ชันโรง นักผสมเกสร ผลผลิตชั้นยอด

...



คำนำ ในประเทศไทยพบการเล้ียงชนั โรงเพ่ือการใชป้ ระโยชน์อยา่ งจริงจงั ประมาณ10 กว่าปี ท่ีผ่านมา โดยระยะแรกพบการเล้ียงใน 2 พ้ืนที่ คือ ทางภาคใต้ ที่ อ.เทพาจ.สงขลา โดยลุงดาโห๊ะ หนิหะ ท่ีเล้ียงชนั โรงใน กระบอกไมไ้ ผ่ ยาวประมาณ 1 เมตรโดยแขวนรังชนั โรงเอาไวร้ อบ ๆ บา้ น และเก็บเก่ียวน้าผ้ึงปี ละคร้ัง โดยขายน้าผ้ึงขวดละประมาณ 400 บาท พืชอาหารที่พบเป็ นดอกของไมผ้ ลทวั่ ไป เช่น ชมพู่ และมะพร้าว ภายหลงั การเก็บเกี่ยวน้าผ้ึงก็จะแยกขยายรังไปพร้อม ๆ กนั ส่วนในอีก พ้ืนที่เป็ นการเล้ียงในภาคตะวนั ออก บริเวณจังหวดั จนั ทบุรี ท่ีเริ่ม ส่งเสริมการเล้ียง โดยศูนยส์ ่งเสริมและพฒั นาอาชีพการเกษตร จงั หวดั จนั ทบุรี(ศูนยผ์ ้งึ ) โดยการนาของ ผอ.รุ่งโรจน์ เจริญโพธ์ิ คุณชาญณรงค์ ยาวส่ง และคุณวิศิษฐ์ ธนูอาจ เป็ นผูด้ าเนินงานที่สาคญั ซ่ึงจุดประสงค์ ของศูนยฯ์ ณ ขณะน้นั คือการส่งเสริมใหใ้ ชช้ นั โรงเพ่ือผสมเกสรใหแ้ ก่ ไมผ้ ล เช่น เงาะ จากน้ันทางศูนยผ์ ้ึงจนั ทบุรีในขณะน้ันก็ไดถ้ ่ายทอด เทคโนโลยกี ารเล้ียงชนั โรงออกไปอยา่ งกวา้ งขวาง

ประวตั นิ ักปรำชญ์ 01 มำรู้จักชันโรงกนั เถอะ • ลกั ษณะทวั่ ไปของชนั โรง • วรรณะของชนั โรง • วงจรชีวติ ชนั โรง • ประเภทของชนั โรงมีกี่ประเภท 02 •ประโยชน์ของชันโรง • การใชป้ ระโยชน์จากน้าผ้งึ ของชนั โรง • การใชป้ ระโยชนจ์ ากชนั ของชนั โรง • ประโยชน์จากชนั โรงในทางเกษตรกรรม กำรเลยี้ งชันโรง 03 • การคดั เลือกชนิดของชนโรง •วธิ ีเล้ียงและการดูแล •แหล่งอาหารของชนั โรง •การแยกรังเพือ่ ขยายพนั ธุ์ •การเกบ็ น้าผ้งึ ชนั โรง •การกาหนดขนผาดลขติ อภงัณลฑงั ไ์ ม้ 04 • ลงั ไม้ เกยี่ วกบั เรำ

ช่ือ-นามสกลุ : นางสาวไพรินทร์ ชูรอด ชื่อเล่น: ริน วนั /เดือน/ปี เกิด: 30 ธนั วาคม พ.ศ. 2519 ที่อย:ู่ บา้ นเลขท่ี 22/1 หมู่1 ตาบลจอมประทดั อาเภอวดั เพลง จงั หวดั ราชบุรี เบอร์โทรศพั ท:์ 086-688-6318 , 095-585-9298 Facebook: Phairin Churod เพจ: รินชูชนั โรง บา้ นบางกลว้ ย จุดเริ่มตน้ ของการเล้ียงชนั โรง: เร่ิมแรกคือไดเ้ ห็นชนั โรงอยทู่ ี่ บา้ นตวั เอง ตรงเขา้ ออกตรงประตู 2 ลงั เวลาเดินเขา้ เดินออก ก็ติดผมเราตลอดทุกเวลาเลย เราก็สงสัยว่าแมลงตวั เนี่ยทา ประโยชน์อะไรไดบ้ าง กไ็ ดค้ น้ หาใน Google กไ็ ดเ้ จอขอ้ มูล มากมาย อย่างเช่น ผสมเกสรให้กบั ผลไม้ แลว้ ก็ บ่งบอกถึง ไดว้ ่าตรงน้นั ปรอดสารพิษจากยาฆ่าแมลง แลว้ จากน้ันทาง หมู่บา้ น ไดจ้ ดั อบรมเร่ืองชนั โรงพอดีเลยโดยมี อาจารย์ วสันต์ ภูผา เลยไดเ้ ร่ิมเรียนรู้ หลงั จากน้ันตดั สินใจ เล้ียงเลย

ชนั โรงหรือผ้ึงจิ๋ว (Stingless bees)คือ แมลงผสมเกสรตวั เล็กๆ จดั อยู่ในจาพวกผ้ึงแต่ไม่มีเหล็กในเหมือนผ้ึง “ชันโรง” มี ววิ ฒั นาการสูงกวา่ ผ้งึ ป่ าและผ้ึงห่ึง นอกจากน้ีชนั โรงยงั ใหน้ ้าผ้ึงอีก ด้วย น้ าผ้ึงและเกสรของชันโรงมีราคาแพงกว่าน้ าผ้ึงทั่วๆไป เน่ืองจากเชื่อกันว่ามีคุณค่าทางโภชนาการสูงกว่า เพราะรังของ ชนั โรงหายาก และมีปริมาณน้าผ้งึ นอ้ ย

ลกั ษณะท่ัวไปของชันโรง ลกั ษณะทว่ั ไปของชนั โรงประกอบดว้ ย 3 ส่วน คือ 1.ส่วนหวั 2.ส่วนอก 3.ส่วนทอ้ ง 1.ส่วนหัว ประกอบดว้ ย ตารวม 2 ตา คือดวงตาเลก็ ๆหลายพนั ตาเชื่อมต่อ กนั เป็นแผง ทาใหส้ ามารถมองเห็นสิ่งต่างๆไดร้ อบทิศ ตาเดี่ยวมี 3 ตา อยู่ บนส่วนหวั ระหวา่ งตารวมสองขา้ ง ทาหนา้ ท่ีรับรู้ ความเขม้ ของแสงแยกสี ต่างๆ ของสิ่งที่มองเห็น 2. ส่วนอก ประกอบดว้ ย 4 ปลอ้ ง - ส่วนดา้ นล่างของอกปลอ้ งแรกมีขาคู่หนา้ - อกปลอ้ งกลางมีขาคู่ท่ี 2 และปี กคู่หนา้ ซ่ึงมีขนาดใหญ่ 1 คู่ - ส่วนล่างของปลอ้ งมีขาคู่ที่ 3 ซ่ึงขาหลงั มีจะตะกร้อเกบ็ ละอองเกสร ดอกไม้ และดา้ นบน จะมีปี กคู่หลงั อยู่ 1 คู่ ที่เลก็ กวา่ ปี กหน้ 3. ส่วนท้อง เป็นช่องระหวา่ งส่วนหวั กบั อกชนั โรงนางพญาจะมี ส่วนทอ้ งอว้ น,กวา้ งกวา่ ส่วนอกและหวั

วรรณะของชันโรง ชันโรง มีการดารงชีวติ (eusocial insects) การอยรู่ ่วมกนั แบบรวมกลุ่ม จานวนมากภายในรัง แบ่งหน้าท่ีรับผิดชอบออกเป็ น 3 หน้าที่หลกั โดย เรียกสมาชิกที่มีภาระหนา้ ท่ีแต่ละอยา่ งวา่ “วรรณะ” เช่นเดียวกบั ผ้งึ คือ วรรณะนำงพญำ นางพญามีได้ 1-2 ตวั ในรังมีขนาดลาตวั ใหญ่ มีส่วน ท้องใหญ่กว่าส่วนหน้าอกและส่วนหัวมาก ทา หน้าที่วางไข่ในถว้ ยตวั อ่อนที่ชนั โรงงานได้ สร้าง ไวแ้ ละควบคุมดาเนินกิจกรรมต่างๆ ภายในรัง วรรณะตัวผู้ —Someone Famous ชัน โ ร ง ตัว ผู้มี ห น้ า ท่ี ผ ส ม พ ัน ธุ์ กับ น า ง พ ญ า ล า ตัว ข อ ง ตัว ผู้บ า ง ช นิ ด อ า จ มี ข น า ด เ ล็ ก ก ว่ า ชนั โรง งาน มีตารวมที่เจริญดี วรรณะงำน ชันโรงงานเป็ นสมาชิกภายในรังท่ีมีจานวน มาก ที่สุด มีหนา้ ท่ีรับผิดชอบงานท่ีเหลือท้งั หมด ภายใน รัง โดยหนา้ ท่ีท่ีรับผิดชอบของชนั โรง แต่ละหน้าท่ี จะถูกรับผิดชอบโดยชนั โรงที่มีอายุ แตกต่างกนั นนั่ คือเม่ือชนั โรงออกมาจากถว้ ย ตวั อ่อนเป็นตวั เต็มวยั แลว้ จะมีหนา้ ท่ีเปล่ียนไป เม่ืออายมุ ากข้ึน

วงจรชีวติ ชันโรง ชันโรงจะมอี ำยุเฉลยี่ 180 – 210 วนั ประเภทของชันโรงมีกป่ี ระเภท ประเภทชนั โรงแบ่งตามลกั ษณะท่ีอยอู่ าศยั 1.ชันโรงทอี่ ำศัยอยู่ตำมโพรงต้นไม้ใหญ่ โดยมีทางเขา้ ออกเป็นรูเลก็ ๆ ชนั โรงกลุ่มน้ีจดั เป็นชนั โรง กลุ่มท่ีโบราณ ที่สุด เนื่องจากในโพรงตน้ ไมใ้ หญ่อุณหภูมิจะเยน็ สบายตลอดเวลา เมื่อ นามาเล้ียงในกล่องไมส้ ่วน ใหญ่จะอยู่ไม่ได้ เพราะไม่ทนทานต่อการ เปลี่ยนแปลงของอากาศได้ ชนั โรงชนิดน้ีจะถูกทาลายเป็นจานวน

2. ชันโรงทอ่ี ำศัยอยู่ในดนิ ชนั โรงชนิดน้ีจะอาศยั อยใู่ นจอมปลวก มีความสามารถ ในการไล่ปลวก โดยการใชย้ างไมป้ ิ ดทางเขา้ ของปลวก แต่บางคร้ังปลวกกข็ นดินผสมมูลปลวกอุดรังชนโรง เป็น การผลดั กนั ชนะและแพ้ ชนั โรงชนิดน้ีตอ้ งเล้ียงในดิน เท่าน้นั 3. ชันโรงทอี่ ำศัยอยู่ตำมรอยแตกของบ้ำน ซอกตกึ กล่องไม้ผุ หรือตำมกงิ่ ไม้ ชนั โรงชนิดน้ีมีความ ทนทานต่อการเปล่ียนแปลง ของสภาพแวดลอ้ มไดด้ ี จะพบเห็นเป็นจานวนมาก ตามร้านขายขนม ตามไมด้ อกไมป้ ระดบั และตาม ดอกไมข้ องพชื การเกษตร เป็นตน้ สำยพนั ธ์ุชันโรงทเ่ี ลยี้ ง พนั ธุ์พ้ืนถิ่น ช่ือพนั ธุ์ขนเงิน ตวั เล็กๆ มีขา 3 คู่ ไม่มีพิษ อยตู่ าม เกสรดอกไม้ ไดม้ าจากหนา้ บา้ น 2 ลงั แรก แลว้ กอ็ บรมวนั น้นั ก็ ไดม้ าจากอาจารย์ วสันต์ ภูผา อีก 1 ลงั แลว้ ก็ขยายมาเร่ือยๆ ใช่ กระบอกไมไ้ ผล่ ่อชนั โรงเองในธรรมชาติ เสร็จแลว้ กเ็ อามาลงลงั เล้ียง ขยายเร่ือยไปเพราะวา่ เล้ียงนานแลว้ เขา้ ปี ที่ 5 แลว้ จึงทาให้ มีสายพนั ธุ์เยอะข้ึน

กำรใช้ประโยชน์จำกนำ้ ผงึ้ ของชันโรง คนไทยรู้จกั การใชป้ ระโยชน์ของผลผลิตตวั ชนั โรงท่ีไดม้ าจากการเกบ็ รัง ชนั โรงตามธรรมชาติมานาน ไดน้ าน้าผ้งึ ของมนั มาเพอ่ื ใชบ้ ริโภคโดยตรง เช่ือกนั วา่ น้าผ้งึ จากชนั โรงมีสรรพคุณทางยามากกวา่ น้าผ้งึ จากผ้งึ การใช้ น้าผ้งึ เป็นองคป์ ระกอบของยา สมุนไพร เพราะเช่ือวา่ น้าผ้งึ จากชนั โรงมี คุณค่าทางยาสูง

กำรใช้ประโยชน์จำกชันของชันโรง ชนั หรือ พรอพอลิส (propolis)ของชนั โรง คนไทยโบราณนามาใชป้ ระโยชน์ หลายด้าน ปัจจุบัน มีการผลิตชันของยางไม้ท่ีชันโรงเก็บมาจากต้นพืช หลากหลายชนิด นามาผสมรวมกับไขผ้ึงที่ชันโรงผลิตข้ึนจากภายในลาตัว ชนั โรง ชนั ก็เป็ นสารในกลุ่มฟลาโวนอยด์ (Flavonoids) มีผลในการเป็ นสาร ตา้ นอนุมูลอิสระ ตา้ นเช้ือโรคและเพ่ิมภูมิคุม้ กนั ปัจจุบนั มีการนาชนั มาใชผ้ ลิต เป็ นผลิตภณั ฑ์หลายอย่าง เช่น ใชเ้ ป็ นยารักษาการติดเช้ือในช่องปาก รักษา เหงือกอกั เสบ รักษาการอกั เสบของผิวหนัง ทาเป็ นยาหม่อง ใชใ้ นผลิตภณั ฑ์ เคร่ืองสาอาง เช่น สบู่ ยาสีฟันแชมพูสระผม เป็นตน้ ใชย้ าส่ิงของเคร่ืองใชต้ ่างๆ เช่น ภาชนะบรรจุน้า จอกน้า ขนั น้า ใชอ้ ุดยงุ้ ฉางที่สานดว้ ยไมไ้ ผ่ ใชอ้ ุดเคร่ือง ดนตรี อย่าง แคน ใชต้ ิดลูกระนาดกบั ระนาด ใชท้ าวตั ถุมงคล ใชอ้ ุดฐานพระ เป็ นตน้ ประโยชน์จำกชันโรงในทำงเกษตรกรรม ชนั โรง มีบทบาทสาคญั ในการช่วยผสมเกสร ท้งั พืชป่ าและพืชท่ี เพาะปลูก ปัจจุบนั ชนั โรงมีความสาคญั ต่อชาวสวนผลไมอ้ ยา่ งมาก โดยเฉพาะผลไมท้ ่ีใหผ้ ลตอบแทนสูง เพราะชนั โรงจะช่วยผสมเกสร ให้กบั ดอกไมผ้ ลให้ติดผลไดม้ ากกว่าการปล่อยให้มนั ผสมกนั เอง ตามธรรมชาติ จึงมีผหู้ นั มาเล้ียงชนั โรงเพ่ือใชป้ ระโยชน์ในการผสม เกสรหรือใหเ้ ช่ารังชนั โรง

กำรคดั เลือกชนิดของชนโรง การเลือกชนิดชนั โรงท่ีจะนามาเพาะเล้ียงมีความสาคญั ต่อการเล้ียงชนั โรง อยา่ งมาก อาศยั หลกั การในการคดั เลือก ดงั น้ี 1.เป็นชนโรงที่พบไดใ้ นทอ้ งถ่ิน 2.สามารถนามาเพาะเล้ียงในลงั ไมป้ ระกอบได้ ไม่มีพฤติกรรมทิ้งรัง สามารถปรับตวั ในสภาพ แวดลอ้ มไดด้ ีและสามารถอยรู่ ่วมกบั มนุษยไ์ ด้ 3.เมื่อเพาะเล้ียงแลว้ มีการสร้างรังต่อเน่ือง มีการสะสม น้าผ้งึ เพ่ิมข้ึน นางพญามีประสิทธิภาพในการวางไข่ดี 4.ขยายพนั ธุ์ไดง้ ่าย 5.สามารถทนต่อการรุกรานของศตั รู ท้งั ตวั น้าและตวั เบียนไดด้ ี

กำรดูแล การดูแลชนั โรงทว่ั ไปโดยใหช้ นั โรงอยทู่ ่ีสูงกวา่ พ้นื ดินกวา่ 50 - 100 เซนติเมตร เพื่อป้องกนั ศตั รูจากพ้นื ดิน ไดแ้ ก่ กิ้งก่า มด จิ้งจก จิ้งเหลน คางคก และ นก เพอื่ ใหช้ นั โรงไดอ้ ยอู่ ยา่ งปลอดภยั ข้อควรระวงั กำรทำสี ไม่ควรถา้ สีในกล่อง เพราะจะจาใหต้ วั ชนั โรงไม่อยใู่ นกล่อง สีในกล่องจะ ทาใหต้ วั ชนั โรงไม่อยหู่ รือไม่ทารังเพราะเป็นสารเคมี ทาสีภายนอกได้ และ ทาสีเฉพาะหลงั คา เพราะจะไม่ส่งผลกระทบต่อชนั โรง

04

ขนำดรังชันโรง ขนาดเท่าA4 กวา้ ง 20 เซนติเมตร ยาว 40 เซนติเมตร สูง 9 เซนติเมตร ไม่ควรเปิ ดลงั ใบบ่อย เพราะเป็นการลบกวนชนั โรง แต่มีการเปิ ดดูการ เจริญเติบโตเดือนล่ะคร้ังเพือ่ ดูอาหาร ขนาดลงั ของเขา วสั ดุทที่ ำให้ชันโรงอำศัย โดยส่วนมากใช่ไมส้ น แต่ที่บา้ นใชไ้ มฉ้ าฉา(มกั เรียกส้นั ๆ วา่ จามจุรี) ถา้ ใชไ้ มส้ นจะดีกวา่ อายกุ ารใชง้ านจะดีกวา่ ไมฉ้ าฉาจะมีอายกุ ารใช้ งานที่นอ้ ยกวา่ และ เก่าไว แต่การใชง้ านของไมฉ้ าฉาอยไู่ ด้ 10 ปี จึงทา ใหไ้ มฉ้ าฉาเป็นที่สนใจเพราะราคาถูกกวา่ ไมส้ น

สมาชกิ กล่มุ ชนั โรงรนิ ชู ลาดบั ชื่อ - นามสกลุ ตาแหน่ง ประธานกลุ่มวิสาหกิจชนั โรงรินชู 1 นางสาว ไพรินทร์ ชูรอด รองประธานกลุ่มวสิ าหกิจชนั โรงรินชู สมาชิกประธานกลุ่มวสิ าหกิจชนั โรงรินชู 2 นายแมนธีระพล ปั่นจนั่ สมาชิกประธานกลุ่มวิสาหกิจชนั โรงรินชู สมาชิกประธานกลุ่มวสิ าหกิจชนั โรงรินชู 3 นายชานนท์ พรมศรี สมาชิกประธานกลุ่มวิสาหกิจชนั โรงรินชู สมาชิกประธานกลุ่มวสิ าหกิจชนั โรงรินชู 4 นางสาวเบญ็ จมาส เจียงแจ่มจิต สมาชิกประธานกลุ่มวิสาหกิจชนั โรงรินชู สมาชิกประธานกลุ่มวิสาหกิจชนั โรงรินชู 5 นางประยรู อยกู่ าเหนิด สมาชิกประธานกลุ่มวิสาหกิจชนั โรงรินชู สมาชิกประธานกลุ่มวสิ าหกิจชนั โรงรินชู 6 นางสาวบุญตา เท่ียงแท้ สมาชิกประธานกลุ่มวิสาหกิจชนั โรงรินชู สมาชิกประธานกลุ่มวสิ าหกิจชนั โรงรินชู 7 นายบุรัสกร เจริญประดู่ สมาชิกประธานกลุ่มวสิ าหกิจชนั โรงรินชู สมาชิกประธานกลุ่มวสิ าหกิจชนั โรงรินชู 8 นายประวิทย์ เปล่ียนสีทอง สมาชิกประธานกลุ่มวสิ าหกิจชนั โรงรินชู สมาชิกประธานกลุ่มวิสาหกิจชนั โรงรินชู 9 นายรัฐนินท์ สิริฉตั รวชิ ยั สมาชิกประธานกลุ่มวิสาหกิจชนั โรงรินชู สมาชิกประธานกลุ่มวิสาหกิจชนั โรงรินชู 10 นายวชั พงษ์ วจิ รรชน สมาชิกประธานกลุ่มวสิ าหกิจชนั โรงรินชู 11 นางสาวเจนจิรา ศรีนิล 12 นางทองขนั เปลี่ยนสีทอง 13 นางสไว ภู่ระหงษ์ 14 นางสาวสายพิณ ประพฤติกิจ 15 นางสาวโสภา ชาตะมี 16 นางสาวฉะออ้ น เปล่ียนสีทอง 17 นายสมศกั ด์ิ เจริญประดู่ 18 นางสาวสุดารัตน์ เตม็ ดี 19 นางลาไย นิติเศรษฐ 20 นางสุวมิ ล พลอยแสงสาย

เกยี่ วกบั เรำ ที่ปรึกษา อาจารยด์ ร.รัชนิดา รอดอิว้ ผใู้ หข้ อ้ มูล ตำแหน่ง :ที่ปรึกษากลุ่มโครงการ1ตาบล1มหาลยั ตาบลจอมประทดั นางสาวไพรินทร์ ชูรอด ตำแหน่ง : ประธานกลุ่มวสิ าหกิจชนั โรงรินชู ผจู้ ดั ทา โครงการ1ตาบล1มหาลยั ตาบลจอมประทดั พิมพท์ ี่ จดั พมิ พ์

VDO : ควำมรู้เกย่ี วกบั ชันโรง Fan page : รินชูชันโรง บ้ำนบำงกล้วย YouTube : รินชู อา้ งอิงจาก https://www.technologychaoban.com/agricultural-technology/article_15954 http://bedolib.bedo.or.th/pdf/uploads/126431.pdf