หน่วยที่ 9 การส่งเสริมสุขภาพที่สัมพันธ์กับชุมชน

หนว ยท่ี 9 กิจกรรมเพือ่ สงเสริมสุขภาพทสี่ มั พนั ธก บั ชุมชนสาระสาํ คัญ การสรา งเสริมสุขภาพชมุ ชนของบุคคลในชุมชนตอ งไดร ับความรว มมอื จากทุกคนในชุมชนเพอื่ นําไปสูการมีสขุ ภาพและคุณภาพทดี่ ขี องคนในชุมชน และสงั คมโดยสว นรวม กจิ กรรมการรวมพลังสรา งสุขภาพใหป ระชาชนรูและตระหนักใสใจในการสรางสุขภาพเปน การพัฒนาสุขภาพของประชาชน ไมเ พยี งแตหนวยงานในระบบสุขภาพเทา น้นั หนวยงานเอกชน องคก รทอ งถิ่น องคช มุ ชนตอ งเขามามีสวนรว มในการคิดและบรหิ ารจัดการสขุ ภาพรวมกนั1. ความหมายของชมุ ชน การสรา งเสรมิ สุขภาพและการปอ งกนั โรค ชุมชน หมายถงึ กลมุ คนที่อาศยั อยใู นพนื้ ที่ หรืออาณาเขตบริเวณเดียวกัน มีปฏิสัมพนั ธต อ กันหรอื มีวฒั นธรรม ประเพณเี หมอื นกนั การสรางเสริมสุขภาพ ตามความหมายองคการอนามัยโลก หมายถึง กระบวนการของการเพ่ิมสมรรถนะใหคนสามารถควบคุมปจจัยท่ีเปนตัวกําหนดสุขภาพ และเปนผลใหบุคคลน้ันมีสุขภาพท่ีดี การปองกันโรค หมายถึง การกระทําหรืองดการกระทําบางอยางเพื่อไมใหเกิดการเจ็บปวยหรอื เปน โรค และไมใหกลับมาเปนซ้ําอีก การสรางเสริมสุขภาพและการปองกันโรค จึงหมายความรวมถึง กระบวนการของการเพิ่มสมรรถนะใหคนในชุมชนสามารถควบคุมปจจัยที่เปนตัวกําหนดสุขภาพโดยการกระทําหรืองดการกระทําบางอยางเพอ่ื ไมใหเ กิดการเจบ็ ปวยหรือเปน โรค และไมใ หกลับมาเปน ซํ้าอกี การปอ งกันโรคแบง ไดเปน 3 ระดับ ดงั นี้ 1. การปองกันโรคระดับแรก (Primary prevention) หมายถึง การสงเสรมิ สุขภาพโดยท่ัวไปรวมถึงการปกปองและตอตานการเกิดเฉพาะโรค ไดแก การใหสุขศึกษา การรับประทานอาหารเหมาะสมตามวัย การพัฒนาบุคลิกภาพ การทํางาน การพักผอน และนันทนาการอยางเหมาสม การไดร บั คําปรึกษากับการแตง งานและเร่ืองเพศ การคัดกรองพันธุกรรม การตรวจสขุ ภาพ 2. การปองกันโรคระดับท่ีสอง (Secondary prevention) หมายถึง การไดรับการวินิจฉัยในระยะแรกของโรคและไดรบั การรักษาทันทวงที ความรนุ แรงของโรคท่ีเปน มีระยะเวลาสั้นสามารถกลับสสู ภาวะของการมสี ุขภาพดไี ดอยา งรวดเร็ว 3. การปองกันโรคระดับท่ีสาม (Tertiary pervention) เปนระดับที่ไมเพียงแตหยุดการดําเนินของโรคเทาน้ัน แตจ ะตอ งปอ งกันความเสื่อมสมรรถภาพอยางสมบูรณ จุดประสงคก็ คอื ใหกลับสูสังคมไดอ ยางมีคณุ คา ความสาํ คญั ของการสรางเสริมสุขภาพและการปองกันโรคในชมุ ชน

รปู ที่ 9-1 ระดบั การปอ งกันโรค ท่มี า: http://www.cdc.gov/pcd/issues/2012/11_0116.htm ปจจยั ท่ีทําใหชมุ ชนมสี ขุ ภาพดีมี 3 ประการ ดงั นี้ 1. คน เปนปจจัยเกี่ยวของกับภาวะสุขภาพของสมาชิก โดยชุมชนท่ีสมาชิกมีสุขภาพที่ดีน้ันยอ มสง ผลใหชุมชนมสี ุขภาพทด่ี ีตามไปดวย 2. สถานท่ี เปนปจจัยที่เก่ียวของกับส่ิงแวดลอมในชุมชน ชุมชนท่ีมีส่ิงแวดลอมที่ดีจะชวยใหสมาชิกมสี ุขภาพท่ีดี 3. ระบบสังคม ไดแก ระบบเศรษฐกิจ ระบบการศึกษา ระบบสวัสดิการ ระบบนันทนาการ ระบบการติดตอส่ือสาร ระบบศาสนา ระบบการเมือง ระบบการคมนาคม ระบบกฎหมาย และระบบบริการสขุ ภาพ โดยชุมทม่ี ีระบบสงั คมท่ดี ียอมสงผลใหชุมชนมีสขุ ภาพดี2. งานสาธารณสุขชุมชน งานสาธารณสุขชุมชน หมายถึง งานบริการท่ีจัดข้นึ เพ่ือชวยเหลือประชาชนในชุมชน มุงเนนงานเก่ียวกับการสงเสริมสุขภาพ การปองกันและควบคุมโรค การรักษาพยาบาลและการฟนฟูสภาพโดยสมาชิกในชุมชนเปนผูมีสวนรวมในการบริหารจัดการ โดยภาครัฐและภาคเอกชน คอยใหการสนบั สนุน ทัง้ น้ีเพอ่ื ใหส มาชิกในชุมชนพ่งึ ตนเองทางสุขภาพไดอยางแทจรงิ ผลจากการเปล่ียนแปลงทางดานสังคม เศรษฐกิจ และการเมืองอยางรวดเร็ว ทําใหคนเราตอ งปรับตัวเพ่ือความอยูรอด การปรับตัวน้ีเองทําใหมีผลตอสุขภาพโดยไมรูต ัว การเจ็บปวยแตละครั้งตอ งเสียคาใชจายจํานวนมากเพ่ือการดแู ลรักษา ถึงแมวารัฐบาลจะมีโครงการ 30 บาทรักษาทุกโรค ก็ชวยไดบางเฉพาะคารักษาพยาบาลเทานั้น แตการดูแลสุขภาพหลังการเจ็บปวยใหฟนคืนสูสภาพดังเดิมน้ันเปนคาใชจายท่ีเราตองจายเอง การเปล่ียนแปลงทางดานตางๆ ที่กลาวมาสงผลใหภาครัฐตองมีการปรับปรุงระบบและวิธีการบริหารจัดการ ดังจะเห็นไดจากการประกาศใชรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540 ไดบัญญัติถึงการใหสิทธิเสรีภาพประชาชนมากขึ้น ตลอดจนมีก า ร ก ร ะ จ า ย อํ า น า จ ก า ร บ ริ ห า ร ร า ช ก า ร ส ว น ก ล า ง ไป สู ก า ร บ ริ ห า ร ร า ช ก า ร ท อ ง ถ่ิ น ม า ก ขึ้ น ในดานสาธารณสุข ไดปรับเปล่ียนวิธีการดําเนินงานสรางเสริมสุขภาพในเชิงรุกมากข้ึน ในแผนพัฒนาสุขภาพแหงชาติ ตามแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ ฉบับที่ 11 (พ.ศ.2555-2559) ไดกําหนดวิสัยทัศนไววา คนในสังคมไทยทุกคนมีหลักประกันที่จะดํารงชีวิตอยางมีสุขภาวะและเขาถึงบริการสุขภาพท่ีมีคุณภาพอยางเสมอภาค รวมทั้งอยูในครอบครัว ชุมชน และสังคมท่ีมี

ความเพียงพอทางสุขภาพ มีศักยภาพ มีการเรียนรู และมีสวนรวมในการจัดการสุขภาพ โดยสามารถใชป ระโยชนท้ังจากภูมิปญ ญาสากลและภมู ิปญ ญาไทยไดอ ยา งรูเ ทา ทัน ดวยเหตุนี้เอง งานสาธารณสุขจึงไดมีการปรับเปลี่ยนแนวคิด และวิธีการทํางานใหเปนไปในทิศทางเดียวกันกับแผนพัฒนาสุขภาพแหงชาติ โดยเฉพาะงานสาธารสุขมูลฐาน ซึ่งถือเปนสวนหน่ึงของงานสาธารณสุขชุมชน งานสาธารณสุขมูลฐานมีสวนสําคัญย่ิงในการพัฒนาศักยภาพและเปดโอกาสใหสมาชิกในชุมชนเขามามีสวนรวมในการดูแลสุขภาพตนเอง ครอบครัว และชุมชน โดยมีอาสาสมัครสาธารณสุขประจําหมูบาน (อสม.) เปนกําลังสําคัญ แตจากระยะเวลาท่ีผานมาช้ีใหเห็นวาบุคลากรทางสาธารณสุขและ อสม. เพียงอยางเดียวไมสามารถแกไขปญหาสุขภาพได ตองอาศัยสมาชิกทุกหนวยในสังคมเขามาชวยกัน ดังน้ัน จึงมีการปรับแนวคิด และวิธีการทํางานของงานสาธารณสุขขั้นมูลฐานอยางเปนระบบ ดวยการจัดระบบการจัดการของชุมชนจากส่ิงท่ีมีอยูในชุมชน(อาสาสมัครสาธารณสุข ผูน ํากลุมตางๆ และประชาชน) ศูนยปฏิบัตกิ ารใหบริการสาธารณสุขเบื้องตนและความรขู าวสารดา นสขุ ภาพชุมชนและทุนในการดําเนนิ กิจกรรมสุขภาพในชุมชน รูปที่ 9-2 อาสาสมัครสาธารณสขุ ประจําหมูบา น (อสม.) ทม่ี า: http://www.thaiphc.net/phc/main/index. การจัดการของชุมชนในการพัฒนาสุขภาพนี้ เรียกวา ระบบสุขภาพเพ่ือประชาชน จะเห็นไดวาการดําเนินงานสาธารณสุขชุมชนนั้น มีจุดมุงหมายเพ่ือพัฒนาสุขภาพของคนในชุมชน ดวยการสงเสริมและผลักดนั ใหสมาชิกในชุมชนตระหนักถึงการดูแลสุขภาพ วาเปน หนาที่ของตนเองไมใชเร่ืองของแพทยห รือพยาบาล เพ่ือลดการพ่งึ พาสาธารณสุขในอนาคต สวนภาครัฐกต็ องปรบั บทบาทของตนมาเปนผูใหการสนับสนุนปจจัยท่ีจําเปน เชน องคความรู เทคโนโลยี และทรัพยากรตางๆ ที่ชุมชนตองการ3. ระบบสขุ ภาพภาคประชาชน ระบบสุขภาพภาคประชาชน เปนการจดั การงานสาธารณสุขมูลฐานอยางเปน ระบบ เพื่อใหสมาชกิ ในชมุ ชนมีความรู ความเขา ใจ และรว มมือกันดแู ลสุขภาพของตนเอง โดยมภี าครัฐและองคกรภายนอกใหการสนบั สนุน นอกจากนยี้ ังเปนการพัฒนาองคกรอาสาสมัคร และแกนนาํ สุขภาพประจาํครอบครวั ใหม สี วนรว มในการจัดการงานบรกิ ารสง เสรมิ สขุ ภาพในดานตางๆ ดว ย ระบบสขุ ภาพภาคประชาชน มีองคป ระกอบหลัก 3 ประการ ประกอบดวย คน องคค วามรูและทุน 1. คน เปน องคกรทส่ี าํ คัญในการพัฒนาสุขภาพ สมาชกิ ในชุมชนมารวมกลุม กัน ชวยกัน

คิดชว ยกนั ทาํ เพื่อชว ยสง เสรมิ ใหสมาชิกในชุมชนมีสขุ ภาพแขง็ แรง พึง่ ตนเองได 2. องคความรู เชน วทิ ยากร วธิ ีการ เทคโนโลยี ภมู ปิ ญญา การถายทอดและการกระจายความรู ขอมูลขา วสารในชุมชน เปน ตน 3. ทนุ การพัฒนาสขุ ภาพจําเปนตองอาศยั ทุน ทง้ั ทีเ่ ปน ตวั เงนิ ซ่งึ อยใู นลักษณะการเงนิการคลงั ดา นสขุ ภาพ และทุนทางสังคม เชน ทรัพยากรธรรมชาติ ทรพั ยากรบคุ คล ภมู ิปญญา เปน ตน รูปท่ี 9-3 กรอบแนวคิดสขุ ภาพภาคประชาชน ทีม่ า: สํานกั งานคณะกรรมการสาธารณสุขมูลฐาน, กระทรวงสาธารณสขุ 2545 องคประกอบทั้ง 3 ประการน้ี จะไมเกดิ ประโยชนอ นั ใดเลยหากขาดการจัดการท่ีเปนระบบ และมีความสมดลุ ซงึ่ การจดั การในทน่ี ี้คือ การปฏบิ ตั ิเพ่อื การประสานใหมกี ารเคล่ือนไหวขององคป ระกอบท้ัง 3 ประการ และใหเ กิดการดําเนินกิจกรรมการพฒั นาสุขภาพ เพ่ือสนองความตอ งการของคนในชุมชน ทําใหค นในชุมชนมสี ขุ ภาพดีถว นหนา ดงั กรอบแนวคิดสขุ ภาพภาคประชาชนตอไปน้ี4. บทบาทและความสาํ คัญของวัยรุนตอการพัฒนางานสาธารณสขุ ชมุ ชน การดําเนินงานสาธารณสุขของประเทศในปจจุบันมีการพัฒนาใหมีความเจริญกาวหนาเพื่อใหประชาชนมีสุขภาพดีถวนหนา โดยมีระบบบริการสาธารณสุขท่ีตอบสนองตอปญหาและความจําเปนดานสุขภาพของประชาชนทุกกลุม มีความเสมอภาคในการบริการดานตางๆ ที่เกี่ยวกับสุขภาพทั้งทางดานการรักษาพยาบาล การสงเสริมสุขภาพ การปองกันโรค และการฟนฟูสภาพที่ประชาชนตองดําเนินการเอง เปนตน และการพัฒนางานสาธารณสุข รวมไปถึงการพัฒนางานสาธารณสุขชุมชนซึ่งประชาชนตองมีสวนรวมในการดําเนินงานไปจนถึงระดับท่ีสามารถดูแลตนเองไดเพือ่ ใหสามารถแกไขปญ หาดว ยตัวเอง และพงึ่ พาตนเองได กลุมคนที่ถือไดวามีบทบาทสําคัญในการพัฒนางานสาธารณสุขชุมชนกลุมหน่ึง คือ วัยรุนเน่ืองจากวัยรุนเปนประชากรกลุมใหญของประเทศ ท่ีเร่ิมมีบทบาทหนาที่ และความรับผิดชอบตอสังคม และจะเปนกําลังสําคัญสําหรับการพัฒนาเศรษฐกิจ สังคม การเมือง และวัฒนธรรมของประเทศตอไป วัยรนุ มีความตองการท่ีจะตัดสินใจเลือกทํากิจกรรมตางๆ และมีพลังท่ีจะทํากิจกรรมที่เปนไปในทางสรางสรรค หากไดรับการสงเสริมและพัฒนาในทางที่ถกู ตองและเหมาะสม ดังน้ัน วัยรุนจึงเปนทรัพยากรบุคคลท่ีมีคุณคาของประเทศ และเปนกําลังสําคัญในการพัฒนางานสาธารณสุขอีกดวย

บทบาทของวยั รนุ ตอการพัฒนางานสาธารณสขุ ชมุ ชน วยั รนุ ควรไดแ สดงออกถึงบทบาทในการพัฒนางานสาธารณสขุ ชุมชน ในแนวทางตอ ไปนี้ 1. ศกึ ษาหาความรเู กีย่ วกับระบบการบรกิ ารสาธารณสุขเปนประจํา 2. ติดตามขา วสารสาธารณสุขอยา งสมํา่ เสมอ 3. ดแู ลสขุ ภาพอนามยั ของตนเองและครอบครัวไดอยา งถกู ตอง 4. แนะนาํ ผอู น่ื ในการปฏบิ ตั ติ นทน่ี าํ ไปสูการมีสขุ ภาพดี 5. สมัครเขาเปนอาสาสมัครชวยเหลือเพื่อนบานในชุมชน เพ่ือการมีสุขภาพอนามัยท่ีดีโดยทําหนาท่ีเปนตัวแทนสมาชิกในชุมชน ในการติดตอเจาหนาที่ของรัฐ อาสาสมัครเหลาน้ี ไดแกอาสาสมคั รสาธารณสุขประจําหมบู าน (อสม.) เปนตน 6. เผยแพรความรูและขาวสารสาธารณสุขซ่ึงมีดวยกันหลายวิธี ไดแก การนําขาวสารท่ีได จากหนวยงานสาธารณสุขไปใชในหองสมุดโรงเรียน หองสมุดชุมชน การนําขาวสารสาธารณสุขจากแหลงขอมูลตางๆ มาเขียนเปนบทความโดยยอ แลวนําไปติดใหผูอ่ืนอาน การแจกเอกสารสาธารณสุขแกผูที่สนใจ หรือผูท่ีมีปญหาสุขภาพตามเนื้อหาท่ีมีในเอกสาร และการนําขาวสารสาธารณสขุ ไปบรรยาย จัดนทิ รรศการ และใหค วามรูทางการกระจายเสยี ง เปน ตน 7. มีสวนรว มในกิจกรรมทเ่ี ปน ประโยชนต อ สุขภาพ 8. ริเร่ิมกิจกรรมเก่ียวกับงานสาธารณสุขในชุมชน เชน การจัดกิจกรรมสงเสริมสุขภาพและอนามัยส่งิ แวดลอ ม 9. สง เสริมกจิ กรรมทเี่ ปน ประโยชนต อสขุ ภาพทกุ ครัง้ ที่มีโอกาส5. แนวทางและรปู แบบในการเขารว มสรางเสริมพัฒนางานสาธารณสุขชุมชนของวัยรุน วยั รนุ เปนวยั ชว งตอที่จะกา วไปสวู ยั ผูใหญ และเปนเคร่ืองช้วี ดั อนาคตของชาติ จงึ ถือวา เปนกําลังสําคญั ยิ่งในการพฒั นาสาธารณสขุ ในชมุ ชน วัยรนุ ควรใหความรว มมือและเขารวมมือและเขารวมในการพฒั นางานสาธารณสขุ ชมุ ชนทุกครงั้ ท่ีมโี อกาส แนวทางในการเขา รวมสรางเสริมพัฒนางานสาธารณสุขชุมชน มีดังนี้ 1. เขา รวมเปนสมาชิกกลุมอาสาสมคั รสาธารณสุขในโรงเรียน โดยแสดงบทบาทตา ง ๆ เชน 1) ปฏิบตั ติ นในการสรา งเสริมดูแลสุขภาพของตนเองจนเปนสขุ นสิ ยั เพอ่ื เปนตัวอยางใหแ กเพอ่ื นนักเรยี น และบุคคลอืน่ ในชุมชน 2) เปน ตวั แทนในการตรวจสุขภาพนกั เรยี น สงั เกตความผดิ ปกตขิ องรา งกาย และโรคที่เกดิ ขึ้นบอยกับนักเรียน 3) ชว ยงานครสู ขุ ศึกษาใหบ ริการแกเพื่อนนกั เรยี นในโรงเรียน 4) ชว ยงานเจาหนาทีส่ าธารณสขุ ขณะมาใหบริการในโรงเรียน 5) ใหข อมลู ขาวสาร ความรดู านสขุ ภาพอนามัยแกเพื่อนนักเรยี น เชน การสรา งภมู คิ มุ กันโรค หลกั การใชย า การแปรงฟน ที่ถูกวธิ ี การปอ งกนั โรคติดตอ เปนตน 6) ชวยงานพอ แมใ นดานตา ง ๆ ไดแ ก ชวยรักษาความสะอาดบรเิ วณบา น ดูแลเม่ือ

สมาชิกในครอบครวั เจบ็ ปวย และดูแลนอง 7) ชวยเหลอื กิจกรรมสาธารณสุขในชุมชนในโอกาสตา งๆ เชน แจง ขาวการเจ็บปวยการเกิดโรคระบาด นดั หมายกับคนในชุมชนใหม ารับบริการสาธารณสขุ 8) ประสานงานกบั หนวยงานตาง ๆ ท่เี ก่ียวของ 9) ทาํ การบนั ทกึ ผลการปฏบิ ัตงิ านทางดา นสาธารณสุขสง ครูทปี่ รกึ ษาทกุ เดือน 10) รว มกันวางแผน ประชุมกลุมอาสาสมัครเดอื นละ 1 ครง้ั และชกั ชวนนกั เรยี นท่ีมีคุณสมบัติตามเกณฑ ใหเขารวมเปน อาสาสมัครในปต อไป 2. สมัครเขา เปน อาสาสมคั รสาธารณสุขในชุมชน ในหนาท่ตี างๆ ตอไปนี้ 1) สมัครเขาเปนอาสาสมัครสาธารณสขุ ประจาํ หมูบา น หรอื อสม. เปนบคุ ลากรสําคญั ท่ีชวยสง เสริมงานสาธารณสขุ ชุมชนใหดําเนนิ ไปอยา งมีประสิทธภิ าพ ซง่ึ อสม. จะมีบทบาทท่ีสําคัญเชน แจง ขา วสารสาธารณสุขระหวา งเจา หนาทแ่ี ละชาวบา นในชมุ ชน ใหค าํ แนะนําและเผยแพรค วามรูแกคนในชุมชน และชักชวนในเร่อื งการใชบ ริการดา นสาธารณสขุ เปน ผูประสานงานระหวางเจา หนา ที่สาธารณสุขและชาวบา น ใหความชว ยเหลอื ดา นการรกั ษาพยาบาล และการบริการสาธารณสขุ แกสมาชกิ ในชุมชน ปฏบิ ัติตนเปน แบบอยา งที่ดีแกช าวบาน เชน มที ่ีอยูอาศัยทสี่ ะอาด ใชสวมทีถ่ ูกสุขลกั ษณะหรอื ปฏิบัติงานสาธารณสุขมลู ฐานไดค รอบคลุมทั้งในเรอื่ งการปองกันโรค การสงเสริมสุขภาพ การรกั ษาพยาบาลเบื้องตน และการฟน ฟูสภาพ 2) สมคั รเขา รว มในโครงการพัฒนาระบบขอมูลขาวสารในชุมชน โดยแสดงบทบาทและหนา ท่ี ดังนี้ (1) จัดเวที เพ่อื ช้ีแจงและทําความเขาใจ รวมท้งั เตรยี มแผนการดําเนนิ งาน เพ่อืพฒั นาระบบขาวสารขอมูลในชมุ ชน (2) สาํ รวจ รวบรวม และจัดระบบขอมูลในชุมชน (3) เปดเวทปี ระชาคมในหมบู า น (4) สงเสรมิ และสนบั สนนุ ใหเกดิ ศูนยขอมูลขาวสารในชุมชน (5) สง เสริมและสนับสนุนใหมกี ารนาํ ขอมูลขา วสารมาใชประโยชนใ นการวางแผนพฒั นาสขุ ภาพภาคประชาชน (6) มีการเผยแพรป ระชาสัมพันธข อมูลขาวสารผา นส่ือตา ง ๆ (7) ประเมินโครงการ6. การดําเนนิ งานสรางเสริมสขุ ภาพในชุมชน รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2550 มาตรา 52 และ 82 ไดกําหนดใหคนไทยทุกคนไดรับโอกาสและมีความเสมอภาคเทาเทียมกันในการเขาถึงบริการดานสุขภาพ และไดรับบริการสุขภาพท่ีไดมาตรฐานเดียวกัน โดยไมคํานึงถึงเศรษฐกิจและสังคม ซึ่งในวันท่ี 17 กุมภาพันธ พ.ศ.2545 รัฐบาลไดประกาศนโยบายให พ.ศ. 2545 เปนปเร่ิมตนแหงการรวมพลังสรางสุขภาพท่ัวไทยโดยมีวัตถุประสงคเพ่ือใหหนวยงานเครือขายภาครัฐ เอกชน และประชาชน ไดรวมกันจัดกิจกรรมรณรงครวมพลังสรางสุขภาพใหครอบคลุมทุกพ้ืนท่ี และเพ่ือใหประชาชนรูและตระหนักใสใจในการสรางสุขภาพท้ังนี้ เพราะการพัฒนาสุขภาพของประชาชนไมใชหนวยงานในระบบสุขภาพเทาน้ัน

หนวยงานเอกชน องคกรทองถ่ิน องคชุมชน ตองเขามามีสวนรวมในการคดิ และบริหารจัดการสุขภาพรวมกัน การดําเนินงานในระบบเปลี่ยนผานของระบบสุขภาพจาก “การซอมสุขภาพไปสูการสรางสุขภาพ” จึงจําเปนอยางย่ิงท่ีจะตองนําศักยภาพขององคกรชุมชน บริหารจัดการและดําเนินการดานสุขภาพดวยตนเอง โดยภาครัฐเปนผูสนับสนุนและสงเสริมใหประชาชนและชุมชนมีศักยภาพในการสรางสุขภาพท่ีมีความรู ความเขาใจท่ีเกี่ยวกับการสรางสุขภาพที่ถูกตองและเหมาะสม อันจะนําไปสูความพรอมในการสรางสุขภาพของตนเอง ครอบครัว และชุมชนได กระทรวงสาธารณสขุ ไดด ําเนินการรณรงคการสรา งสุขภาพภายใตก ลยุทธ “รวมพลงั สรา งสขุ ภาพ” โดยมวี ตั ถปุ ระสงคเ พ่อื สง เสรมิ ใหประชาชน ทุกกลุมทุกวยั มคี วามรูและทักษะดานสขุ ภาพโดยมุง เนนใหศ ูนยสุขภาพชมุ ชนและสถานีอนามยั เปน หนวยบรกิ ารสุขภาพหลัก ในการดําเนนิ งานประสานและเช่ือมโยงกบั องคกรภาคี เครือขายสุขภาพชุมชนท้ังสวนกลางและสว นภมู ภิ าค มีบทบาทสําคัญในการผลักดันใหนโยบาย ดังกลาวสมั ฤทธผิ ลและบรรลุเปาหมายตามท่ีกําหนดไวอยางเปนรูปธรรม ตอมา พ.ศ.2546 ไดกาํ หนดนโยบายสง เสรมิ ใหป ระชาชนแตละชมุ ชนรวมกลมุ กันจดั กิจกรรมดานสขุ ภาพในรูปของ ชมรมสรางสขุ ภาพ คลอบคลุมทุกชุมชนและหมบู า นโดยยึดแนวคดิ“ใชพ นื้ ฐานบูรณาการทุกภาคสว น สรา งกระบวนการเรียนรูสวู ถิ ชี มุ ชน” อนั จะทําใหเกดิ การสรางสขุ ภาพทย่ี ัง่ ยืนและถาวร ซงึ่ เนนกิจกรรมสรา งสขุ ภาพตาม นโยบาย 6 อ ในการสง เสรมิ ใหคนไทยมีสุขภาพดี นโยบาย 6 อ 1. สง เสริมใหค นไทยทกุ กลมุ อายุ ออกกาํ ลงั กาย วนั ละ 30 นาที อยา งนอย 3 วันตอ สปั ดาหอยางสมํ่าเสมอ 2. สงเสรมิ ใหคนไทยเลือกซ้ือและบรโิ ภค อาหารท่สี ะอาดมีคุณคา และปลอดสารปนเปอ น 3. สงเสรมิ ใหค นไทยมี อารมณ ท่ีดี และรว มเปน สว นหนงึ่ ในชมรมตางๆ เชน ชมรมสรางสขุ ภาพของวยั ทาํ งาน เพ่ือการมีสขุ ภาพจติ ทด่ี ีและแจมใส 4. สงเสริมใหคนไทยปลอดโรค อโรคยา โดยเฉพาะโรคท่ที ําใหคนไทยเสียชวี ิตในลาํ ดบั แรกๆคอื มะเร็ง หัวใจ เบาหวาน 5. สงเสรมิ ใหค นไทยสรา ง อนามยั สิ่งแวดลอ มในชมุ ชนเพื่อความสะอาดปลอดภยั ของท่ีอยูอาศยั และพฒั นาสง่ิ แวดลอมใหเ อ้อื ตอสขุ ภาพ 6. สง เสริมใหคนไทยลด ละ เลิก อบายมุข เพอ่ื ลดปญหาสุขภาพทเ่ี กดิ จาก บุหร่ี สุรา สารเสพติดและการพนนั ในชมุ ชน

รูปท่ี 9-4 นโยบาย 6 อ ในการสงเสรมิ ใหคนไทยมีสุขภาพดี ทม่ี า: สํานกั งานคณะกรรมการสาธารณสุขมูลฐาน, กระทรวงสาธารณสขุ 25457. บทบาทของการมสี วนรว มในการสรา งเสริมและพฒั นาสุขภาพของบคุ คลในชมุ ชน การมีสว นรว มในการสรางเสริมและพัฒนาสุขภาพของบุคคลในชุมชน คือการรวมกิจกรรมท่ีเออ้ื อาํ นวยใหผูคนในชุมชนมีการพัฒนาคุณภาพชวี ิตท่ีดีซ่งึ กจิ กรรมดังกลาวอาจจัดโดยเจา หนา ท่ีองคกรของภาครัฐ หรือองคกรพฒั นาเอกชน หรอื การรวมกลมุ กันของประชาชนในชุมชน ตวั อยางกลุม หรือชมรมทที่ ํางานดานการพัฒนาสุขภาพของบุคคลในชุมชน เชน ชมรมผูสงู อายกุ ลมุ ทบู นี ัมเบอรว นั ชมรมแอโรบกิ กลุมประชาคม/ชมรมสรางสขุ ภาพ กลมุ กีฬา ชมรมคุมครองผบู ริโภค กลมุเกษตรปลอดสารพิษ กลุมแกนนําเอดส กลุม แพทยพน้ื บาน/สมุนไพร ชมรมราํ ไมพลอง กลุม พิทักษสทิ ธ์ิ ส่งิ แวดลอม ตัวอยางการมีสวนรวมในกจิ กรรมพัฒนาสขุ ภาพในชุมชน 1. กจิ กรรมดานการสรา งเสริมสุขภาพ ไดแก การดแู ลรกั ษาสุขภาพ การออกกําลงั กาย การเฝาระวงั ปญ หาสารเสพติดในชมุ ชน การเฝาระวังและรักษาสทิ ธิผบู ริโภค การดําเนนิ โครงการอาหารผลอดภัย การสง เสริมพัฒนาการและดูแลการไดร บั วคั ซีนในเด็กอายุตา่ํ กวา 6 ป การตรวจสุขภาพตนเองในเบ้ืองตน การใชอ นิ ทรีสารและการทําเกษตรอนิ ทรีย 2. กจิ กรรมดานการเขา รับบรกิ ารสุขภาพของประชาชน ไดแก การรับการบริการสุขภาพจากศนู ยสุขภาพชมุ ชนหรือสถานีอนามยั เชน การทาํ บตั รทอง การรับการตรวจวดั ความดันเลือด การฝากครรภ 3. กิจกรรมดา นการเขารบั การพัฒนาศักยภาพอาสาสมัครเพ่ือพฒั นาสขุ ภาพในชุมชนไดแก การเขารับอบรมความรู การเขารว มประชุมกลุม หรือการจัดเวทเี รียนรู การรับฟงความรผู า นทางหอกระจายขา ว 4. กจิ กรรมดานการใหค วามรวมมือในการควบคุมและปองกนั โรค ไดแ ก การไมสูบบุหรี่การปองกนั อุบตั ิเหตุ การปองกนั การแพพิษ/สารเคมี การรวมรณรงคปองกนั โรคตามฤดูกาล เชน โรคไขเลอื ดออก ไขหวดั นก อจุ จาระรวง ไขฉ ่หี นู 5. กิจกรรมดา นการใหความรวมมอื ในการดําเนนิ งานของหนว ยงานดานสขุ ภาพในชมุ ชนไดแก การมีสวนรว มในการวางแผนหรอื รวมกจิ กรรมสาธารณะสุขในชมุ ชนตนเอง และสนบั สนุนการจัดกิจกรรมสุขภาพทีร่ เิ ร่ิมจากองคกรชมุ ชนทองถน่ิ เชน ศูนยสุขภาพ สถานชี ุมชน สถานีอนามยั เขารว มกิจกรรมสรา งสขุ ภาพโดยใชท รพั ยากรชมุ ชนเปน หลัก มีสว นรว มดําเนนิ งานกับหนวยราชการหรือองคกรที่เกีย่ วขอ งเพื่อการจดั กจิ กรรมสงเสรมิ คุณภาพ ปองกนั โรค สรา งความเขมแข็งใหชุมชน ใชแฟมครอบครวั เพื่อการดูแลสุขภาพแบบองคร วม ใชแ ฟมชุมชนเพื่อการวางแผนแกไ ขปจ จัยเส่ียงในระดบั ชมุ ชน

สรุป การสรางเสริมสุขภาพและการปองกันโรค จึงหมายความรวมถึง กระบวนการของการเพ่ิมสมรรถนะใหคนในชุมชนสามารถควบคุมปจจัยที่เปนตัวกําหนดสุขภาพโดยการกระทําหรืองดการกระทาํ บางอยา งเพอื่ ไมใหเ กิดการเจ็บปว ยหรือเปนโรค และไมใ หกลบั มาเปน ซํ้าอีก ปจ จัยท่ที าํ ใหชุมชนมีสขุ ภาพดีมี 3 ประการ ดังน้ี 1. คน เปน ปจจัยเกี่ยวของกบั ภาวะสุขภาพของสมาชิก 2. สถานท่ี เปน ปจ จยั ทีช่ วยใหสมาชกิ มสี ุขภาพท่ีดี 3. ระบบสงั คม ไดแก ระบบเศรษฐกจิ ระบบการศึกษา ระบบสวัสดิการ ระบบนันทนาการระบบการตดิ ตอ สื่อสาร ระบบศาสนา ระบบการเมือง ระบบการคมนาคม ระบบกฎหมาย และระบบบรกิ ารสุขภาพ แนวทางในการเขา รวมสรา งเสรมิ พัฒนางานสาธารณสุขชุมชน มีดังน้ี 1. เขารวมเปน สมาชิกกลมุ อาสาสมัครสาธารณสขุ ในโรงเรียน 2. สมัครเขา เปนอาสาสมคั รสาธารณสุขในชุมชน ในหนาที่ตางๆ นโยบาย 6 อ 1. ออกกาํ ลังกาย วันละ 3o นาที อยางนอย 3 วันตอสปั ดาหอ ยางสม่ําเสมอ 2. อาหารทสี่ ะอาดมีคณุ คา และปลอดสารปนเปอน 3. อนามัย สิ่งแวดลอมในชมุ ชนเพอื่ ความสะอาดปลอดภยั ของท่ีอยูอาศยั 4. อารมณ ท่ดี ี และรวมเปนสวนหน่ึงในชมรมตา งๆ 5. อโรคยา ปอ งกันการเกิดโรค 6. อบายมุข เพ่ือลดปญหาสุขภาพท่เี กิดจาก บหุ รี่ สุรา สารเสพตดิ และการพนันในชมุ ชนเอกสารอา งอิง:วารสารสาธารณสุขมลู ฐาน ภาคใต ปท ่ี 14 ฉบับท่ี 3 เมษายน-มถิ นุ ายน 2543 บันทกึ นี้เขยี นที่ GotoKnow โดย βεη βεηอุทัย สงวนพงศ. หนงั สอื เรียนรายวชิ าพ้ืนฐานสุขศึกษา ชั้นมัธยมศึกษาปท ี่ 6. กรุงเทพฯ : บริษัท พัฒนาคณุ ภาพวิชาการ(พว.) จํากดั , 2555.http://www.vimanloy.com/term2/lesson3.php

สาระนา รู ชมุ ชนมีบคุ คลที่สําคญั และมคี วามสัมพันธส าํ หรับเดก็ มาอยูรว มกนั เชน ญาติผใู หญ คณุ ครู แพทย พยาบาล พระ เปน ตน บุคคลเหลา น้ที ําหนาทีข่ ัดเกลาทางสงั คมและดแู ลใหแ กเ ด็กในฐานะเปน ผูใหญ และเปนผู มปี ระสบการณมากอน จดุ ประสงคท ่ตี อ งการใหเดก็ มีชวี ติ อยรู อด ปลอดภัย สามารถสบื เผา พนั ธุ วฒั นธรรม ประเพณี เชน ครมู ีหนา ทสี่ อน อบรมนกั เรยี น ปลูกฝง วัฒนธรรม คานิยม เอกลักษณไนชมุ ชน ตาํ รวจทาํ หนา ท่ี ปกปอง ชวยเหลือและดูแลทรพั ยส นิ ประชาชน ทหารทาํ หนาท่ีปกปอ งประเทศ ชมุ ชนมคี วามเอ้ืออาทร การพึง่ พาอาศัยกัน ความซอื่ สตั ยต อกนั สิง่ เหลา น้คี อื พ้นื ฐานของการ ดํารงชวี ิตที่ดีงาม เม่ือเด็กไดรับการขดั เกลาทางสงั คม เขาจะเปนผูสบื ทอดวฒั นธรรมใหแกชุมชนตอไป ดังเชน การท่ีเดก็ ไปโรงเรยี นมคี รทู ําหนา ทใี่ หค วามรู อบรมส่งั สอนความประพฤตนิ ักเรียนใหเปนคนดี เดก็ คอื ผอู อน เยาวจ ะเชื่อฟง ครเู ปน ผูใ หญ มปี ระสบการณค วามรู มีความดงี ามท่ีเด็กศรทั ธาตามคําบอกเลา และซึมซบั ขอ ปฏิบัติที่ผใู หญปฏบิ ตั ิใหเห็นแลว นาํ มาปฏบิ ตั ิตอ คาํ ถามชวนคิด : วัยรุนมีสว นชว ยสรา งเสรมิ สขุ ภาพชุมชนไดอยางไร อาเชีย่ นนารู การรกั ษาพยาบาลและดูแลสุขภาพ นับเปน หนงึ่ ในบริการทไ่ี ทยมศี กั ยภาพอยูในระดบั ช้ัน แนวหนา ของภมู ภิ าคนี้ แตละปด ึงรายไดเขาประเทศ นับแสนลา นบาท จงึ จาํ เปนตอ งไดร ับ การสนบั สนนุ จากรัฐบาลและทุกภาคสวน เพ่ือใหเ กิดการตอยอด และท่ีสําคัญตองไม กระทบตอ ระบบการรักษาพยาบาล ของคนในประเทศ