จับตาทิศทางสุขภาพคนไทยปี2564

51 ตัวอยา่ งเทียบภาพถ่ายจุดความรอ้ นทไ่ี ด้จากดาวเทียมกับค่าฝุ่นละออง  PM2.5  ณ  วนั ท ี่ 30  มนี าคม  พ.ศ. 2563  อนั แสดงใหเ้ หน็ วา่ สองส่วนมคี วามสมั พันธก์ ัน  (ทม่ี า:  กรมควบคมุ มลพิษ) นอกจากน ้ี ขอ้ มลู การบกุ รกุ พน้ื ทป่ี า่ เพอื่ ใชท้ �ำ เกษตร- ขณะที่การปลูกพืชเศรษฐกิจสำ�คัญของประเทศ  เช่น  กรรมยังเพ่ิมข้ึนอย่างต่อเน่ือง  โดยเฉพาะการปลูก ‘ข้าวโพด ‘ข้าว’  และ ‘อ้อย’ ก็นิยมการเผ่าพื้นท่ีเช่นกัน  มีข้อมูลว่า เลย้ี งสตั ว’์  ในภาคเหนอื   เชน่ ในป ีพ.ศ. 2561  มกี ารเพาะปลกู ในปี พ.ศ. 2562  มีการเผาในพ้ืนท่ีโล่งแจ้ง  ทั้งพื้นท่ีป่าและ ในพ้ืนท่ีป่ามากถึง  3.67  ล้านไร่  คิดเป็น  52%14 ของพ้ืนที่ พนื้ ทเ่ี พาะปลกู อื่น ๆ รวมกนั ทงั้ ประเทศสงู ถึง  39.18  ล้านไร่ ปลูกข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ท้ังหมด  ซึ่งการบุกรุกพ้ืนที่ป่าเพ่ือ ทำ�เกษตรเป็นที่มาของการเผาป่าจนเกิดมลพิษทางอากาศ ในทสี่ ุด 5.  มลพิษทางอากาศขา้ มพรมแดน จากข้อมูลของ  GISTDA  พบว่า  พื้นท่ี  9  จังหวัด เนอื่ งจากมลพษิ ทางอากาศสามารถแพรก่ ระจายไปได้ ภาคเหนือตอนบนมีเน้ือท ่ี 65,939,889  ไร่  ในปี  2563  เกิด ในระยะไกล  ทำ�ให้บางพื้นท่ีของไทยได้รับผลกระทบจาก พ้ืนท่ีเผาไหม้สะสมรวมท้ังส้ิน  8,615,470  ไร่  เพิ่มขึ้นจาก มลพิษข้ามพรมแดน  เช่น  ภาคเหนือได้เผชิญปัญหาหมอก ป ี 2562  อยทู่  ่ี 2.13%  และมากกวา่   90%  หรอื   7.86  ลา้ น ควันจากเมียนมา  หรือภาคใต้ได้รับผลกระทบจากการ ไร ่ เกิดขน้ึ ในเขตปา่ อนรุ กั ษแ์ ละป่าสงวนแหง่ ชาต1ิ 5  เผาปา่ ในอินโดนีเซีย16 14 สถติ กิ ารเกดิ ไฟป่า  ส�ำ นกั บรหิ ารพืน้ ทอ่ี นรุ กั ษท์  ี่ 16  (เชียงใหม)่   2561  อ้างโดย  สมดุ ปกฟ้าอากาศสะอาด,  เครอื ข่ายอากาศสะอาด  ประเทศไทย,  มีนาคม  2563 15 แผนปฏิบตั ิการขบั เคล่ือนวาระแหง่ ชาติการแกไ้ ขปัญหามลพิษดา้ นฝุ่นละออง  ของกรมควบคุมมลพษิ 16 สมดุ ปกฟา้ อากาศสะอาด  ของเครือข่ายอากาศสะอาด

52 T HAIHEA LT H W ATCH 2021 นโยบายของรัฐ  สรา้ ง  PM2.5  นโยบายภาครัฐไทยเองก็มีส่วนทำ�ให้เกิดปัญหา โดยปัจจุบัน  ไทยยังใช้มาตรฐาน  EURO  4  สำ�หรับ ฝุ่นละออง  PM2.5  เช่นกัน  ทั้งจากการเก็บภาษีรถยนต์เก่า รถบรรทุกขนาดเล็ก  มาต้งั แต่ปี พ.ศ. 2555  และใช้มาตรา  ในอัตราท่ี ‘ต่ํากว่า’ รถยนต์ใหม่  จนทำ�ให้มลพิษท่ีเกิดจาก EURO  3  ส�ำ หรบั รถบรรทกุ ขนาดใหญ ่ มาตงั้ แตป่  ีพ.ศ. 2553  รถยนต์เก่าท่ีเครื่องยนต์สันดาปไม่สมบูรณ์เพ่ิมมากข้ึน  โดย เรียกว่าใช้มาตรฐานเดิมมาสิบปีโดยไม่มีการเปลี่ยนแปลง  พบปริมาณรถยนต์เก่าท่ีมีอายุใช้เงินต้ังแต่  11  ปี  เพิ่มจาก  เนื่องจากภาครัฐเกรงว่าภาคเอกชนจะได้รับผลกระทบจาก 7.68  ล้านคัน  ในปี พ.ศ. 2550  มาเป็น  14.14  ล้านคันในปี  การปรับมาตรฐานใหเ้ ขม้ งวดขนึ้ พ.ศ. 256217  เนื่องจากอัตราการลดหย่อนภาษีจะเพิ่มขึ้น ขณะทหี่ ลาย ๆ ชาต ิ เชน่   สหภาพยโุ รป  เกาหลใี ต ้ ใช้ ตามปีที่รถยนต์คันน้ัน ๆ ใช้งาน  โดยตั้งแต่ปีที่  6 - 10  จะ เวลาเพยี ง  3  ป ี และจนี   ใชเ้ วลาเพยี ง  4  ป ี ในการขยบั ไปสู่ ได้อัตราการลดหย่อนภาษีเพิ่มข้ึนปีละ  10%  จาก  10%  มาตรการ  EURO  5  ซ่ึงเปน็ มาตรฐานทีป่ ลอ่ ยไอเสียน้อยลง จนไปถงึ   50%18 ส่วนรัฐบาลไทย  ได้เลื่อนการขยับมาตรฐานจาก  และการท่ีไม่ได้ยกระดับ ‘มาตรฐานไอเสียและมาตร- EURO  4  ไปเป็น  EURO  5  จากปี พ.ศ. 2563  ไปเป็นปี พ.ศ. ฐานนํ้ามันเช้ือเพลิง’ ก็เป็นหน่ึงในเหตุผลท่ีก่อให้เกิดมลพิษ 2567  ท�ำ ให้การแกไ้ ขปญั หามลพษิ ทางอากาศโดยเฉพาะทมี่ ี เชน่ กัน สาเหตุมาจากการคมนาคมขนส่งเปน็ ไปอยา่ งล่าช้า เปรยี บเทียบไอเสยี รถยนตน์ ง่ั และรถบรรทุกขนาดเลก็   ทไ่ี ด้จากมาตรฐานไอเสียและมาตรฐาน นาํ้ มันเชอ้ื เพลงิ ท่แี ตกตา่ งกัน  ตง้ั แต ่ EURO  1 - EURO  6  (ที่มา:  กรมธุรกจิ พลังงาน)  https://www.doeb.go.th/knowledge/data/uro_4.pdf 17 จำ�นวนรถจดทะเบียน  (สะสม)  ณ  วันท ่ี 31  ธันวาคม  พ.ศ. 2550 - 31  ธันวาคม  พ.ศ. 2562  ของกรมการขนส่งทางบก  18 อัตราภาษีรถตาม พ.ร.บ.รถยนต ์ พ.ศ. 2522  กรมการขนส่งทางบก  https://www.dlt.go.th/th/yearly-tax/view.php?_did=75

ฝ่นุ พิษกับผลกระทบ  53 ในภาคเหนอื   ในฤดูร้อน  พ้นื ท่ภี าคเหนือจะเผชิญกับเหตุไฟป่า แทบทกุ ป ี สง่ ผลใหเ้ กดิ ฝนุ่ ควนั ขน้ึ ในบรเิ วณใกลเ้ คยี ง จากการรวบรวมความเห็นบนส่ือสังคมออนไลน์ ต่อประเด็น ‘ไฟไหม้’  ‘ไฟป่า’ ใน ‘ภาคเหนือ’ ระหว่าง เดือนกรกฎาคม  พ.ศ. 2562 - เดือนมิถนุ ายน  พ.ศ. 2563 ซ่งึ มีเหตุการณ์สำ�คัญคือเหตุไฟป่าท่เี ขตอุทยานแห่งชาติ  ดอยสเุ ทพ - ปยุ   จ.เชยี งใหม ่ โดยใชเ้ ครอ่ื งมอื ของ  Wise- sight  พบวา่ มจี �ำ นวนการพดู ถงึ ประเดน็ เหลา่ นอ้ี ยา่ งนอ้ ย  39,301  ข้อความ  โดยสามารถจัดกล่มุ ข้อความท่พี ูดถึง ได ้ 5  ประภท  1.  พูดถึงสถานการณ์โดยรวม  2.  พูดถึง การชว่ ยเหลอื   3.  พดู ถงึ การท�ำ งานของภาครฐั   4.  พดู ถงึ สาเหตุ  เช่น  การเผาป่า  และ  5.  พูดถึงผลกระทบต่อ สุขภาพของประชาชนในพื้นที่  เช่น  ระบบทางเดิน หายใจ  สุขภาพโดยรวม  อาการอน่ื  ๆ  และผวิ พรรณ เหตกุ ารณ์ไฟไหม ้ ไฟป่า  ในภาคเหนอื จ�ำนวนข้อความที่ถูกพดู ถึง 39,301  ขอ้ ความ ในชว่ งเดอื นเมษายนมจี �ำนวนขอ้ ความท่พี ดู เกีย่ วกบั ไฟไหม ้ ไฟป่าในภาคเหนือเปน็ จ�ำนวนมาก  ซงึ่ เปน็ ช่วงเดยี วกับที่ เกิดเหตกุ ารณ์ไฟป่าท่ีจงั หวดั เชียงใหมแ่ ละยงั ดับไฟไมไ่ ด้ จ�ำนวนขอ้ ความที่พดู ถึงปญั หาไฟป่าในภาคเหนอื   ชว่ งครงึ่ ปหี ลงั ของป ีพ.ศ. 2562 - คร่งึ ปีแรกของป ีพ.ศ. 2563  (ท่ีมา:  Wisesight)

54 T HAIHEA LT H W ATCH 2021 โดยข้อค้นพบที่น่าสนใจก็คือ  ข้อความบนสื่อสังคม ออนไลน์จำ�นวนมาก  ต้องการเรียกร้องให้สังคมหันมาสนใจ ปัญหาที่เกิดข้ึน  โดยมีการรับบริจาคเงิน  ส่ิงของ  หรือเป็น อาสาสมคั รเพื่อชว่ ยภารกจิ ดบั ไฟปา่ เหตุการณ์ไฟป่าในภาคเหนือ  สาเหตุหน่ึงเกิดจาก ‘ฝีมือ มนุษย์’ ที่เผาป่าเพ่ือทำ�การเกษตร  และผลกระทบก็คืนกลับมา ยังมนุษย์ในรูปแบบของฝุ่นควันท่ีส่งผลกระทบต่อร่างกาย  จน คนบางสว่ นเรยี กว่า  ‘ฝุ่นพษิ ’  โดยเฉพาะฝุ่นละออง  PM2.5 ทั้งน้ี  เม่ือรวบรวมความเห็นบนส่ือสังคมออนไลน์  ระหว่างเดือนกรกฎาคม  พ.ศ. 2562 - เดือนมิถุนายน  พ.ศ.  2563  ท่ีพูดถึงปัญหา ‘ฝุ่น’  ‘PM2.5’  และ ‘ภาคเหนือ’  โดย เครอื่ งมอื ของ  Wisesight  พบวา่ มจี �ำ นวนขอ้ ความสงู ถงึ   61,483  ข้อความ  และเพื่อโฟกัสไปถึงข้อความท่ีพูดถึงปัญหาสุขภาพ  พบว่ามีการอ้างถึงระบบการหายใจและปอด  ไปจนถึงเร่ืองของ สขุ ภาพจติ

55 ‘โรคปอดอุดกน้ั เรือ้ รงั ’  คืออะไร? โรคปอดอุดก้ันเร้ือรัง  เป็นกลุ่มของ ‘โรค กลุ่มโรคปอดอุดก้ันเรื้อรัง  ได้แก่  ‘โรค ปอดอกั เสบเรอื้ รงั ’ ทพี่ บไดบ้ อ่ ย  และเปน็ สาเหตุ ถุงลมโป่งพอง’  ‘โรคหลอดลมอักเสบเรื้อรัง’  ของการเสียชีวิตเป็นอันดับต้น ๆ ของประชากร ‘โรคหอบหดื ’  ‘โรคหลอดลมพอง’  เป็นตน้ ท่วั โลก  สาเหตุของโรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง  หาก ลักษณะสำ�คัญของโรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง  ไม่เกิดจากการ ‘สูบบุหร่ี’ ก็มักเกิดจาก ‘มลพิษ คือ  หลอดลม  เน้ือปอด  และหลอดเลือดปอด ทางอากาศ’  เชน่   ฝนุ่ ละออง  ควนั พษิ   รวมถงึ เกิดการอักเสบเสียหายเนื่องจากได้รับแก๊สหรือ การหายใจเอาสารเคมีบางอย่างเข้าไปในปอด สารที่ก่อให้เกิดการระคายเคืองเป็นเวลานาน  ตดิ ต่อกันเป็นเวลานาน ส่งผลให้หลอดลมค่อย ๆ ตีบแคบลง  หรือถูก อุดกั้นโดยไมอ่ าจฟ้ืนคืนสู่สภาพปกตไิ ด้อีก  ท่ีมา:  กระทรวงสาธารณสขุ 19 19 รู้จกั โรคปอดอุดกั้นเร้ือรัง  เวบ็ ไซต์กระทรวงสาธารณสุข  http://healthydee.moph.go.th/view_article.php?id=472

56 T HAIHEA LT H W ATCH 2021 ปัญหาฝุ่นละออง  PM2.5  ที่บางทีเรียกกันว่า  ‘ฝุ่น พิษ’  เป็นปัญหาท่ีเผชิญพร้อม ๆ กันหลายประเทศทั่วโลก นานาชาติแกป้ ัญหา โดยมีมาตรการรับมือหนักเบาท่ีต่างกัน  และได้ผลที่ ฝนุ่   PM2.5  อย่างไร แตกต่างออกไปดังน ้ี จนี การใช้พลังงานอย่างหนักหน่วงเพื่อพัฒนาประเทศ อย่างรวดเร็วของจีนในช่วงหลายทศวรรษที่ผ่านมา  ทำ�ให้ เกิดมลพิษทางอากาศอย่างรุนแรง  สร้างผลกระทบต่อ สุขภาพของประชาชนในวงกว้าง  กระทั่งในปี พ.ศ. 2556  มีการรายงานข่าวเร่ืองปัญหาฝุ่นละออง  PM2.5  อย่าง ต่อเน่ือง  โดยเฉพาะในกรุงปักก่ิง  ท่ีมีความเข้มข้นของ ฝุ่นละออง  PM2.5  รายช่ัวโมงสูงถึง  1,000  ไมโครกรัมต่อ ลกู บาศกเ์ มตร  มากกวา่ เกณฑท์  ี่ WHO  ก�ำ หนดถงึ   40  เทา่ ! รัฐบาลจีนจึงประกาศแผนการดำ�เนินการป้องกัน และควบคุมมลพิษท่ีเข้มงวดท่ีสุดเท่าที่เคยมีมา  โดยมี มาตรการสำ�คัญ ๆ  อาทิ  ใช้มาตรการควบคุมการปล่อย มลพิษในภาคอุตสาหกรรมอย่างเข้มงวด  ยุบโรงงานขนาด เล็กที่ปล่อยมลพิษ  หรือบังคับให้ปรับตัวจนได้มาตรฐาน  โดยมีโรงงานเข้าเกณฑ์น้ีถึง  6.2  หมื่นแห่ง  กำ�จัดศักยภาพ ในการผลิตของภาคอุตสาหกรรมที่ล้าหลัง  เช่น  อุตสาห- กรรมท่ีใช้พลังงานถ่านหิน  ส่งเสริมการใช้พลังงานสะอาด ในทอ่ี ยู่อาศยั   กำ�จัดรถยนต์เก่าไปอยา่ งน้อย  20  ล้านคัน ผลจากการใช้มาตรการที่เข้มข้นเหล่านี้  ทำ�ให้ ภายในปี พ.ศ. 2560  ความเข้มข้นของฝุ่นละออง  PM2.5  ได้ลดลงในหลายพ้ืนท่ีเศรษฐกิจท่ีสำ�คัญของจีน  ในพ้ืนที่ ปักก่ิง-เทียนจิน-เหอเป่ย  ที่เคยมีปัญหารุนแรงท่ีสุดลดลง ถงึ   25%  บรเิ วณสามเหลย่ี มปากแมน่ า้ํ แยงซ ี เขตเศรษฐกจิ ที่สำ�คัญ  ลดลง  20%  และสามเหล่ียมปากแม่น้ําจูเจียง  หนึ่งในอตุ สาหกรรมท่สี ำ�คญั   กล็ ดลง  15% จีนจึงเป็นตัวอย่างของมาตรการแก้ไขปัญหามลพิษ ฝุ่นอย่างเป็นรูปธรรม  แม้ใครหลายคนจะมองว่ามีระบบ การปกครองชนดิ พเิ ศษทีอ่ าจเลยี นแบบไม่ได้ง่ายนกั กต็ าม

57 สหภาพยโุ รป  (EU) EU หลายชาตใิ น  EU  กเ็ ผชญิ กบั ปญั หาฝนุ่ ละออง  PM2.5  เช่นกัน  จนมีการผลักดันกฎหมายเพ่ือกำ�หนดมาตรฐาน ควบคุมมลพิษทางอากาศไว้จำ�นวนมาก  เช่น  คำ�สั่งของ คณะกรรมาธิการยุโรปว่าด้วยคุณภาพอากาศโดยรวมและ อากาศทส่ี ะอาด  เมอื่ ป ีพ.ศ. 2551  (Directive  2008/50/EC) สาระส�ำ คญั ของค�ำ สง่ั นค้ี อื   การก�ำ หนดคา่ ความเขม้ ขน้ ของมลพิษ  ซึ่งหากตัวเลขเกินเกณฑ์ในระยะเวลาที่กำ�หนด  ผเู้ กยี่ วขอ้ งจะตอ้ งท�ำ ตามแผนการจดั การคณุ ภาพอากาศ  โดย  ‘เกณฑ์มาตรฐาน’  ค่าฝุ่นละออง  PM2.5  ท่ี  EU  กำ�หนดไว้ คอื   ตอ้ งไมเ่ กนิ   25  ไมโครกรมั ตอ่ ลกู บาศกเ์ มตร  โดยจะตอ้ ง ตรวจทุกชวั่ โมง  (ไมใ่ ช่ค่าเฉล่ยี   24  ชัว่ โมง  เหมอื นกบั ไทย) แตแ่ มจ้ ะมมี าตรการทเ่ี ขม้ งวดในระดบั หนง่ึ   การแกไ้ ข ปัญหาก็ยังไม่บรรลุผล  เห็นได้จากรายงานคุณภาพอากาศ ของ  EU  ในปี พ.ศ. 2560  ซ่ึงพบว่า  ประชากรยุโรป  8%  ต้องเผชิญกับปัญหาฝุ่นละอองเกณฑ ์ PM2.5  เกินท่ีทาง  EU  ตั้งไว้  (ค่าฝุ่นไม่เกิน  25  ไมโครกรัมต่อลูกบาศก์เมตรต่อ ช่ัวโมง)  และอีก  77%  ต้องเผชิญกับปัญหาฝุ่นละอองเกณฑ ์ PM2.5  เกินเกณฑ์ของ  WHO  (ค่าฝุ่นไม่เกิน  25  ไมโครกรัม ต่อลกู บาศกเ์ มตร  เฉลย่ี   24  ชวั่ โมงหลังสุด) นอกจากนี้  ยังพบว่ามี  4  ประเทศไม่ได้ทำ�ตามภาระ ผูกพันเพ่ือให้การแก้ไขปัญหามลพิษทางอากาศ  เป็นไปตาม ค�ำ ส่งั   Directive  2008/50/EC

58 T HAIHEA LT H W ATCH 2021 คำ�แนะนำ� ในการแก้ไขปญั หา ฝนุ่ พษิ   PM2.5 ในเม่ือกำ�เนิดของฝุ่นละออง  PM2.5  ท่ีกระทบกับ สุขภาพของประชาชน  ไม่ได้มาจากแหล่งเดียว  วิธีแก้ไข จึงต้องใช้หลากหลายวิธีรวม ๆ กัน  และน่ีก็คือคำ�แนะนำ� สำ�หรบั การแกไ้ ขปญั หาดังกลา่ วในหลากหลายมติ ิ ในเขตเมือง   รฐั ควรยกระดบั มาตรฐานไอเสยี และมาตรฐาน ในเขตเกษตรกรรม น้ํามันเช้ือเพลิงมาเป็น  EURO  5  ให้เร็วท่ีสุด  เพ่ือลด   มีข้อเสนอจากตัวแทนภาคประชาสังคมใน การปล่อยไอเสียจากรถยนต ์ โดยเฉพาะรถยนต์ดเี ซล จ.เชียงใหม่  เช่น  ตัวแทนชนเผ่า  ชุมชนชนบท  ต่อ กรณีรัฐส่ังห้ามเผาว่า  ไม่ควรส่ังห้ามเด็ดขาด  แต่ควร   ควรเพ่ิมพ้ืนท่ีสีเขียวในเมือง  ให้เป็นไปตาม ใช้วิธีจัดระบบการเผาแทน  ควบคู่ไปกับการทำ�ความ ขอ้ เสนอของ  WHO  ทก่ี �ำ หนดวา่   เมอื งควรมพี น้ื ทส่ี เี ขยี ว เขา้ ใจกบั ชาวบา้ นถงึ ปญั หา  ก�ำ หนดเขตทดี่ นิ ท�ำ กนิ อยา่ ง อย่างน้อย  9  ตารางเมตรต่อคน  แต่ปัจจุบันกรุงเทพฯ เหมาะสม  วางกฎเกณฑ์ระหว่างรัฐ - ชุมชนเพ่ือร่วมกัน มีพืน้ ท่ีสีเขียวเพยี ง  6.79  ตารางเมตรตอ่ คน ป้องกันไฟป่า  ส่งเสริมการปลูกพืชยืนต้นแทนการ ในเขตอุตสาหกรรม ปลูกพืชเชิงเดย่ี วเพอื่ ลดการเผา  ฯลฯ   จดั ท�ำ  ‘ท�ำ เนยี บการปลดปลอ่ ยและเคลอ่ื นยา้ ย ส�ำ หรบั   สสส.  ไดจ้ ดั เตรยี มชดุ ความรขู้ อ้ เสนอเชงิ มลพิษ’  (Pollutant  Release  and  Transfer  นโยบาย  มาตรการ  และแนวทางแก้ปัญหามลพิษทาง Register:  PRTR)  ซึ่งริเริ่มคร้ังแรกในสหรัฐอเมริกา  อากาศเชิงระบบท่ีสอดคล้องกับบริบทของประเทศไทย  เมอื่ ป ีพ.ศ. 2527  หลงั เกดิ เหตโุ รงงานระเบดิ จนสารเคมี ในรูปแบบ ‘ร่างกฎหมายอากาศเพื่อสุขภาพ’  พร้อม รั่วไหลส่งผล  กระทบต่อคนงานและชุมชนใกล้เคียง  กับรายงานวิชาการสมุดปกเขียวอากาศสะอาด  เพ่ือ ผู้เกี่ยวข้องจึงออกข้อกำ�หนดให้ต้องจัดทำ�ข้อมูลการ สร้างความตระหนักและแนวทางแก้ปัญหาอย่างยั่งยืน ปลดปลอ่ ยมลพษิ   และเผยแพรต่ อ่ สาธารณชน  ซง่ึ ไทย และเป็นระบบ  แสวงหาทางออกรว่ มกันด้วยความร ู้ 20 กเ็ คยท�ำ การน�ำ รอ่ งใน จ.ระยอง  แตก่ ลบั ไมเ่ ปดิ เผยขอ้ มลู ต่อสาธารณะ พรอ้ มกนั นไี้ ดม้ กี ารพฒั นานโยบายสาธารณะ  วา่ ดว้ ยการจดั การปญั หามลพษิ ทางอากาศจากฝนุ่   PM2.5  20 สมุดปกฟ้าอากาศสะอาด  ของเครือข่ายอากาศสะอาด  ประเทศไทย,  มีนาคม  2563

59 ที่มีผลกระทบต่อสุขภาพ  โดยจัดทำ�ข้อเสนอเชิง ภาวะวิกฤตฝุ่นละอองผ่าน ‘ห้องเรียนสู้ฝุ่น’ สำ�หรับ นโยบายจากภาคประชาสังคม  ผ่านกลไกสมัชชา นักเรียนชั้นประถมศึกษา  เพ่ือให้ความรู้เกี่ยวกับเรื่อง สขุ ภาพ  ควบคไู่ ปกบั การพฒั นาพน้ื ทตี่ น้ แบบการเสรมิ ฝุ่นละออง  PM2.5  จำ�นวน  10  ประเด็น  โดยมีการ ศกั ยภาพชมุ ชน  และพฒั นากลไกการมสี ว่ นรว่ มในการ ทดลองในโรงเรียนบ้านผาเด่ือและโรงเรียนเจดีย์หลวง จัดการป่าชุมชนตามกฎหมายท่ีเกี่ยวข้องเพ่ือป้องกัน พิทยา  จ.เชียงราย  พบว่าช่วยให้นักเรียนอ่านค่าจาก ปัญหาฝุ่นควันจากไฟป่า  โดยใช้กลไกของ พ.ร.บ.ป่า เครอ่ื งวดั ฝนุ่ เพอื่ ประเมนิ สถานการณไ์ ด้  และสามารถ ชมุ ชน  มาบรหิ ารจดั การเชงิ พนื้ ท ่ี โดยมมี ลู นธิ เิ พอื่ การ นำ�ความรู้ดังกล่าวไปถ่ายทอดให้คนใกล้ชิดรวมถึงพ่อ พฒั นาทีย่ ง่ั ยนื   (ภาคเหนอื )  ร่วมขับเคลือ่ นการท�ำ งาน  แม่  และจะมีการขยายหลักสูตรนี้ไปใช้กับโรงเรียน อกี ทงั้ ยงั มกี ารสรา้ งพลเมอื งสรา้ งสรรค์  (Active  อกี   30  แห่งตอ่ ไป Citizen)  ในบริบทการจัดการคุณภาพอากาศสำ�หรับ สำ�หรับประชาชนท่ัว ๆ ไป  การดูแลสุขภาพ ประเทศไทย  ผ่านผู้นำ�เพ่ือสร้างความเปลี่ยนแปลง  ตัวเองเป็นส่ิงจำ�เป็น  โดยสามารถเช็กค่าฝุ่นได้ท่ี (Prime  Mover)  เว็บไซต์กรมควบคุมมลพิษ  http://air4thai.pcd. go.th  เพ่ือดูว่าจะต้องปฏิบัติตัวอย่างไร  หากจำ�เป็น นอกจากนี้  ยังมีการสร้างการเรียนรู้สำ�หรับ ตอ้ งออกไปทำ�กจิ กรรมนอกบา้ น เยาวชน  เพื่อการตระหนักถึงปัญหาด้านสุขภาพต่อ ค�ำ แนะน�ำ จากกรมอนามยั   หากคา่ ฝนุ่ ละออง  PM2.5  ไปถงึ ระดบั ตา่ ง ๆ  ดงั น ้ี 21 ระดับ  PM2.5  เฉล่ยี   24  ชม. ระดับ ประชาชนท่ัวไป เดก็ เล็ก  หญงิ ตั้งครรภ ์ (มคก.ฝลบ.ม.) ผู้สงู อาย ุ ผ้ทู ีม่ โี รคประจ�ำตัว 26 - 37 ดี •  ท�ำกิจกรรมกลางแจ้ง •  หลีกเล่ยี งการท�ำกจิ กรรม และท่องเท่ียวไดป้ กติ หรอื ออกก�ำลังกายกลางแจง้   เชน่   ปั่น  จักรยาน/ว่งิ   •  เฝา้ ระวงั สขุ ภาพทอี่ าจเกดิ ขึ้น  เช่น  ไอบอ่ ย  หายใจลำ� บาก  หายใจถ่ี  หายใจไม่ออก  หายใจ มเี สียงวี้ด  แน่นหนา้ อก  ใจส่ัน  คลืน่ ไส้  เมือ่ ยลา้ ผดิ ปกต ิ หรือ วงิ เวยี นศีรษะ  หากพบอาการ ใหร้ บี ไปพบแพทย ์ 21 ประกาศกรมอนามัย  เรื่องคา่ ฝุน่ ระวังผลกระทบตอ่ สุขภาพจากฝนุ่ ละอองขนาดเล็กในบรรยากาศ

60 T HAIHEA LT H W ATCH 2021 ระดบั   PM2.5  ระดับ ประชาชนทั่วไป เดก็ เลก็   หญิงตั้งครรภ ์ เฉลย่ี   24  ชม. ผูส้ งู อาย ุ ผ้ทู มี่ โี รคประจ�ำตัว (มคก.ฝลบ.ม.) 38 - 50 ปานกลาง •  หลกี เล่ยี งการท�ำกจิ กรรม •  หลกี เลยี่ งการท�ำกจิ กรรมหรอื หรอื ออกก�ำลังกายกลางแจ้ง  ออกก�ำลังกายกลางแจง้   เช่น  เช่น  ป่นั จักรยาน/ว่ิง ปน่ั จักรยาน  /  วิ่ง  •  เฝ้าระวังสุขภาพทอี่ าจเกดิ ขนึ้   •  ถา้ จำ� เป็นสวมหนา้ กาก เช่น  ไอบ่อย  หายใจล�ำบาก ปอ้ งกนั   PM2.5  หายใจถ่ี  หายใจไมอ่ อก  หายใจ  •  ผูม้ ีโรคประจ�ำตวั ควรเฝ้าระวังอาการ มเี สยี งวีด้   แน่นหน้าอก  ใจสั่น  คลน่ื ไส้  เมอื่ ยล้าผิดปกต ิ หรือวงิ เวียนศรี ษะ  หากพบอาการ ใหร้ ีบไปพบแพทย ์ 51 - 90 เรมิ่ มี •  ลดหรอื จ�ำกดั   การทำ� กิจกรรม •  ลดเวลาการท�ำกจิ กรรมนอกบา้ น ผลกระทบ นอกบา้ นและออกกำ� ลงั กายกลางแจง้   หรือออกกำ� ลังกายกลางแจง้   ตอ่ สขุ ภาพ •  ถ้าจำ� เปน็ ตอ้ งออกนอกบ้าน ถ้าจ�ำเปน็ ตอ้ งออกนอกบา้ น ให้สวมหน้ากากป้องกนั   PM2.5  ใหส้ วมหนา้ กากปอ้ งกนั   PM2.5  •  เฝ้าระวังสขุ ภาพที่อาจเกดิ ขน้ึ •  หากมอี าการผดิ ปกติ  เชน่   ไอบอ่ ย  เช่น  ไอบ่อย  หายใจล�ำบาก  หายใจลำ� บาก  หายใจถ ี่ หายใจไมอ่ อก  หายใจถี่  หายใจไมอ่ อก  หายใจ หายใจมีเสียงวดี้   แนน่ หน้าอก  ใจสั่น  มเี สยี งวี้ด  แนน่ หนา้ อก  ใจสั่น  คล่ืนไส้  เมื่อยลา้ ผดิ ปกต ิ หรือวงิ เวียน คลน่ื ไส ้ เมอ่ื ยลา้ ผิดปกติ  ศรี ษะ  ใหร้ ีบไปพบแพทย์ หรอื วงิ เวยี นศีรษะ  •  ผทู้ ม่ี โี รคประจ�ำตวั ควรเตรียมยา หากพบอาการให้รีบไปพบแพทย์  และอปุ กรณท์ จี่ �ำเปน็ 91  ขน้ึ ไป มผี ลกระทบ •  ลดหรืองด  การท�ำกจิ กรรม •  งดออกนอกบา้ น  และ ต่อสุขภาพ นอกบา้ น  หากจ�ำเปน็ ต้องสวม ออกกำ� ลังกายกลางแจ้ง  หน้ากากป้องกนั   PM2.5  •  อยใู่ นอาคาร  สวมหน้ากากกนั ฝุ่น  •  งดการออกกำ� ลงั กายกลางแจง้   PM2.5  ทกุ คร้งั เมอ่ื ต้องออกจากบา้ น  •  หากพบอาการ  เช่น  ไอบอ่ ย •  หากมอี าการผดิ ปกติ  เชน่   ไอบอ่ ย  หายใจล�ำบาก  หายใจถ่ี  หายใจ หายใจลำ� บาก  หายใจถ ี่ หายใจไมอ่ อก  ไม่ออก  หายใจมีเสยี งวี้ด  แน่น หายใจมเี สียงว้ดี   แนน่ หน้าอก  ใจสน่ั   หนา้ อก  ใจสนั่   คลื่นไส้  คลน่ื ไส้  เม่อื ยลา้ ผิดปกต ิ หรอื วิงเวียน เม่ือยล้าผดิ ปกต ิ หรอื วงิ เวยี น ศีรษะ  ให้รบี ไปพบแพทย์ ศีรษะ  ให้รบี ไปพบแพทย ์ •  ผู้ทีม่ ีโรคประจ�ำตัวควรเตรยี มยา และอุปกรณท์ ีจ่ �ำเปน็ อย่างนอ้ ย  5  วนั  

เมอ่ื  ’ขยะ 0861 พลาสตกิ ’ ก�ำลังกลบั มา  “ป ี 2563  จะเป็นปีแห่งการลดมลพิษของไทย!”  นอกจากนี้  ยังมีการประชุมคณะอนุกรรมการ ต้นปี  2563  ดีเดย์งดการแจกถุงพลาสติก  จาก บริหารจัดการขยะพลาสติกและขยะอิเล็กทรอนิกส ์ ครั้ง การท่ีกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดล้อม ท่ี  1/2563  ในวันที่  29  มกราคม  พ.ศ. 2563  พร้อมกับ เดนิ หนา้ เจรจากบั หา้ งสรรพสนิ คา้   ศนู ยก์ ารคา้   ซเู ปอร-์ ตั้งคณะทำ�งานขึ้นมา  3  ชุด  เพ่ือดูแลเรื่องการจัดการ มาร์เก็ต  และร้านสะดวกซื้อทั่วประเทศ  กว่า  75  บริษัท  ขยะพลาสตกิ และขยะอเิ ลก็ ทรอนกิ ส์ไปในเวลาเดยี วกัน3 ให้งดการแจกถุงพลาสติกแบบใช้คร้ังเดียวท้ิง  ด้วย การรณรงค์เพ่ือลดขยะพลาสติกมีแนวโน้มจะ แคมเปญ ‘Everyday  Say  No  to  Plastic  Bags’1  ประสบความสำ�เร็จ  ผู้ประกอบการหลาย ๆ แห่งขานรับ  ระยะแรก  มาตรการน้ีได้รับการตอบรับจาก ผู้บริโภคหลาย ๆ คนเรมิ่ ปรับเปลีย่ นพฤตกิ รรม ประชาชนเป็นอย่างดี  หลายคนเริ่มหันมาพกถุงผ้า กระท่ังมหาวิกฤต  COVID-19  เข้ามาในประเทศ  เวลาไปซ้ือของหรือจ่ายตลาด  ผลโพลเกิน  80%  ระบุว่า  รัฐบาลตัดสินใจประกาศใช้ พ.ร.ก.ฉุกเฉินทั่วประเทศ  เหน็ ดว้ ยกบั มาตรการน ี้ เพราะจะชว่ ยลดขยะพลาสตกิ ได2้ พร้อมกับมาตรการเคอร์ฟิว  ห้ามออกนอกเคหสถาน  มีการประเมินว่า  มาตรการดังกล่าวช่วยลด ตามแคมเปญ ‘อยู่บ้าน  หยุดเช้ือ  เพ่ือชาติ’  บริการ  ปริมาณถุงพลาสติกได้กว่า  25,000  ล้านใบ  คิดเป็น food  delivery  ได้รับความนิยมเพิ่มข้ึน  ส่ิงที่ตามมา ก็คือขยะพลาสติกจ�ำ นวนมาก นา้ํ หนกั   2.3  หมน่ื ตนั ‘ขยะพลาสตกิ ’ จงึ กลบั มา  กลายเปน็ ปญั หาใหต้ อ้ ง ปวดหวั กันอกี ครง้ั 1 ขา่ วเร่มิ ต้นงดแจกถุงพลาสตกิ   ตน้ ป ี 2563  https://news.thaipbs.or.th/content/296317 2 นดิ า้ โพล ‘งดใชถ้ งุ พลาสติก’  https://nidapoll.nida.ac.th/data/survey/uploads/FILE-1597133530703.pdf 3 http://www.mnre.go.th/th/news/detail/53624

62 T HAIHEA LT H W ATCH 2021 จ�ำนวนข้อความท่ีพดู ถงึ การ ‘งดแจกถุงพลาสตกิ ’ ช่วงต้นป ีพ.ศ. 2563  บนโซเชียลมีเดียไทย  แสดงให้เห็นวา่ ประชาชนตน่ื ตัวกับแคมเปญรณรงค์งดแจกถงุ ของภาครฐั   (ทีม่ า:  Wisesight) 

สถานการณ์ 63 ‘ขยะพลาสตกิ ’  ข้อมูลจากกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม  ในช่วงสิบปี  ในไทย (ระหวา่ งป ีพ.ศ. 2552 - 2561)  นอกจากปรมิ าณขยะมูลฝอยทง้ั หมดจะเพ่ิมขน้ึ จาก  24.11  ลา้ นตนั   เปน็   27.93  ลา้ นตนั 4  ปรมิ าณขยะพลาสตกิ กเ็ พม่ิ ขน้ึ ทกุ ป ี โดยในปี พ.ศ. 2561  คิดเป็น  12%  ของขยะมูลฝอย  หรือประมาณ  2  ล้านตัน  โดย  1.2  ล้านตัน  เป็นถุงพลาสติก  ส่วนท่ีเหลือเป็นพลาสติกชนิดอื่น ๆ  เช่น กล่อง  ถาด  ขวด  ฝาจุก สำ�หรับขยะพลาสติก  มีเพียง  25%  เท่าน้ันที่สามารถนำ�กลับไปใช้ใหม ่ ท่ีเหลือ  75%  เป็นขยะพลาสติกแบบใช้ครั้งเดียวทิ้ง  (single  use  plastics)   อย่าง  ถงุ ใส่อาหาร  ถุงหิ้ว  แกว้ พลาสติก  กลอ่ งพลาสติก  กลอ่ งโฟม  ฯลฯ แสดงให้เห็นว่า  แม้พลาสติกจะมีอายุยาวนาน  แต่กลับมีอายุการใช้ที่ ส้นั มาก  โดยถูกทิง้ เป็นขยะมลู ฝอยเพิ่มขึ้นอยา่ งตอ่ เนื่อง5 11  ป ี ขยะมลู ฝอยไทย เพม่ิ   4  ล้านตัน ปริมาณขยะมลู ฝอยของไทยในรอบสบิ ป ี (ระหวา่ งป ีพ.ศ. 2551-2561)  ทีเ่ พ่มิ สูงขึ้นเรือ่ ย ๆ  (ที่มา:  เพจของวราวธุ   ศลิ ปอาชา  รฐั มนตรีว่าการกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิง่ แวดลอ้ ม) 4 ขอ้ มลู ขยะมลู ฝอย  ป ี 2552-2561  เฟซบุ๊ก  วราวธุ   ศลิ ปอาชา  https://www.facebook.com/TOPVarawut/posts/859586924492581 5 Roadmap  การจดั การขยะพลาสติก  2561-2573  https://drive.google.com/file/d/1uZQj0vVIlvibWD_NQxHdZiYWCjr2qTJR/view

64 T HAIHEA LT H W ATCH 2021 จากสถิติขยะมูลฝอยย้อนหลังต้ังแต่ป ี 2551 - 2561  จะ ข้อมูลจาก  TDRI6  ได้วิเคราะห์ถึง เห็นไดว้ า่ ปรมิ าณขยะพุ่งสูงขนึ้ ทกุ ป ี สดั สว่ นการจดั การขยะมลู ฝอยในภาพรวม ของประเทศ  พบว่า  จากองค์ประกอบ ประเทศไทยมีปริมาณขยะมูลฝอยที่เกิดข้ึนท่ัวประเทศ  ขยะอินทรีย์ซึ่งเป็นขยะอาหาร  คิดเป็น ใน พ.ศ. 2561  ประมาณ  27.93  ล้านตัน  เพ่ิมขึ้นร้อยละ  2.05  สัดส่วนในปริมาณขยะอยู่ท่ี  64%  ส่วน จาก พ.ศ. 2560  ที่มีปริมาณ  27.37  ล้านตัน  เน่ืองจากการ ขยะรีไซเคิล  อยู่ที่  30%  ขยะอื่น ๆ  3% ขยายตัวของชุมชนเมืองและการปรับเปล่ียนวิถีชีวิตจากสังคม และขยะอันตราย  3%  ซ่ึงขยะเหล่านี้มี เกษตรกรรมสสู่ งั คมเมอื งในหลายพน้ื ที่  รวมทง้ั การสง่ เสรมิ การ การน�ำ ไปก�ำ จดั อยา่ งถกู วธิ  ี เชน่   เผาในเตา ท่องเท่ยี วของประเทศไทยท�ำ ให้มนี กั ท่องเท่ยี วเพิ่มขึน้   ควบคุมและมีการนำ�ไปผลิตเป็นปุ๋ยเพียง  43%  ของขยะมูลฝอยท้ังหมด  และอีก  อตั ราการเกดิ ขยะมลู ฝอยต่อคนพบวา่   57%  ถูกนำ�ไปฝังกลบหรือถมกลางแจ้ง  คนไทย  1  คน  สร้างขยะเฉลี่ย  1.15  กิโลกรัม/วัน  (ปี ทำ�ให้เกิดปัญหามลพิษตามมา  ซึ่งสาเหตุ 2561)  คนไทยทั้งประเทศ  65  ล้านคน  จะมีขยะสะสมใน  มาจากคนไทยส่วนใหญ่มักทิ้งขยะอาหาร 1  วัน  ทั้งประเทศถึง  74,750  ตัน  เท่ากับเครื่องบินแอร์บัส  รวมกับขยะท่ัวไปทำ�ให้การคัดแยกขยะ A380  จอดทงิ้ ไว้ถงึ วนั ละ  270  ลำ�  กอ่ นการน�ำ ไปรไี ซเคลิ และการก�ำ จดั เปน็ ไป ขณะที่การกำ�จัดขยะมูลฝอยชุมชน  พ.ศ. 2561  กลับ ได้อยา่ งยากล�ำ บาก  พบว่า  มีการกำ�จัดอย่างถูกต้อง  10.85  ล้านตัน  หรือคิดเป็น  38.85%  ของปรมิ าณขยะมลู ฝอยชมุ ชนทงั้ หมด  (ลดลง  7.19%  ขยะพลาสติกปนเปื้อนที่ไม่ถูกแยก จาก พ.ศ. 2560  ท่ีมีปริมาณ  11.69  ล้านตัน)  กำ�จัดอย่างไม่ ตั้งแต่ต้นทาง  และส่วนใหญ่กลายเป็น ถูกต้องประมาณ  7.32  ล้านตัน  คิดเป็น  26.21%  (เพิ่มขึ้น  ขยะมูลฝอยท่ีถูกกำ�จัดด้วยวิธีฝังกลบหรือ 2.09%  จาก พ.ศ. 2560  ที่มีปริมาณ  7.17  ล้านตัน)  และถูก ถมกลางแจ้งซึ่งใช้เวลาย่อยสลายนับร้อยปี นำ�กลับมาใช้ประโยชน์ประมาณ  9.76  ล้านตัน  คิดเป็น  ย่อมก่อให้เกิดปัญหาส่ิงแวดล้อมต่าง ๆ  34.94%  (เพ่ิมข้ึน  14.69%  จาก พ.ศ. 2560  ท่ีมีปริมาณ  8.51  ตามมา ล้านตัน)  เน่ืองจากมีการคัดแยกบริเวณต้นทางเพ่ิมข้ึน  แต่ยัง มีปรมิ าณที่ไม่มากพอ 35% 39% 3ก�9ำจัด%ถกู วธิ ี 26% 3น�ำ5ก%ลับมาใหม่ ก2�6ำจัด%ไมถ่ กู วธิ ี 6 การศกึ ษาแนวทางการบรหิ ารจดั การอาหารสว่ นเกนิ เพือ่ ลดปัญหาขยะอาหารทีเ่ หมาะสมกบั ประเทศไทย,  สถาบันวิจัยเพอ่ื การพัฒนาประเทศ.  2562

65 นโยบายของวราวุธ  ศิลปอาชา  รัฐมนตรีว่าการ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม  จึงเป็นการ ลดปริมาณขยะที่ขั้นตอนการบริโภค  เพราะมองว่าเป็นวิธี ทไ่ี ดผ้ ลและรวดเรว็ ทสี่ ดุ   สามารถปฏบิ ตั แิ ละเหน็ ผลไดท้ นั ท ี และเป็นที่มาของแคมเปญการขยับโรดแม็ปการแบน ผลิตภัณฑ์พลาสติก  3  ชนิด  ได้แก่  ‘กล่องโฟม’  ‘แก้วนํ้า พลาสตกิ ใชค้ รงั้ เดยี วทง้ิ ’  และ ‘หลอดพลาสตกิ ’ จากภายใน ป ีพ.ศ. 2565  มาเปน็ ภายในป ีพ.ศ. 2564  หรอื เรว็ ขนึ้ หนง่ึ ป ี พร้อมกับเร่ิมแคมเปญ  Everyday  Say  No  To  Plastic  Bags  เพื่อลดการใช้ ‘ถุงพลาสตกิ หูหว้ิ ’ ในชีวติ ประจำ�วนั โดยตงั้ เปา้ วา่ จะลดขยะพลาสตกิ ใหไ้ ด ้ 30%  ภายใน ป ี พ.ศ.  2563 แต่อย่างท่ีเกร่ินไว้ข้างต้นว่า  วิกฤต  COVID-19  ไม่เพียงทำ�ให้แผนการดังกล่าวหยุดชะงัก  ยังอาจทำ�ให้ สถานการณเ์ ลวรา้ ยลงกวา่ เดมิ เสียดว้ ยซ้ํา โควิด-19  ทำ�ให ้ มาตรการป้องกันการแพร่ระบาดของไวรัส  COVID-19  ของ ‘ขยะพลาสตกิ ’  รัฐบาลไทย  ท่ีใช้มาตรการควบคุมการเดินทางและการรวมตัวของ คนในพื้นท่ีสาธารณะอย่างเข้มงวด  ท้ังการประกาศ พ.ร.ก.ฉุกเฉิน  เพิ่มขึน้ เพียงใด? การมีระยะเวลาห้ามออกนอกเคหสถาน  (เคอร์ฟิว)  พร้อมสั่งให้เปิด สถานบริการหลายแห่ง  โดยเฉพาะผับ  บาร์  ร้านอาหาร  ตาม มาตรการ ‘อยู่บ้าน  หยุดเช้ือ  เพื่อชาติ’ ส่งผลให้ธุรกิจรับส่งอาหาร  หรอื   food  delivery  ถูกใชบ้ รกิ ารเพ่มิ มากขึ้น และสง่ิ ทตี่ ามมากค็ อื จ�ำ นวนขยะพลาสตกิ ทเ่ี พม่ิ ขน้ึ ตามไปดว้ ย ศูนย์วิจัยกสิกรไทย  ประเมินว่า  บริการการใช้งานแอปพลิ- เคชัน  food  delivery  ในปี พ.ศ. 2563  จะอยู่ท่ี  66 - 68  ล้านคร้ัง  เพ่ิมข้ึนจากช่วงเวลาเดียวกันของปีก่อนราว  78 - 84%  เรียกว่าเป็น อัตราเติบโตอย่างก้าวกระโดด7  โดยปัจจัยสำ�คัญมาจากสถานการณ์  COVID-19 7 ศนู ย์วิจยั กสิกรไทย  https://www.kasikornresearch.com/th/analysis/k-econ/business/Pages/z3128-Food-Delivery.aspx

66 T HAIHEA LT H W ATCH 2021 โดยแอปฯท่ีได้รับความนิยมมากที่สุดก็คือ  LINE  ถุงใส่น้ําจิ้ม  ช้อนพลาสติก  ส้อมพลาสติก  ถุงใส่ช้อนส้อม  MAN  และ  Grab  Food  ซ่ึงมีสถิติการใช้งานเพิ่มขึ้นราว  ถุงนํ้าซุป  และถงุ พลาสตกิ หูห้ิวสำ�หรับใสอ่ าหารทัง้ หมด 300 - 400%  เทียบกบั ชว่ งก่อน  COVID-19 นอกจากน้ีสถาบันสิ่งแวดล้อมไทย  ยังประเมินว่า  ผลจากการท่ีธุรกิจ  food  delivery  ได้รับความนิยม วิกฤต  COVID-19  จะทำ�ให้ขยะพลาสติกเพ่ิมข้ึน  15%  จาก มากข้ึน  ทำ�ให้เกิดขยะพลาสติกแบบใช้ครั้งเดียว  (single  เฉล่ียวันละ  5,500  ตัน/วัน  เป็น  6,300  ตัน/วัน  ทั้งน้ี  ยัง use-plastics)  มากขึ้นด้วย  สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนา ไม่รวมถึงขยะท่ีเกิดจากหน้ากากอนามัยใช้แล้ว  ท่ีคาดว่าจะ ประเทศไทย  หรือ  TDRI  เคยประเมินว่า  ต่อ  1  ยอดการ มีอตั ราการท้ิงหน้ากากอนามยั ราว  1.5 - 2  ล้านชน้ิ /วัน8 สั่งซ้ือจะมีขยะพลาสติกเฉล่ีย  7  ชิ้น  อาทิ  กล่องอาหาร  8 การศึกษาแนวทางการบรหิ ารจัดการอาหารส่วนเกินเพอ่ื ลดปัญหาขยะอาหารที่เหมาะสมกบั ประเทศไทย,  สถาบนั วจิ ยั เพอื่ การพฒั นาประเทศ.  2562

67 วงจรการเกิดขยะพลาสติกของประเทศ การผลติ เมด็ พลาสตกิ ภายในประเทศ การส่งออกเม็ดพลาสติก 8.518  ลา้ นตนั 5.199  ล้านตัน การน�ำเขา้ เมด็ พลาสติก ปรมิ าณเม็ดพลาสตกิ การส่งออกเศษ การน�ำเข้าเศษ ทใี่ ช้ในประเทศ พลาสตกิ รไี ซเคิล  พลาสตกิ รไี ซเคลิ   1.962  ล้านตนั 0.293  ลา้ นตนั 0.152  ล้านตัน 5.281  ล้านตนั การส่งออก การน�ำเขา้ การข้นึ รูปผลติ ภัณฑ์ เศษพลาสติก เศษพลาสตกิ ผลติ ภัณฑพ์ ลาสตกิ   ผลิตภณั ฑพ์ ลาสติก  เพ่อื บรโิ ภคภายในประเทศ  รไี ซเคิล  รีไซเคลิ   1.744  ลา้ นตัน 1.127  ล้านตัน 5.530  ล้านตนั 0.249  ล้านตนั 0.542  ลา้ นตัน บรรจุภัณฑ ์ เครือ่ งใช้ไฟฟา้ กอ่ สรา้ ง  ชิน้ สว่ นรถยนต ์ เครอ่ื งใช้ในครัวเรือน  อืน่  ๆ  2.331  ล้านตัน  และอิเลก็ ทรอนกิ ส ์ 0.668  ลา้ นตัน  0.364  ล้านตนั   0.223  ลา้ นตัน  1.204  ลา้ นตนั   (4.0%) (41.4%) 0.838  ล้านตัน  (11.9%) (6.5%) (21.4%) (14.9%) -  ถุงทกุ ประเภท  1.11  ล้านตัน ขยะพลาสตกิ หลงั การบริโภค  บรรจุภณั ฑ์หอ่ ห้มุ สินคา้   ผลติ ภณั ฑ์คงทน  -  ขวดพลาสติก  0.40  ล้านตัน 0.763  ล้านตนั 2.22  ลา้ นตัน -  แกว้ /กลอ่ ง/ถาดพลาสตกิ   0.23  ล้านตัน 1.930  ลา้ นตัน -  จกุ ฝาพลาสติก  0.05  ลา้ นตัน -  ชอ้ นส้อมมดี พลาสติก  0.03  ลา้ นตนั ใชป้ ระโยชน ์ Recy- -  หลอดพลาสติก  0.003  ลา้ นตนั -  ตาขา่ ย  แห  อวน  พลาสตกิ   0.10  ลา้ นตนั cle  0.390  ลา้ นตนั -  รองเทา้   0.009  ลา้ นตัน ไม่ใชป้ ระโยชน ์ การหลุดรอดสู่สง่ิ แวดล้อม  0.03  ล้านตนั 1.510  ล้านตัน วงจรการเกดิ ขยะพลาสติกของไทย  (ท่มี า:  Roadmap  การจดั การขยะพลาสติก  2561-2573  ของกระทรวงทรพั ยากรธรรมชาติและส่งิ แวดล้อม)

68 T HAIHEA LT H W ATCH 2021 อกี ปญั หาทมี่ ภี าคประชาสงั คมเรยี กรอ้ งใหภ้ าครฐั แกไ้ ขปญั หามา ยาวนาน  นั่นคือการ ‘นำ�เขา้ ’ ขยะพลาสติกมาในประเทศไทย ประเทศไทย นบั แตจ่ นี ประกาศนโยบายหา้ มน�ำ เขา้ ขยะพลาสตกิ ทกุ ชนดิ ในปี  =  ถงั ขยะโลก? พ.ศ. 2561  ท�ำ ใหร้ ะบบการรีไซเคลิ ท่ัวโลกส่ันสะเทอื น 81  ประเทศผสู้ ่งออก ข้อมูลการค้าขยะพลาสติกโลก  (Global  Plastics  Waste  ขยะพลาสตกิ   เศษตัด  Trade)  ซ่ึงเปิดเผยโดยกรีนพีซ  เอเชียตะวันออก  พบว่า  ปริมาณ และพลาสติกใช้แลว้ การส่งออกพลาสติกท้ังโลกลดลงจาก  12.5  ล้านตันในปี พ.ศ. 2559  มายงั ประเทศไทย เหลือเพียง  5.8  ล้านตัวในปี พ.ศ. 2561  หรือลดลงกว่า  50%  ทั้ง ๆ ท่ี ในช่วงเวลาเดียวกัน  ปริมาณการผลิตพลาสติกเพ่ิมสูงข้ึน  นั่น (พกิ ดั ศลุ กากร  3915)  หมายความวา่   มกี ารสะสมพลาสตกิ รไี ซเคลิ หรอื มกี ารน�ำ ขยะพลาสตกิ ระหว่างป ี 2557-2561 ไปทำ�ลายอย่างไมถ่ ูกต้อง ท้ังนี้  ข้อมูลระหว่างปี พ.ศ. 2560 - 2561  พบว่า  ประเทศ ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้อย่าง  ไทย  มาเลเซีย  และเวียดนาม  เป็น ผนู้ �ำ เขา้ ขยะพลาสติกมากเปน็ อันดับต้น ๆ ของโลก จากการตรวจสอบขอ้ มลู การน�ำ เขา้ เศษพลาสตกิ   (พกิ ดั ศลุ กากร  3915)  พบว่า  ระหว่างปี พ.ศ. 2557 - 2561  ไทยนำ�เข้าเศษพลาสติก เฉพาะ  5  ปีน้รี วมกันสูงถึง  906,521  ตัน  รวมปรมิ าณ  906,521,209  กก. ข้อมลู การน�ำเข้าขยะพลาสตกิ มาในไทย  ระหว่างป ีพ.ศ. 2557-2561  มจี �ำนวนรวมสงู ถึง  9  แสนตนั   (ท่ีมา:  มูลนิธิบรู ณะนิเวศและกรมศุลกากร)

69 หากเทียบปริมาณนำ�เข้าเศษพลาสติกของไทยก่อน ประชุมคณะอนุกรรมการบริหารจัดการขยะพลาสติกและ และหลงั จนี แบนการน�ำ เขา้ ขยะพลาสตกิ ทกุ ชนดิ   พบวา่ เพมิ่ ขยะอิเล็กทรอนิกส์  คร้ังท่ี  2/2563  ท่ีมีวราวุธ  ศิลปอาชา  สูงถงึ   8  เทา่ 9 รฐั มนตรวี า่ การกระทรวงทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ้ ม  เป็นประธาน  เพื่อวางมาตรการแก้ปัญหาการนำ�เข้าขยะ ประเทศไทยน�ำ เขา้ ขยะพลาสตกิ ทแ่ี ฝงดว้ ยการน�ำ เขา้ พลาสตกิ และอเิ ลก็ ทรอนกิ ส ์ ทส่ี �ำ คญั คอื การอดุ ชอ่ งวา่ งการ ขยะอิเล็กทรอนิกส์อย่างต่อเน่ืองในช่วงหลายปีที่ผ่านมา  ลกั ลอบน�ำ เขา้ และลดการแบกรบั ภาระปญั หาสงิ่ แวดลอ้ มของ โดย พ.ศ. 2561  นำ�เข้า  552,912  ตัน  และปี  2562  นำ�เข้า  ประชาชน  โดยที่ประชุมได้มีมติให้ในปี  2564  ประเทศไทย 323,167  ตัน  เช่นเดียวกับปริมาณการนำ�เข้าขยะอิเล็ก- จะยกเลิกการนำ�เข้าและปราศจากขยะพลาสติกและขยะ ทรอนกิ ส ์ ในป ี 2560  น�ำ เขา้   54,260  ตนั   และป ี 2561  น�ำ อเิ ลก็ ทรอนกิ ส ์ 100%  เขา้   38,404  ตนั   เมือ่ เทียบกับป ี 2559  น�ำ เข้า  1,986  ตนั   ยุติการนำ�เข้าขยะพลาสติกท้ังหมด  100%  ภายใน นำ�ไปสู่เสียงเรียกร้องจากภาคประชาสังคมให้แบน ป ี พ.ศ. 256410 การนำ�เข้าขยะพลาสติกโดยทันที  พร้อมกับสร้างแฮชแท็ก  #แบนขยะพลาสติก  ในโลกออนไลน์  ตามมาด้วยการ 9 ไทยแบนน�ำ เข้าขยะพลาสติก  https://www.bbc.com/thai/thailand-54445023 10 รายงานพิเศษเคาะข่าว  :  “ประเทศไทยกับการจัดการขยะพลาสติกและขยะอิเล็กทรอนิกส์”.  สำ�นักข่าวกรมประชาสัมพันธ์  เผยแพร่วันที่  8  กันยายน  พ.ศ. 2563  https:// thainews.prd.go.th/th/news/detail/TCATG200908131558644

70 T HAIHEA LT H W ATCH 2021 ผลกระทบขยะพลาสตกิ ตอ่ สิง่ แวดล้อม จากโศกนาฏกรรมพะยูนมาเรียม  ในเดือนสิงหาคม  พ.ศ. 2562  หลงั มาเรยี มตาย  แพทยไ์ ดผ้ า่ พสิ จู นส์ าเหตกุ าร เสียชวี ิต  และพบเศษพลาสติกจ�ำ นวนมากอยใู่ นล�ำ ไส1้ 1 ไม่ใช่แค่มาเรียมเท่านั้น  ภาพของสัตว์ทะเลอื่น ๆ  หรือนกที่ต้องเผชิญกับความตายเพราะเศษขยะพลาสติก ทถ่ี ูกทง้ิ ลงในทะเล  ก็มใี หเ้ ห็นเปน็ ประจ�ำ แทบทุกปี รวมถึงภาพเศษขยะพลาสติกลอยติดกันเป็นแพใน มหาสมุทรจนคล้ายเกาะลอยน้ํา  ท่ีกลายเป็นข่าวบ่อยครั้ง ในช่วงหลัง ทุก ๆ ปี  จะมีขยะพลาสติก  12  ล้านตันถูกท้ิงลง ทะเลและมหาสมทุ ร  โดยมเี พยี ง  5%  ทพ่ี บเหน็ เปน็ ชนิ้ สว่ น ลอยอยู่ในทะเล  ส่วนท่ีเหลือจะจมอยู่ใต้นํ้าหรือถูกกระแส นํ้าพัดไปอยู่ใต้ท้องมหาสมุทรท่ัวโลก  โดยในปี พ.ศ. 2562  มหี ลกั ฐานการพบเศษขยะพลาสตกิ อยทู่ ก่ี น้ รอ่ งลกึ กน้ สมทุ ร มาเรียน่า  (Mariana  Trench)  ซึ่งเป็นร่องสมุทรท่ีลึกที่สุด ในโลก  ท่ีระดับ  11  กโิ ลเมตรตา่ํ กว่าระดับทะเล ส่องชว่ งอายุของขยะพลาสตกิ หากไม่ได้จัดการอย่างถกู วิธี 400  ป ี- 450  ปี 450  ป ี- 500  ปี 500  ปี ไมย่ อ่ ยสลาย หลอดพลาสตกิ ถุงพลาสตกิ กลอ่ งโฟม ผ้าอ้อม ปัญหาของขยะพลาสติกคอื ใชร้ ะยะเวลาในการยอ่ ยสลายนานหลายรอ้ ยปีไปจนถึงอาจไม่ย่อยสลายเลย 11 ขา่ วพะยนู มาเรยี มตาย  https://news.thaipbs.or.th/content/283006

71 ปัญหาของขยะพลาสติกไม่ใช่เพียงใช้ระยะเวลาย่อย พอ  กย็ งั สามารถพดั พาไมโครพลาสตกิ ไปยงั จดุ ทคี่ าดไมถ่ งึ ได้ สลายนาน  ส่งผลกระทบต่อธรรมชาติและระบบนิเวศ  ยัง รวมถึงการที่พลาสติกแตกตัวออกเป็นเศษเล็กเศษน้อยท่ี อาจารย์คณะวิทยาศาสตร์  จุฬาฯรายน้ี  ยังให้ข้อมูล มองไมเ่ หน็ ดว้ ยตาเปลา่   ทเี่ รยี กกนั วา่   ‘ไมโครพลาสตกิ ’  (มกั ว่า  มนุษย์จะกินและหายใจเอาไมโครพลาสติกเข้าไปใน หมายถึงเศษพลาสตกิ ทีม่ ขี นาดเลก็ กวา่   5  มลิ ลเิ มตร) ร่างกายเฉลี่ยปีละ  50,000  อนุภาค  โดยไมโครพลาสติก ทป่ี นเปอื้ นอยใู่ นสตั วท์ ะเลจะถกู ดดู ซมึ เขา้ ไปในอวยั วะและ รศ.  ดร.สุชนา  ชวนิชย์  นักวิทยาศาสตร์ทางทะเล  เนอื้ เย่ือของมนษุ ย์ดว้ ย  โดยไมโครพลาสตกิ สามารถกกั เก็บ และอาจารย์ประจำ�ภาควิชาวิทยาศาสตร์ทางทะเล  คณะ สารเคมีท่ีเป็นพิษและจุลินทรีย์ท่ีเป็นอันตรายต่อสิ่งมีชีวิต วิทยาศาสตร์  จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย  ให้ข้อมูลว่า  ทุก ๆ ในทะเลบางชนดิ ไดด้ ว้ ย  จงึ ตอ้ งมกี ารวจิ ยั ตอ่ ไปวา่   จะสง่ ผล ปีท่ัวโลกมีผลิตภัณฑ์พลาสติกออกมาสู่ท้องตลาดมากกว่า กระทบตอ่ สุขภาพของมนษุ ย์ในแงต่ ่าง ๆ มากขึ้นหรือไม1่ 2 300  ลา้ นตนั   และมเี พยี ง  9%  ทถี่ กู น�ำ ไปรไี ซเคลิ หรอื น�ำ กลบั ไปใชใ้ หม ่ 12%  ถกู น�ำ ไปเผาเพอื่ ก�ำ จดั ซง่ึ กอ่ ใหเ้ กดิ มลพษิ ทาง ขณะเดยี วกนั   ยงั มงี านวจิ ยั อยา่ งนอ้ ย  2  ชน้ิ   ทย่ี นื ยนั อากาศ  ที่เหลอื อกี   79%  ตกค้างอยูใ่ นส่ิงแวดล้อม ว่า  ไมโครพลาสติกสามารถถูกดูดซึมเข้าสู่รากของพืชไป สะสมในผลผลิตท่ีเรารับประทาน  โดยทั่วไปไมโครพลาสติก ส�ำ หรบั  ‘ไมโครพลาสตกิ ’ จะปนเปอ้ื นอยใู่ นระบบนเิ วศ จะสะสมในผลไมม้ ากกว่าผกั   แต่สะสมในแครอทมากที่สุด13 และห่วงโซ่อาหารในท้องทะเล  ซึ่งสามารถกระจายอยู่ใน ส่ิงแวดล้อมได้เป็นวงกว้าง  และจากท่ีเคยไปทำ�วิจัยเร่ือง แมป้ จั จบุ นั   เราจะยงั ไมร่ ถู้ งึ ผลกระทบทแ่ี นช่ ดั จากการ ไมโครพลาสติกที่ขั้วโลกเหนือ  ก็พบว่า  แม้กระท่ังเกาะทาง ท่ีไมโครพลาสติกปนเป้ือนในผักและผลไม้ต่อสุขภาพของ เหนือสุดของโลก  ที่ไม่มีมนุษย์อาศัยอยู่เลย  ก็ยังพบไมโคร ผบู้ รโิ ภค  แตข่ อ้ มลู เชงิ ประจกั ษท์ เ่ี กดิ ขน้ึ กช็ ว่ ยสะทอ้ นวา่   ใน พลาสติก  แสดงให้เห็นว่า  กระแสนํา้ ที่เราคิดว่าไม่นา่ จะแรง ปจั จบุ ันร่างกายของมนุษยอ์ าจมีพลาสตกิ มากกว่าท่ีคดิ 12 บทความ ‘ขยะพลาสติกในทะเล  วงจรท�ำ ลายระบบนิเวศ’ ในเวบ็ ไซต ์ สสส.  เผยแพรเ่ ม่ือวันท ่ี 31  สงิ หาคม  พ.ศ. 2563 13 งานวิจัยของมหาวิทยาลัย  Catania  ในอิตาล ี ที่ตีพิมพ์ในวารสาร  Environmental  Research  และงานวิจัยของสถาบันวิจัยชายฝั่ง  Yantai  ของจีน  ซ่ึงทำ�ร่วมกับมหาวิทยาลัย  Leiden  ของเนเธอร์แลนด ์ ทต่ี ีพิมพ์ในวารสาร  Nature  Sustainability

72 T HAIHEA LT H W ATCH 2021 ถุงพลาสตกิ   จาก ‘ฮีโร’่  ส ู่‘ผรู้ า้ ย’ เดิม ‘พลาสติก’ ถูกผลิตข้ึนมาด้วยวัตถุ- (เพราะหน้าตามันคล้าย ๆ เสื้อ  t-shirt  ที่ไม่มี ประสงค์เพ่ือทดแทนการใช้ ‘กระดาษ’ อันเป็น แขน)  กอ่ นจะนำ�ไปจดสิทธิบตั ร การลดการตดั ไม้ท�ำ ลายป่าอกี ทางหนึ่ง หลังจากน้ันถุงพลาสติกก็ได้รับความ ผู้ให้กำ�เนิดถุงพลาสติกแบบที่ใช้กันอยู่ นิยมไปทั่วโลก  และถูกใช้แทนถุงกระดาษ ในปัจจุบันคือวิศวกรชาวสวีเดน  ชื่อ ‘สเตน ในท้ายที่สดุ กุสตาฟ  ธูลีน’  (Sten  Gustaf  Thulin)  ท่ี พัฒนาการผลิตถุงพลาสติกจากพอลิเอทิลีน  แล้วโลกกไ็ ม่เหมอื นเดมิ อีกต่อไป (polyethylene)  ใหใ้ ชไ้ ดง้ า่ ยขน้ึ   ใสข่ องไดม้ าก  ทส่ี ำ�คัญคอื มีราคาไม่แพง ถุงพลาสติกแรก ๆ ของโลกเกิดข้ึนในปี  (หมายเหตุ:  อ้างอิงข้อมูลจากบทความ ‘บิดาผู้ให้กำ�เนิดถุงพลาสติก ค.ศ. 1962  โดยธูลีนนำ�พอลิเอทิลีนมารีดเป็น ใบแรกของโลก’  เผยแพร่ในเว็บไซต์  The  People  วันท่ี  30  แผ่นบาง ๆ  2  แผ่นมาประกบแล้วเชื่อมท้ัง  4  สงิ หาคม  พ.ศ. 2562  https://thepeople.co/sten-gustaf-thulin- ดา้ นเขา้ ดว้ ยกนั   พรอ้ มกบั ตงั้ ชอื่ มนั วา่   ‘ทเี ชต้ิ ’  plastic-bags-inventor)

‘ทางออก’  73 ในการลดปญั หา ขยะพลาสติก จากการสำ�รวจข้อความโซเชียลมีเดียไทยที่พูดถึง ปัญหา ‘ขยะพลาสติก’ ระหว่างวันท่ี  1  กรกฎาคม  พ.ศ. 2562 - 31  มิถุนายน  พ.ศ. 2563  โดย  Wisesight  พบว่า  การพูดถึงปัญหา ‘ขยะพลาสติก’ ในช่วง  COVID-19  เพม่ิ ขน้ึ จากชว่ งก่อนหนา้ นน้ั ถึง  5  เทา่ โดยผู้ใช้งานโซเชียลมีเดียไทยหลาย ๆ คนสะท้อน ว่า  การใช้บริการ  food  delivery  เกี่ยวพันกับปริมาณ ขยะพลาสตกิ ทเ่ี พม่ิ มากขนึ้   หลายคนรสู้ กึ แยแ่ ละตอ้ งการ ลดขยะทเ่ี กดิ จากการสง่ั อาหารผา่ นบรกิ าร  food  delivery  ด้วยวิธีการต่าง ๆ  เช่น  ใช้ฟังก์ชันลดการรับอุปกรณ์ที่ ไมจ่ �ำ เปน็   อยา่ งชอ้ น - สอ้ มพลาสตกิ   (เพอ่ื ลดขยะพลาสตกิ )   หรือกระท่ังเลิกใชแ้ อปพลเิ คชนั สงั่ อาหารไปเลย

74 T HAIHEA LT H W ATCH 2021 ความจริงแล้ว  รัฐบาลไทยได้หาวิธีลดปริมาณขยะ เพราะปัจจุบันมีคนจำ�นวนมากไม่แยกขยะ  เพราะ พลาสติก  ผ่านการออก  Roadmap  การจัดการขยะ เชื่อว่าสุดท้ายก็จะถูกนำ�ไป ‘ท้ิงรวมกัน’ อยู่ดี  ทั้ง ๆ ท่ีหาก พลาสตกิ   พ.ศ. 2561 - 2573  รวมถงึ ออกมาเปน็ มตทิ ปี่ ระชมุ มีการแยกขยะอย่างเหมาะสมจะทำ�ให้สามารถจัดการขยะ คณะรัฐมนตรี  ให้ ‘เลิกใช้’ พลาสติก  3  ชนิดในปี พ.ศ. 2562  ไดง้ ่ายขนึ้   เชน่   ขยะพลาสติกที่ไม่มีการปนเปอื้ นเศษอาหาร ไดแ้ ก่  พลาสตกิ ผสมสารออ็ กโซ่  (Oxo)  พลาสตกิ หุ้มฝาขวด  เทา่ นน้ั ถงึ จะถกู น�ำ ไปรไี ซเคลิ   แตถ่ า้ ปนเปอ้ื นแลว้ จะถกู น�ำ ไป และไมโครบีด  และ ‘เลิกใช้’ พลาสติกอีก  4  ชนิดในปี พ.ศ.  ก�ำ จดั ดว้ ยการฝงั กลบ14 2565  ไดแ้ ก ่ กลอ่ งโฟมบรรจอุ าหาร  แกว้ พลาสตกิ แบบบาง ท่ีใช้คร้ังเดียว  ถุงพลาสติกหูหิ้วที่หนาน้อยกว่า  36  ไมครอน  ความร่วมมือระหว่างรัฐ-เอกชน-ประชาชน  เพื่อ และหลอดพลาสตกิ   พรอ้ มกบั ตง้ั เปา้ หมายวา่ จะน�ำ พลาสตกิ ส่งเสริมเร่ืองการแยกขยะ  เช่น  โครงการ ‘ส่งพลาสติก รไี ซเคิลกลบั มาใชใ้ หมท่ ั้ง  100%  ภายในป ีพ.ศ. 2570 กลับบ้าน’ ท่ีกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดล้อม จับมือกับเครือข่ายเพื่อความย่ังยืนแห่งประเทศไทย  นำ�ร่อง อย่างไรก็ตาม  เพียงการดำ�เนินการของภาครัฐเพียง ตดิ ตง้ั ถงั ขยะ  10  ถงั ตามจดุ ส�ำ คญั  ๆ ในกรงุ เทพฯ  เพอื่ รองรบั ฝ่ายเดียวอาจไม่เพียงพอ  ยังต้องการความร่วมมือจากภาค การแยกขยะพลาสตกิ ทที่ �ำ ความสะอาด  โครงการ ‘ถงั วนถงุ ’  เอกชนและภาคประชาชนด้วย  ซึ่งท่ีผ่านมามีบางโครงการ ของกลมุ่   PPP  Plastics  ตง้ั ถงั ขยะ  300  จดุ ทว่ั กรงุ เทพฯและ ทห่ี ลาย ๆ ฝ่ายมารว่ มมือกนั   ปรมิ ณฑล  เพอื่ รองรบั ขยะพลาสตกิ แหง้   สะอาด  ยดื หยนุ่ ได้ โดยเฉพาะการส่งเสริมให้ ‘แยกขยะ’ ก่อนท้ิงขยะ เพือ่ น�ำ ไปรไี ซเคลิ พลาสติกลงถงั   เพื่อใหง้ ่ายตอ่ การนำ�ไปรีไซเคลิ ต่อไป  14 การพูดถงึ การแยกขยะในโซเชียลมีเดยี ไทย  ระหวา่ งเดือนกรกฎาคม  พ.ศ. 2561 - เดือนมถิ นุ ายน  พ.ศ. 2562  จ�ำ นวนกวา่   3.7  หมืน่ ขอ้ ความ  ท่ีส�ำ รวจโดย  Wisesight  เกนิ   64%  เช่ือวา่   ถงึ แยกขยะไป  สดุ ทา้ ยก็จะถูกน�ำ ไปเทรวมกนั

การลดขยะ  75 จดุ เร่ิมตน้ ด้วยการ แยกขยะตัง้ แต่ต้นทาง ตัวอย่างชุมชนร่วมกันจัดการขยะ  เช่น  การ ใช้ไซดักขยะ  ของ บ้านนาคี  ต.โพธิ์ศรี  อ.ปรางค์กู่  จ.ศรีสะเกษ  โดยไซจะแยกขยะ  ขวดแก้ว  ขวด พลาสตกิ   โลหะ  สำ�หรบั น�ำ ไปขายต่อ  กองทุนการจัดการขยะเพ่ือสวัสดิการชุมชน  ของ บา้ นนาแสงสาคร  ต.นาแสง  อ.ศรวี ไิ ล  จ.บงึ กาฬ  ที่ส่งเสริมให้ชาวบ้านแยกขยะก่อนทิ้ง  โดยจะรับซื้อ ขยะบางประเภทและนำ�เงินมาฝากไว้ในบัญชี ธงสีสยบปัญหาขยะ  ของ ชุมชนบ้านเหนือ  ต.นาใต ้ อ.บา้ นนาเดมิ   จ.สรุ าษฎรธ์ าน ี ทใี่ ชธ้ งสแี บง่ บ้านเรือน  เพ่ือให้แกนนำ�สามารถดูแลลูกบ้านได้อย่าง ทั่วถึง  และให้ความรู้ในการจัดการและคัดแยกขยะ  เปน็ ตน้ ดวู ิธีคดั แยกขยะ ท่ชี ่วยสรา้ งเปน็ มลู ค่าได้ท่นี  ่ี มาตรการจัดการขยะ พลาสตกิ ของชาติตา่ ง ๆ  -  สหรฐั อเมรกิ า…เกบ็ ภาษถี งุ ขยะพลาสตกิ ในบางรฐั   แต่ พลาสติกรวมไปถึงถุงพลาสติก  ซ่ึงจะได้เงินต่อเมื่อนำ� ก็มีบางเมือง  เช่น  ซานฟรานซิสโกของรัฐแคลิฟอร์เนีย มาคนื ท่ีประกาศแบนถุงพลาสติกไปเลย  และให้ใช้ถุง -  จีน…ออกคำ�ส่งั ห้ามห้างสรรพสินค้าและร้านค้าเตรียม กระดาษแทน ถุงพลาสติกที่บางกวา่   0.25  มลิ ลเิ มตรใหก้ ับลูกคา้ -  อังกฤษ…ร้านค้าขนาดใหญ่จะเก็บเงินค่าถุงพลาสติก -  ไต้หวัน…ห้ามใช้ถุงพลาสติกหรือแก้วพลาสติกที่ใช้ จากผูบ้ ริโภค คร้ังเดียวท้ิง  ไม่มีการแจกหลอดพลาสติก  ถ้าอยากได้ -  สวีเดน…รีไซเคิลขยะพลาสติกได้ถึง  96%  โดย ตอ้ งเสียเงินซื้อ สง่ เสรมิ ให้ประชาชนคัดแยกขยะ  มรี ะบบมดั จ�ำ คา่ ขวด -  ญี่ปุ่น…มีข้อเสนอให้ห้างสรรพสินค้า  ร้านค้าปลีก

76 T HAIHEA LT H W ATCH 2021 ร้านขายยา  เก็บเงินค่าถุงจากลูกค้า  และนำ�เงิน ไมครอน ดังกล่าวไปปลูกป่าหรือให้ความรู้เรื่องมลพิษทาง -  อินโดนีเซยี …เคยทดลองเก็บภาษถี ุงพลาสตกิ ทะเล -  มาเลเซีย…รณรงค์ให้งดใช้ถุงพลาสติกในวันเสาร์ -  ออสเตรเลีย…ห้ามใช้ถุงพลาสติกท่ีบางกว่า  35  และวนั สำ�คัญตา่ ง ๆ  (พท.ศี่ม.า 2: 5ร6า2ย งhาtนt p‘ขs:ย/ะ/wพลwาwส.ตpกิ a’r lปiaัญmหeาnระt.ดgoบั .โtลhก/eทwี่ตอ้taงdเรmง่ จinัด/กeาwร t/ซp่ึงaจrดัliทamำ�โดenยtเจ_า้pหaนrcา้ yท/ส่ีe�ำwนtัก_dงาl_นlเiลnขkา.pธhกิ pาร?nสiภdา=ผ5ู้แ8ท6น0ร3า&ษfiฎleรn  aเผmยeแ=พinร่เdมeอ่ื xเ)ดอื นธันวาคม นอกจากน ้ี ยงั มขี อ้ เสนอจากภาควชิ าการ  โดย  TDRI เกดิ การแลกเปลย่ี น  ใชซ้ า้ํ   ลดการเกดิ ใหมใ่ นขยะทกุ ประเภท  เสนอวิธีแยกขยะ  การแยกเก็บขยะอินทรีย์จากการเก็บขยะ และการสานพลงั เครอื ขา่ ยขบั เคลอ่ื นการจดั การขยะชมุ ชนที่ ประเภทอื่น ๆ โดยสลับวันในการจัดเก็บ  พร้อมกับปรับปรุง ต้นทางอย่างยั่งยืน  โดยเกิดการลดแหล่งกำ�เนิดขยะมูลฝอย ค่าธรรมเนียมในการจัดเก็บขยะ  โดยท่ีรัฐบาลอาจออก ต้นทางหรือลดที่ผูก้ ่อก�ำ เนิดเป็นหลกั   กฎหมายเพ่ือกำ�หนดค่าธรรมเนียมการจัดเก็บขยะขั้นต่ํา  เพ่ือให้มาตรการน้ีมีความเป็นไปได้  เนื่องจากค่ากำ�จัดขยะ แม้การแก้ไขปัญหาขยะพลาสติกของภาครัฐไทยจะ ในปจั จบุ นั   เกบ็ จากภาคครวั เรอื นหลงั ละ  20  บาท  จากภาค ดูเหมือนเดินหน้า  1  ก้าว  ถอยหลัง  2  ก้าว  จากวิกฤต  ธุรกิจหลังละ  80 - 100  บาท  ซ่ึงไม่สะท้อนต้นทุนท่ีแท้จริง  COVID-19  แต่ตัวของวราวุธ  ศิลปอาชา  รัฐมนตรีว่าการ ขณะทท่ี อ้ งถน่ิ ไมก่ ลา้ ขน้ึ คา่ ก�ำ จดั ขยะ  เพราะกลวั เสยี คะแนน กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ้ ม  กย็ งั ยนื ยนั วา่ นิยมทางการเมือง15 มาตรการดังกล่าวไม่ได้ ‘ชะงัก’ เพียงแต่ ‘ชะลอ’  ยืนยันว่า จะเดินหน้าลดขยะพลาสตกิ ตอ่ ไป TDRI  ยังเสนอให้ยกเลิกระบบสัมปทานการจัดเก็บ ขยะ  เพ่ือส่งเสริมให้มีผู้เล่นมากขึ้น  จะได้เกิดการแข่งขัน ปัญหาขยะพลาสติกมาพร้อมกับความสะดวกสบาย กัน  โดยบริษัทท่ีจะเข้าร่วมจะต้องได้รับการรับรองจากกรม ในชีวิตประจำ�วัน  ไม่ใช่เรื่องง่ายเลยที่จะลดปริมาณลงมาได้ ควบคุมมลพิษ อย่างมนี ัยส�ำ คัญ  สำ�หรับการดำ�เนินงานของ สสส. ภายใต้แผนงาน รวมถึงก็ไม่ใช่เรื่องง่ายอีกเช่นกันท่ีจะส่งเสริมให้ ขับเคลื่อนการปฏิรูประบบการจัดการขยะเพื่อสุขภาวะและ ประชาชนคัดแยกขยะก่อนท้ิง  เพ่ือให้ง่ายต่อการนำ�ขยะ สิ่งแวดล้อมที่ย่ังยืน  เพื่อศึกษาและจัดทำ�นโยบายสาธารณะ มารไี ซเคลิ   ใหเ้ ปน็ ไปตาม  Roadmap  ทวี่ างเอาไวว้ า่   ภายใน ปฏิรูประบบการจัดการขยะและสง่ เสรมิ เศรษฐกิจหมนุ เวยี น  ป ีพ.ศ. 2570  ขยะพลาสตกิ ทง้ั หมด  100%  จะตอ้ งถกู รไี ซเคลิ โดยได้มีการใช้หลักการของ  CIRCULAR  ECONOMY  ทำ�ให้ เพือ่ น�ำ กลับมาใช้ใหม่ 15 รายงาน ‘แนวทางการบริหารจัดการอาหารส่วนเกินเพื่อลดปัญหาขยะอาหารที่เหมาะสมกับประเทศไทย’ ของสถาบันวิจัยเพ่ือการพัฒนาประเทศไทย  หรือ  TDRI  https:// tdri.or.th/wp-content/uploads/2019/11/wb159.pdf

09 77 ปัญหา  ในยุคสมัยปัจจุบัน  วลีท่ีว่า  “เป็นวัยรุ่นมัน ‘สขุ ภาพจิต’  เจ็บปวด”  ไม่ใช่แค่คำ�เปรียบเปรยธรรมดา  แต่กลาย ของวัยรนุ่ ไทย เป็นปัญหาที่มีผลสำ�รวจยืนยันอย่างเป็นรูปธรรมมาก ยง่ิ ขึ้น เม่อื ความสมั พนั ธ์ เป็นสาเหตุ ช่วง ‘วัยรุ่น’  คือช่วงสำ�คัญที่เด็กคนหน่ึงกำ�ลัง จะพัฒนาไปเป็นผู้ใหญ่  ท้ังในทางชีวภาพและในทาง สังคม  สถานที่ที่เขาใช้ชีวิตส่วนใหญ่มักไม่พ้น ‘บ้าน’ หรือ ‘โรงเรียน’  แต่เชื่อหรือไม่ว่าทั้ง  2  สถานท่ีกลับ ไม่ใช ่ safe  zone  ของพวกเขา  วัยรุ่นไทยจำ�นวนมากเสี่ยงเป็นภาวะซึมเศร้า  บางคนเคยมีความคิดฆ่าตัวตาย  ที่สำ�คัญไปกว่าน้ัน  หลาย ๆ คนตอ้ งหลุดออกจากระบบการศึกษา เป็นวัยรุ่นน้ันเจ็บปวดอย่างไร  และทำ�อย่างไร  เราจะเข้าใจคนในช่วงวัยน้ัน  เพ่ือช่วยบรรเทาความ เจ็บปวด  ท้ังในเชิงตัวบุคคลไปจนถึงเชิงโครงสร้าง ทางสังคม 

78 T HAIHEA LT H W ATCH 2021 วัยรุ่นไทย เสย่ี งซึมเศร้า-ฆ่าตวั ตาย ช่วงเวลาวัยรุ่น  (อายุระหว่าง  10  -19  ปี)  เป็นช่วง งานวิจัยดังกล่าว  ยังให้ข้อมูลเรื่องความเส่ียงจะฆ่า เวลาที่คนคนหน่ึงเติบโตทั้งในทางร่างกายและจิตใจ  ส่ิงที่ ตัวตายท่ีน่าสนใจว่า  วัยรุ่นกลุ่มตัวอย่าง  เคยคิดอยากตาย  น่าเป็นห่วงคือ  มีวัยรุ่นที่เส่ียงเป็น ‘ภาวะซึมเศร้า’  (de- 20.5%  เคยคิดฆ่าตัวตาย  5.1%  และเคยพยายามฆ่า pression)  เพ่ิมมากข้ึน  ไม่ใช่แค่ในไทย  แต่เป็นปัญหาของ ตัวตาย  6.4%2 ทงั้ โลก ทั้งนี้  ยังพบความสัมพันธ์ระหว่างภาวะซึมเศร้าและ ภาวะซมึ เศรา้ เปน็ ปญั หาสขุ ภาพจติ ทพี่ บมากในวยั รนุ่ ความเสย่ี งจะฆา่ ตวั ตาย  โดยวยั รนุ่ ทมี่ คี วามเสยี่ งจะฆา่ ตวั ตาย ทวั่ โลก  มผี ลการศกึ ษาวา่ ระหวา่ งป ีค.ศ.2005 - 2015  พบวา่ มีโอกาสจะมีภาวะซึมเศร้ามากกว่าวัยรุ่นท่ีไม่มีความเสี่ยง อตั ราการเกดิ ภาวะซมึ เศรา้ เพมิ่ ขนึ้ ถงึ   18.4  เทา่ 1  นอกจากนี้ จะฆา่ ตวั ตายถงึ เกือบสิบเทา่ ยังพบว่า  ภาวะซึมเศร้าเป็นสาเหตุลำ�ดับต้น ๆ ของการ สญู เสยี ปสี ขุ ภาวะของวยั รนุ่   ทม่ี ชี ว่ งอายรุ ะหวา่ ง  15 - 19  ปี ข้อสรุปจากงานวิจัยดังกล่าวพบว่า  วัยรุ่นกลุ่ม ตวั อยา่ งในสถาบนั การศกึ ษาประมาณ  2  ใน  3  มแี นวโนม้ ย้อนกลับมาดูภาวะซึมเศร้าในหมู่วัยรุ่นไทยกันบ้าง  จะมีปัญหาทางอารมณ์ไปจนถึงมีภาวะซึมเศร้า  จึงควร เคยมงี านวจิ ยั เรอ่ื ง  ความชกุ ของภาวะซมึ เศรา้ และความเสย่ี ง ไดร้ บั การดแู ลชว่ ยเหลอื อยา่ งเรง่ ดว่ น  ทง้ั การใหค้ วามส�ำ คญั ฆา่ ตวั ตาย  ส�ำ รวจขอ้ มลู จากวยั รนุ่ อายรุ ะหวา่ ง  11 - 19  ปที วั่ กับระบบคัดกรองสุขภาพจิตท้ังในสถาบันการศึกษา  การ ประเทศ  จ�ำ นวนทงั้ สนิ้   5,345  คน  ระหวา่ งเดอื นมถิ นุ ายน -  พัฒนาระบบส่งต่อไปยังสถานบริการสาธารณสุขในพื้นที่ กนั ยายน  พ.ศ. 2561  กอ่ นจะไดข้ อ้ คน้ พบทน่ี า่ สนใจวา่   วยั รนุ่ ใกล้เคียง  รวมถึงต้องช่วยกันสร้างระบบป้องกันปัญหา กลุ่มตัวอย่างมีมากถึง ‘2  ใน  3’ ที่มีภาวะซึมเศร้า  แบ่งเป็น สุขภาพจิต  และจัดบริการด้านสุขภาพจิตในหมู่วัยรุ่นใน ซึมเศร้าเล็กน้อย  49.8%  ซึมเศร้าปานกลาง  13.2%  เขตบรกิ ารสขุ ภาพทั่วประเทศ ซมึ เศรา้ มาก  3.2%  และซมึ เศรา้ รนุ แรง  0.7%  โดยเพศหญงิ จะมคี วามเส่ยี งเป็นภาวะซมึ เศรา้ มากกว่าเพศชาย  นค่ี อื  ‘สญั ญาณ’ ถงึ ปญั หาในหมู่วัยร่นุ ทนี่ ่าจับตา 1 GBD  2015  Disease  and  Injury  Incidence  and  Prevalence  Collaborators.  Global,  regional,  and  national  incidence,  prevalence,  and  years  lived  with  disability for  310  diseases  and  injuries,  1990–2015:  a  systematic  analysis  for  the  Global  Burden  of  Disease  Study  2015.  https://www.thelancet.com/journals/ lancet/article/PIIS0140-6736(16)31678-6/fulltext 2 ความชกุ ของภาวะซมึ เศรา้ และความเสยี่ งฆา่ ตวั ตายในวยั รนุ่ ไทย:  การส�ำ รวจโรงเรยี นใน  13  เขตสขุ ภาพ  โดยวมิ ลวรรณ  ปญั ญาวอ่ ง  และคณะ  (เผยแพรใ่ นป ีพ.ศ. 2563)  https:// he01.tci-thaijo.org/index.php/jmht/article/download/210760/164768/

79 อุปสรรคในการแกป้ ญั หา ซึมเศรา้ ของวยั รุ่น ทำ�ไมปัญหา ‘ภาวะซึมเศร้าในหมู่ เข้าสู่การรักษายังคงจำ�เป็นต้องมีผู้ปกครอง วยั ร่นุ ’ ถึงควรจบั ตาอย่างใกลช้ ดิ รว่ มด้วยเช่นเดมิ   พญ.ดษุ ฎี  จึงศริ กุลวทิ ย์  ผู้อ�ำ นวยการ อีกปัญหาท่ีพบคือ  กลไกการแก้ไข สถาบนั สขุ ภาพจติ เดก็ และวยั รนุ่ ราชนครนิ ทร์  ปัญหา  รวมถึงความช่วยเหลือท่ีรัฐใช้ใน เคยให้ข้อมูลไว้ว่า  เป็นเพราะอาการซึมเศร้า ปัจจุบัน  ยังมุ่งเน้นท่ีโทรศัพท์  เว็บไซต์  หรือ ในหมู่วัยรุ่นจะดูออกได้ยาก  เพราะมักแสดง เฟซบุ๊ก  ในขณะท่ีวัยรุ่นจำ�นวนไม่น้อยจะหัน อาการก้าวร้าว  “หรือหันไปหาสิ่งท่ีเบ่ียงเบน ไปแสดงอารมณ์ความรู้สึกผา่ นทวิตเตอร ์ ความสนใจเพอ่ื หนจี ากโลกความเปน็ จรงิ   เชน่   ติดเกมหรือเซ็กซ์” ล่าสุด  กรมสุขภาพจิตร่วมมือกับ กองบังคับการปราบปรามและ  Social  ปัญหาซึมเศร้าในหมู่วัยรุ่นอาจนำ�ไปสู่ Influencer  3  เพจดัง  จัดตั้งทีมปฏิบัติการ ความเสย่ี งตอ่ การฆ่าตวั ตาย พิเศษป้องกันการฆ่าตัวตาย  หรือ  HOPE  Task  Force  (Helpers  of  Psychiatric  วิธีการรับมือกับผู้ที่มีภาวะซึมเศร้า Emergency)  ซึ่งหมายถึง  ผู้ช่วยเหลือด้าน ท่ีดีที่สุดคือ  การรับฟังและชวนเขามารับ สขุ ภาพจติ ฉกุ เฉนิ   โดยทมี ปฏบิ ตั กิ ารดงั กลา่ ว การรักษา  อย่างไรก็ตาม  ในปัจจุบัน  พ.ร.บ. จัดตั้งข้ึนเพ่ือนำ�มาใช้ดูแลช่วยเหลือผู้ที่กำ�ลัง สขุ ภาพจติ ยงั มขี อ้ จ�ำ กดั ทเ่ี ปน็ อปุ สรรคตอ่ การ ได้รับผลกระทบหรือมีสัญญาณเส่ียงต่อการ เข้ารับการรักษาของวัยรุ่นท่ีมีอายุต่ํากว่า  18  ฆา่ ตวั ตายในโลกโซเชยี ลใหไ้ ดร้ บั การชว่ ยเหลอื ปี  เพราะถ้าจะมารักษาต้องพาผู้ปกครอง อย่างทันท่วงที มาด้วย  แม้ผู้เกี่ยวข้องจะมองว่า  ในเบ้ืองต้น วัยรนุ่ สามารถขอเข้ารับคำ�ปรกึ ษาได ้ แตห่ าก

80 T HAIHEA LT H W ATCH 2021 หวั ขอ้ ทมี่ กี ารพดู ถงึ มากทสี่ ดุ คอื   การรกั ษา  44%  (51,804  ข้อความ)  เช่น  การบอกเล่าถึงประสบการณ์ ส�ำ รวจ ‘สาเหตุ’ การเข้ารักษา  การรับประทานยา  ตามมาด้วยความ ซมึ เศรา้ ในหมวู่ ัยรนุ่ คิดว่าตัวเองเป็นโรคซึมเศร้า  19%  (22,424  ข้อความ)  ต้องการกำ�ลังใจ  16%  (18,586  ข้อความ)  อยากตาย/ ในยุคของโลกออนไลน์ที่หลาย ๆ คนใช้ อยากฆ่าตัวตาย  10%  (11,714  ข้อความ)  และอ่ืน ๆ  โซเชียลมีเดียเป็นสถานท่ีแสดงความคิดเห็น  และ เช่น  เยยี วยาดว้ ยศิลปินที่ช่วยเพ่มิ ความสุข  1%  (1,203 แสดงออกถึงปัญหาในชีวิต  และสภาพอารมณ์ ขอ้ ความ) ความรู้สึกในขณะน้ัน ขอ้ ความทว่ี ัยรนุ่ ระบายอารมณ์ซึมเศรา้ โดยเฉพาะในทวิตเตอร์ที่ผู้ใช้งานหลักเป็น บนส่อื ออนไลน์ วยั รนุ่   และขอ้ ดคี อื อนญุ าตใหแ้ สดงความเหน็ แบบ นริ นามได ้ ท�ำ ใหม้ วี ยั รนุ่ หลาย ๆ คนใชแ้ พลตฟอรม์ 44% การรักษา ออนไลนน์ ร้ี ะบายความในใจ  เราจงึ ส�ำ รวจขอ้ ความ 19% คดิ ว่าตัวเอง เกี่ยวกับ ‘โรคซึมเศร้า’ ในทวิตเตอร์  พร้อมกับ แพลตฟอร์มออนไลน์อ่ืน ๆ ท่ีเอ้ือต่อการแสดง เป็นโรคซมึ เศร้า ความคิดเห็นกัน  เช่น  เว็บไซต์พันทิป  (pantip. com)  เวบ็ ไซตเ์ ดก็ ด ี (www.dek-d.com) 3 16% ต้องการ ก�ำลังใจ สิ่งท่ีน่าสนใจก็คือ  การเก็บข้อมูลระหว่าง เดอื นกรกฎาคม  2562 - เดอื นมถิ นุ ายน  2563  พบ 10% อยากตาย/ ข้อความ ‘ระบายอารมณ์’ บนทวิตเตอร์  เว็บไซต์ ฆ่าตวั ตาย พนั ทปิ และเดก็ ดีรวมกนั สงู ถึง  117,180  คร้ัง! 10% ปรกึ ษาปัญหา 3 โดยบรษิ ัทวิเคราะหข์ อ้ มลู บนสื่อสังคมออนไลน ์ Wisesight 1% การเยยี วยา ดว้ ยศลิ ปนิ ตัวอย่างขอ้ ความ การรักษา

81 ตอ้ งการระบาย คดิ วา่ ตวั เองเป็นโรคซึมเศร้า เมื่อสำ�รวจถึง ‘สาเหตุ’ ของการเป็นโรคซึมเศร้า  สาเหตขุ องการเป็นซมึ เศรา้ ในวยั รุ่น มีการกล่าวถึง  84,520  ข้อความ  พบว่า  เรื่องความ สมั พนั ธม์ าเปน็ อนั ดบั หนงึ่ ท ี่ 55,828  ขอ้ ความ  ตามมา 66% ความสัมพนั ธ์ ด้วยการเรียน  12,302  ข้อความ  ความรุนแรง  6,884  15% การเรยี น ข้อความ  ปัญหาทางเศรษฐกิจ  3,534  ข้อความ  การ กลั่นแกล้ง  3,427  ข้อความ  หน้าที่การงาน  2,483  8% ความรนุ แรง ขอ้ ความ  และอนื่  ๆ  เชน่   การโดนละเมิด  82  คร้ัง 4% ปากทอ้ ง โดยหากลงลึกข้อมูลสาเหตุของการเป็นโรค ซึมเศร้าเฉพาะเรื่องของความสัมพันธ์  จะสามารถ แยกได้ออกเป็น  3  กลุ่มย่อย  คือ  ความสัมพันธ์กับ ครอบครวั   เพือ่ น  และคู่ชีวิต 4% การกลน่ั แกล้ง 3% หน้าที่การงาน

82 T HAIHEA LT H W ATCH 2021 ข้อมูลดังกล่าวยังไม่รวมไปถึงสถานการณ์การเมือง ไทยในช่วงปลายปี พ.ศ. 2563  ท่ีเยาวชนจำ�นวนมากออกมา ชุมนุม  เคล่ือนไหวให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในบ้านเมือง  ที่ กลายเปน็   generation  gap  ระหวา่ งคนตา่ งวยั ทเ่ี หน็ ตา่ งกนั   แตบ่ างครงั้ กย็ งั จ�ำ เปน็ ตอ้ งอยภู่ ายใตห้ ลงั คาเดยี วกนั   จนเกดิ การทะเลาะเบาะแวง้ กนั เมื่อบ้านไมน่ ่าอย ู่ เมอื่ ไปยงั โรงเรยี นกย็ งั พบกบั ปญั หาทอ่ี าจสง่ ผลกระทบ กับการศึกษาเล่าเรียนไปจนถึงการหลุดจากระบบการศึกษา  โรงเรียนไม่ปลอดภัย น่นั คอื ปญั หาการ ‘กลน่ั แกลง้ ’  (bully)  ในโรงเรยี น  มีข้อมูลน่าสนใจจาก  PISA  หรือโครงการประเมิน สมรรถนะนักเรียนมาตรฐานสากล  (Programme  for  International  Student  Assessment)  ซ่ึงหลาย ๆ คน องค์การทุนเพ่ือเด็กแห่งสหประชาชาติ  (UNICEF)  น่าจะรู้จักกันดีในการวัดทักษะการเรียนรู้ของนักเรียนอายุ  ให้คำ�นิยาม ‘วัยรุ่น’ ไว้ว่า  หมายถึงช่วงทศวรรษที่สองของ 15  ป ี ทง้ั ดา้ นการอา่ น  วทิ ยาศาสตร ์ และคณติ ศาสตรท์ กุ  ๆ  ชวี ติ  “เปน็ ชว่ งวยั ของโอกาสและการเปลยี่ นแปลงทต่ี อ้ งไดร้ บั 3  ปี  เพื่อประเมินคุณภาพของระบบการศึกษาเปรียบเทียบ การคุ้มครองและการเอาใจใส่เป็นพิเศษ”  ปัจจุบันไทยมี กบั ประเทศตา่ ง ๆ กวา่   80  ประเทศท่ัวโลก วัยรุ่น  อายุ  10 - 19  ปี  ประมาณ  8.7  ล้านคน  คิดเป็น  13%  ของประชากรทั้งหมด4 สถานท่ีที่วัยรุ่นไทยจะใช้ชีวิต  ใช้เวลาส่วนใหญ่อาศัย อย ู่ เชอ่ื วา่ จะม ี 2  สถานทห่ี ลกั   นน่ั คอื   ‘บา้ น  และ ‘โรงเรยี น’  ทหี่ ลาย ๆ คนขนานนามวา่ เปน็ บา้ นหลงั ทสี่ อง  สว่ นครกู เ็ ปน็ พอ่ แมค่ นทส่ี อง แต่เช่ือหรือไม่ว่า  ไม่ว่าจะบ้านหลังแรก-หลังที่สอง  จะผปู้ กครองหรอื คณุ คร ู ตา่ งกอ็ าจเปน็ สาเหตทุ ท่ี �ำ ใหส้ ถานท่ี ทว่ี ยั รนุ่ ไทยตอ้ งใชเ้ วลาสว่ นใหญอ่ าศยั อย ู่ ไมป่ ลอดภยั   ไมน่ า่ อย ู่ ไมเ่ ป็น  safe  zone  สำ�หรบั พวกเขา ในชว่ งการแพรร่ ะบาดของวกิ ฤต  COVID-19  ทรี่ ฐั บาล ประกาศเคอร์ฟิวท่ัวประเทศ  และต้องเปลี่ยนการเรียนการ สอนมาใชร้ ะบบออนไลน ์ วยั รนุ่ หลายคนสะทอ้ นวา่ มปี ญั หา เร่ืองความสัมพันธ์กับ ‘คนที่บ้าน’ ที่ไม่เข้าใจพฤติกรรม การเรียนออนไลน์  การใช้โทรศัพท์มือถือ  และการใช้งาน คอมพวิ เตอร ์ ท�ำ ใหท้ ะเลาะกบั ผปู้ กครอง  บางรายถกู ท�ำ รา้ ย ร่างกาย  หลายคนสอบถามวิธีรับมือกบั ความเศร้า 4 นยิ าม ‘วยั รุ่น’ จาก  UNICEF  https://www.unicef.org/thailand/th/ภารกิจของยนู เิ ซฟ/การพัฒนาวัยรนุ่

83 ตวั อย่างขอ้ ความ อย่บู า้ นแล้วไม่มีความสุข ผู้ปกครองที่ไม่เขา้ ใจการเรยี นออนไลน์ อยู่บ้านแลว้ ไมม่ ีความสุข สิ่งท่ีหลายคนอาจไม่รู้ก็คือ  PISA  ไม่ได้ประเมินแค่ ผลจากการถูก  bully  ในโรงเรียน  ส่งผลให้เด็ก ผลสมั ฤทธข์ิ องระบบการศกึ ษา  แตย่ งั ประเมนิ  ‘ปจั จยั ทสี่ ง่ ผล วัยเรียน  ไม่รู้สึกเป็นส่วนหน่ึงของโรงเรียน  ไม่มีความสุข ต่อการเรียนรู้ของผู้เรียน’  โดยเฉพาะเรื่องสภาพแวดล้อม ในการไปโรงเรียน  กระทบต่อความสามารถในการเรียนรู้  ในการเรยี น  ซงึ่ ชว้ี า่  การกลน่ั แกลง้ กนั ในโรงเรยี นจะกระทบ โดยเฉพาะทักษะในการอ่าน  ซ่ึงรูปแบบการกลั่นแกล้ง ต่อการเรียนรู้ของเด็กวัยเรียน  โดยรายงานของ  PISA  ส่วนใหญ่มักเป็นทางวาจา  ทางความสัมพันธ์  และทาง ประจำ�ปี ค.ศ. 2018  พบว่า  นักเรียนไทย  27%  ระบุว่า  กายภาพ  ตามลำ�ดับ เคยถกู กลนั่ แกลง้ เฉลยี่   2 - 3  ครงั้ ตอ่ เดอื น  สงู กวา่ คา่ เฉลยี่ ประเทศอืน่ ๆ ซึง่ อยู่ท ี่ 23% โดยนกั เรยี นไทย  77%  เหน็ วา่   ตอ้ งการคนชว่ ยเหลอื ใหก้ ับนักเรียนท่ีไมส่ ามารถปกปอ้ งตวั เองได5้ 5 ข้อมลู เร่ืองปจั จยั ทีส่ ่งกระทบต่อการเรยี นรู้จาก  PISA  https://www.oecd-ilibrary.org/sites/cd52fb72-en/index.html?itemId=/content/component/cd52fb72-en

84 T HAIHEA LT H W ATCH 2021 จากการส�ำ รวจความเหน็ ในโลกออนไลนเ์ รอ่ื งการ ‘กลน่ั แกล้งรังแกกัน’  หรือ  bully  ในโรงเรียน  ช่วงเดือนกรกฎาคม  รูปแบบ พ.ศ. 2561 - เดอื นมถิ นุ ายน  พ.ศ. 2562  กอ่ นวกิ ฤต  COVID-19  การกลน่ั แกลง้ กนั   ซ่ึงเป็นช่วงท่ีโรงเรียนยังเปิดการเรียนการสอนกันตามปกติ  ในสถานศกึ ษา พบขอ้ ความทกี่ ลา่ วถงึ การ  bully  ในโรงเรยี นอยา่ งนอ้ ย  3,473  ขอ้ ความ6 โดนข่มเหงรังแกอย่างไร โดยรปู แบบการกลน่ั แกลง้   มที ง้ั ทางกระท�ำ ทางกายภาพ  เชน่   กลน่ั แกลง้   ท�ำ รา้ ยรา่ งกาย  ไถเงนิ   ฯลฯ  ทางค�ำ พดู   เชน่   ล้อเลียน  ด่าทอ  ฯลฯ  และทางสังคม  เช่น  แบน  เหยียด  ฯลฯ การกลน่ั แกลง้ ทางกายภาพและทางวาจาในสถานศกึ ษา  สามารถเชื่อมโยงไปถึงการกลั่นแกล้งอย่างต่อเนื่องในโลก ออนไลน์  Cyber  Bulling  ซ่ึงเป็นการคุกคามโดยเจตนาผ่าน ส่ือดิจิทัลหรือสื่อออนไลน์  นับเป็นความรุนแรงกว่าการ กลั่นแกล้งทางกายภาพเพราะ “รับรู้ในวงกว้าง  ถูกกระทำ�ซํ้า ไมร่ จู้ บ” PHYSICAL  BULLYING 365 76 56 33 VERBAL  BULLYING 104 96 RELATIONAL  AGGRESSION 32 20   โดนแกล้ง    โดนลอ้     โดนด่า    โดนท�ำรา้ ย    โดนรังแก    โดนไถ    โดนแบน    โดนเหยียด  สาเหตขุ องการถกู กลนั่ แกลง้ มากทสี่ ดุ คอื   ‘รปู ลกั ษณ’์   โดยช่วงเวลาท่ีถูกรังแกมากท่ีสุด  จากการบอกเล่า ทง้ั หนา้ ตา  รปู รา่ ง  ความอว้ น  39%  ‘ผวิ พรรณ’  เชน่   ผวิ ด�ำ   ประสบการณ์การถูกกล่ันแกล้ง  พบว่า  ประถมศึกษามาก สวิ   23%  ‘เรยี นไมเ่ กง่ ’  18%  ‘เพศ’  10%  โดยพบกลมุ่ ชาย ท่ีสุด  29%  ตามมาด้วยมัธยมศึกษา  28%  มหาวิทยาลัย รกั ชายมสี ดั สว่ นการถกู ขม่ เหงรงั แกมากทสี่ ดุ   และอนื่  ๆ  เชน่ 19%  อนบุ าล  13%  และอนื่  ๆ  เชน่   ตอนท�ำ งานแลว้   11% ศาสนา  ส�ำ เนยี ง/ภาษา/การพดู   ฐานะทางการเงนิ   อกี   10% 6 โดยบรษิ ัทวิเคราะห์ขอ้ มลู บนสอ่ื สังคมออนไลน ์ Wisesight

โดนข่มเหงรงั แกเพราะอะไร 85 รปู ลักษณ์ 39% 454 266 ผวิ พรรณ 23% 207 เรยี นไม่เก่ง 18% เพศ 10% 120 ศาสนา 5% 58 ส�ำเนยี ง,ภาษา,การพูด 3% 38 ฐานะทางการเงนิ 2% 28 คำ�ถามว่า  เมื่อมีผู้ถูกรังแก  แล้วใครเป็น ‘ผู้รังแก’?  คำ�ตอบก็คือ  เพื่อน/รุ่นพ่ี/รุ่นน้อง  70%  ครู/อาจารย์ 17%  และครอบครัว  13% โดยพบว่า  ลักษณะการ  bully  จากครู/อาจารย์ มกั เปน็ การต้งั ฉายา  การล้อปมดอ้ ย  เร่อื งรูปรา่ งหนา้ ตา  และผลกระทบจากการถูกกลั่นแกล้งในสถานศึกษา  มีท้ังย้ายท่ีเรียน  ป่วยเป็นซึมเศร้า  พยายามจะฆ่าตัวตาย  กลวั การไปโรงเรียน ตวั อยา่ งสะทอ้ นประสบการณถ์ กู ครกู ลนั่ แกลง้ สะทอ้ นประสบการณถ์ ูกครูกลนั่ แกลง้

86 T HAIHEA LT H W ATCH 2021 ถา้ การ  bully  ในโรงเรียน ไม่ถูกจดั การ  จะเกดิ อะไรตามมา - เดก็ จะเขา้ ใจวา่   การรงั แกเปน็ เรอื่ งท่ี ลบ  เพือ่ น ๆ เองกเ็ รยี นรู้วา่ เดก็ เป็นตวั ปัญหา  ท�ำ ได ้ ผใู้ หญย่ อมรบั   และเดก็ ทเี่ ปน็ ผรู้ งั แกจะ กลา้ ทจี่ ะรงั แกมากขนึ้   โดยไมก่ ลวั ผลทตี่ ามมา  การแก้ปัญหาการรังแกกันแบบ ‘ท้ัง โรงเรยี น’  หรอื   Whole  School  Approach  - ผู้รังแกเรียนรู้ว่าการใช้อำ�นาจและ ด้วยการดึงทุกคนเข้ามาร่วมด้วยช่วยกันสร้าง ความกา้ วรา้ ว  น�ำ ไปสกู่ ารเปน็ หวั โจก  เพอ่ื น ๆ โรงเรยี นทีป่ ลอดภัยและนา่ อย ู่ ก็จะเรียนรู้ที่จะยอมตามหัวโจกเพื่อรู้สึก ปลอดภยั   โดยเกดิ จากความรว่ มมอื ตง้ั แตผ่ บู้ รหิ าร  คร ู บคุ ลากร  นกั เรยี นในโรงเรยี น  ผปู้ กครอง - ผถู้ กู รงั แกเรยี นรวู้ า่ ไมม่ ใี ครชว่ ยเหลอื   และชุมชนใกลเ้ คยี ง สิ้นหวัง  สมยอม  และถูกเพ่ือน ๆ มองในทาง ภาพข่าวด็กถูกบูลลีใ่ นโรงเรยี น ด ู‘ค่มู ือปฏบิ ัติส�ำหรับการด�ำเนินการ ทีม่ า: ขา่ วช่อง one วันท่ี 10 มีนาคม​ 2563 ป้องกนั และการจัดการการรังแกกนั ในโรงเรยี น’ ได้ที่นี่

ระบบการจัดการการรงั แกกันในโรงเรียน  แบบ  ‘ท้ังโรงเรยี น’ 87 โรงเรยี น นโยบาย บุคลากรทุกคนในโรงเรยี น  ส่ิงแวดลอ้ มในโรงเรียน  กฎ  ระบบการรายงาน ฝึกอบรม  ความรแู้ ละแนวทางปฏิบตั ิ โรงเรยี นปลอดภัย ห้องเรยี น ช่วงพกั /  สนามเด็กเล่น ผูป้ กครอง -  ใหค้ วามร ู้ ทศั นคติ -  มคี รคู อยดแู ลชว่ งพัก -  ให้ความรู้และเข้าใจกฎ/ -  กฎของโรงเรียน -  มกี จิ กรรม  และอปุ กรณห์ ลากหลาย นโยบายโรงเรียน -  ส่งเสริมความสัมพันธ์ดี  -  มพี ้ืนท่ีให้กจิ กรรม -  เพมิ่ การสื่อสารกบั ครู ความเหน็ ใจกันและกนั -  มปี ระชมุ ผปู้ กครอง ระบบการรายงาน  เมือ่ พบเห็นการรังแกกนั ผู้รังแก ผถู้ กู รังแก -  ได้รับผลตามกฎของโรงเรียน -  ได้รบั การดแู ลช่วยเหลือ -  แกไ้ ขความผิดของตน -  บนั ทกึ เหตกุ ารณแ์ ละติดตาม -  ให้ความรูแ้ ละดูแลช่วยเหลือ -  ประเมินความรนุ แรงของปญั หา -  แจง้ ผปู้ กครอง -  ใหค้ วามช่วยเหลือ  และความปลอดภัย -  บนั ทกึ เหตุการณ์และตดิ ตาม -  รบั ร้วู า่ ผรู้ ังแกได้รบั ผลอยา่ งไร -  ประเมนิ ปญั หา -  แจ้งผปู้ กครอง -  สง่ เสรมิ จดุ แขง็   และทกั ษะทางอารมณ์ -  ส่งเสริมจุดแข็ง  และทักษะทางอารมณ์และ และสังคมที่เหมาะสม สังคมทเ่ี หมาะสม หลกั พน้ื ฐาน  เมื่อเกดิ การรงั แกกัน   นกั เรยี นทกุ คนตอ้ งปลอดภยั ในโรงเรยี น   ไม่อนุญาตให้คนที่มีพลังหรืออำ�นาจเหนือผู้อื่นแสดงออก   การรังแกกันเป็นความสัมพันธ์ที่พัฒนามาเป็นเวลานาน  ในทางกา้ วรา้ ว  คกุ คามผอู้ น่ื ดงั นน้ั   การจดั การจงึ ตอ้ งใชเ้ วลาและตอ่ เนอ่ื ง   กลมุ่ ผรู้ งั แกควรไดร้ บั ผลของการกระท�ำ  ‘ทง้ั กลมุ่ ’ เนอ่ื งจาก การร่วมกันรังแกเป็นกลุ่มมีความรุนแรงที่ต่างจากผู้รังแก   เนน้ การสรา้ งวฒั นธรรมทเ่ี หน็ อกเหน็ ใจกนั และตอ่ ตา้ นการ คนเดยี ว รงั แกกนั   มากกวา่ การจดั การแบบลงโทษ  ต�ำ หนิ   ผู้ใหญ่ควรเข้าไปขัดขวางการรังแกกัน  เพ่ือช่วยให้เด็กท่ี   ย่ิงการรังแกกันรุนแรงและบ่อยคร้ังเท่าใด  ผลท่ีตามมา ถกู รงั แก/ผทู้ ด่ี อ้ ยกวา่ มอี �ำ นาจทส่ี มดลุ กย็ ง่ิ รา้ ยแรงเทา่ นน้ั   ตอ้ งจดั การผลกระทบทเ่ี กดิ ขน้ึ ดว้ ย ท่ีมา:  คู่มอื ปฏิบตั ิส�ำ หรบั การด�ำ เนนิ การป้องกันและการจัดการการรังแกกนั ในโรงเรยี น

88 T HAIHEA LT H W ATCH 2021 จับตาสัญญาณ ซมึ เศรา้ ในหมวู่ ยั ร่นุ กรมสุขภาพจิต  ให้ข้อมูล  10  อาการของภาวะ มคี �ำ แนะน�ำ จากองคก์ ารอนามยั โลก  (WHO)  วา่   หาก ซึมเศร้าในวัยรุ่น7 สำ�หรับคนใกล้ชิด  ไม่ว่าจะผู้ปกครอง  มีภาวะซึมเศร้าจะสามารถป้องกันไม่ให้ป่วยจนเป็นโรค เพื่อนฝูง  ครูอาจารย์  จะได้ช่วยกันจับตา  เพื่อนำ�ไปสู่กลไก ซมึ เศรา้ ไดอ้ ยา่ งไรบา้ ง  อาทิ  คยุ กบั คนทไ่ี วใ้ จเกยี่ วกบั เรอ่ื งท่ี การให้คำ�ปรึกษาหรือบ�ำ บดั รักษาต่อไป  ไดแ้ ก ่ ทำ�ให้เศร้า  ทำ�กิจกรรมที่เคยทำ�แล้วมีความสุข  ไปพบปะ พดู คยุ กบั เพอ่ื นและครอบครวั บอ่ ย ๆ  ออกก�ำ ลงั กายสมา่ํ เสมอ  1   มีความรู้สึกด้อยค่าในตวั เอง อยา่ งนอ้ ย  30  นาท ี รบั ประทานอาหารและนอนใหเ้ ปน็ เวลา  2   นอนหลบั ยาก  หรอื นอนหลับมากกวา่ ปกติ งดดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์  และห้ามใช้ยาเสพติด  เพราะ 3   ระบบยอ่ ยอาหาร  หรอื นํา้ หนักเปลีย่ นไป  จะทำ�ให้ซึมเศร้ามากข้ึน 4   อารมณ์แปรปรวน  โกรธ  หงดุ หงิดง่าย  WHO  ยังให้คำ�แนะนำ�ว่า  ให้ผู้มีอาการซึมเศร้า ‘ทำ� ความเข้าใจว่าเป็นเร่ืองท่ีทุกคนเป็นได้’  (ท่ัวโลกมีคนเป็น 5   ไมร่ ู้สกึ สนุกสนานเพลิดเพลิน  ซึมเศร้ามากกว่า  260  ล้านคน  มีทุกเพศ  ทุกเชื้อชาติ    หรือสนใจต่อส่ิงที่เคยชอบ  ทกุ ชว่ งวยั )  และการพบแพทย ์ พยาบาล  นกั จติ วทิ ยา  เพอื่ 6   ไม่มสี มาธใิ นการเรยี น  ความจ�ำ ไม่ด ี รับการดูแลช่วยเหลือ  จะเป็นจุดเริ่มต้นที่ดีในการรักษา  โดยหากมีความคิด ‘ไม่อยากอยู่  อยากทำ�ร้ายตัวเอง’ ให้รีบ 7   ปวดหัวหรือปวดตามร่างกายท่หี าสาเหตไุ มไ่ ด ้ ขอความช่วยเหลือจากบุคลากรสาธารณสขุ โดยดว่ น8 8   ขาดแรงจงู ใจในการทำ�ภารกจิ สงิ่ ใดใหส้ ำ�เร็จลุล่วง  9   อารมณท์ างเพศลดลง  10   เหนือ่ ย  เพลยี   ไม่มเี รีย่ วแรง  7 อาการของภาวะซมึ เศรา้ ในวัยร่นุ ,  มารู้จักและหาวิธีรับมอื กับภาวะซึมเศร้าสำ�หรับประชาชน,  โรงพยาบาลพระศรีมหาโพธ์ิอบุ ลราชธาน ี กรมสขุ ภาพจติ 8 ข้อมลู เก่ียวกบั ภาวะซึมเศร้าขององค์การอนามัยโลก  www.who.in.th/depression/en  กบั   https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/depression

หลากชอ่ งทาง 89 ให้ค�ำ ปรึกษา  วธิ ีรบั มือ ‘ความเครียด’ ดว้ ยตัวเอง ปัจจุบัน  มีภาครัฐและภาคเอกชนเปิด ‘ความเครยี ด’ มกั เกดิ ขน้ึ เมอ่ื เรารบั รวู้ า่ มคี วามตอ้ งการ ให้คำ�ปรึกษาฟร ี อาท ิ บางอยา่ งทมี่ ากเกนิ กวา่ จะทร่ี บั มอื หรอื จดั การได ้ ทงั้ เรอื่ งการ   สายด่วน  :  กรมสุขภาพจิต  1323,  ท�ำ งาน  การเรยี น  ความสัมพันธ์กับคนรอบข้าง  สมาคมสะมารติ นั ส์แห่งประเทศไทย  02-713-6793  หลาย ๆ ครั้งความเครียดก็เป็นประโยชน์  เป็นแรง   แอปพลิเคชันใหค้ �ำปรึกษา  เชน่   ผลักดันให้ทำ�อะไรบางอย่างสำ�เร็จ  แต่บางคร้ังหากเครียด www.lovecarestation.com,  เกนิ ไป  กอ็ าจสง่ ผลกระทบตอ่ ทงั้ ชวี ติ   การเรยี น  การท�ำ งาน  Ooca  (เสยี ค่าใช้จ่าย)  ความสมั พนั ธ ์ รวมไปถงึ สขุ ภาพ  ทจ่ี ะกระทบกบั ภมู ติ า้ นทาน ของรา่ งกาย  ระบบการท�ำ งานของหวั ใจ  ประสาทสว่ นกลาง  ฮอร์โมน  ความเครียดเรื้อรังอาจส่งผลให้มีภาวะวิตกกังวล  นอนไมห่ ลบั   ปวดกลา้ มเนอ้ื   ความดนั สงู   และระบบภมู คิ มุ้ กนั บกพรอ่ ง  อาจสง่ ผลใหเ้ ปน็ โรคหวั ใจ  โรคอว้ น  และแนน่ อน... โรคซมึ เศรา้ หัวใจสำ�คัญก็คือการ ‘จัดการ’ ความเครียดนั้น ๆ ให้ อยูใ่ นระดบั ทพี่ อเหมาะ  รเู้ ท่าทัน  และพอจะควบคุมมันได้ อย่างที่เราว่าไว้ช่วงต้น  สำ�หรับวัยรุ่น  ความเครียดที่ เข้ามาในชีวิตจนต้องแสดงออกหรือระบายผ่านโซเชียลมีเดีย มหี ลากหลายปจั จยั   ทงั้ เรอ่ื งความสมั พนั ธ์  (กบั เพอื่ น  พอ่ แม ่ คร ู คนรัก)  การเรยี น  การถกู กล่ันแกลง้   การท�ำ งาน  ฯลฯ  WHO  เคยจัดท�ำหนังสือชื่อ  Doing  What  Matters  in  Times  of  Stress9  แนะน�ำ  5  เทคนิคที่คนทุกคนสามารถ ใช้จัดการกับความเครียดและดูแลสุขภาพจิตของตัวเองได้  ลองไปดูกนั ว่ามอี ะไรบ้าง  สแกนได้ท่นี  ี่ 9 หนังสือ  Doing  What  Matters  in  Times  of  Stress  ขององค์การอนามยั โลก  https://www.who.int/publications/i/item/9789240003927

90 T HAIHEA LT H W ATCH 2021 การส่อื สารเชงิ บวก ‘การสื่อสารเชิงบวกในครอบครัว’ เป็นอีกหนึ่งเครื่องมือ เคล็ดลับงา่ ย ๆ   ท่นี ่าสนใจในการสานสายสัมพนั ธใ์ นครอบครัว  เปิดใจวยั รุ่น ปญั หาสมั พนั ธภาพในครอบครวั ระหวา่ งพอ่ แมล่ กู เกดิ จาก คลื่นสัญญาณการส่ือสารที่ ‘จูน’ กันไม่ติด  จากช่องว่างระหว่าง วยั   มคี วามคดิ และความเชอื่ พนื้ ฐานจากการเลยี้ งดทู แ่ี ตกตา่ งกนั   รวมถงึ ปจั จบุ นั เทคโนโลยดี จิ ทิ ลั เขา้ มามบี ทบาทในชวี ติ ประจ�ำ วนั ทำ�ให้โลกการส่ือสารระหว่างกันเปล่ียนไปมาก  หากไม่สามารถ ปรับตัวได้จะย่ิงถ่างความสัมพันธ์ของคนในครอบครัวให้ห่างไกล กนั มากข้นึ การสอื่ สารเชงิ บวก  สรา้ งพลงั บวกในใจลกู และครอบครวั   เร่ิมจากการสร้างบรรยากาศที่ดีภายในบ้าน  เพียงแค่พ่อแม่เป็น ‘นักฟัง’ ที่ดี  ฟังให้มากพูดให้น้อย  เพ่ือจะได้รับรู้ถึง ‘เนื้อหา’  และ ‘ความรู้สึก’ ท่ีลกู อยากส่ือสาร  พ่อแม่ต้องต้ังหลักให้มี ‘เทคนิคส่ือสาร’ เพื่อไขประตูใจ ของลูกให้เปิดออก  ให้ลูกรู้สึกหรือสัมผัสได้ว่าพ่อแม่  เข้าใจ  ยอมรบั และใหค้ วามส�ำ คญั กบั ปญั หาทลี่ กู เผชญิ อยู่  ดว้ ยเคลด็ ลบั ง่าย ๆ คือ  เร่ิมต้นสนทนาจากข้อดีของลูก  หลีกเล่ียงการใช้ คำ�ถามที่ข้ึนต้นว่า  ทำ�ไม  พูดให้ตรงประเด็น  เปิดโอกาสแสดง ความคดิ เห็นเสร ี หรือเลย่ี งการสอื่ สารทางลบ

อีกสิ่งสำ�คัญท่ีพ่อแม่ต้องปฏิบัติอย่างสมํ่าเสมอคือ  ‘สร้าง 91 วินัยเชิงบวก’  มีเทคนิค  4  ข้อ  ที่พ่อแม่ควรตระหนักเพ่ือให้ลูก มีพฤติกรรมตามท่ีครอบครัวคาดหวัง  ด้วยการส่ือสารอย่างสร้าง- อย่าลืมว่าความเครียดเป็น สรรค์เพื่อให้ในสายตาลูก  ‘พ่อแม่’  คือ  พวกเดียวกันไม่ใช่ ส่ิงท่ีเกิดขึ้นได้เป็นประจำ�ทุกวันและ คนแปลกหน้า  พร้อมก้าวเท้าเข้าบ้านอย่างอุ่นใจและกล้าเข้ามา เปน็ สว่ นหนงึ่ ในการด�ำ เนนิ ชวี ติ ของเรา เปิดใจคุยกบั พอ่ แม่ ทุกคน  หากเราได้นำ�วิธีการข้างต้น ไปใช้ในการจัดการความเครียดแล้ว ก็จะมีสุขภาพจิตและสุขภาพกายท่ีดี  มีสมดุลชีวิตที่ดีไดใ้ นที่สดุ เทคนิคท่ี  1  ชมให้เข้าเป้ากับความพยายามหรือความ สำ�เร็จเล็ก ๆ ท่ีลูกทำ�  ด้วยการส่ือสารภาษากาย  สัมผัส  โอบกอด เพราะเปน็ วัยรุ่นนั้นเจ็บปวด หรอื ภาษาพูด  ใหก้ �ำ ลังใจเปน็ รางวลั ชมเชย  แต่เราก็เป็นส่วนช่วยในการไม่ เพม่ิ ความเจบ็ ปวดนนั้  ๆ กบั วยั รนุ่   หรอื เทคนิคท่ี  2  สื่อให้รู้ว่าเราเข้าใจการจัดการอารมณ์  พ่อ ชว่ ยคลค่ี ลายความเจบ็ ปวดใหก้ บั วยั รนุ่ แม่ต้องไม่ใช่ฝ่ายเติมเช้ือไฟเข้าไป  แต่ต้องต้ังสติให้มั่น  เพราะ ได้ แค่คำ�พูดเล็ก ๆ น้อย ๆ  เช่น  แม่เข้าใจ...สามารถดับอุณหภูมิ อารมณ์อันเกร้ียวกราดระหว่างกันให้เย็นลงได้  ในท่ีสุดการพูดคุย ดาวนโ์ หลดเครือ่ งมือ แบบปกติจะกลบั มา พอ่ แมพ่ ลังบวกไดท้ น่ี ี่ เทคนิคที่  3  ให้ทางเลือกเชิงบวก  เปิดโอกาสให้ลูก มีทางเลอื กเองย่อมดกี ว่าสั่งการ  หรอื บ่น เทคนคิ ท ่ี 4  ใช ้ ‘ภาษาฉนั ’ สง่ ความรสู้ กึ   เปน็ การสอ่ื สาร อารมณ์ความรู้สึก  และความคาดหวังของพ่อแม่ไปสู่ลูกด้วยการ ใช้สรรพนามแทนตวั เอง พ่อแม่ ‘พลังบวก’ ท่ีดีควรหาเวลาคุณภาพเพื่อสร้างบรรยา- กาศความสุขในครอบครัวด้วยการทำ�กิจกรรมร่วมกัน  เพ่ือทำ�ให้ ลูกรู้ตัวว่าตัวเองมีความสำ�คัญ  (self-esteem)  พ่อแม่เองจะได้ แลกเปลยี่ นเรยี นรรู้ ว่ มกนั   ใสใ่ จความคดิ   ความรสู้ กึ และการปฏบิ ตั ิ ต่อกัน  เพียงไถ่ถามความเป็นไปในชีวิตลูกระหว่างรับประทาน อาหาร  กิจกรรมเล็ก ๆ เพียงเท่านี้ย่อมสร้างสัมพันธภาพในครอบ- ครวั ใหแ้ นบแนน่ แม้ลูกวัยรุ่นวัยว้าวุ่นแบกปัญหาสาหัสมาแค่ไหนย่อมกล้า เปิดใจและเชื่อม่ันในตัวพ่อแม่  ส่วนพ่อแม่ก็พร้อมเสมอท่ีจะเดิน เข้าหาลูกได้ตลอดเวลา  เพราะคล่ืนการส่ือสารด้านความรักความ เขา้ ใจจนู ตรงกนั

92 T HAIHEA LT H W ATCH 2021 ในระหว่างท่ีท่ัวโลกกำ�ลังเผชิญหน้ากับวิกฤต โรคตดิ ตอ่ อบุ ตั ใิ หมอ่ ยา่ ง  COVID-19  ยงั มอี กี ภยั ดา้ น 10 สขุ ภาพทคี่ กุ คามคนทง้ั โลกอยา่ งเงยี บ ๆ  และไมม่ ที ที า่ ว่าจะมีอันตรายลดน้อยลงเลย  น่ันคือ  ‘โรคไม่ติดต่อ ตามติด เร้ือรัง’  (non-communicable  diseases)  หรือ  พฤตกิ รรม NCDs กนิ อยู่ อยา่ งไทย ข้อมลู จากองค์การอนามัยโลก  (WHO)  พบวา่ ประชากรทว่ั โลกเสยี ชวี ติ จากโรคไมต่ ดิ ตอ่ เรอ้ื รงั   หรอื   NCDs  ในป ีพ.ศ. 2555  ถงึ   38  ลา้ นคน  และในป ีพ.ศ. 2559  เพิ่มเป็น  41  ล้านคน  หรือคิดเป็น  68%  และ 71%  ของสาเหตุการเสียชีวิตของผู้คนท้ังโลกใน ปนี นั้  ๆ  โดยกลุ่มโรค  NCDs  ที่พบการเสียชีวิตมาก ที่สุด  ได้แก่  1.  โรคหัวใจและหลอดเลือด  (44%)  2.  โรคมะเร็ง  (22%)  3.  โรคทางเดินหายใจเรื้อรัง  (9%)  และ  4.  โรคเบาหวาน  (4%)  นอกจากน้ีในแต่ละปีพบผู้เสียชีวิตจาก  NCDs  ในกลุ่มอายุ  30 - 69  ปี  หรือเรียกว่า  ‘การเสียชีวิต ก่อนวัยอันควร’ มากถึง  15  ล้านคน  โดย  85%  เกิดขึน้ ในกล่มุ ประเทศท่มี รี ายได้ตํา่ 1 สำ�หรับคนไทย  ข้อมูลจากกองยุทธศาสตร์ และแผนงาน  กระทรวงสาธารณสุข  ระบุว่า  มีผู้เสีย ชีวิตจาก  NCDs  ปีละกว่า  3.2  แสนคน  โดยเสียชีวิต จากมะเร็งทุกชนิดมากที่สุด  ตามมาด้วยหลอดเลือด สมอง  ปอดอักเสบ  หัวใจขาดเลือด  และเบาหวาน  ตามลำ�ดบั เริ่มเห็นถึงอันตรายของกลุ่มโรคชนิดน้ีกัน แล้ว  มาทำ�ความรู้จักกับกลุ่มโรคไม่ติดต่อเรื้อรังให้ มากยง่ิ ขนึ้ 1 รายงานสถานการณ์โรค  NCDs  เบาหวาน  ความดนั โลหติ สงู   และปจั จยั เสย่ี งท่ีเก่ียวข้อง  พ.ศ. 2562  กรมควบคมุ โรค  กระทรวงสาธารณสุข.

93 โรคไมต่ ิดตอ่ เรื้อรัง คืออะไร? โรคไม่ติดต่อเรื้อรัง  หรือ  NCDs  ตาม ท้ังหมดนี้จึงนำ�มาซ่ึงโรคอย่าง  โรค นยิ ามองคก์ ารอนามยั โลก  (WHO)  คอื โรคท่ี หัวใจ  และหลอดเลือด  โรคมะเร็ง  โรค ไม่ได้มีสาเหตุจากการติดเชื้อ  ไม่ได้มาจาก เบาหวาน  โรคไต  โรคระบบทางเดินหายใจ  เชื้อโรค  สัมผัส  คลุกคลี  หรือติดต่อผ่าน ฯลฯ  ซง่ึ ลว้ นถกู บรรจอุ ยใู่ นนยิ ามของ  NCDs พาหะ  แต่มีท่ีมาจากพฤติกรรมการใช้ชีวิต ท้งั สิน้ ท้ัง  1.  พฤติกรรมการกินอาหารหวานจัด  เค็มจัด  ไขมันสูง  2.  การสูบบุหร่ี  3.  การ และแน่นอนอย่างท่ีกล่าวไปข้างต้น ด่ืมเคร่ืองดื่มแอลกอฮอล์  4.  ขาดการออก แล้วว่า  โรคเหล่าน้ีส่วนใหญ่มาจากพฤติ- กำ�ลังกาย  ไปจนถงึ   5.  มลพิษทางอากาศ กรรมการใช้ชีวิต  และส่วนหนึ่งเกิดจาก  ‘พฤตกิ รรมการกนิ ’ NCDs  ทท่ี �ำใหค้ นไทยเสยี ชีวติ มากทสี่ ุด (ทีม่ า:  กองยทุ ธศาสตรแ์ ละแผนงาน  กระทรวงสาธารณสุข)

94 T HAIHEA LT H W ATCH 2021 สำ� รวจพฤตกิ รรมการกนิ ของคนไทย จากการรวบรวมความเห็นบนสื่อสังคมออนไลน์ถึง  ของกิน  #อร่อยจนต้องรีวิว  ฯลฯ  คือ  ‘อาหารจานหลัก’  ‘พฤตกิ รรมการกนิ บนโลกออนไลน’์  ระหวา่ งเดอื นกรกฎาคม  (76,132  ข้อความ  คิดเป็น  53%)  ตามด้วย ‘ของหวาน’  พ.ศ. 2562 - เดือนมิถุนายน  พ.ศ. 2563  โดยเก็บข้อมูลจาก (41,027  ขอ้ ความ  คดิ เปน็   28%)  และ ‘เครอื่ งดมื่ ’  (26,883 อาหารยอดนิยมท่ีปรากฏบนโลกออนไลน์  เพ่ือวิเคราะห์ถึง ข้อความ  คดิ เป็น  19%)  รปู แบบการรบั ประทานอาหารของคนไทย  จ�ำ นวน  144,042  ข้อความ  พบขอ้ มูลทีน่ า่ สนใจดงั นี้2 เมนูยอดนิยม  5  อันดับแรกในหมวดอาหารจานหลัก  ส่วนใหญ่เป็นเมนูอาหารไทย  ได้แก่  1.  ก๋วยเตี๋ยว  2.  สลัด อาหารยอดนิยมบนโลกออนไลน์ที่มีการกล่าวถึงมาก เน่ืองจากสามารถนำ�ไปรับประทานคู่กับอาหารชนิดอ่ืนได้  ท่ีสุด  จากการใช้  keyword  ที่เป็นแฮชแท็กเก่ียวกับอาหาร คนจึงนิยมมากขึ้น  3.  ต้มยำ�  4.  กากหมู  และ  5.  ส้มตำ�  เชน่   #อรอ่ ยบอกตอ่   #เมนกู กั ตวั   #cafehoppingbkk  #รวี วิ ซึง่  อาหารที่ตดิ อันดบั ส่วนใหญเ่ ป็น ‘อาหารรสจัด’ 2 โดยบรษิ ัทวเิ คราะห์ข้อมูลบนสือ่ สงั คมออนไลน ์ Wisesight.

95 หมวดเครอื่ งดื่ม  คนกลา่ วถึงเครอ่ื งดื่มประเภทกาแฟมากทสี่ ุด  รองลงมาคอื เคร่อื งดืม่ ประเภทชา  ซง่ึ ทั้ง สองประเภทนีม้ ีจ�ำนวนคนกลา่ วถึงห่างกนั ไม่มาก  โดยเครื่องด่มื ยอดนิยมคือ  กาแฟ  ชานม  และชาเขียว เคร่อื งดม่ื 1 กาแฟ 47% 2 ชา 42% 19% 3 นํา้ ผลไม้ 9% 26,883 ขอ้ ความ ส�ำ หรบั รปู แบบการรบั ประทานอาหาร  พบวา่   ในชว่ ง ผอ่ นคลายมาตรการลอ็ กดาวนล์ ง  คนกห็ นั ไปซอ้ื รบั ประทาน  วิกฤต  COVID-19  ท่ีรัฐบาลประกาศมาตรการล็อกดาวน์ โดยเฉพาะการซ้ือของจาก ‘ร้านสะดวกซ้ือ’ มารับประทาน ให้คนอยู่กับบ้าน  ทำ�ให้คนไทยเลือกประกอบอาหารเอง  เปน็  ‘อาหารมอ้ื หลัก’ มากข้ึน3 โดยเฉพาะช่วงเดือนมีนาคมถึงเมษายน  พ.ศ. 2563  แต่หลัง 3 โดยบรษิ ัทวิเคราะหข์ ้อมลู บนส่อื สังคมออนไลน ์ Wisesight.

96 T HAIHEA LT H W ATCH 2021 ทั้งนี้  หากเจาะลึกเฉพาะการซ้ือรับประทานในช่วง ให้เห็นว่า  คนมีพฤติกรรมกลับมานั่งท่ีร้านหลังจากมีการ เวลาที่สำ�รวจ  ซึ่งมีจำ�นวนการพูดถึงบนโลกออนไลน์ท่ี ผ่อนคลายมาตรการลง  ซง่ึ สว่ นใหญเ่ ปน็ เมนอู าหารประเภท สามารถระบุพฤติกรรมได้รวม  68,107  ข้อความ  แยกได้ เคร่ืองดม่ื   เป็น  3  กลุ่ม  คือ  ‘น่ังที่ร้าน’  (54%)  ‘ร้านสะดวกซื้อ’  (30%)  และ ‘เดลเิ วอร่’ี   (16%)  ท่ีน่าสนใจคือ  การซ้ืออาหารจากเดลิเวอรี่และการ ซื้ออาหารจากร้านสะดวกซื้อมีแนวโน้มเพิ่มข้ึน  โดยมี โดยพฤติกรรมการน่ังรับประทานอาหารท่ีร้านมี จำ�นวนการสั่งอาหารเดลิเวอรี่สูงสุดในช่วงเดือนเมษายน  จำ�นวนมากท่ีสุด  และมีการพูดถึงอย่างต่อเน่ืองจนมีจำ�นวน พ.ศ. 2563  สำ�หรับพฤติกรรมการซื้อรับประทานจากร้าน นอ้ ยลงในชว่ งลอ็ กดาวนป์ ระเทศในเดอื นมนี าคม  พ.ศ. 2563  สะดวกซ้ือเพ่ิมข้ึนอย่างต่อเนื่อง  โดยเฉพาะหลังมาตรการ และตํ่าท่ีสุดในเดือนเมษายน  พ.ศ. 2563  จากนั้นเพิ่มขึ้นมา ผ่อนคลายท่ีคนพ่ึงพาอาหารม้ือหลักจากร้านสะดวกซื้อ เหมอื นเดมิ ในเดอื นพฤษภาคม  พ.ศ. 2563  เปน็ ตน้ มา  แสดง มากข้นึ ลองมาดูหมวดอาหารกับรูปแบบการรบั ประทานอาหารวา่ มคี วามสมั พนั ธ์กันอย่างไร 1   พฤติกรรมการซื้อรับประทานในรูปแบบน่ังที่ร้าน  สะดวกซ้ือ  พบว่า  หมวดอาหารที่ได้รับความนิยมมากที่สุด (36,356  ขอ้ ความ  คิดเป็น  54%)  คอื   ‘หมวดอาหารมอื้ หลกั ’  โดย  3  เมนยู อดนยิ มของอาหาร มื้อหลักคือ  โยเกิร์ต  ไส้กรอก  และแซนด์วิช  รองลงมาคือ  ในจำ�นวนข้อความท่ีกล่าวถึงการน่ังรับประทานอาหาร ‘ของหวาน’  และ ‘เครือ่ งดื่ม’ ทรี่ า้ น  สามารถระบถุ งึ เมนอู าหารทร่ี บั ประทานได ้ โดยหมวด ของอาหารท่ีรับความนิยมมากที่สุดคือ  ‘หมวดเครื่องด่ืม’  3   พฤตกิ รรมการซอ้ื รบั ประทานจากเดลเิ วอร ่ี (11,109  ซึ่ง  3  เมนูยอดนิยมคือ  กาแฟ  ชา  และน้ําผลไม ้ เนื่องจาก ข้อความ  คดิ เป็น  16%) ข้อความท่ีกล่าวถึงการนั่งท่ีร้าน  ส่วนมากได้อิทธิพลมาจาก เทรนด์  café  hopping  ท่ีนิยมโพสต์รูปลงในอินสตาแกรม หมวดของอาหารท่ีได้รับความนิยมมากที่สุดการซื้อ น่ันเอง  รองลงมาคือ  ‘ของหวาน’  และ ‘อาหารมือ้ หลัก’ อาหารแบบเดลิเวอรี่  คอื   ‘หมวดอาหารม้ือหลัก’  ตามด้วย  ‘ของหวาน’  และ ‘เคร่ืองด่ืม’  โดย  3  เมนูอาหารยอดนิยม  2   พฤติกรรมการซื้อรับประทานจากร้านสะดวกซื้อ  ได้แก่  อาหารไทย  เช่น  อาหารตามส่ัง  ก๋วยเตี๋ยว  กะเพรา  (20,642  ข้อความ  คิดเป็น  30%) สม้ ต�ำ   กงุ้ เผา  ไขด่ อง  อาหารตะวนั ตก  เชน่   เบเกอรี่  สลดั     สำ�หรับข้อความที่กล่าวถึงการซ้ืออาหารจากร้าน สเตก๊   และอาหารญีป่ ่นุ   เช่น  ซชู  ิ ราเมน  ขา้ วหน้าเนื้อ

สญั ญาณเตอื น คนกรุงเส่ยี ง ‘มะเร็งล�ำ ไส้ใหญ่’ จากข้อมูลของ  Thaihealth  Watch  ร่วมกับ NCDs  ประเภทหนึ่งสูงขึ้นมากว่าคนนอกเขตเมือง  โดย สำ�นักงานพัฒนาระบบข้อมูลข่าวสารสุขภาพ  ซึ่งได้รวบรวม อัตราการเสียชีวิตเพราะมะเร็งลำ�ไส้ใน กทม.ที่มีจำ�นวนมาก สถิติสถานการณ์สุขภาพคนไทย  10  ปีย้อนหลัง  ระหว่างปี  ท่ีสุด  15.2  คนต่อประชากรแสนคน  ตามด้วยภาคกลาง  พ.ศ. 2553 - 2562  พบขอ้ มลู ทน่ี า่ สนใจคอื   คนไทยมแี นวโนม้ (10.9  คนต่อประชากรแสนคน)  ภาคเหนือ  (8.6  คนต่อ เสียชีวิตดว้ ยโรคมะเรง็ ล�ำ ไส้ใหญ่สูงขน้ึ   2.4  เทา่   ประชากรแสนคน)  ภาคอีสานและภาคใต้  (5.5  คนต่อ ที่น่าสนใจคือ  คนในเขตเมืองมีแนวโน้มเสียชีวิต ประชากรแสนคนเทา่ กนั ) จากโรค ‘มะเร็งลำ�ไส้’  ซ่ึงเป็นโรคติดต่อไม่เรื้อรัง  หรือ  อตั ราตายจากโรคมะเรง็ ล�ำไส้ใหญ ่ รายภาค  ป ี 2553-2562 ัอตราต่อแสนประชากร รศ.  นพ.  ม.ล.ทยา  กติ ยิ ากร  อาจารยห์ นว่ ยโรคทางเดนิ คนในครอบครวั เปน็ มะเรง็   2.  พฤตกิ รรม  เชน่   การสบู บหุ ร ี่ อาหารและตบั   ภาควชิ าอายรุ ศาสตร ์ โรงพยาบาลรามาธบิ ดี ด่ืมสุรา  ไม่ออกกำ�ลังกาย  และการกินอาหารบางชนิด  มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล  ใหข้ อ้ มลู ถงึ โรคมะเรง็ ล�ำ ไสใ้ หญว่ า่   เกดิ 3.  โรคลำ�ไสอ้ กั เสบเร้อื รงั จากความผิดปกติของผนังลำ�ไส้ใหญ่ที่เกิดได้ทั่วไปในคน ธรรมดา  แต่มี  3  สาเหตุท่ีเพิ่มความเสี่ยงในการเกิดโรค  “อตั ราการเสยี ชวี ติ ดว้ ยมะเรง็ ล�ำ ไสใ้ หญข่ องคนไทย 1.  พันธุกรรม  เช่น  มียีนผิดปกติตั้งแต่เกิด  หรือมีประวัติ ที่เพิ่มข้ึน  2.4  เท่าตัวน้ันมาจากพฤติกรรมที่เปลี่ยนไป มากกวา่ พนั ธกุ รรม”

98 T HAIHEA LT H W ATCH 2021 ทางตะวันตกมีอัตราการเกิดโรคมะเร็งลำ�ไส้มากกว่า ดังนั้นจึงแนะนำ�ให้ตรวจคัดกรองก่อนมีอาการ  โดย ประเทศไทย  แต่สำ�หรับประเทศไทยที่พบแนวโน้มเพ่ิมขึ้น กลุ่มที่มีความเสี่ยงสูง  เช่น  ญาติหรือคนในครอบครัวท่ีห่าง โดยเฉพาะในเขตเมอื งนา่ จะมาจากพฤตกิ รรมทคี่ ลา้ ยกบั ทาง จากเรา  1  ข้ัน  เช่น  พ่อแม่  พี่น้องเป็นมะเร็งลำ�ไส้  หรือคน ตะวันตกมากข้ึนโดยเฉพาะการกินอาหารที่มีผักน้อย  เน้น ที่เคยเป็นลำ�ไส้อักเสบเร้ือรัง  ควรตรวจคัดกรองให้เร็วขึ้น เนื้อและมไี ขมันสงู   รวมถึงภาวะอว้ นก็เพิม่ ความเสยี่ ง  ตั้งแต่อายุ  40  ปีข้ึนไป  ส่วนกลุ่มเส่ียงปกติหรือคนทั่วไปจะ มีความเสี่ยงเพิ่มข้ึนตามอายุ  จึงควรตรวจคัดกรองในช่วง ซ่ึงมีข้อมูลท่ีชัดเจนจากหลายงานวิจัยพบว่า  ‘การ อาย ุ 50 - 70  ปี รบั ประทานผกั ’ จะชว่ ยลดความเสยี่ งของโรคมะเรง็ ล�ำ ไสใ้ หญ ่ ควรลดการกินเนื้อแดง  เนื้อปิ้งย่าง  ที่เพิ่มความเสี่ยงของ ซ่ึงการตรวจคัดกรองมีอยู่  3  ทางเลือกคือ  1.  การ การเกดิ โรค  ตรวจอุจจาระเพื่อหาสารปนเป้ือนหรือเลือด  ซึ่งวิธีนี้ทาง  สปสช.มีโครงการสุ่มตรวจประชาชนเพ่ือคัดกรองมะเร็งแล้ว  รศ.  นพ.  ม.ล.ทยา  ยงั ใหข้ อ้ มลู วา่   การคดั กรองมะเรง็ 2.  การส่องกล้องเพ่ือดูและตัดต่ิงเน้ือ  หรือ  3.  การทำ�  CT  สามารถลดการเสียชีวิตจากมะเร็งได้  ก่อนท่ีมะเร็งจะกลาย Scan  พิเศษสว่ นล�ำ ไส้โดยแพทยผ์ เู้ ช่ียวชาญ  พันธ์ุมาจากติ่งเนื้อในลำ�ไส้  ซ่ึงช่วงนี้ใช้เวลาหลายปี  จึงเป็น ช่วงที่แพทย์และผู้ป่วยอยากเจอให้เร็วท่ีสุด  เพราะสามารถ “การปรับพฤติกรรมการกินมีความสำ�คัญเพ่ือลด รกั ษาใหห้ ายได ้ แตป่ ญั หาคอื   ระยะดงั กลา่ วไมแ่ สดงอาการ  ความเสย่ี งของการเกดิ โรคในกลมุ่ คนทว่ั ไป  แตย่ งั ไมส่ ามารถ แมแ้ ตก่ ารเปน็ มะเรง็ ล�ำ ไสใ้ หญช่ ว่ งตน้ กอ็ าจจะไมแ่ สดงอาการ  ลดความเสยี่ งเปน็ ศนู ยไ์ ด ้ จงึ ควรตรวจคดั กรองลว่ งหนา้ กอ่ น เพราะแม้จะมีเลือดออกบ้าง  แต่หากปนกับอุจจาระก็อาจ มีอาการดว้ ย”  รศ.  นพ.  ม.ล.ทยากลา่ ว จะไม่สังเกตเห็น  หรือบางกรณีก็ไม่มีเลือดออก  หลายคน จึงรู้ตัวเม่ือมีอาการลำ�ไส้ตีบลง  เม่ือถึงระยะนี้ก็จะรักษา ให้หายยากกวา่   งานวิจยั พบ กินผักผลไม้และออกกําลงั กาย ลดความเส่ียงมะเร็งลําไส้ใหญ่ การบริโภคผักและผลไม้ ออกกําลังกายสมํ่าเสมอ 4-6 ขีด/วัน ในวัยทํางานควรมีกิจกรรมทางกาย แบบแอโรบิกร่วมกับการออกกําลังกาย โฮลเกรน หรือธัญพืชไม่ขัดสี แบบมีแรงต้าน เช่น ลูกเดือย จมูกข้าว ข้าวโอ๊ต ข้าวกล้อง ท่าออกกําลังกาย แอโรบกิ เคลอื่ นไหวตอ่ เนื่อง ออกกําลงั กายแบบ 10 นาทีขน้ึ ไป เช่น เดนิ เร็ว มแี รงต้านทานกบั น้ําหนัก วิ่ง กระโดด ปั่นจักรยาน ของร่างกาย เชน่ สควอต ลกุ น่ัง หรือแพลงค์ เป็นตน้ วา่ ยนํา้ เป็นตน้ ประโยชน์ของการกินผักผลไม้และออกกําลังกาย ช่วยลดความเส่ียง ลดความเสี่ยง ใยอาหารยังช่วยเพิ่มจํานวนแบคทีเรีย โรคมะเร็งลําไส้ใหญ่ ภาวะน้ําหนักเกิน ท่ีดีในลําไส้ใหญ่ ช่วยเร่งการขับถ่าย และทวารหนัก ลดของเสียค้างในลําไส้