เทคโนโลยีควอนตั้ม quantum 2

01 MRI

01 MRI

เทคโนโลยคี วอนตมั SCIENCE & TECHNOLOGY ISBN 978-616-12-0582-9 BOOK SERIES by NSTDA พิมพครัง้ ที่ 1, พ.ศ. 2562 จาํ นวน 3,700 เลม สงวนลิขสิทธ์ิ ตาม พ.ร.บ. ลิขสิทธิ์ (ฉบบั เพิ่มเตมิ ) พ.ศ. 2558 จดั ทาํ โดย กระทรวงวทิ ยาศาสตรและเทคโนโลยี สาํ นักงานพฒั นาวิทยาศาสตรแ ละเทคโนโลยีแหงชาติ (สวทช.) สถาบันมาตรวทิ ยาแหง ชาติ (มว.) SCIENCE & SCIENCE & SCIENCE & ไมอ นญุ าตใหค ดั ลอก ทาํ ซา้ํ และดดั แปลง สว นใดสว นหนงึ่ TECHNOLOGY TECHNOLOGY TECHNOLOGY ของหนงั สอื เลม น้ี นอกจากไดรับอนุญาตเปนลายลักษณอักษร จากเจาของลิขสิทธิ์เทานั้น BOOK SERIES BOOK SERIES BOOK SERIES เศรษฐกจิ ชีวภาพ BIO ECONOMY สาํ นกั งานพฒั นาวทิ ยาศาสตรแ ละเทคโนโลยแี หง ชาต.ิ เศรษฐกิจสีเขยี ว เทคโนโลยคี วอนตมั = quantum technology.--ปทมุ ธานี : สาํ นกั งานพฒั นาวทิ ยาศาสตร และเทคโนโลยแี หง ชาติ กระทรวงวทิ ยาศาสตรแ ละเทคโนโลย,ี 2562. SCIENCE & SCIENCE & SCIENCE & 36 หนา . TECHNOLOGY TECHNOLOGY TECHNOLOGY 1. ทฤษฎคี วอนตมั . I. ชอ่ื เรอื่ ง. 530.12 BOOK SERIES BOOK SERIES BOOK SERIES ISBN 978-616-12-0582-9 SHARING SILVER 01 เศรษฐกิจร่วมใช้ประโยชน์ MRI ECONOMY บรรณาธกิ าร กลุ ประภา นาวานเุ คราะห RENT ผเู ขียน ดร.คณิน องึ้ สกลุ สริ ิ เศรษฐกิจผสู้ งู วัย ผเู ขยี นรว ม ดร.ปย พฒั น พลู ทอง Airbnb (นาิกาอะตอม) กองบรรณาธิการ รักฉตั ร เวทีวุฒาจารย, วณี า ยศวงั ใจ, วชั ราภรณ สนทนา, จฬุ ารตั น นม่ิ นวล, ดร.นําชยั ชวี ววิ รรธน, ดร.สิวินยี  สวสั ด์ิอารี กราฟก ฉตั รกมล พลสงคราม รูปเลม งานออกแบบ ฝา ยส่ือวิทยาศาสตร สวทช.

คํานิยม คํานํา วิทยาศาสตรและเทคโนโลยี เปนปจจัยสําคัญในการขับเคล่ือนเศรษฐกิจ สังคม เม่ือเอยถึงคําวา \"ควอนตัม\" คนไทยสวนใหญอาจจะนึกไมออกวาหมายถึงอะไร มาอยางตอเนื่อง ซ่ึงประเทศไทยไดใหความสําคัญในการวิจัยพัฒนา สรางความรูใหม และ การนาํ ไปใชป ระโยชนใ นการพฒั นาเศรษฐกจิ สงั คม และคณุ ภาพชวี ติ ขณะทกี่ ารเปลย่ี นแปลง หรอื เกยี่ วขอ งอะไรกบั ชวี ติ ของเรา รวมไปถงึ มคี วามสาํ คญั อะไรบา งหรอื ไม ทางเทคโนโลยีเปนไปอยางกาวกระโดดในชวงสิบปท่ีผานมา การสงเสริมใหประชาชนไดรับรู หนังสือเทคโนโลยีควอนตัม (quantum technology) เลมนี้จัดทําขึ้น และทาํ ความเขา ใจกบั เรอ่ื งราวใหมๆ ดา นวทิ ยาศาสตรแ ละเทคโนโลยี จงึ เปน สว นสาํ คญั ทจ่ี ะ ทําใหส ังคมพรอมตอ การกาวไปขางหนาอยางเทาทันโลก โดยมวี ตั ถปุ ระสงคเ พอื่ สรา งความรู ความเขา ใจ และเตรยี มเยาวชนไทยและคนไทยทวั่ ไป ใหพ รอ มสาํ หรบั การขบั เคลอื่ นประเทศในครสิ ตศ ตวรรษท่ี 21 ผา นการเรยี นรคู าํ ศพั ทแ ละ กระทรวงวทิ ยาศาสตรแ ละเทคโนโลยี ซง่ึ กอ ตง้ั อยา งเปน ทางการเมอ่ื วนั ที่ 24 มนี าคม แนวคดิ มมุ มอง โดยเฉพาะดา นวทิ ยาศาสตรท เ่ี กย่ี วขอ งกบั เศรษฐกจิ ซง่ึ ใกลต วั คนไทย และ พ.ศ. 2522 ไดท าํ หนา ทเ่ี ปน กลไกในการขบั เคลอื่ นประเทศผา นหนว ยงานวจิ ยั หลากหลายหนว ยงาน จะเปน ตวั ขบั เคลอื่ นสาํ คญั สาํ หรบั ระบบเศรษฐกจิ ประเทศในอนาคตอนั ใกลน ้ี ซง่ึ แมใ นกรณนี ้ี โดยมกี ารปรบั เปลยี่ นไปตามสถานการณต ลอดชว งเวลาหลายสบิ ปท ผี่ า นมา และจะยงั คงพฒั นา ตอไปเพื่อเปนองคกรหลักในการนําประเทศสูเศรษฐกิจฐานความรู และสังคมนวัตกรรม คาํ วา \"ควอนตมั \" อาจจะดเู ปน วทิ ยาศาสตรไ กลตวั แตก ารประยกุ ตใ ชก ลบั ใกลต วั เราอยา งคาดไมถ งึ ในโอกาสครบรอบ 40 ปของกระทรวงวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี ในป พ.ศ. 2562 ทา น ดร.สวุ ทิ ย เมษนิ ทรยี  อดตี รฐั มนตรวี า การกระทรวงวทิ ยาศาสตรแ ละเทคโนโลยี มดี าํ รใิ ห อาทิ ทรานซิสเตอรที่อยูในอุปกรณเครื่องใชไฟฟา เลเซอร หลอดไฟแอลอีดี เซลลสุริยะ เซนเซอรร บั แสงตา งๆ รวมไปถงึ กลอ งดจิ ทิ ลั เครอื่ งสแกนเนอร ฯลฯ คาํ ศพั ทต า งๆ ทป่ี รากฏ กระทรวงวทิ ยาศาสตรแ ละเทคโนโลยี จดั ทาํ \"หนงั สอื ชดุ ความรดู า นวทิ ยาศาสตรแ ละเทคโนโลย\"ี อยใู นหนงั สอื เลม น้ี เชน โฟตอน ทฤษฎคี วอนตมั การคาํ นวณเชงิ ควอนตมั สภาวะพวั พนั ทางควอนตัม วิศวกรรมควอนตัม ฯลฯ หลายคําก็เริ่มกลายเปนศัพทท่ีคอยๆ พบเห็นหรือ เพอื่ รวบรวมเรอ่ื งราวดา นวทิ ยาศาสตรแ ละเทคโนโลยที นี่ า สนใจรวม 19 เรอ่ื งไวใ นชดุ หนงั สอื นี้ ไดย นิ บอ ยมากขน้ึ แตค าดไดว า ทกุ คาํ จะกลายเปน คาํ สามญั ในอนาคตอนั ใกลน ้ี การจดั ทาํ หนงั สอื เทคโนโลยคี วอนตมั น้ี มงุ หวงั ใหเ ยาวชนคนรนุ ใหมไ ดเ ขา ถงึ องคค วามรู หนงั สอื เลม นอี้ อกแบบใหอ า นไดท งั้ เยาวชนและประชาชนทว่ั ไป โดยเนน ใหค วามรู ดานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี รวมท้ังยังเปนโอกาสในการสรางแรงบันดาลใจกับเยาวชน เบอ้ื งตน ภาพรวม และผลกระทบตา งๆ ทเ่ี กดิ จากแนวคดิ ดา นเทคโนโลยที ส่ี าํ คญั นี้ โดยเฉพาะ คนรนุ ใหมใ หเ ขา ใจถงึ บทบาทและความสมั พนั ธข องวทิ ยาศาสตรใ นมติ ติ า งๆ ของการดาํ รงชวี ติ ในแงม มุ ทเี่ กยี่ วขอ งกบั วทิ ยาศาสตรท อ่ี ยเู บอ้ื งหลงั และนวตั กรรมตา งๆ โดยมรี ปู แบบเปน หนงั สอื สอนคาํ ศพั ทป ระกอบรปู (illustrated wordbook) แบบอนิ โฟกราฟก (infographic) ผมขอขอบคณุ ผูท เี่ กีย่ วของในการจัดทาํ หนงั สอื ชดุ น้ีทุกทาน และหวงั เปน อยางย่ิงวา โดยหวังวาจะสามารถสรางแรงบันดาลใจ ทําใหเห็นความสําคัญ และทําใหเยาวชนไทย หนังสือเลมน้ีและเลมอ่ืนๆ ในชุด จะเปนแหลงขอมูลที่เปนประโยชนตอการเรียนรูและมี เกดิ ความสนใจในดา นสะเตม็ ศกึ ษา (STEM) ทจี่ ะเปน ฐานสาํ หรบั อาชพี ในอนาคตจาํ นวนมาก สว นชว ยกระตนุ ใหเ ยาวชนและประชาชนไทยเกดิ ความสนใจหาความรวู ทิ ยาศาสตรใ นดา นอน่ื ๆ ทจ่ี ะเกดิ ขนึ้ จากเทคโนโลยคี วอนตมั ตอ ไป สํานักงานพฒั นาวิทยาศาสตรแ ละเทคโนโลยแี หง ชาติ (สวทช.) รองศาสตราจารยสรนติ ศิลธรรม ปลัดกระทรวงวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี มีนาคม 2562

สารบัญ 24 การคาํ นวณเชงิ ควอนตัม 08 เทคโนโลยีอยูร อบตัวเรา 26 การสอ่ื สารดว ยเทคโนโลยีควอนตมั 28 นากิ าอะตอม การอธบิ ายธรรมชาติ 30 วิศวกรรมควอนตมั 32 Quantum Timeline 10 ขน้ึ อยูกับขนาดและความเร็วของวตั ถุ 36 เอกสารอางอิง กลศาสตรคลาสสกิ 12 กับการอธบิ ายปรากฏการณของสสารและคลื่น 14 แบบจาํ ลองอะตอม 16 เม่อื สอ งวตั ถขุ นาดเล็ก เร่อื งราวเปลย่ี นไปเมือ่ กาวสโู ลกของอะตอม 18 ปรากฏการณทางควอนตมั 22 เทคโนโลยคี วอนตัมยุคที่ 2

เทคโนโลยีอยูร่ อบตวั เรา Graphene ปจ จบุ นั นเ้ี ทคโนโลยสี มยั ใหมเ ขา มาเปน สว นหนง่ึ ในชวี ติ ประจาํ วนั ของเรา และมหี ลาย MRI ความรูเก่ียวกับระดับชั้นพลังงานของ ความรใู นทฤษฎคี วอนตมั ไดน าํ มาใช เทคโนโลยที ไี่ ดร บั อทิ ธพิ ลมาจากการพฒั นาองคค วามรใู นทฤษฎคี วอนตมั (quantum MRI อเิ ล็กตรอนผนวกกับความเขาใจในกลไก อธบิ ายโครงสรา งโมเลกลุ ของวสั ดสุ ารกง่ึ ตวั นาํ theory) ซง่ึ เปน ฟส กิ สแ ขนงหนง่ึ ทใ่ี ชอ ธบิ ายปรากฏการณข องสงิ่ ทม่ี ขี นาดเลก็ ระดบั อะตอม การดูดกลืนและปลดปลอยพลังงานของ ทาํ ใหม กี ารคน พบกราฟน (graphene) ซงึ่ มี อิเล็กตรอน นําไปสูการสรางหลอดไฟ คณุ สมบตั ใิ นการนาํ ไฟฟา สงู อกี ทง้ั ยงั มคี วาม Graphene ฟลูออเรสเซนต หลอดไฟแอลอีดี (LED) แขง็ แรงในระดบั ทส่ี ามารถนาํ มาทาํ เปน เสอ้ื และรวมไปถึงเลเซอร (LASER) ซ่ึงนํามา เกราะกนั กระสนุ ทม่ี นี าํ้ หนกั เบาไดเ ปน อยา งดี Technology 1.0 ประยุกตเปนกลไกการอานเขียนขอมูลใน เครอื่ งเลน ซดี ี (CD) ดวี ดี ี (DVD) การฉายรงั สี เทคโนโลยีควอนตมั ยุคท่ี 1 (quantum technology 1.0) เปนผลผลิตมา ทางการแพทย หรือแมกระทั่งนําเลเซอร จากการสะสมความรูของนักวิทยาศาสตรจนเขาใจปรากฏการณทางธรรมชาติของแสงที่มี พลังงานสูงไปใชในการตัดวัตถุท่ีมีความ หนว ยยอ ยในระดบั โฟตอน (photon) และอนภุ าคขนาดเลก็ ในระดบั อะตอมและอเิ ลก็ ตรอน แมนยําสูง ซง่ึ นาํ ไปสกู ารพฒั นาวสั ดุ อปุ กรณ และเครอื่ งมอื ทลี่ าํ้ สมยั มาชว ยอาํ นวยความสะดวกในการทาํ กจิ กรรมตา งๆ ของมนษุ ย และเปน พนื้ ฐานของการพฒั นาตอ ยอดไปสเู ทคโนโลยขี น้ั สงู ขน้ึ ไป ความเขาใจเก่ียวกับพฤติกรรมของ การคน พบปรากฏการณโ ฟโตอเิ ลก็ ทรกิ อิเลก็ ตรอนในวสั ดสุ ารกง่ึ ตวั นาํ เปน จดุ เรม่ิ ตน (photoelectric effect) ทแี่ สงสามารถ ความรใู นทฤษฎคี วอนตมั ไดน าํ มาใช ของการสรางทรานซิสเตอร (transistor) ถา ยเทพลงั งานใหก บั อเิ ลก็ ตรอน เปน กญุ แจ อธิบายพฤติกรรมการเล้ียวเบนของแสง ซึ่งเปนชิ้นสวนสําคัญในโทรศัพทมือถือ สําคัญที่นําไปสูการผลิตกระแสไฟฟาดวย และอเิ ลก็ ตรอนเมอ่ื วง่ิ ผา นสงิ่ กดี ขวาง ซง่ึ นาํ คอมพิวเตอร และอุปกรณเครื่องใชไฟฟา เซลลส รุ ยิ ะ (solar cell) และการสรา งอปุ กรณ ไปสกู ารพฒั นากลอ งจลุ ทรรศนอ เิ ลก็ ตรอน ตางๆ มากมาย รับภาพในกลองดิจิทัล เครื่องสแกนเนอร กาํ ลงั ขยายสงู เครอื่ งสแกนเอม็ อารไ อ (MRI) เซนเซอรต รวจวดั ระยะหา งทเี่ ราใชก นั ในรถยนต และเครอ่ื งฉายรงั สเี อกซ และประตอู ตั โนมตั ิ 8 9

การอธิบายธรรมชาติ การอธบิ ายปรากฏการณท างธรรมชาติ มวลสารดว ยกลศาสตรค ลาสสกิ (classical ขึ้นอย่กู บั ขนาดและความเร็วของวัตถุ ดว ยฟส กิ สย งั แบง ออกเปน หลายแขนง โดย mechanics) การอธบิ ายปรากฏการณท ่ี จาํ แนกตามปจ จยั ทางดา นขนาดและความเรว็ เกยี่ วขอ งกบั การเคลอ่ื นทด่ี ว ยความเรว็ ใกล ความอยากรอู ยากเหน็ และความชา งสงั เกตของมนษุ ย กอ ใหเ กดิ การศกึ ษาเพอื่ ทาํ ความเขาใจ ของสงิ่ ทศ่ี กึ ษา ตงั้ แตส งิ่ ทม่ี ขี นาดใหญร ะดบั แสงดว ยทฤษฎสี มั พทั ธภาพพเิ ศษ (special ปรากฏการณทางธรรมชาติ ตลอดจนการเปล่ียนแปลงของสิ่งที่อยูรอบตัวเรา กอเกิดเปน จักรวาลที่อธิบายดวยฟส กิ สด าราศาสตร relativity) และในกรณขี องวตั ถทุ ม่ี ขี นาด องคค วามรทู างดา นวทิ ยาศาสตรใ นแขนงตา งๆ อาทิ ชวี วทิ ยา เคมี ฟส กิ ส และคณติ ศาสตร (astrophysics) และทฤษฎสี มั พทั ธภาพ เล็กระดับโมเลกุลที่อธิบายดวยฟสิกส ทั่วไป (general relativity) การใช ของแขง็ (solid-state physics) ไปจนถงึ ฟสิ กิ ส์ (physics) เปน หนงึ่ ในวชิ าพน้ื ฐานทางวทิ ยาศาสตร ทมี่ งุ ศกึ ษาเพอื่ ทาํ ความ กลศาสตรท อ งฟา (celestial mechanics) อนภุ าคขนาดเล็กในระดับอะตอมและ เขา ใจเก่ียวกับสมบัติของสสารและพลังงานในจักรวาล หนว ยยอ ยของแสง (โฟตอน) ทอ่ี ธบิ ายดว ย ในการอธบิ ายปรากฏการณบ นทอ งฟา จาก ฟสิ กิ สด์ าราศาสตร์ การสังเกตการณของนักดาราศาสตร ทฤษฎคี วอนตมั (astrophysics) การอธิบายการเคลื่อนท่ีและพลังงานของ และทฤษฎสี มั พัทธภาพทว่ั ไป (general relativity) transistor ทฤษฎสี มั พัทธภาพพิเศษ ฟสิ กิ สข์ องแขง็ (special relativity) (solid-state physics) กลศาสตรค์ ลาสสกิ (classical mechanics) กลศาสตรท์ อ้ งฟา้ ทฤษฎคี วอนตมั 11 (celestial mechanics) (quantum theory) 10





เมื่อส่องวตั ถุขนาดเลก็ นักวิทยาศาสตรทําการทดลองช่องคู่ (double-slit experiment) โดยยิงลาํ อเิ ลก็ ตรอนผา นชอ งแคบ 2 ชอ ง ไปชนกบั ฉากรบั ดา นหลงั ปรากฏวา เกดิ รปู แบบการแทรกสอด เรอื่ งราวเปลย่ี นไปเมอ่ื กา้ วสโู่ ลกของอะตอม ของคลนื่ บนฉาก แสดงใหเ หน็ วา อนภุ าคอเิ ลก็ ตรอนแสดงคณุ ลกั ษณะของการเปน็ คลน่ื การทเี่ รามองเหน็ วตั ถตุ า งๆ ได เนอ่ื งจากมแี สงสอ งไปทว่ี ตั ถนุ นั้ แลว สะทอ นเขา ตาของเรา การทดลองช่องคู่ โดยท่ีวัตถุหรือส่ิงของนั้นยังคงอยูท่ีตําแหนงเดิม ไมเคล่ือนท่ีหรือไดรับผลกระทบใดๆ จาก แสงทต่ี กกระทบ แสงตกกระทบ แตเม่ือเราพยายามใชแสงเพ่ือสองดู ทางทฤษฎคี วอนตมั สสารทกุ ชนดิ มคี ณุ ลกั ษณะของการเปน คลนื่ โดยสสารทมี่ ขี นาดใหญ แสงสะทอน อนุภาคท่ีมีขนาดเล็ก เชน อิเล็กตรอน จะมคี ณุ ลกั ษณะของความเปน คลนื่ เลก็ นอ ยจนแทบไมป รากฏใหเ หน็ ในขณะทส่ี งิ่ ของเลก็ ๆ ระดบั อะตอม จะทําใหอิเล็กตรอนเปลี่ยนตําแหนงและ คณุ ลกั ษณะของความเปน คลนื่ ปรากฏและแสดงออกอยา งเดน ชดั ผลจากการทดลองทาํ ให แสง อิเล็กตรอน ความเร็วไปจากเดิม ซ่ึงเปนผลจากการที่ นักวิทยาศาสตรไดขอสรุปวา \"อนภุ าคสามารถทาํ ตวั เปน็ คลนื่ และคลนื่ สามารถทาํ ตวั เป็น แสงไปกระทบอิเล็กตรอนน่ันเอง แสดงให อนุภาค\" ซง่ึ เปน ความแปลกประหลาดทเ่ี กดิ ขนึ้ ในทางควอนตมั 16 เห็นวา \"คล่ืนแสงแสดงคุณลักษณะของ การเป็นอนุภาค\" และไดขอสรุปวา เราไม คุณลักษณะท่ีแปลกประหลาดในทางควอนตัมอื่นๆ ท่ีเกิดขึ้น ไดแก ปรากฏการณ สามารถระบตุ าํ แหนง และความเรว็ ทแ่ี ทจ รงิ การลอดอโุ มงคค วอนตมั (quantum tunneling) ควอนไทเซชนั (quantization) ของอิเล็กตรอนไดพรอมๆ กัน เปนไปตาม สภาวะควบรวมทางควอนตัม (quantum superposition) และสภาวะพัวพันทาง ควอนตมั (quantum entanglement) หลักความไม่แน่นอนของไฮเซนแบร์ก (Heisenberg’s uncertainty principle) 17





เทคโนโลยีควอนตัมยคุ ที่ 2 Graphene ผลจากการเขาใจธรรมชาติของคลื่น SCHOOL แสงและอนภุ าคควอนตมั รวมถงึ การกาํ เนดิ MRI ทฤษฎคี วอนตมั ทาํ ใหเ กดิ นวตั กรรมตา งๆ มากมายในศตวรรษท่ี 20 เชน อุปกรณ อเิ ลก็ ทรอนกิ ส และวสั ดใุ หมๆ เทคโนโลยที ่ี 08:00:00 เกดิ ขนึ้ นถี้ อื ไดว า เปน ผลผลติ จากเทคโนโลยี ควอนตมั ยคุ ท่ี 1 1.0 Alice Bob ตลอดชวงเวลากวาคร่ึงศตวรรษท่ีผานมา นักฟสิกสไดพัฒนาความรูและขีดความ สามารถในการควบคมุ อนภุ าคควอนตมั เชน การจดั การสถานะของโฟตอน การกกั อะตอม และการควบคมุ อเิ ลก็ ตรอน ความสามารถในการเขา ถงึ และจดั การอนภุ าคควอนตมั ไดน าํ ไป สูการใชประโยชนในรูปแบบใหม เกิดเปนแนวโนมทางเทคโนโลยียุคใหมท่ีเรียกกันวา เทคโนโลยีควอนตัมยุคท่ี 2 (quantum technology 2.0) 22 สงิ่ ใหมๆ ทจ่ี ะเกดิ ขน้ึ ในเทคโนโลยคี วอนตมั ยคุ ท่ี 2 จะเปน กา วกระโดดทางเทคโนโลยี ทจ่ี ะสรา งความเปลย่ี นแปลงใหแ กโ ลกอาทิการเสรมิ ประสทิ ธภิ าพการคาํ นวณดว ยการคาํ นวณ เชงิ ควอนตมั การเสรมิ ความปลอดภยั ในการสอื่ สารดว ยการสอื่ สารเชงิ ควอนตมั (quantum communication) การใชค วามสามารถในการควบคมุ อะตอมในการสรา งนา ิกาอะตอม (atomic clock) การสรางเคร่ืองวัดและเซนเซอรตรวจวัดตางๆ ท่ีมีความแมนยําสูง โลกของเทคโนโลยคี วอนตมั ยคุ ที่ 2 จะนาํ เรากา วลา้ํ ไปสกู ารคน พบทางวทิ ยาศาสตร และเทคโนโลยีตางๆ อีกมากมาย เชน การนําการคํานวณเชิงควอนตัมและเซนเซอรทาง ควอนตัมไปใชในการวิจัยทางการแพทยเพ่ือศึกษาโครงสรางยาและปฏิกิริยาทางชีวเคมี ภายในรา งกายมนษุ ย หรอื แมก ระทง่ั การนาํ คอมพวิ เตอรเ ชงิ ควอนตมั ไปใชใ นเรอ่ื งของการ สรางเคร่ืองจักรกลท่ีมีสมรรถนะในการเรียนรูและประมวลผลขอมูลเพ่ือประโยชนในการ วิเคราะหงานดานตางๆ อาทิ การจัดระเบียบขอมูล การวิเคราะหพฤติกรรมผูบริโภค และ การชวยเสนอทางเลือกท่ีเหมาะสม 23

การคํานวณเชิงควอนตมั การคํานวณเชิงควอนตมั ทาํ อะไรไดบ้ ้าง การคํานวณเชิงควอนตมั คืออะไร คอมพิวเตอรควอนตัมไมไดเขามา 15 Apple แทนทค่ี อมพวิ เตอรท วั่ ไป แตจ ะเขา มาเสรมิ = นักฟสกิ สน ําแนวคดิ เร่ืองทอ่ี นุภาคควอนตัมสามารถอยูใน 2 สถานะ (หรอื มากกวา ) การทาํ งานเฉพาะทางบางอยา งทค่ี อมพวิ เตอร 3x5 ไดใ นเวลาเดยี วกนั มาใชใ นการคาํ นวณเชงิ ควอนตมั (quantum computing) ซง่ึ เปน ทว่ั ไปตอ งใชเ วลาประมวลผลยาวนาน โดย รูปแบบการประมวลผลทางคณติ ศาสตรแ บบใหมท ใี่ ชห ลกั การสภาวะควบรวมทางควอนตมั นาํ ไปประยกุ ตใ ชป ระโยชนใ นงานดงั ตอ ไปน้ี 15 ในลกั ษณะของการควบรวมกนั ของชดุ คาํ สง่ั สง ผลใหก ารประมวลผลชุดคําสั่งหลายชุดเสร็จส้ิน = ภายในคร้ังเดียว จึงชวยรนระยะเวลาของการประมวลผลใหเร็วขึ้นไดหลายเทา ตวั นอกจาก 3x5 นย้ี ังคนพบอีกวา สภาวะพัวพันทางควอนตัมสามารถนํามาใชเปนโครงสรางของตรรกะ การประมวลผลที่เปนชุดคําสั่งที่เก่ียวกับเง่ือนไข (conditional statement) Apple จากหลกั การของปรากฏการณท างควอนตมั ทง้ั สองแบบทกี่ ลา วมา นกั วทิ ยาศาสตรจ งึ การจดั ลาํ ดบั ดเี อน็ เอ การจดั กลมุ ขอ มลู ขนาดใหญ สรางเครื่องจักร (machine) ที่มีความสามารถประมวลผลเชิงควอนตัมไดเปนผลสําเร็จ (DNA sequencing) (big data segmentation) ซง่ึ เครอื่ งจกั รดงั กลา วรจู กั กนั ในชอ่ื คอมพิวเตอรค์ วอนตมั (quantum computer) การคน หาขอ มลู ใน การจาํ ลองโครงสรา งโมเลกลุ การคํานวณโดยท่วั ไป การคํานวณแบบควอนตมั ระบบฐานขอ มลู (simulation for (database search) molecular structure) บติ (bit) ใชใ นการ \"แสดงคา ของขอ มลู \" ควิ บติ (qubit) ใชใ นการแสดงคา ของขอ มลู ทอ่ี ยใู นรปู ของเลขฐานสอง ทอ่ี ยใู นรปู ของ \"สภาวะควบรวมของบติ 0 การหาคา ทเ่ี หมาะสมทสี่ ดุ การแยกตัวประกอบทาง และบติ 1 \" 0 (optimization) คณติ ศาสตร (factorization) 1 การเขารหัสและ การถอดรหัสขอ มลู ความสามารถในการ Job D Job A Job B Job C Job D Job F (encryption เรยี นรไู ดด ว ยตวั เอง Job F & decryption) (unsupervised learning) Job A Job C Job B 25 24

การสือ่ สารดว้ ยเทคโนโลยีควอนตัม Eve การส่ือสารที่มีการรักษาความปลอดภัยของขอมูลจะ Alice ดกั ฟง ขอ งมลู ตอ งมกี ารเขา้ รหสั ขอ้ มลู (encryption) ทตี่ น ทางกอ นสง (eavesdropping) ไปยงั ผรู บั โดยนาํ ขอ มลู ตงั้ ตน และชดุ ตวั เลขสมุ มาทาํ หนา ท่ี ขอ มลู ทถี่ กู เขา รหสั เปนกุญแจ (key) ในการเขาสูตรทางคณิตศาสตร ขอมูล (encrypted data) Bob ทผ่ี า นกระบวนการเขา รหสั แลว จงึ จะถกู สง ออกไปผา นทางชอ ง ทางการสอ่ื สารตา งๆ เชน สง ดว ยสญั ญาณวทิ ยุ หรอื ผา นระบบ ขอ มลู ทผ่ี า นการถอดรหสั ใยแกว นาํ แสง ซงึ่ ผรู บั ปลายทางจะถอดรหสั โดยใชก ญุ แจชดุ (decrypted data) เดยี วกนั กบั ผสู ง เพอ่ื แปลงคา คนื ออกมาเปน ขอ มลู ตงั้ ตน Bob ชอ งทางสอื่ สารทว่ั ไป (public channel) Alice A การเขารหัสขอมูล Bob Alice อาจโดนเจาะรหัส หากมีการใชรหัสแบบซ้ำๆ การสื่อสารในรูปแบบนี้จะใชกุญแจเดิมในการเขารหัสไปเร่ือยๆ จนกวาจะมีการตกลง B การใชรหัสผาน เปลยี่ นกุญแจใหม ซ่ึงกอใหเกิดชองโหวท่ีผูดักฟงสามารถศึกษารูปแบบของการเขารหัสและ แบบใชครั้งเดียว เดาคา กญุ แจไดใ นทสี่ ดุ ดงั นน้ั ระดบั ความปลอดภยั ในการเขา รหสั จากการใชก ญุ แจเดมิ ซา้ํ ๆ กนั จงึ ขนึ้ อยกู บั ความซบั ซอ นของสตู รทางคณติ ศาสตรท นี่ าํ มาใชใ นการเขา รหสั คอื ยงิ่ ซบั ซอ นกย็ งิ่ การสงรหัสผาน Eve ทาํ ใหก ารเจาะรหสั กนิ เวลายาวนาน จนอาจเกนิ ชว งระยะเวลาทข่ี อ มลู สาํ คญั นน้ั ยงั มผี ลในการ อาจโดนดักฟง ใชง าน Alice Eve แนวคดิ และการเตบิ โตของคอมพวิ เตอรค วอนตมั ทมี่ ศี กั ยภาพในการเรยี นรแู ละถอดรหสั ของขอ มลู ไดอ ยา งรวดเรว็ จะสง ผลกระทบตอ ความเชอื่ มนั่ ในเรอ่ื งความปลอดภยั ของการส่ือสาร สง โฟตอนทมี่ ี ดกั จบั โฟตอน จงึ เร่ิมมีการนําทฤษฎีควอนตัมเขามาประยุกตใชในการเสริมสรางความปลอดภัยใหอยูใน การเขา รหสั ของกญุ แจ เพอื่ ถอดรหสั กญุ แจ ข้ันสูงสุด โดยนําหลักความไมนอนของไฮเซนแบรกท่ีกลาววา \"การวัดคาตัวแปรหนึ่งใน ระบบควอนตมั สง ผลตอ คา ความไมแ นน อนของการวดั คา ของอกี ตวั แปรหนง่ึ \" ประกอบกบั Bob นําหลกั การเกย่ี วกบั สภาวะควบรวมทางควอนตมั และสภาวะพวั พนั ของโฟตอนมาประยกุ ต สกู ารใชโ ฟตอนในการสง กญุ แจดว ยวธิ ที างควอนตมั ทเี่ รยี กวา การกระจายกญุ แจเขา้ รหัส รบั รถู งึ ความผดิ ปกตขิ องกญุ แจ เชงิ ควอนตมั หรอื QKD (quantum key distribution) ซง่ึ ชว ยสรา งความเชอ่ื มนั่ ในกรณที โี่ ฟตอนถกู ดกั จบั ในการตรวจจับการดักฟงขอมูล โดยหากมีการดักฟงเกิดขึ้น ทั้งผูสงและผูรับปลายทางจะ รตู วั และเปลย่ี นกญุ แจใหม ทาํ ใหผ ดู กั ฟง ไมส ามารถรบั รขู อ มลู สาํ คญั จากการดกั ฟง ขาวสารได Alice ชอ งการสอ่ื สารควอนตมั Bob (quantum channel) เครอ่ื งสง โฟตอน เครอื่ งรบั โฟตอน การกระจายกญุ แจเขา้ รหสั เชงิ ควอนตมั 27 26 quantum key distribution QKD

นา ิกาอะตอม ปจจุบันนิยามของเวลาอางอิงมาจากคาบของการแผรังสีท่ีเปนผลมาจากการเปล่ียน ระดบั ชนั้ พลงั งานของอะตอมซเี ซยี ม 133 (Cesium-133) โดยในการเปลย่ี นระดบั ชน้ั พลงั งาน นาิกาเปนเครื่องมือที่ใชบอกเวลา แตทราบหรือไมวาเวลาที่เราไดมาน้ันมีความถูก จะเกิดการแผรังสีดวยคาบการสั่นจํานวนท้ังส้ิน 9,192,631,770 ครั้ง ใน 1 วินาที เวลาที่ ตองแมนยําเพียงใด และนาิกาที่เราใชน้ันบอกเวลาไดแมนยําหรือไม อางอิงดวยวิธีการน้ีถูกใชเปนมาตรฐานเวลาโลก ซึ่งรูจักกันในช่ือของ \"นา ิกาอะตอม\" ภายในนาิกาทุกเรือนจะมีอุปกรณสําคัญท่ีทําใหเกิดการสั่นอยางเปนจังหวะ ซ่ึงใช เซนเซอร์ทางควอนตัม (quantum sensor) เปนแหลงกําเนิดของความถี่ และมีกลไกหรือวงจรเพ่ือทําใหเกิดการนับเวลาเปนวินาที นาที และชั่วโมง เน่ืองจากระดับชั้นพลังงานของอะตอมนั้นมีความออนไหวกับส่ิงแวดลอมรอบขาง เชน สนามแมเหล็ก สนามไฟฟา ทําใหเราสามารถนํานาิกาอะตอมไปประยุกตใชงาน นาิกาแบงไดเปน 4 ประเภท ดังน้ี เปนเซนเซอรทางควอนตัม เชน • นาิกาดาราศาสตร อาศัยชวงเวลาการโคจรของดาวตางๆ • นาิกาเชิงกล อาศัยชวงเวลาการส่ันของกลไกเชิงกล เซนเซอรว ดั การเคลอ่ื นไหว (inertial mea- • นาิกาไฟฟา อาศัยชวงเวลาการส่ันของผลึกควอตซ surement sensor) นําไปประยุกตใชงาน • นากิ าอะตอม อาศยั ชว งเวลาการสนั่ ทเี่ กดิ จากการเปลยี่ นระดบั ชน้ั พลงั งานของอะตอม สําหรับการติดตามการเคล่ือนไหวท่ีมีความ นากิ าทม่ี คี วามแมน ยาํ สงู คอื นากิ าทอ่ี า งองิ เวลามาจากนากิ าอะตอม โดยนากิ า ละเอียดสูง อะตอมที่แมนยําที่สุดในปจจุบันจะใชเวลา 13,000,000,000 ป (หนึ่งหม่ืนสามพันลานป) จงึ จะทาํ ใหเ วลาในการนบั คลาดเคลอื่ นไป 1 วนิ าที เซนเซอรว ดั สนามแมเ หลก็ (atomic mag- netometer) นาํ ไปใชใ นการสาํ รวจทางธรณวี ทิ ยา 13,000 ล้านปี เฝาระวังปรากฏการณแผนดินไหวและภูเขาไฟ ระเบดิ ประเทศไทย เวลามาตรฐานทเี่ ทยี บเคยี งมาจากนากิ าอะตอม รวมเลือดเนื้อชาติเช้ือไทย มีความละเอยี ดและแมน ยาํ สงู เพยี งพอทจ่ี ะรองรบั การบนั ทกึ เวลาของการซอื้ ขายหลกั ทรพั ยท ม่ี จี าํ นวน 28 08:00:00 SCHOOL 108:00:0 หลายลา นรายการตอ วินาที 29

วศิ วกรรมควอนตมั เทคโนโลยคี วอนตมั จากจนิ ตนาการสู่นวตั กรรม Frontier Research วศิ วกรรมควอนตมั (quantum engineering) คอื กระบวนการแบบใหมท่ีจะ เช่ือมโยงองคความรูใ นภาคการศกึ ษาใหไ ปสภู าคอตุ สาหกรรม โดยวิศวกรรมควอนตัมจะ ทฤษฏที างฟสิ กิ ส์ การจาํ ลอง ผสานความรูในทุกๆ แขนง เชน ทฤษฎีควอนตัม คณิตศาสตร และใชความพยายามเชิง (theoretical physics) ลงบนระบบทางกายภาพ วศิ วกรรมมาพัฒนาตนแบบในหอ งทดลองเพอื่ ตอยอดไปสูนวัตกรรมทสี่ ามารถใชไดจ รงิ (physical implementation) ตัวอยา งของวศิ วกรรมควอนตมั คอื นักทฤษฎี มหาวิทยาลัย นักทดลอง มหาวิทยาลัย (1) การยกระดับความปลอดภยั ในการสอ่ื สารดว ยการพฒั นาระบบโครงขา ย QKD (ฟสิกส) (ฟสิกส) (2) การสรา งเซนเซอรแ ละเครอ่ื งวดั ทางควอนตมั ทม่ี ปี ระสทิ ธภิ าพ เชน เซนเซอรต รวจ วัดการเคลื่อนไหว เซนเซอรวัดสนามแมเหล็ก เซนเซอรสําหรับอุปกรณการแพทย และ Quantum Engineering เซนเซอรสําหรับตรวจสอบคุณภาพในโรงงานอุตสาหกรรม (3) การสรางคอมพิวเตอรควอนตัมท่ีสามารถนําไปใชประโยชนในงานตางๆ เชน การผนวกทกุ อยา่ ง วศิ วกรรม การจําลองทางชีวเคมีเพื่อการรักษาโรค การจําลองพันธะเคมีเพ่ือการคนควาวัสดุใหมๆ เพ่ือใหส้ ามารถนาํ มาใชไ้ ดจ้ รงิ และการพัฒนาตน้ แบบ การจําลองการสังเคราะหแสงของพืชเพ่ือประโยชนในการเพ่ิมผลผลิตทางการเกษตร (integration for general use) การใชข มุ พลงั ของคอมพวิ เตอรค วอนตมั เพอื่ เสรมิ สรา งสมรรถนะของการคาํ นวณและประมวล (engineering and ผลขอมูล developing prototypes) ในปจ จบุ นั มบี รษิ ทั ผนู าํ ดา นเทคโนโลยหี ลายแหง ทมุ เททรพั ยากร และแขง ขนั กนั เชงิ วศิ วกรรม ควอนตมั เพอื่ พฒั นาคอมพวิ เตอรค วอนตมั เชน • Google • D-Wave • IBM • Toshiba • Microsoft • Airbus • Alibaba • Intel • Hewlett Packard (HP) Quantum นักวิทยาศาสตร Google นักวิทยาศาสตร มหาวิทยาลัย Engineering วิศวกร Microsoft วิศวกร ศูนยแหงชาติ และอ่ืนๆ D-Wave Startup 30 IBM 31 เปนตน

Q UA N T U M 1913 e- 1923 TIMELINE Louis de Broglie Niels Bohr เสนอแนวคิดของความเชื่อมโยงกัน 1900 1905 ระหวา งความเปนคล่นื กับอนภุ าค เสนอแบบจาํ ลองอะตอม (wave-particle duality) Max Planck Albert Einstein ของไฮโดรเจนท่มี กี ารกําหนด 1926 ช้ันพลังงานและรศั มวี งโคจร Erwin Schrödinger อธบิ ายการแผรังสขี องวัตถดุ ํา ไดเสนอแนวคดิ ของควอนไทเซชนั ของอเิ ล็กตรอน เสนอสมการคลน่ื ท่ใี ชในทางควอนตมั (blackbody radiation) มาอธบิ ายปรากฏการณโฟโตอิเลก็ ทรกิ ซงึ่ ตอมาเรยี กกนั ในชอื่ \"สมการชเรอดิงเงอร\" และไดรับรางวลั โนเบล และไดร ับรางวัลโนเบลสาขาฟส ิกส สาขาฟส ิกสใ นป ค.ศ.1921 ในป ค.ศ.1933 Q 1982 QED เทคโนโลยีควอนตมั 1.0 1927 Paul A.M. Dirac Richard Feynman 1948 Friedrich Hund ตีพมิ พท ฤษฎีควอนตัมของแสง และไดรับรางวลั โนเบลสาขาฟสิกส ริเริม่ แนวคดิ เก่ียวกับ Richard Feynman คนพบปรากฏการณ ในป ค.ศ. 1933 คอมพวิ เตอรควอนตัม Julian Schwinger การลอดอุโมงคควอนตมั Sin-Itiro Tomonaga IBM Q เทคโนโลยีควอนตมั 2.0 กาํ ลังใกลเ้ ขา้ มา... เสนอทฤษฎคี วอนตมั อเิ ลก็ โทรไดนามกิ ส (quantum electrodynamics, QED) 2009 2019 โดยทัง้ สามไดรางวัลโนเบลสาขาฟส ิกส รว มกนั ในป ค.ศ. 1965 รว มกนั วจิ ยั และสราง คอมพิวเตอรค วอนตัม IBM Q BB84 E91 1984 1991 เปดตัวเครอ่ื งคอมพวิ เตอร ควอนตัมสาํ หรับเชงิ พาณชิ ย Charles Bennett Artur Ekert เปนคร้งั แรก และ Gilles Brassard เสนอโปรโตคอลการทาํ QKD 33 เสนอโปรโตคอลการทํา QKD โดยใชส ภาวะพวั พันทางควอนตมั 32 เปนคร้ังแรกซ่ึงรูจักกันในชื่อ BB84 ของโฟตอนซงึ่ รูจกั กันในช่อื E91

The mean king's problem วนั หนง่ึ มเี รอื ของนกั ฟส กิ สช อ่ื \"อลซิ \" เกดิ อบุ ตั เิ หตแุ ละไปเกยตนื้ อยบู นเกาะ แหง นน้ั ทหารจงึ จบั ตวั อลซิ ไปเขา เฝา พระราชา.. เมอื่ พระราชาทาํ การสอบสวนจน (ปญ หากวนใจราชาผูใจรา ย) รูวาอลซิ เปน นกั ฟส กิ ส ดว ยความทพี่ ระองคไ มป ลมื้ นกั ฟส กิ สอ ยแู ลว จงึ ไดห าขอ อา ง ทจ่ี ะสงั่ ลงฑณั ฑอ ลซิ โดยจาํ ลองสถานการณแ ละตงั้ ปญ หาทางฟส กิ สท ยี่ งั ไมม ผี ใู ดเคย ณ ดินแดนอันไกลโพน มีเกาะแหงหน่ึงท่ีปกครองโดยพระราชาผูทรง แกไ ดใ หอ ลซิ ทาํ การทดลองและแกปญหา โปรดปรานและรักแมวมาก.. พระองคเคยไดยินเรื่องราวของนักควอนตัมฟสิกส ปญหาทั้งหมดน้นั เกี่ยวกบั การเดาสถานะของอนุภาคควอนตมั อลซิ จะ ทช่ี อ่ื วา \"ชเรอดงิ เงอร\" ผซู ง่ึ นาํ แมวมาใชใ นการทดลอง จงึ เกดิ ความรสู กึ ไมป ลื้ม ตอ งทาํ การทดลองเพอ่ื เดาคาํ ตอบใหถ กู ตอ งทกุ ครง้ั ซง่ึ โอกาสทจ่ี ะเดาถกู มี 50% นักฟส กิ สอ ยูในใจลึกๆ ในขณะทอี่ กี 50% เปน โอกาสทอ่ี ลซิ จะเดาผดิ และจะถกู ประหารชวี ติ ทนั ที อลซิ นาํ แนวคดิ สภาวะพวั พนั ทางควอนตมั มาใชแ กป ญ หา ซงึ่ ชว ยใหอ ลซิ เดาคาํ ตอบไดถ กู ณ ตอ งทุกคร้ัง นิทานเร่ืองนี้มาจากการทดลองทางความคิดท่ีนําเสนอโดย Lev Vaidman ในป ค.ศ. 1987† ซึ่งตอมาแนวคิดนี้ถูกนําไปตอยอดในการสราง โปรโตคอล QKD‡ สําหรบั การส่อื สารเชิงควอนตมั เอกสารอางองิ † L. Vaidman, Y. Aharonov, and D.Z. Albert, \"How to ascertain the values of σx, σy, and σz of a spin-1/2 particle\", Physical Review Letters, 58 (14), p.1385 (1987). ‡ J. Bub, \"Secure key distribution via pre-and postselected quantum states\", Physical Review A, 63 (3), p.032309 (2001). 34 35

เอกสารอ้างองิ (สืบค้นเมื่อเดือนมีนาคม 2562) นายปฐม สวรรคป ญ ญาเลศิ บรรณาธิการอาํ นวยการ รองปลดั กระทรวงวทิ ยาศาสตรแ ละเทคโนโลยี A. Acín et al., \"The quantum technologies roadmap: a European community view\", New Journal of Physics, 20 (8), p. 080201 (2018). กองบรรณาธกิ ารบรหิ ารชุดหนังสือวิทยาศาสตรเ์ พ่ือประชาชน C. H. Bennett and G. Brassard, \"Quantum cryptography: Public key distribution and Science & Technology Book Series coin tossing\", Proceedings of IEEE International Conference on Computers, Systems and Signal Processing, Vol. 175, p. 8, New York (1984). นางกรรณกิ าร เฉนิ องคก ารพพิ ธิ ภณั ฑว ทิ ยาศาสตรแ หง ชาติ J. Bub, \"Secure key distribution via pre-and postselected quantum states\", Physical นางกลุ ประภา นาวานเุ คราะห สาํ นกั งานพฒั นาวทิ ยาศาสตรแ ละเทคโนโลยแี หง ชาติ Review A, 63 (3), p. 032309 (2001). ดร.นาํ ชยั ชวี ววิ รรธน สาํ นกั งานพฒั นาวทิ ยาศาสตรแ ละเทคโนโลยแี หง ชาติ J. P. Dowling, and G. J. Milburn, \"Quantum technology: the second quantum revolution\", นายจมุ พล เหมะครี นิ ทร สาํ นกั งานพฒั นาวทิ ยาศาสตรแ ละเทคโนโลยแี หง ชาติ Philosophical Transactions of the Royal Society of London A: Mathematical, Physical นายประสทิ ธ์ิ บบุ ผาวรรณา สถาบนั มาตรวทิ ยาแหง ชาติ and Engineering Sciences 361, no 1809, p. 1655–1674 (2003). นางสาวยพุ นิ พมุ ไม สถาบนั วจิ ยั วทิ ยาศาสตรแ ละเทคโนโลยแี หง ประเทศไทย A. K. Ekert, \"Quantum cryptography based on Bell’s theorem\", Physical Review ดร.สภุ รา กมลพฒั นะ องคก ารพพิ ธิ ภณั ฑว ทิ ยาศาสตรแ หง ชาติ Letters, 67 (6), p. 661 (1991). ดร.วจิ ติ รา สรุ ยิ กลุ ณ อยธุ ยา องคก ารพพิ ธิ ภณั ฑว ทิ ยาศาสตรแ หง ชาติ N. Gisin, and R. Thew, \"Quantum communication\", Nature Photonics, 1, pp. 165–171 (2007). นายปฐม สวรรคป ญ ญาเลศิ คณะทํางาน R. P. Feynman, \"Simulating physics with computers\", International Journal of Theoretical นางสาวภทั รยิ า ไชยมณี Physics, 21 (6–7), pp. 467–488 (1982). นางจนิ ตนา บญุ เสนอ รองปลดั กระทรวงวทิ ยาศาสตรแ ละเทคโนโลยี L. Vaidman, Y. Aharonov, and D.Z. Albert, \"How to ascertain the values of σx, σy, นางสาวอจั ฉราพร บญุ ญพนชิ สาํ นกั งานปลดั กระทรวงวทิ ยาศาสตรแ ละเทคโนโลยี and σz of a spin-1/2 particle\", Physical Review Letters, 58 (14), p. 1385 (1987). นางวลยั พร รม รน่ื สาํ นกั งานปลดั กระทรวงวทิ ยาศาสตรแ ละเทคโนโลยี D-Wave's Quantum Computing, https://www.dwavesys.com/ นางสาวนชุ จรยี  สจั จา สาํ นกั งานปลดั กระทรวงวทิ ยาศาสตรแ ละเทคโนโลยี Google's Quantum AI, https://ai.google/research/teams/applied-science/quantum-ai/ นางสาวยพุ นิ พมุ ไม กรมวทิ ยาศาสตรบ รกิ าร IBM 's Quantum Computing, https://www.research.ibm.com/ibm-q/ นางสาววรรณรตั น วฒุ สิ าร สาํ นกั งานปรมาณเู พอ่ื สนั ติ Microsoft's Quantum Computing, https://www.microsoft.com/en-us/quantum/ นางทศั นา นาคสมบรู ณ สถาบนั วจิ ยั วทิ ยาศาสตรแ ละเทคโนโลยแี หง ประเทศไทย Quantum key distribution, https://en.wikipedia.org/wiki/Quantum_key_distribution นางชลภสั ส มสี มวฒั น สถาบนั วจิ ยั วทิ ยาศาสตรแ ละเทคโนโลยแี หง ประเทศไทย นางกลุ ประภา นาวานเุ คราะห องคก ารพพิ ธิ ภณั ฑว ทิ ยาศาสตรแ หง ชาติ 36 นางจฬุ ารตั น นมิ่ นวล องคก ารพพิ ธิ ภณั ฑว ทิ ยาศาสตรแ หง ชาติ นายประสทิ ธ์ิ บบุ ผาวรรณา สาํ นกั งานพฒั นาวทิ ยาศาสตรแ ละเทคโนโลยแี หง ชาติ นางสาววรรณพร เจรญิ รตั น สาํ นกั งานพฒั นาวทิ ยาศาสตรแ ละเทคโนโลยแี หง ชาติ นายสรทศั น หลวงจอก สถาบนั มาตรวทิ ยาแหง ชาติ นายจกั รี พรหมบรสิ ทุ ธ์ิ สาํ นกั งานคณะกรรมการนโยบายวทิ ยาศาสตรเ ทคโนโลยแี ละนวตั กรรมแหง ชาติ นางสาวปณธิ า รน่ื บนั เทงิ สาํ นกั งานพฒั นาเทคโนโลยอี วกาศและภมู สิ ารสนเทศ (องคก ารมหาชน) นางสาวศศพิ นั ธุ ไตรทาน สาํ นกั งานพฒั นาเทคโนโลยอี วกาศและภมู สิ ารสนเทศ (องคก ารมหาชน) นายนเรศ เขง เงนิ สถาบนั เทคโนโลยนี วิ เคลยี รแ หง ชาติ (องคก ารมหาชน) นายศภุ ฤกษ คฤหานนท สถาบนั วจิ ยั แสงซนิ โครตรอน (องคก ารมหาชน) นายกฤษกร รอดชา งเผอ่ื น สถาบนั สารสนเทศทรพั ยากรนาํ้ และการเกษตร (องคก ารมหาชน) นางสาวศรนิ ภสั ร ลลี าเสาวภาคย สถาบนั วจิ ยั ดาราศาสตรแ หง ชาติ (องคก ารมหาชน) สาํ นกั งานนวตั กรรมแหง ชาติ (องคก ารมหาชน) ศนู ยค วามเปน เลศิ ดา นชวี วทิ ยาศาสตร (องคก ารมหาชน)