ข้างขึ้นข้างแรม

ปรากฏการณท์ เี่ กิดข้นึ ในระบบโลก ดวงจนั ทร์ และดวงอาทติ ย์ “ ข้างขึน้ ขา้ งแรม ” วิชาวิทยาศาสตร์ 6 หน่วยการเรยี นรทู้ ี่ 1 ปฏิสัมพันธ์ในระบบสรุ ยิ ะ http://www.kksci.com ห้องเรยี นออนไลนค์ รเู ดช https://site.google.com/view/krudech-online โรงเรียนสมเดจ็ พระญาณสงั วร ในพระสงั ฆราชูปถมั ภ์

ขา้ งขึน้ ข้างแรม ขา้ งขน้ึ ข้างแรม (The Moon’s Phases) เกิดขน้ึ เนอื่ งจากดวงจันทร์มีรปู รา่ งเป็น ทรงกลม ไมม่ แี สงในตัวเอง ด้านสวา่ งไดร้ บั แสงจากดวงอาทติ ย์ แตด่ ้านตรงขา้ มกับดวง อาทติ ยถ์ กู บังด้วยเงาของตวั เอง ดวงจนั ทร์โคจรรอบโลก ทาให้มมุ ระหว่างดวงอาทิตย์-ดวง จันทร-์ โลก เปล่ียน เปลีย่ นแปลงไปวันละ 12 องศา เมอื่ มองดูดวงจนั ทรจ์ ากโลก เราจึง มองเห็นเส้ยี วของดวงจันทรม์ ีขนาดเปลย่ี นไปเป็นวงรอบดังภาพที่ 1 ใช้ประมาณ 30 วัน ภาพท่ี 1 การเกิดขา้ งข้นึ ข้างแรม ที่มา: Moon Connection ที่มา : http://www.lesa.biz/astronomy/astro-events/moon-phases

ขา้ งขน้ึ ข้างแรม คนไทยแบง่ เดือนทางจนั ทรคติ (Lunar month) ออกเปน็ 30 วัน คอื วนั ข้นึ 1 คา่ - วนั ขึ้น 15 ค่า และ วันแรม 1 ค่า - วันแรม 15 คา่ โดยถอื ใหว้ นั ขนึ้ 15 ค่า (ดวงจันทร์สว่าง เต็มดวง), วันแรม 15 ค่า (ดวงจนั ทรม์ ืดทง้ั ดวง), วนั แรม 8 คา่ และวนั ขึ้น 8 คา่ (ดวงจันทร์ สว่างครึง่ ดวง) เป็นวันพระ วนั แรม 15 คา่ (New Moon): เมอ่ื ดวงจันทรอ์ ย่รู ะหวา่ งโลกกับดวงอาทติ ย์ ดวงจนั ทร์หนั ดา้ นเงามืดเข้าหาโลก ตาแหนง่ ปรากฏของดวงจนั ทร์อย่ใู กลก้ ับดวงอาทติ ย์ แสงสว่างของดวง อาทิตย์ ทาให้เราไมส่ ามารถมองเห็นดวงจันทร์ได้เลย •วันขนึ้ 8 คา่ (First Quarter): เมื่อดวงจันทร์เคลือ่ นมาอย่ใู นตาแหน่งมมุ ฉากระหว่างโลก กับดวงอาทติ ย์ ทาให้เรามองเห็นดา้ นสวา่ งและดา้ นมืดของดวงจันทรม์ ขี นาดเทา่ กนั •วันขึ้น 15 คา่ หรอื วนั เพ็ญ (Full Moon): ดวงจันทรโ์ คจรมาอยูด่ า้ นตรงข้ามกบั ดวง อาทิตย์ ดวงจันทร์หันด้านทไ่ี ดร้ ับแสงอาทติ ยเ์ ขา้ หาโลก ทาใหเ้ รามองเห็นดวงจันทร์เตม็ ดวง •วนั แรม 8 คา่ (Third Quarter): ดวงจันทร์โคจรมาอยใู่ นตาแหนง่ มุมฉากระหวา่ งโลกกับ ดวงอาทิตย์ ทาให้เรามองเห็นด้านสวา่ งและด้านมดื ของดวงจนั ทร์มขี นาดเทา่ กัน ภาพท่ี 2 กระตา่ ยบนดวงจนั ทร์ ท่ีมา : http://www.lesa.biz/astronomy/astro-events/moon-phases

ข้างขึ้นขา้ งแรม วิธีสังเกตข้างขึ้นข้างแรม คนโบราณมองเห็นพนื้ ทส่ี ีคลา้ ซงึ่ เตม็ ไปด้วยหลุมอุกาบาตบนดวงจันทร์เป็นรปู กระต่าย ดังภาพท่ี 2 เราสามารถใช้รูปกระตา่ ยบนดวงจันทรช์ ว่ ยสงั เกตข้างข้ึนข้างแรมได้ดังนี้ •วันข้ึน 15 ค่า (Full Moon): ดวงจันทร์อยู่ทางด้านตรงข้ามกับดวงอาทิตย์ เราจะมองเห็นดวง จันทร์เต็มดวง ข้นึ ท่ขี อบฟา้ ดา้ นทิศตะวันออกเวลาประมาณ 6 โมงเย็น •ข้างแรม (Waning Moon): เน่ืองจากดวงจันทร์โคจรรอบโลก 1 รอบใช้เวลา 29.5 วัน ทาให้เรา มองเห็นดวงจันทร์ข้ึนช้าวันละ 50 นาที หรือประมาณ 12 องศา เราจึงมองเห็นดวงจันทร์ตอนเย็น ก่อนดวงอาทิตย์ตก และเห็นหัวกระต่าย เส้ียวของดวงจันทร์บางข้ึนจนกระทั่งมืดหมดท้ังดวงในวัน แรม 15 ค่า •วันแรม 15 ค่า (New Moon): ดวงจันทร์อยู่ระหว่างดวงอาทิตย์กับโลก เราจึงมองเห็นแต่เงามืด ของดวงจันทร์ ดวงจันทร์จะขึน้ และตกพร้อมๆ กบั ดวงอาทติ ย์ •ข้างข้ึน (Waxing Moon): เราจะมองเห็นดวงจันทร์ตอนรุ่งเช้าก่อนดวงอาทิตย์ข้ึน และไม่เห็นหัว กระต่าย เสี้ยวของดวงจนั ทรจ์ ะหนาข้นึ จนกระทั่งสว่างเตม็ ดวงในวนั ขึ้น 15 ค่า หมายเหตุ: •ความเป็นจรงิ ดวงจนั ทร์โคจรรอบโลก 1 รอบ ใชเ้ วลา 29.5 วนั ด้วยเหตนุ จ้ี งึ ทาให้ในวันขน้ึ 15 ค่า ใน บางเดอื น ดวงจันทรไ์ ม่สวา่ งเต็มดวง 100% •ในช่วงเวลาทด่ี วงจนั ทรป์ รากฏเปน็ เสีย้ วบาง แต่เราสามารถมองเหน็ ดา้ นมดื ของดวงจันทร์ไดด้ งั ภาพท่ี 3 เนื่องจากแสงอาทติ ย์สอ่ งกระทบพ้นื ผิวโลกแลว้ สะทอ้ นไปยงั ดวงจันทร์ เราเรยี กปรากฏการณน์ ้ีวา่ “แสงโลก” (Earth shine) ภาพที่ 3 Earth shine ที่มา : http://www.lesa.biz/astronomy/astro-events/moon-phases

ค่าถามชวนคิด - ข้างขน้ึ ข้างแรมเกิดขน้ึ ได้อยา่ งไร ……………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………….. - วันขน้ึ 8 ค่า และวนั แรม 8 ค่า ส่วนสว่างของดวงจันทร์เหมอื น หรอื ตา่ งกันอยา่ งไร ……………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………….. - จนั ทร์ดับ ดวงจนั ทร์อยตู่ าแหน่งใด ……………………………………………………………………………………………….. - คนื จันทรเ์ พ็ญและจันทรด์ ับ มีระยะเวลาห่างกันก่ีวนั ……………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………….. - เวลาขน้ึ ตกของดวงจนั ทรใ์ นวนั ข้างข้ึนและดวงจันทรใ์ นวนั ขา้ งแรม แตกตา่ งอย่างไร ……………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………..

ผจู้ ดั ท่า.... Fatdech Naowarot dnavaroj Dechmanee Naowarot โรงเรียนสมเดจ็ พระญาณสงั วร ในพระสังฆราชปู ถัมภ์