่ใจ ศำลเจ้ำหลวงคำแดงมำพร้อมกับผู้ที่ อพยพถิ่นฐำน ชำวไทยวนที่มำจำก อำเภอแม่ทะ เกำะคำ ห้ำงฉัตร จังหวัด ลำปำง เพ่ือเป็นเคร่ืองยึดเหนี่ยวจิตใจ และให้เจ้ำหลวงคำแดงปกปักรักษำให้ อยู่ดีมีสุข ตลอดมำกว่ำ 100 ปี ที่ผ่ำน มำ และจะมีกำรบวงสรวงสักกำระตำม ควำมเชื่อควำมศรัทธำของชำวล้ำนนำ เ พ่ื อ ส ร้ ำ ง ค ว ำ ม ส ำ มั ค คี ใ น ชุ ม ช น โดยจัดทุกปี ในวันแรม 13 ค่ำ เดือน 3 (เดือน 5 เหนือ)

ทีป่ รกึ ษา : นายพีรชั จันธมิ า นายอาเภอแม่ใจ นางสิริญญา เรืองขจรเมธี ผอู้ านวยการศนู ย์ส่งเสรมิ การเรยี นรู้อาเภอแมใ่ จ จังหวัดพะเยา และนางสาวปนดั ดา เจนจิตธนณทั บรรณารักษ์ห้องสมดุ ประชาชนอาเภอแมใ่ จ คณะผู้จัดทา : ๑. นายธนพล จรัลวณิชวงศ์ ผู้อานวยการกลุ่มงานประสานการพัฒนาพ้ืนที่ตามแนวพระราชดาริ สานักนโยบายและแผน สานักงานปลัดกระทรวง มหาดไทย ๒. นางศริ พิ ร รอื เรอื ง ผู้อานวยการกลุ่มงานศนู ยด์ ารงธรรม สานกั งานจงั หวดั เขียงใหม่ สานกั งานปลดั กระทรวงมหาดไทย ๓. นางสาวยวุ กรณ์ มนุษยส์ ม ปลัดอาเภอหัวหน้ากลุ่มงานบริหารงานปกครอง ที่ทาการปกครองอาเภอเด่นชัย จังหวัดแพร่ กรมการปกครอง ๔. นายวัชระ ชัยหัง ปลัดอาเภอหัวหน้ากลุ่มงาน บริหารงานปกครอง ที่ทาการปกครองอาเภอลี้ จงั หวัดลาพูน กรมการปกครอง ๕. นายธีระนนั ท์ ชัยมานันท์ ปลัดอาเภอหัวหน้ากลุ่มงานทะเบียนและบัตร ที่ทาการ ปกครองอาเภอแม่สอด จังหวดั ตาก กรมการปกครอง ๖. นายพิสุทธิศักดิ์ ธรรมะวุฒิสุข ปลัดอาเภอหัวหน้ากลุ่มงานบริหารงานปกครอง ที่ทาการปกครองเชียงคา จังหวัดพะเยา กรมการปกครอง ๗. นายสุภาพ บุญสว่าง ผู้อานวยการกลุ่มงานยุทธศาสตร์การพัฒนาชุมชน สานักงานพัฒนาชุมชนจังหวัดแม่ฮ่องสอน กรมการ พัฒนาชุมชน ๘. นายพงศธ์ ร ใจมนต์ ผอู้ านวยการกลุ่มงานสง่ เสริมการพฒั นาชมุ ชน สานกั งานพัฒนาชมุ ชนจงั หวดั พะเยา กรมการพัฒนาชุมชน ๙. นายวรพงษ์ ทอง นิตย์ นักส่งเสริมการปกครองท้องถิ่นชานาญการพิเศษ สานักงานส่งเสริมการปกครองท้องถิ่นจังหวัดนครสวรรค์ กรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่ น ผู้เข้าร่วม โครงการพฒั นาและเสริมสร้างบุคลากรกระทรวงมหาดไทย เพือ่ เตรียมความพร้อมในการเป็นผบู้ ริหารทมี่ ีสมรรถนะสงู (MOI SMART Agent for CAST) อาเภอนารอ่ ง อาเภอแม่ใจ จังหวดั พะเยา ผอู้ อกแบบและวาดภาพการต์ ูน : นายจกั รพนั ธ์ุ มันตาพนั # ขอขอบคณุ แหล่งข้อมูลอา้ งอิงจาก Atchiangmai.co. (๒๕๖๐). ตานานเจา้ หลวงคาแดงและถ้าเชียงดาว. สืบค้นจาก https://www.atchiangmai.co/ตานานเจา้ หลวงคา แดงและถ้าเชียงดาว/ กาญจน์มนุ ี ศรวี ิศาลภพ. (๒๕๕๕). ตานานเจา้ หลวงคาแดงและถ้าเชียงดาว. สืบค้นจาก https://www.gotoknow.org/posts/461584 เพญ็ สุภา สุขคตะ. (๒๕๖๓). อารกั ษ์ล้านนา : เจ้าหลวงคาแดง ณ ดอยหลวงเชียงดาว ตานานสวมความเชือ่ หรือความเชื่อสวม ตานาน?. สืบค้นจาก https://www.matichonweekly.com/column/article_358672 วัดโพธาราม. (ม.ป.ป.) เรือ่ งเล่าเจา้ พอ่ หลวงคาแดง[แผน่ พบั ]. พะเยา: ม.ป.พ.