Bursa Yatırım Destek ve Tanıtım Stratejisi (2017-2023)

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI



BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI



İÇİNDEKİLER Tablolar Listesi................................................................................................................... VII Şekiller Listesi.................................................................................................................... VII Kısaltmalar.......................................................................................................................... VIII 1. MEVCUT DURUM ANALİZİ......................................................................................... 10 1.1. Ekonomik Görünüm................................................................................................ 10 1.2. İstihdam.......................................................................................................................11 1.3. Eğitim.......................................................................................................................... 12 1.4. Özel Yatırım Bölgeleri............................................................................................14 1.4.1. Organize Sanayi Bölgeleri (OSB).................................................................14 1.4.2. Küçük Sanayi Siteleri..................................................................................... 15 1.4.3. Bursa Serbest Bölge (BUSEB).................................................................... 15 1.4.4. Teknoloji Geliştirme Bölgesi (TGB)........................................................... 15 1.5. Ulaştırma ve Lojistik.............................................................................................. 15 1.5.1. Karayolu Ulaşımı............................................................................................... 15 1.5.2. Limanlar ve Denizyolu.................................................................................. 16 1.5.3. Havayolu............................................................................................................ 16 1.5.4. Demiryolu...........................................................................................................17 1.5.5. Haberleşme.......................................................................................................17 1.6. AR-GE ve Yenilikçilik..............................................................................................17 1.6.1. AR-GE ve Tasarım Merkezleri.......................................................................17 1.6.2. Patent, Faydalı Model, Marka ve Endüstriyel Tasarım....................... 18 1.6.3. Mükemmeliyet Merkezleri........................................................................... 18 1.7. Girişimcilik.................................................................................................................. 19 1.8. Bursa’da Yabancı Yatırımcılar............................................................................ 20 1.9. Önde Gelen Sektörler......................................................................................... 20 1.9.1. Otomotiv Sektörü........................................................................................... 20

İÇİNDEKİLER 1.9.2. Makine Metal Sektörü................................................................................... 21 1.9.3. Mobilya Sektörü.............................................................................................. 21 1.9.4. Tekstil Sektörü................................................................................................. 21 1.9.5. Tarım ve Gıda Sektörü................................................................................. 22 1.9.6. Turizm Sektörü............................................................................................... 22 1.9.7. İnşaat Sektörü................................................................................................. 23 1.10. Yükselmekte Olan Sektörler........................................................................... 23 1.11. Hedef Sektörler..................................................................................................... 24 1.12. Fuarlar ve Tanıtım................................................................................................. 25 1.13. Destekler, Teşvikler............................................................................................. 25 2. SORUN ALANLARI...................................................................................................... 28 2.1. Hâlihazırda Yaşanan Sorunlar........................................................................... 28 2.1.1. Açıklamalar........................................................................................................ 28 2.1.2. Sorun Alanları Tablosu................................................................................. 33 2.2. Strateji Döneminde Yaşanması Muhtemel Sorunlar (Riskler) ��������������� 34 2.2.1. Açıklamalar...................................................................................................... 34 2.2.2. Riskler Tablosu.............................................................................................. 34 3. HEDEFLER...................................................................................................................... 36 3.1. Açıklamalar.............................................................................................................. 36 3.2. Hedefler Tablosu...................................................................................................37 4. 2017 YILI EYLEM PLANI ............................................................................................ 40 4.1. Açıklamalar.............................................................................................................. 40 4.2. Geçmiş Yıl (2017) Eylem Planı Gerçekleşmeleri Tablosu........................ 42 5. 2018 YILI EYLEM PLANI............................................................................................ 48 5.1. Açıklamalar.............................................................................................................. 48 5.2. Plan Yılı 2018 Eylem Planı Tablosu................................................................. 48 Kaynaklar............................................................................................................................. 50

TABLOLAR Tablo 1. TR41 Bursa Eskişehir Bilecik Bölgesi Cinsiyete Göre İşgücü Göstergeleri (15 Yaş ve Üzeri) 2014-2016 �������������� 12 Tablo 2. Alanlarına Göre Mesleki ve Teknik Liselerdeki Öğrenci Sayıları 2016-2017.................................................................. 13 Tablo 3. Bursa Organize Sanayi Bölgeleri.................................................................................................................................................. 14 Tablo 4. Bursa İlinin Uzaklıkları........................................................................................................................................................................ 16 Tablo 5. Bursa İli Limanları................................................................................................................................................................................ 16 Tablo 6. Bursa Faal AR-GE Merkezleri ve Tasarım Merkezlerinin Sektörlere Göre Dağılımı 2016- 2017............................. 17 Tablo 7. Bursa İlinde Baskın Ülkeye Göre Yabancı Firma Sayıları 2016-2017................................................................................20 Tablo 8. Bursa Turizm Yatırım Belgeli Konaklama Tesisleri 2016.......................................................................................................22 Tablo 9. Yükselmekte Olan Sektörler......................................................................................................................................................... 23 Tablo 10. Ağustos 2009-Aralık 2016 Tarihleri Arasında Düzenlenen Yatırım Teşvik Belgeleri...............................................26 Tablo 11. Bursa KOSGEB Destek Miktarları................................................................................................................................................26 Tablo 12. Sorun Alanları Tablosu.................................................................................................................................................................... 33 Tablo 13. Riskler Tablosu.................................................................................................................................................................................. 34 Tablo 14. Hedefler Tablosu.............................................................................................................................................................................. 37 Tablo 15. Geçmiş Yıl (2017) Eylem Planı Gerçekleşmeleri Tablosu.................................................................................................... 42 Tablo 16. Plan Yılı 2018 Eylem Planı Tablosu.............................................................................................................................................48 ŞEKİLLER Şekil 1. Bursa Organize Sanayi Bölgeleri ................................................................................................................................................... 15 Şekil 2. Bursa Kurulan ve Kapanan Toplam İşletme Sayıları................................................................................................................. 19 Şekil 3. Sorun Alanı-Hedef İlişki Diyagramı...............................................................................................................................................36

KISALTMALAR ABD Amerika Birleşik Devletleri KSS Küçük Sanayi Sitesi MEB Millî Eğitim Bakanlığı AR-GE Araştırma - Geliştirme MESYEB Mesleki Yeterlilik Sınav ve Belgelendirme Merkezi NACE Rev.2 Avrupa Topluluğu Ekonomik Faaliyetlerin AŞ Anonim Şirketi İstatistiki Sınıflaması Revize 2) NUTS Nomenclature of Territorial Units for Statistics BEBKA Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı (İstatistiksel Bölge Birimi Sınıflandırması) OSB Organize Sanayi Bölgesi BESOB Bursa Esnaf ve Sanatkârlar Odaları Birliği OSBÜK Organize Sanayi Bölgeleri Üst Kuruluşu OSD Otomobil Sanayii Derneği BTK Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu ÖSYM Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi SGK Sosyal Güvenlik Kurumu BTSO Bursa Ticaret ve Sanayi Odası SİAD Sanayi ve İş Adamları Derneği TCDD Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları BURULAŞ Bursa Ulaşım Toplu Taşım İşletmeciliği Turizm TOBB Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği TSE Türk Standartları Enstitüsü San. ve Tic. A.Ş TSO Ticaret ve Sanayi Odası TÜBİTAK Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu BUSEB Bursa Serbest Bölgesi TÜBİTAK MAM Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Marmara Araştırma Merkezi BUSMEK Bursa Büyükşehir Belediyesi Sanat ve TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu Türk Eximbank Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş. Meslek Eğitimi Kursları TÜRSAB Türkiye Seyahat Acentaları Birliği TYDTA T.C. Başbakanlık Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı BUTEKOM Bursa Teknoloji Koordinasyon ve AR-GE Merkezi UBTYS Ulusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi UİB Uludağ İhracatçı Birlikleri BUTGEM Bursa Teknoloji ve Tasarım Geliştirme Merkezi ULUTEK Uludağ Üniversitesi Teknoloji Geliştirme Bölgesi UR-GE Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesi DHMİ Devlet Hava Meydanları İşletmesi UTİB Uludağ Tekstil İhracatçıları Birliği EMITT Doğu Akdeniz Uluslararası Turizm ve Seyahat Fuarı GAP Good Agricultural Practices - İyi Tarım Uygulamaları GEMPORT Gemlik Liman ve Depolama İşletmeleri A.Ş. GÜMTOB Güney Marmara Turizm ve Otel İşletmecileri Birliği Derneği GİTES Girdi Tedarik Stratejisi GTİP Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu GZFT Güçlü-Zayıf-Fırsat-Tehdit İBBS İstatistiki Bölge Birim Sınıflaması İŞKUR Türkiye İş Kurumu ITB Internationale Tourismus-Börse JTTX Jeddah International Travel and Tourism Exhibition KGM Karayolları Genel Müdürlüğü KOBİ Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler KOSGEB Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı

1MEVCUT DURUM ANALİZİ

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI 1. MEVCUT DURUM Strateji görüşmeleri kapsamında Baş- kuruluşların görüşleri ve katkıları alın- ANALİZİ bakanlık Yatırım Destek ve Tanıtım mak üzere gönderilmiş, ardından bel- Ajansı, 3 Organize Sanayi Bölge Mü- geye son şekli verilmiştir. Bursa ilinin rekabet gücü ve potan- dürlüğü, 2 Ticaret ve Sanayi Odası siyeli olan sektörlerine odaklanmayı Genel Sekreterliği, 1 Serbest Bölge Hazırlanan Mevcut Durum Analizi ile sağlayacak yönlendirme ve destek- Müdürlüğü, 1 Birlik ve 5 Sanayici ve de Bursa yatırım ortamı anahtar öğe- leme faaliyetlerinin ortaya konulması, İş Adamları Derneği ile özel sektör- leri ile ortaya konulmaya çalışılmıştır. yurtiçi ve yurtdışı yatırım çekme ve tanıtım faaliyetlerinde ilgili kurum ve kuruluşlar arasında hedef birliğinin sağlanması, ilerlemenin somut göster- gelerle takip edildiği bir yatırım destek ve tanıtım strateji belgesi hazırlanmış- tır. Bursa Yatırım Destek ve Tanıtım stra- den 14 firma olmak üzere, toplamda 1.1. Ekonomik Görünüm teji belgesinin hazırlanması sürecin- 27 paydaş ile görüşmeler gerçekleş- de, Bursa İli Yatırım Ortamına ilişkin tirilmiştir. Gerçekleştirilen paydaş gö- Bursa ili 2015 yılında Türkiye’nin nüfu- sektörlerin görüşlerini alabileceğimiz rüşmelerinden, Güçlü, Zayıf, Fırsat ve sunun %3,6’sı olan 2 901 396 nüfusu paydaşlar belirlenmiştir. Paydaş be- Tehdit Analizi elde edilmiş, bu analize ile nüfus büyüklüğüne göre Türki- lirleme süreci tamamlandıktan sonra, dayalı olarak, Bursa yatırım ortamına ye’nin dördüncü büyük ili olarak ve Bursa’daki organize sanayi bölgeleri, ilişkin sorun alanları ve riskler oluş- önemli lojistik olanakları, imalat sek- çatı kuruluşlar ve sektöründe önde turulmuştur. Sorun alanları ve alınan törü ile önemli bir ekonomik merkez gelen firmalar ile gerçekleştirilen yarı görüş ve öneriler doğrultusunda da, durumdadır. yapılandırılmış derinlemesine müla- yatırım destek ve tanıtıma ilişkin ey- kat ile, ziyaret edilen paydaşlardan; lemler belirlenmiştir. Hazırlanan ‘Bursa Bursa’nın 2014 yılında GSYH (Gayri yatırım yapılma sebepleri, yatırım or- İli Yatırım Destek ve Tanıtım Stratejisi Safi Yurtiçi Hasıla)’sı 82 779 436 bin- tamına ilişkin sorunlar, yatırım ortamı- ve 2017 Eylem Planı’ taslağı kurum/ dir ve Türkiye GSYH’sının %4’ünü karşı nın iyileştirilmesine yönelik yapılması gerekenler, yatırım ortamını etkileye- bilecek yakın ve uzak gelecekte ön- görülen olumsuz faktörler, yatırımcı çekmek için yapılması gereken tanı- tım faaliyetler, sektöre ilişkin sorunlar ve çözüm önerileri Bursa ili ve sektör özelinde yatırım ortamına ilişkin belir- lenmiş başlıklar altında alınmıştır. 10

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI gelerek, gayrisafi yurtiçi hasıladan en yüksek payı alan dördüncü ildir. Bur- sa’nın 2014 yılında kişi başına GSYH’sı 13 693 ABD Doları olarak Türkiye de- ğerinin (12 112 ABD Doları) üzerindedir.1 Son 10 yılda (2007-2016) iller bazında yapılan toplam ihracata bakıldığında Bursa toplam 99 375 milyon ABD Do- ları ihracat ile İstanbul’dan (693 745 milyon ABD Doları) sonra gelmektedir. Türkiye’de dış ticaret istatistiklerinde, Bursa’nın ülkelere göre dış ticareti in- maktadır. Aynı yıl itibariyle Bursa’da 4a il verileri girişim merkezlerinin bulun- celendiğinde, hem ihracatta hem de zorunlu çalışanı olan işyeri sayısı Türki- duğu ile göre oluşturulmaktadır. Bur- ithalatta Almanya en üst sırada yer ye’deki bu işletmelerin %4,11’ine karşı- sa’nın 2016 yılsonu itibariyle 9 765 910 almaktadır. 2016 yılı Bursa ihracatı 178 lık gelmektedir.6 İşyeri büyüklüklerine bin ABD Doları ihracat, 8 710 001 bin ülke ve 12 serbest bölgeye gerçek- göre Bursa’nın çalışan sayısı dağılımı- ABD Doları, toplamda 18 475 910 bin leşmiş, bu ihracatın %20,22’si Alman- na bakıldığında, özellikle 1000+ işlet- ABD Dolar dış ticareti gerçekleşmiştir. ya’ya, %16,35’i İtalya’ya, %6,74’i Fran- me büyüklüğünde Bursa’da yoğun- Bursa ihracatı ile İstanbul’dan sonra sa’ya olmuştur. 2016 yılı Bursa ithalatı laşma ve Bursa’nın Türkiye geneline ikinci sırayı alarak Türkiye’nin toplam ise 131 ülkeden ve 7 serbest bölgeden göre daha büyük işletmelerde daha ihracatının (142 530 milyon ABD Do- gerçekleşmiş, bu ithalatın %16,78’i fazla çalışanı olduğu görülmektedir. ları) %6,8’ini, bunun yanında Türkiye Almanya’dan, %16,77’si İtalya’dan, ithalatının (198 618 milyon ABD Doları) %8,51’i ise Çin’den olmuştur.4 Sosyal Güvenlik Kurumu’na kayıtlı 4a %4,4’ünü gerçekleştirilmiştir.2 zorunlu çalışanların %47,3’ünün ima- 1.2. İstihdam lat sanayinde çalıştığı görülmektedir. Bursa’da dış ticarette, en fazla dış ti- İmalat sanayiinin ardından, %12,9’la caret yapılan sektör ‘Motorlu kara ta- 2016 yılında çalışma çağındaki nüfu- toptan ve perakende ticaret ve %11,2 şıtları, bunların parçaları vd.’dir ve bu sun (15-64 yaş grubu) toplam nüfusa ile inşaat sektörleri gelmektedir. Alt sektör ihracatı 2016 yılında toplam oranı %69,7’dir ve bu oran Türkiye ora- sektörlere göre incelendiğinde ise, ihracatın %41,14’ünü oluşturmaktadır. nı olan%67,95’in üzerindedir. 2015 yılında Bursa’da en fazla 4a ka- Bursa’da en fazla ithalat yapılan sektör yıtlı çalışanı olan sektörler sırasıyla ‘Kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar 2015 yılı itibariyle Türkiye’de 4a zorun- tekstil ürünleri imalatı (%10,77), motorlu ve aletler, nükleer reaktörler, bunların lu çalışanların5 %4,69’u Bursa’da çalış- aksam ve parçaları’ sektörüdür ve bu sektör ihracatı 2016 yılında toplam it- halatın %18,02 oluşturmaktadır.3 1 TÜİK Ulusal Hesaplar İl Bazında Gayrisafi Yurtiçi Hasıla, 2004-2014, 12 Aralık 2016. 4 TÜİK Dış Ticaret İstatistikleri, Şubat 2017. 11 2 TÜİK Dış Ticaret İstatistikleri, Kasım 2017. 5 Eski sistemde SSK (Sosyal Güvenlik Kurumu) çalışanları 3 TÜİK Dış Ticaret İstatistikleri, Kasım 2017. 6 SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu) yıllık istatistiklerinden BEBKA hesaplamaları

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI kara taşıtı ve römork imalatı (%9,49), perakende ticaret (%8,06), bina inşa- atı (%6,05), fabrikasyon metal ürünleri imalatı (%5,35)’dır. İşyeri sayısında ilk sırada yer alan Bursa’nın perakende- cilik sektörü, 81 il içinde Ankara ve An- talya’dan sonra 3. Sırada gelmektedir.7 2014-2015 yılı işgücü göstergeleri İŞKUR’a göre Bursa’da kayıtlı işsiz fus, %7,4’ünü 15-19 yaş grubu nüfus, İBBS-2 düzeyinde incelenebilmek- sayısı 2015 yılı itibariyle Bursa’da 73 %7,01’ini 20-24 yaş grubu nüfus, tedir. Buna göre Bursa’nın içinde bu- 718’dir. Kayıtlı işsizlerin, %51,19’u ka- %7,96’sını 25-39 yaş grubu nüfus oluş- lunduğu TR41 Bölgesi istihdam oranı dındır. Bursa’daki kayıtlı işsiz sayısı, 15 turmaktadır. (2015 yılı %46,4) Türkiye oranının (2015 yaş ve üzeri nüfusun %3,72’sini oluş- yılı %46) üzerindedir. 2015 yılı TR 41 turmaktadır. Bursa’daki kayıtlı işsizle- 2014-2015 öğretim yılında nüfusun işgücüne katılma oranı (%50,3) ve iş- rin sektörel dağılımına bakıldığında, %6,02’si de orta öğretim düzeyinde sizlik oranları (%7,8) ise Türkiye oranla- %25,49’unun nitelik gerektirmeyen öğrenim görmektedir. Bursa il sınırları rının (işgücüne katılma oranı %51,3 ve meslek sahipleri olduğu görülmekte- içinde 80 mesleki ve teknik anadolu işsizlik oranı %10,3) altındadır.8 dir.9 lisesi bulunmaktadır. Bu okullardaki öğrencilerin, yoğunluğu elektrik-e- İşgücü oranları cinsiyete göre incelen- 1.3. Eğitim lektronik teknolojisi ve makine tekno- diğinde, özellikle işe katılma oranında, lojisi alanlarındayken, ihtiyaç duyulan TR41 Bölgesi kadın işgücüne katılma 2015 yılı itibariyle Bursa nüfusu- alanlara bakıldığında, öğrencilerin oranı Türkiye oranının altında kalmak- nun %21,96’sını 0-14 yaş grubu nü- %3,02’si metal teknolojisi alanı, %2,48 tadır. Kadınların yoğunlukla çalıştığı motorlu araçlar teknolojisi alanı, %1,66 sektör olan tekstil sektörünün önemli endüstriyel otomasyon teknolojileri olduğu Bursa’da kadınların işgücüne alanında olduğu görülmektedir.10 katılma oranı daha da önem arz et- mektedir. Bursa’da mesleki ve teknik eğitim veren ortaöğretim okullarındaki alan- Tablo 1. TR41 Bursa Eskişehir Bilecik Bölgesi Cinsiyete Göre İşgücü Göstergeleri ların sektöre göre planlanması ve bu (15 Yaş ve Üzeri) 2014- 2016 okullarda verilen eğitimin niteliğinin İstihdam Oranı (%) İşgücüne Katılma Oranı (%) İşsizlik Oranı (%) Türkiye TR41 Türkiye TR41 Türkiye TR41 Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın 2014 64,8 26,7 66,5 26,3 71,3 30,3 70 28,9 9 11,9 5 9 2015 2016 65 27,5 66,2 27 71,6 31,5 70,9 30,1 9,2 12,6 6,6 10,5 65,1 28 65,3 26,6 72 32,5 70,8 30,3 9,6 13,7 7,8 12,2 Veri Kaynağı: Türkiye İstatistik Kurumu, İşgücü İstatistikleri 7SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu) yıllık istatistiklerinden BEBKA hesaplamaları 9 Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) Kayıtlı İşsiz İstatistikleri, Aralık 2016. 12 8 TÜİK İşgücü İstatistikleri, Aralık 2016. 10 Bursa İl Milli Eğitim Müdürlüğü, 30 Kasım 2016.

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI Tablo 2. Alanlarına Göre Mesleki ve Teknik Liselerdeki Öğrenci Sayıları 2016-2017 Alan 2017 Yılı Tahmini Mezun Sayısı(12. Toplam Öğrenci Sayısı Toplamda Oranı Sınıf Öğrenci Sayısı) 11,66 5 843 11,15 Elektrik- Elektronik Teknolojisi Alanı 1 975 5 585 11,10 5 562 10,83 Makine Teknolojisi Alanı 1 871 5 427 8,30 4 158 Muhasebe ve Finansman Alanı 1 912 23 526 100,00 50 101 Bilişim Teknolojileri Alanı 1 797 Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Alanı 1 373 Diğer 7 352 Genel Toplam 16 280 Veri Kaynağı: Türkiye İstatistik Kurumu, İşgücü İstatistikleri arttırılarak sektörün ihtiyaçlarına uy- çalıştayı yapılmış, ‘Mesleki Eğitim İl Ey- nik Üniversitesi olmak üzere iki devlet gun hale getirilmesi için Bursa İl Milli lem Planı’ oluşturulmuştur. üniversitesi ile 2010 yılında kurulan Fa- Eğitim Müdürlüğü tarafından ‘Mesleki ruk Saraç Tasarım Meslek Yüksekokulu ve Teknik Eğitimde Bursa Modeli’ pro- Yükseköğretim alanında, Bursa ilinde olmak üzere bir vakıf meslek yüksek- jesi yürütülmüş, 2 yıl süren proje kap- 1975 yılında kurulan Uludağ Üniversi- okulu bulunmaktadır. 2015-2016 öğ- samında sektör analizi, mesleki eğitim tesi ve 2010 yılında kurulan Bursa Tek- retim yılında Bursa ilinde faal bulunan yükseköğretim kurumlarında önlisans ve lisans programlarında %98’i Ulu- dağ Üniversitesinde olmak üzere top- lam 57 843 öğrenci bulunmaktadır.11 Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fa- kültesinin Bilgisayar, Çevre, Elektrik Elektronik, Endüstri, İnşaat, Makine, Otomotiv ve Tekstil Mühendislik ol- mak üzere 8 bölümü (2015 mezun sayısı 611) bulunmaktadır. Bursa Teknik Üniversitesi’nin ise Bilgisayar, Çev- re, Elektrik Elektronik, Endüstri, Gıda, İnşaat, Kimya, Lif ve Polimer, Makine, Mekatronik ve Malzeme Metalürji ol- mak üzere 11 bölümü (2020 tahmini mezun sayısı 467) Orman Fakültesinin 11 Yükseköğretim Kurumu, Yükseköğretim Bilgi Yönetim Sistemi, Erişim 29.11.2016 13

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI fakemalpaşa Mermerciler, Yenice ve Yenişehir sanayi bölgelerinin altyapı- ları ve kamulaştırma süreçlerinin ta- mamlanması yönünde çalışmalar ya- pılmaktadır. Yeni nesil teknoloji ve Endüstri 4.0 uy- gulama merkezi olarak planlanmakta olan TEKNOSAB (Bursa Teknoloji Or- ganize Sanayi Bölgesi)’ın kamulaştır- ması tamamlanmıştır. İleri teknoloji kul- lanan firmaların yer almasının istendiği OSB’de; yüksek teknoloji üniversite- si, mükemmeliyet merkezleri, lojistik merkez ve organize ticaret merkezi planlanmaktadır. Orman Mühendisliği ve Orman En- kemalpaşa TSO, Karacabey TSO, İznik Tablo 3. Bursa Organize Sanayi Bölgeleri düstri Mühendisliği bölümleri (2020 TSO ve İnegöl TSO. tahmini mezun sayısı 70) bulunmakta- Organize Sanayi Durum OSB dır.12 Özel yatırım bölgeleri açısından, Bur- Bölgesinin Adı Türü sa’da 18 Organize Sanayi Bölgesi ile Bursa’da meslek edindirme kursla- 1 Teknoloji Geliştirme Bölgesi’ne ve 1 Bursa OSB Faal Karma rı Mesleki Eğitim Merkezleri, Akşam Türkiye’deki 19 serbest bölgeden biri- Sanat Okulları, Halk Eğitim Merkezle- ne ev sahipliği yapmaktadır. 2 Demirtaş OSB Faal Karma ri, BUTGEM (Bursa Ticaret ve Sanayi Odası Eğitim Vakfı), Belediyelere Bağlı 1.4.1. Organize Sanayi Bölgeleri 3 Nilüfer OSB Faal Karma Meslek Eğitimi Merkezleri tarafından (OSB) verilmektedir. Bursa ilindeki 10 karma, 4 ihtisas ve 4 4 İnegöl OSB Faal Karma ıslah olmak üzere toplam 18 OSB’nin 1.4. Özel Yatırım Bölgeleri yanında kuruluş ve tescili devam eden 5 Uludağ OSB Faal Karma 2 OSB (Orhaneli Maden İhtisas, Or- Bursa sanayide örgütlenmesi yüksek hangazi Gıda İhtisas) ve ıslah sürecine 6 Mustafakemalpaşa OSB Faal Karma bir il olarak diğer illere göre ön plana girecek 3 OSB (Çalı Islah, İnegöl-Cer- çıkmaktadır. İlde, 8 Ticaret ve Sanayi rah, Görükle-Başköy) bulunmaktadır. 7 Kestel OSB Faal Karma Odası bulunmaktadır: Bursa Ticaret ve Bursa’da yeni sanayi alanları öngörül- Sanayi Odası (BTSO), Gemlik TSO, Or- memekte ancak Akçalar, Barakfakih, 8 Hasanağa OSB Faal Karma hangazi TSO, Yenişehir TSO, Mustafa- Bursa Teknoloji (TEKNOSAB), Musta- 9 İnegöl Mobilya OSB Faal İhtisas 10 Bursa İhtisas Deri OSB Faal İhtisas 11 Kayapa Islah OSB Faal Islah 12 TOSAB Tekstil OSB İnşaat İhtisas 13 Yenişehir OSB Kamulaştırma Karma 14 Mustafakemalpaşa Kamulaştırma İhtisas Mermerciler OSB 15 Yenice Islah OSB Kamulaştırma Islah 16 Bursa Teknoloji OSB Kamulaştırma Karma 17 Barakfaki OSB - Islah 18 Akçalar OSB - Islah Veri Kaynağı: Bilim Sanayi ve Teknoloji Müdürlüğü, OSBÜK (Organize Sanayi Bölgeleri Üst Kurulu) 12 Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi, Bursa Teknik Üniversitesi Doğa Bilimleri, Mimarlık ve Mühendislik Fakültesi, Temmuz 2016. 14

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI Şekil 1. Bursa Organize Sanayi Bölgeleri ULUTEK TEKNOPARK, 2015 yılında Türkiye 3.Teknoloji Geliştirme Bölgesi Orhangazi İznik Zirvesinde, 5-9 yaş arası teknoparklar arasında 3. olmuştur. Güney Marma- İznik Gölü ra’nın tek Teknoloji Geliştirme Merkezi olan ULUTEK, 75 AR-GE ve 40 yazılım Gemlik firması bulunmaktadır. ULUTEK, Bur- sa’da ‘Yazılım Mükemmeliyet Merkezi’ Mudanya kurulması için ihtiyaç analizine başla- mıştır. ‘Yazılım Mükemmeliyet Merke- Karacabey Gürsu Yenişehir zi’, milli yazılımların geliştirilmesi ve bu Ulubat Gölü yazılımların dünya ülkelerine pazar- Nilüfer Yıldırım Kestel lanmasında, reel sektör temsilcilerine yazılımlarını test edebilme ortamını Osmangazi sunulmasında ve sürekli eğitim mer- keziyle önemli rol oynayacaktır. ULU- İnegöl TEK, kuluçka merkezindeki firmalar için prototip üretme, mimari tasarımlar, Mustafakemalpaşa Orhaneli ürün geliştirme vb. alanlarda hizmet verecek FAB-LAB kurmak istemekte- Keles dir. Büyükorhan 1.5. Ulaştırma ve Lojistik Harmancık Bursa, Marmara Bölgesi’nin güneyin- deki konumu, İstanbul’a yakınlığı, İs- 1.4.2. Küçük Sanayi Siteleri maktadır. Serbest bölgedeki yaklaşık tanbul-İzmir güzergâhı üzerinde olu- Bursa’da Mart 2017 itibariyla 13 küçük 120’den fazla firmada 8 000’den fazla şu, limanları ve Bursa Serbest Bölgesi sanayi bölgesi bulunmaktadır: Beşev- personel istihdam edilmektedir. Bursa ile lojistik olarak önemli özelliklere sa- ler KSS, Gemlik KSS, İnegöl KSS, İznik Serbest Bölgesi dış ticaret hacmi 2015 hiptir. KSS, Karacabey KSS, Mustafakemal- yılı için 1 746 803 bin ABD Dolar’dır. paşa KSS, Orhangazi KSS, Yenişehir Türkiye Serbest Bölgeler toplamı için- 1.5.1. Karayolu Ulaşımı KSS, Otosansit KSS, Bıçak, Çakı, Tes- deki payı %8,6’dır.14 Bursa’da toplam 445 km devlet yolu, tere KSS, Demir-Madeni İşler KSS, 289 km bölünmüş devlet yolu ve 613 Bursa Dökümcüler KSS, Tepecik KSS. 1.4.4. Teknoloji Geliştirme Bölgesi km il yolu, 30,3 km bölünmüş il yolu Bu KSS’lerde toplam 6 254 işyerinde (TGB) bulunmaktadır. İstanbul-İzmir yol gü- 25 456 çalışan bulunmaktadır.13 ULUTEK TEKNOPARK 2005 yılında zergâhı üzerinde olan Bursa’nın 2010 Türkiye’nin 20. Teknoparkı olarak, 1.4.3. Bursa Serbest Bölge (BUSEB) Uludağ Üniversitesi, Bursa Ticaret ve Bursa Serbest Bölgesi ihracat odak- Sanayi Odası, Bursa Büyükşehir Be- lı üretim ve ticaret yapan firmalar için lediyesi ve Uludağ İhracatçı Birlikleri vergi avantajı, altyapı ve liman böl- Genel Sekreterliği ortaklığında kurul- gesine kolay ulaşım imkânı sağla- muş, 2006 yılında faaliyete geçmiştir. 13 Bursa Bilim Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü, Mart 2017. 15 14 Ekonomi Bakanlığı, 30.11.2016.

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI Tablo 4. Bursa İlinin Uzaklıkları Ankara İstanbul Antalya Mersin İzmir 243 541 831 325 Uzaklık (km) 384 1 saat 4 saat 1,5 saat Uçak 1,5 saat Araba Seyahat Süresi 35 dakika Feribot Uçak Ulaşım Şekli Uçak Veri Kaynağı: Karayolları Genel Müdürlüğü yılında 2 197 km olan otoyol 2015 yılın- Tablo 5. Bursa İli Limanları da 2 489 km’dir.15 Otoyol konusunda en önemli gelişme, 2020 yılında ta- Konum Elleçlenen Yük Türleri mamlanması planlanan toplam uzun- luğu 405 km olan 2013 yılında başla- Borusan Limanı Gemlik Konteyner, Genel Kargo, RoRo nan Gebze-Orhangazi-İzmir Otoyolu çalışmasıdır. Proje dâhilinde yapılan BP Limanı Gemlik Motorin, Benzin, MEG, Baz Yağı, Katık Osman Gazi Köprüsü’nün açılması ile İzmit Körfezi geçişi süresinin düşmesi Gemlik Gübre (Yılfert) Limanı Gemlik Konteyner, Genel Kargo, Sıvı ile Bursa’nın İstanbul Sabiha Gökçen Havalimanı’na ulaşım süresini önemli Gemport Gemlik Konteyner, Genel Kargo, RoRo derecede kısaltmıştır. 2019 yılında ta- mamlanması öngörülen projenin ta- MKS limanı Gemlik Kimyasal (Metanol) mamlanması ile İstanbul-İzmir yolculuk süresi 3,5 saate düşecektir. Roda Limanı Gemlik Konteyner, Genel Kargo, Dökme Yük Mudanya Limanı Mudanya Dökme yük (krom, manyezit, kireç) Kaynak: Gemlik Liman Başkanlığı, Mudanya Liman Başkanlığı Bursa-Yalova karayoluna 2 km, Bursa nı’nın Bursa şehir merkezine uzaklığı Serbest Bölgesine 500 m uzaklıktadır. yaklaşık 50 km’dir. Sivrihisar’dan Yenişehir ile İnegöl ara- Yolcu taşımacılığıyla ilgili olarak Mu- Devlet Hava meydanları Genel Mü- sından geçerek Bursa’yı Ankara’ya danya İskelesi ve Güzelyalı İskele- dürlüğü tarafından işletilen Havalima- bağlayacak 231 km’lik Sivrihisar-Bursa si’nden İstanbul Yenikapı ve Kabataş nının, 9 460 m2 kapalı alana ve her biri otoyolu Karayolları Genel Müdürlü- iskelelerine düzenli feribot ve deniz 115 m3 8 adet soğuk odaya sahip kar- ğü’nün 2023 hedef projeleri arasın- otobüsü seferleri sağlanmaktadır. go binası ile 10.000 m2 otopark mev- dadır. cuttur. 2015 yılı sonu itibariyle 187 517 1.5.3. Havayolu gelen-giden yolcu sayısı gerçekleş- 1.5.2. Limanlar ve Denizyolu Faal olarak 2001 yılında açılan Bur- miş, tüm uçak trafiği ise 6 856 olarak Bursa’da, lojistik hizmetler zincirinde sa-Yenişehir Havalimanı’nı daimi yol- gerçekleşmiştir.16 Bunun yanında, Bur- özellikle limanlar ön plana çıkmaktadır. cu giriş-çıkış hava hudut kapısı olarak sa Büyükşehir Belediyesi BURULAŞ Gemlik Liman bölgesi, Marmara Böl- belirlenmiş ve böylelikle Yenişehir Ha- tarafından Bursa (Nilüfer) ile Atatürk gesi’nde önemli sanayi bölgelerine valimanı uluslararası hava trafiğine de Havalimanı, Şişli ve Kadıköy arası heli- yakın kuvvetli bir hinterlanda sahiptir. açılmıştır. Bursa Yenişehir Havalima- taksi hizmeti sağlanmaktadır. 15 Karayolları Genel Müdürlüğü, 01 Ocak 2016. 16 16 T.C. Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü, Erişim 31.11.2016.

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI 1.5.4. Demiryolu bil internet abone sayısına sahiptir. Dış bul’da yer alırken; Bursa, 31 AR-GE Bursa-Bilecik Hızlı Demiryolu Projesi, çevre koşullarından etkilenmemesi ve merkezi ile 81 il içinde 2. sırada yer Ocak 2012’de inşaatına başlanılmış- her zaman stabil bir internet bağlan- almaktadır. Ekim 2017 itibariyle de Tür- tır. Bursa-Yenişehir-Osmaneli güzer- tı sunması ile önemli olan fiber optik kiye’de faal bulunan 678 AR-GE Mer- gâhı için uygulama projesi çalışma- uzunluğu 2015 yılında 8 295 km’ye kezinin de 73’ü Bursa’da bulunmakta, ları devam etmekte, ihale aşamasına ulaşmıştır. bu rakamla Bursa 81 il içinde 3. Sırada getirilmiş durumdadır. Yenişehir-İne- bulunmaktadır. göl-Bozüyük güzergâhı için çalışmalar 1.6. AR-GE ve Yenilikçilik devam etmektedir.17 Tasarım merkezilerine bakıldığında, 1.6.1. AR-GE ve Tasarım Merkezleri Kasım 2017 itibariyle Türkiye’de bulu- Bursa-Ankara, Ankara-Bursa arası 2 Ülkemizde, 2016 Aralık ayı itibariyle, nan 102 tasarım merkezinin 6’sı Bur- saat 15 dakika, Bursa-Eskişehir arası bulunan AR-GE merkezi statüsü ka- sa’da bulunmaktadır. 1 saat ve Bursa-İstanbul ise 2 saat 15 zanmış 218 merkezin üçte biri İstan- dakika olacaktır. Özellikle, gerek Bur- sa sektörlerinin gerekse yakın çevre Tablo 6. Bursa Faal AR-GE Merkezleri ve Tasarım Merkezlerinin Sektörlere Göre Dağılımı 2016- 2017 illerin (Eskişehir, Bilecik, Kütahya, Ba- lıkesir) kullandığı Gemlik Limanlarını AR-GE Merkezi Sayısı Tasarım Merkezi Sayısı Bursa’ya bağlayacak olan 24 km’lik Bursa-Gemlik demiryolu için proje- Sektör Aralık 2016 Ekim 2017 Aralık 2016 Ekim 2017 lendirilme çalışması tamamlanmıştır. Gemlik limanlar bölgesinde ayrıca Otomotiv yan sanayii 22 31 - 1 475-480 bin m2’lik lojistik yük merkezi planlara dâhildir. Makine ve teçhizat imalatı 3 11 - - 1.5.5. Haberleşme Tekstil 3 10 - 2 2,8 milyon nüfusa göre Bursa haber- leşme altyapı büyüklüğü ile Türkiye’de Otomotiv 22 - 1 81 il içinde dördüncü sırada yer almak- tadır. Bursa’da 2015 yılı itibariyle 2 530 Yazılım 11-- 731 mobil telefon abonesi bulunmak- tadır ve sabit telefon santral kapasitesi Demir ve demir dışı metaller - 4 - - ise 932 379’dur.18 Mobilya -2- 1 Bursa, 2015 yılında toplam 1 793 192 geniş bant internet abonesi19 ile bin Enerji - -- kişi başına 143 sabit geniş bant inter- net abone sayısı, 488 geniş bant mo- Elektrik- elektronik -2- - Gıda -4- - Bilişim, bilgi ve iletişim teknolojileri - 1 - - Denizcilik -1-- Dökümcülük -1-- Enerji -1-- Kimya -1-- Petrol ürünleri -1-- Seramik ve Refrakter - -1 Toplam 31 73 - 6 Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Kasım 2017 17 T.C. Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü, Etüt ve Proje Dairesi Başkanlığı 19 Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, Aralık 2016. 18 Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, Aralık 2016. 17

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI Marka Bursa, 2016 yılında tescil edilen mar- kaların %4,5’ine (3 722 marka tes- cili) sahipken, marka başvurularının %4,6’sına (4 348 marka başvurusu) sahiptir. Hem marka tescili hem de marka başvurusunda Bursa, 81 ile için- de dördüncü sıradadır.22 Endüstriyel Tasarım Bursa’dan 2016 yılında 875 endüstri- yel tasarım dosyası ile 3407 tasarım başvurusu yapılmış, 923 endüstriyel tasarım dosyası ile 3 654 tasarım tescil edilmiştir. Bursa hem endüstriyel tasa- rım tescili dosyasında hem de başvuru dosyasında toplamdaki %10,5 payı ile İstanbul’dan sonra ikinci sıradadır.23 AR-GE merkezlerinin yanında sektör- patent tescillerinde Bursa, İstanbul ve 1.6.3. Mükemmeliyet Merkezleri lerin ihtiyacı olan testler için Uludağ Ankara’dan sonra 3. sırada gelmekte- Tekstil ve Teknik Tekstil Mükemme- Üniversitesi Merkez Laboratuvar ola- dir. Bursa ilinde 2015 yılında 440 ve liyet Merkezi (TTTMM): BEBKA Gü- nakları da firmalar tarafından kullanıla- 2016 yılında 464 patent başvurusu dümlü Proje Desteği kapsamında, bilmektedir. (Türkiye payı %8) ve 2015 yılında 131 ve Bursa Ticaret ve Sanayi Odası (BT- 2016 yılında 94 patent tescili (sırasıyla SO)’nın 2014 yılında başvurusunu yap- 1.6.2. Patent, Faydalı Model, Marka Türkiye payı %7,6 ve %5,2) yapılmıştır.20 tığı ve 2015 yılında sözleşmesi imza- ve Endüstriyel Tasarım lanarak yapımına başlanan Tekstil ve Patent, Faydalı Model ve Endüstriyel Faydalı Model Teknik Tekstil Mükemmeliyet Merkezi Tasarım adı altında korunan sınai mül- 2016 yılında 277 faydalı model başv tamamlanmış durumdadır. Ülkemizde kiyet haklar rekabetçi bir üretim dö- urusu (Türkiye payı %8) ile Bursa İs- Tekstil ve Hazır Giyim sektörlerine yö- nüşümünün sağlanması için kritik rol tanbul ve Ankara’dan sonra 3. Sırada nelik AR-GE alt yapısı sağlamak üzere oynamaktadır. yer almaktadır. Faydalı model tescil akredite Tekstil ve Teknik Tekstil labo- sayısında ise 2016 yılında Türkiye top- ratuvarını da içeren merkezin işletme- Patent lamının %8,89’u olan 208 tescil ile 3. si BUTEKOM tarafından yapılmaktadır. 2015 yılı patent başvuru sayısında ve sırada yer almaktadır.21 Türkiye’de tekstil konusunda önemli bir açığı kapatacak olan merkezde, özellikle savunma sanayii ve güvenlik 20 Türk Patent Enstitüsü, Kaım 2017.. 22 Türk Patent Enstitüsü, Kaım 2017.. 18 21 Türk Patent Enstitüsü, Kaım 2017.. 23 Türk Patent Enstitüsü, Kaım 2017..

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI sektörünün ihtiyaçlarını karşılayacak Şekil 2. Bursa Kurulan ve Kapanan Toplam İşletme Sayıları2.612 standartları belirleyecek alt yapı ça- lışmaları da geliştirilecektir. Projenin Bursa Kurulan / Kapanan Şirketler2.094 finansmanı BEBKA, BTSO ve BUTE- KOM desteğiyle sağlanmıştır. 3000 2017 OCAK-EYLÜL (9 ay) 2500 2016 OCAK-ARALIK İleri Kompozit Malzemeler Araş- 2000 tırma ve Mükemmeliyet Merkezi 1500 (İKMAMM): Proje kapsamında; özel- 1000 likle otomotiv, savunma ve havacılık, 500 raylı sistemler, denizcilik ve rüzgâr enerjisi gibi ileri kompozit malzeme 0 üreten ve kullanılan sektörlerin Şirket sürdürülebilirliğine katkı sağlamak ve Koop. 30 sektörün eksikliği olan AR-GE ve inovasyon alt yapısını güçlendirmek 32 amacıyla ticarileşebilir AR-GE ve ino- vasyon faaliyetlerinin geliştirilmesine Ger. Kişi. Tic. İşlet. 773 yönelik ‘’İleri Kompozit Malzemeler 691 Şirket 290 196 Koop. 47 20 Şirket 281 247 Koop. 57 40 Ger. Kişi. Tic. İşlet. 435 300 KURULAN TASFİYE KAPANAN Kaynak: TOBB Veri Tabanı, Kasım 2017. Araştırma ve Mükemmeliyet Merkezi’’ (İKMAMM) kurulması planlanmaktadır. İKMAMM da Tekstil ve Teknik Tekstil Mükemmeliyet Merkezi gibi BUTEKOM tarafından işletilecek olup aynı binada bulunacaktır. 15.490.000 TL bütçeli projenin finansmanı BEBKA ve BTSO desteğiyle sağlanmaktadır. 1.7. Girişimcilik Girişimcilik, yerel kalkınmaya da olum- lu etki ederek göçün azaltılmasına katkıda bulunmaktır. Yeni işletmelerin kurulması ile yerel ürün ve hizmet te- darikinde sağlanan artış, gelirin yer- leşim yerinde kalmasına yardımcı ol- maktadır. 19

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI Tablo 7. Bursa İlinde Baskın Ülkeye Göre Yabancı Firma Sayıları 2016-2017 Bursa’daki baskın yabancı sermayeli Haziran 2017 itibariyle 680 firmanın, 30.06.2016 itibariyle 30.06.2017 itibariyle Avrupa Topluluğunda Ekonomik Fa- aliyetlerin İstatistiki Sınıflaması (NA- Baskın Sermayeye Firma Sayısı % Firma Sayısı % CE)’na göre, ana olarak 272’si toptan Sahip Ülke ve perakende ticaret, motorlu taşıt, motosiklet, kişisel ve ev eşyalarının Almanya 140 21,41 141 20,74 onarımı sektöründe, 236’sı imalat sa- nayiinde faaliyet göstermektedir.25 Fransa 57 8,72 58 8,53 1.9. Önde Gelen Sektörler İtalya 40 6,12 49 7,21 1.9.1. Otomotiv Sektörü Yunanistan 40 6,12 40 5,88 Bursa Tofaş-Fiat, Oyak-Renault, Kar- san-Peugeot gibi dev otomotiv üretim İran 31 4,74 34 5,00 tesisleri ile otomotiv üretim merkezi konumundadır. Binek tipi otomobil, Hollanda 29 4,43 29 4,26 kamyonet, minibüs ve kamyon üretimi- nin gerçekleştirildiği üç adet araç üre- Bulgaristan 24 3,67 24 3,53 tim fabrikası mevcuttur. 2015 yılı üre- İspanya 24 3,67 23 3,38 İsviçre 23 3,52 23 3,38 ABD 21 3,21 22 3,24 Rusya Federasyonu 20 3,06 20 2,94 Diğer (54 ülke) 205 31,35 217 31,91 Genel Toplam 654 100 680 100 Veri Kaynağı: Ekonomi Bakanlığı, İzleme ve Bilgi İşlem Daire Başkanlığı, Kasım 2017. Girişimcilik konusunda destekleri olan KOSGEB’e göre Türkiye’de son 4 yılda KOSGEB tarafından girişimci- lik eğitimlerine katılanların sayısı 380 000, Bursa’da ise 8 615’tir. Türkiye’de Girişimcilik Eğitimine katılıp kendi işini kuranların oranı yaklaşık %6 iken bu oran Bursa için %9’dur.24 1.8. Bursa’da Yabancı Yatırımcılar Bursa ili sanayi ve ticaretinde ulusla- rarası yatırımcıların Türkiye’de tercihi olarak en önde gelen illerden biridir. Haziran 2016 itibariyle Bursa’da bas- kın sermayesi yabancı sermaye olan 654 firma bulunmaktadır. 24 KOSGEB, Girişimcilik Destek Programı Sunumu, Aralık 2016. 20 25 Ekonomi Bakanlığı, İzleme ve Bilgi İşlem Daire Başkanlığı istatistikleri, Eylül 2016.

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI tim kapasitesi otomobil için 760 000, kurulmuş ve 1977 yılında demir döküm ret fazlası veren sektör olarak tekstil- kamyonet için 40 500, otobüs için 2 üretimine başlamıştır. 2015 yılı BTSO de, özellikle iplik üretimi, ev tekstili ve 625, minibüs için 7 000 ve midibüs İlk 250 Firma Listesi’nde yer alan Bur- hazır giyim bağlamında Bursa’nın hem için 2 700 olmak üzere 812 825’tir. 26 sa’nın firmalarından 13’ü metal sektö- üretim hem de istihdam açısından ön ründendir. plana çıktığı görülmektedir. Bursa’nın Otomotiv sektörü üretim çeşitleri ve tekstil ihracatı 2014 yılında 1,459 mil- üretim miktarları açısından hayati öne- Bursa ana metal ve ürünleri sektörü yon ABD Doları iken, 2015 yılında me sahip bir sektördür. 2015 yılında 2015 yılı ihracatının %44’ü demir veya 1,242 milyon ABD Doları olarak ger- Bursa’da araç üretimi 624.733 adet çelikten eşya, ikinci sırada ise demir çekleşmiştir. Hazır giyim ihracatı 2014 olarak gerçekleşmiştir. Türkiye’de top- ve çeliktir. Bursa’nın aynı sektör itha- yılında 422 milyon ABD Doları iken, lam 1 410 034 adet araç üretilmiştir. Bu latının ise %55’i demir ve çelik, ikinci 2015 yılında 355 milyon ABD Doları dönemde Türkiye otomobil üretiminin sırada %15’i demir veya çelikten eş- olarak gerçekleşmiştir.31 SETEK (Sür- %53’ü, kamyonet üretiminin % 44’ü, yadır.28 Bursa makine sektörü ihraca- dürülebilir Ev Tekstili Kümelenmesi) minibüs üreti¬minin %3’ü, Bursa’da tında UR-GE projesi İle yeni dönemde 44 firması ile Bilim Sanayi ve Teknoloji kurulu fabrikalar tarafından üretilmiş- makine sektöründe faaliyet gösteren Bakanlığı’ndan Kümelenme Desteği tir. Toplamda ise 2015 yılı Türkiye’de 28 firma bulunmaktadır. almaya hak kazanmış ilk ve tek tekstil üretilen toplam araçların traktör harici kümesidir. Bursa Tekstil Sektörünün yaklaşık % 46’sı Bursa’da üretilmiştir.27 1.9.3. Mobilya Sektörü Rekabet Gücünün Geliştirilmesi (UR- Bursa mobilya sektörü, İnegöl ilçe- GE) Projesinde tekstil sektöründe faa- TÜBİTAK MAM tarafından başlatılan sinde yoğunlaşmış durumdadır. İne- liyet gösteren 35 firma bulunmaktadır. yerli elektrikli ve/veya hibrit araçların göl’de, çevresindeki ormanlar nede- üretimine yönelik yenilikçi malzeme niyle 1980’lere kadar orman ürünleri ve komponentlerin tasarımı ve üretimi, alanında imalat sanayi gelişmiş, 1943 bu ürünlerin kullanıldığı yerli elektrikli yılından sonra mobilya imalatına baş- ve hibrit araçların üretilmesi için ‘Akıllı lanmıştır. Hareketlilik Kümelenmesi’ çalışma- ları Bursa’da 23 küme üyesi ile BTSO 2015 yılında İnegöl’de 650 mobilya fir- tarafından sürdürülmektedir. Bunun ması 330 470 bin ABD Doları ihracat yanında, otomotiv elektroniği ve yazılı- yapmıştır.29 Toplam Bursa mobilya sek- mı üzerine UR-GE Projesi hazırlanması törü 2015 yılında 501 257 bin ABD Do- için çalışmalara başlanmıştır. ları gerçekleşirken, 2016 yılı ilk 10 ayı mobilya sektörü ihracatı 2015 yılının 1.9.2. Makine Metal Sektörü %89,96’sı, ilk 10 ay ithalatı ise 2015 yılı- Bursa’da metal ve döküm sanayi, oto- nın %71,68’i şeklinde gerçekleşmiştir.30 motiv sektörünün Bursa’da kuruma- sıyla kurulmuştur. Dökümcülük 1973 1.9.4. Tekstil Sektörü yılında Orhangazi-Bursa, Türkiye’de Yarattığı istihdam ve en fazla dış tica- 26 Otomotiv Sanayii Derneği - Otomotiv Ana ve Yan Sanayi Raporu 2015 27 Otomotiv Sanayii Derneği 2015 Otomotiv Üretim Bültenleri, OSD resmi internet sitesi Erişim tarihi: 13.12.2016 http://www.osd.org.tr/osd-yayinlari/otomotiv-sanayii-uretim-bultenleri/ 2128 TÜİK Dış Ticaret İstatistikleri, Gümrük Tarif İstatistik Pozisyonu (GTİP), Aralık 2016. GTİP’e göre 72-83 kodları ana metal ve ürünleri ihracatı olarak incelenmiştir.

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI 1.9.5. Tarım ve Gıda Sektörü Bursa ili 2012 yılı nüfus rakamlarına göre ele alındığında kırsalda yaşayan 286 159 kişi ile kırsal nüfusun sayıca en yüksek olduğu yirminci ildir. Kırsal nüfus oranı için belde ve köy nüfusu oranının toplamdaki oranı %10,65’tir. Toplam 1 088 638 hektar alana sahip 211 872 bin ABD Doları ve ithalatı 250 1.9.6. Turizm Sektörü olan Bursa ilinin yaklaşık %31’i olan 556 bin ABD Doları olarak gerçekleş- Bursa, konumu, iklimi, termal kaynak- 340 912,5 hektarı tarım yapılan kültür miştir.33 UR-GE ile Bursa Gıda Sektö- ları, Uludağ’ı ve tarihi ile turizm çeşit- arazisidir. Tarım yapılan bu alanın yak- rünün Dünyaya Açılması Projesinde, liliği açısından zengin bir olarak, Kül- laşık %41’i sulanabilir tarım arazisidir. gıda sektöründe faaliyet gösteren 29 tür Turizmi, Termal Turizm, Kış Turizmi, En çok domates, soğan, karpuz üre- firma bulunmaktadır. Doğa Turizmi, Gastronomi Turizmi, tilirken, meyveciliğin gelişmiş olduğu Bursa’da coğrafi işaretli Gemlik Zey- tin’i başta olmak üzere armut, şefta- li ve özellikli bir ürün olan siyah incir üretilmektedir. 2015 yılı itibariyle Bur- sa’da 458 823 küçükbaş hayvan, 197 119 büyükbaş hayvan ve yaklaşık 9,9 milyon kanatlı hayvan bulunmaktadır.32 Bursa Tarım-Gıda ihracatı 2015 yılında Tablo 8. Bursa Turizm Yatırım Belgeli Konaklama Tesisleri 2016 Mahalli Belgeli Turizm Yatırım Belgeli Turizm İşletme Belgeli Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Sayısı Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Sayısı Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Sayısı 5 yıldız 9 1 417 2 862 1 227 456 4 yıldız 16 1 905 3 911 7 736 1 524 3 yıldız 24 1 407 2 837 7 755 1 597 Diğer 15 340 721 1 45 90 Toplam 64 5 069 10 331 152 4 683 10 350 16 1 763 3 667 Veri Kaynağı: Bursa İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 01 Aralık 2016. 29 İnegöl Ticaret ve Sanayi Odası (İTSO) İnegöl Ekonomi Raporu 2016. 22 30 TÜİK Dış Ticaret İstatistikleri, Gümrük Tarif İstatistik Pozisyonu (GTİP), Aralık 2016. Not: GTİP’e göre 94 kodlu Mobilyalar, yatak takımları, aydınlatma cihazları, reklam lambaları, ışıklı tabelalar vb, prefabrik yapılar incelenmiştir

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI Macera Turizmi alanında ziyaretçileri Mirası Geçici Listesinde bulunan İz- len belge olan, turizm yatırım belgesi ağırlamaktadır. nik’in adaylık dosyası hazırlık işlemle- almış 16 tesis yatırımıyla, Bursa 3 667 rine devam edilecek, bu doğrultuda yatak daha kazanacaktır. Bursa, Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk adaylık dosyası için onaylı bir yönetim başkenti olması ve Cumalıkızık Kö- planı hazırlanması için gerekli aşama- Termal kaynakları ile sağlık turizminde yü’nün 700 yıllık bir tarihe sahip ol- larla ilgili çalışmalar yürütülecektir. köklü bir geçmişi olan Bursa’da medi- ması ile 2014 yılında 8 alanı ile ‘Bursa kal, termal SPA-wellness, engelli ve 3. ve Cumalıkızık: Osmanlı İmparatorlu- Aralık 2016 tarihiyle, Bursa il sınırla- yaş turizmi bileşenleri olan sağlık tu- ğunun Doğuşu’ başlığı altında UNES- rı içinde 64’ü turizm işletme belgeli rizmi alanında, Sağlık Bakanlığı’nın da CO Dünya Mirası Listesi’ne girmiştir. konaklama tesisi, 152’si mahalli ida- sağlık turizminde öncelikli il seçilmesi UNESCO Dünya Mirası Aday Adayı relerce belgelendirilen konaklama ile çalışmalar yürütülmektedir. Bu ça- İznik’in adaylık statüsüne erişebil- tesisleri olmak üzere toplam belgeli lışmaların başında ‘Sağlık Serbest Böl- mesi için yürütülen hazırlık işlemleri 216 konaklama tesisi ve toplamda 20 gesi Projesi’ başta gelmektedir. kapsamında sınır belirleme çalışmaları 681 yatak kapasitesi mevcuttur. Kültür yapılacak ve analiz çalışmaları yürütü- ve Turizm Bakanlığı’ndan yatırım aşa- 1.9.7. İnşaat Sektörü lecektir. Devamında, UNESCO Dünya masında konaklama tesislerine veri- Kentsel dönüşümün de katkısı ile ilde inşaat sektörüne ilişkin faaliyetler de önem kazanmaktadır. Bursa inşaat ve gayrimenkul sektörünü canlandırmak için Ekonomi Bakanlığı destekli proje çalışmaları planlanmaktadır. 1.10. Yükselmekte Olan Sektörler Bursa’da geçmişten gelen sanayi biri- kiminin ve günümüz sektör eğilimleri- nin ortaya çıkardığı yükselen sektörler de bulunmaktadır. Tablo 9. Yükselmekte Olan Sektörler Raylı Sistemler Sektörü Uzay, Havacılık ve Savunma Sektörü Bebe ve Çocuk Konfeksiyonu Bilgi Teknolojileri ve Yazılım Sektörü Kimya Sektörü Kompozit Malzemeler Sektörü 31 Dış Ticaret İstatistikleri Türkiye İstatistik Kurumu resmi internet sitesi Erişim Tarihi: 13.12.2016 https://biruni.tuik.gov.tr/disticaretapp/menu.zul 23 32 Bursa İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü 2015 Faaliyet Raporu 33 TÜİK Dış Ticaret İstatistikleri, Gümrük Tarif İstatistik Pozisyonu (GTİP), Aralık 2016. GTİP’e göre 1-20 kodları tarım ve gıda ihracatı olarak incelenmiştir.

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI Raylı sistemler sektöründe Bursa insansız kargo aracı ve insansız hava temsilcilerine yazılımlarını test edebil- Raylı Sistemler Kümelenmesi, BT- aracı motor projeleri üzerine çalışma- me ortamını sunulmasında hizmet ver- SO’nun liderliğinde, raylı sistemler lar başlatılmıştır. Bursa’nın genel hava- meyi hedeflemektedir. sektöründe mal ya da hizmet üreten cılığın merkezi olması için çalışmalar KOBİ’leri bir araya getirerek 2013 yılın- yürütülmektedir. Kimya sektöründe Bursa, özellikle da oluşturulmuştur. Toplam 92 nitelikli tekstil için ara girdi üretimi yaparken üyeye sahip olan küme, Yüksek Hızlı Bebe ve çocuk konfeksiyonu sek- ortalama işletme büyüklüğü en yük- Tren Projesinin ana tedarikçisi olmak töründe, Vişne Ticaret Bölgesi’nde sek olan alt sektörler, suni veya sen- için çalışmalarına devam etmektedir. kümelenmeye dönük çalışmalarıyla tetik elyaf imalatı (250 çalışan) sektörü Bursa İli Raylı Sistemler Sektörü UR- iki UR-GE projesi yürütülmüştür. Juni- ve kimyasal gübre ve azot bileşikleri- GE Projesi kapsamında 28 firma UR- okids markası altında toplanan UR-GE nin imalatı sektöründeki ortalama iş- GE desteğinden faydalanmaktadır. grupları, yurtdışı pazarlama faaliyet letme büyüklüğü de 178’dir.34 Kimya Proje ile Bursa’da raylı sistemler sek- kapsamında toplam 73 firma ile de- sektöründe, ‘Katma Değerli İhracat törüne yönelik imalat yapan firmaların vam etmekte, ihracatta önemli artışın Projesi’ kapsamında 18 firma UR-GE yurtdışı pazarlarda da adından söz kaydedildiği sektörde üçüncü UR-GE desteğinden faydalanmaktadır. ettirmesi hedeflenmektedir. Bursa’da projesi planlanmaktadır. BTSO öncü- Durmazlar firması, Tramvay ve Hafif lüğünde Ekonomi Bakanlığı, Bursa Bü- Kompozit Malzemeler Sektörü’nde Metro araçları üretmektedir. Ulusla- yükşehir Belediyesi, Bursa Eskişehir ‘Kompozit Malzemeler Sektörünün rarası patente sahip olan firma %100 Bilecik Kalkınma Ajansı (BEBKA), Ulu- Uluslararası Alanda Rekabetçiliğinin Alçak Taban Tramvayı ve Boji’sini ge- dağ Tekstil İhracatçıları Birliği (UTİB) Artırılması Projesi’nde 29 üye firma ile liştirmiştir. ve KOSGEB’in destekleriyle 0-12 yaş eğitim ve yurtdışı fuarlara katılım faali- arası bebe ve çocuk hazır giyim sek- yetleri yürütülmektedir. Sektörde aynı Uzay, havacılık ve savunma sektörü törü Bursa Bebe, Çocuk Hazır Giyim zamanda, firmaların katılımı ile BEBKA Bursa ilinde, genel anlamda özellik- & Çocuk İhtiyaçları Fuarı (Junioshow) destekli teknik eğitim alınmıştır. le otomotiv, makine gibi ilde yerleşik her yıl düzenlenmektedir. olan sektörlerde kazanılmış tecrübe- 1.11. Hedef Sektörler nin bu sektöre aktarılmaya başlanma- Bilgi teknolojileri ve yazılım sektö- sı ile ivme kazanmaya başlamıştır. BT- ründe, kümelenmenin Uludağ Üniver- Yenilenebilir Enerji Sektöründe ye- SO’nun 18 Sektörel Konseyi arasında sitesi Teknoloji Geliştirme Merkezi’n- nilenebilir enerji kaynakları arasında bulunan Uzay, Havacılık ve Savunma de (ULUTEK) oluştuğu görülmektedir. verimliliği en yüksek ve bölgemiz açı- Konseyi’nin çalışmalarıyla bu kapsam- ULUTEK’in Aralık 2016 itibariyle üye sından elverişli olan rüzgâr enerjisinin da Bursa’da UR-GE desteklerinden firma sayısı 123 olup, firmalarının %31’i kullanımının arttırılması ve bu konuda faydalanan ilk konsey durumundadır. yazılım, %18’i bilgisayar ve iletişim dışa bağımlılığın azaltılması ile ilgili Bursa İli Uzay, Savunma ve Havacılık teknolojileri sektöründedir. ULUTEK, BTSO tarafından çalışmalar başlatıl- Sanayii UR-GE Projesi’nde 27 firma kurmayı hedeflediği ‘Yazılım Mükem- mış ve Bursa’da enerji sektöründe yer almaktadır. Kümelenme çalışma- meliyet Merkezi’ ile Bursa’da milli faaliyet gösteren 45 firma ile 2014 ları kapsamında insansız kara aracı, yazılımların geliştirilmesi, reel sektör yılında ‘Rüzgâr Türbinleri Üretimi Kü- melenmesi’ oluşturulmuştur. Güneş, 34 Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) Haziran 2013 verilerinden BEBKA hesaplaması 24

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI ihtisas fuarı olan Bursa Uluslarara- sı Blok Mermer Fuarı (41 ülkeden ve yurtiçinden gelen 19.675 ziyaretçi), Ev Tekstil Fuarı ve Tasarım Zirvesi, Juni- oShow (Bebe, Çocuk Hazır Giyim & Çocuk İhtiyaçları Fuarı) ve Rising City (Gayrimenkul Fuarı) gibi sektörlerin önemli fuarlarına Bursa ev sahipliği yapmaktadır. TÜYAP Bursa Uluslarara- sı Fuar ve Kongre Merkezi’nin 40.000 m² kapalı (28.000 m²’si 6 fuar salonu) ve 100.000 m² açık toplam 140.000 m² fuar alanına sahiptir. biyoyakıt ve diğer yenilenebilir enerji ması önerilen politika ve eylemlerin 1.13. Destekler, Teşvikler potansiyellerinin değerlendirilmesi ve bu merkez tarafından yürütülmesi girişimlerin başlatılabilmesi için Kasım önerilmiştir. Düzenlenen teşvik belgeleri sayısı, 2016’dan itibaren 20 firma ile ‘Yenile- buna bağlı öngörülen toplam ya- nebilir Enerji Kümelenmesi’ enerji sek- Yüksek teknolojili sektörler olarak, tırım tutarları ve istihdam edilmesi töründe yerli üretime katkı sağlayacak Otomotiv Elektroniği ve Yazılımı, düşünülen kişi sayısına bakıldığında, ortak projelerin geliştirilmesi için çalış- Teknik Tekstil, Sağlık Ekipmanları Ağustos 2009-Aralık 2016 dönemim- malarını sürdürmektedir. İmalatı da hedeflenen sektörler ara- de 1. Teşvik Bölgesi illerindeki yatırım- sındadır. lar için düzenlenen teşvik belgelerinin Nanoteknoloji Sektörünün bilişim ve %13,33’ü Bursa ili içi düzenlenmiştir. iletişim, kimya, otomotiv, tıp ve sağlık 1.12. Fuarlar ve Tanıtım Bu rakam ayrıca, Türkiye’de düzenle- bakımı, enerji ve çevre, gıda sektörü nen belgelerin %4,37’sine karşılık gel- ve tekstil sektörü gibi pek çok alanda Burtarım Bursa Uluslararası Tarım Fu- mektedir. uygulamaları bulunmaktadır. Gerçek- arı (2016 yılında 22 ülkeden 451 firma leştirilen Nanoteknoloji AR-GE çalış- katılımında, 48 ülkeden 305.726 ziya- Düzenlenen belgelerde öngörülen tayında yapılan değerlendirmelerde, retçi), Kalıp Avrasya (Metal ve Saç İş- sabit yatırım tutarına bakıldığında Bur- Bursa’da bir “Nanoteknoloji Araştır- leme Teknolojileri, Otomasyon) (2016 sa ilindeki teşvik belgelerinin sabit ya- ma ve Mükemmeliyet Merkezi” ku- yılında 25 ülkeden 512 katılımcı, 44 tırım tutarı 1. Teşvik Bölgesindeki sabit rulması gerektiği sonucuna varılmış, ülkeden gelen 39.965 ziyaretçi), blok yatırım tutarının %11’i, Türkiye toplamı- çalışmalarda belirlenen ve uygulan- mermer konusunda düzenlenen tek nın %3,9’udur. Ağustos 2009-Aralık 2016 dönemim- de yatırımlar için düzenlenen teşvik 25

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI Tablo 10. Ağustos 2009-Aralık 2016 Tarihleri Arasında Düzenlenen Yatırım Teşvik Belgeleri belge sayısında 1. Teşvik Bölgesi illeri arasında Bursa, İstanbul ve İzmir’den Yatırımın Yeri Verilen Belge Adedi Sabit Yatırım (TL) İstihdam sonra üçüncü sırada yer almaktadır. Aynı dönemde düzenlenen belgeler- Bursa 1 430 20 723 733 576 1 264 de öngörülen sabit yatırım tutarı sıra- lamasında da Bursa; İstanbul, İzmir, İstanbul 3 593 63 433 618 133 3 369 Kocaeli ve Ankara’dan sonra beşinci sırada gelmektedir. İzmir 1 436 28 234 316 209 1 319 2015 yılı banka kredilerine bakıldı- Ankara 1 381 21 328 740 718 1 249 ğında Bursa, Türkiye’de yerleşik ban- kalardan verilen ihtisas kredilerinin Antalya 1 029 15 525 594 240 893 %10,72’si Bursa’da verilmiştir. Kocaeli 947 26 560 037 998 874 KOBİ’ler için Bursa’da KOSGEB tara- fından 2015 yılında verilen destek mik- Eskişehir 356 6 867 565 895 301 tarının %94,79’u geri ödemesiz olarak verilirken, geri ödemesiz desteklerin Muğla 553 5 726 137 790 469 %15,21’i AR-GE ve İnovasyon ve En- düstriyel Uygulama Programı çerçe- Bölge Toplam 10 725 188 399 744 559 9 738 vesinde verilmiştir. Türkiye Toplam 32 696 531 657 393 116 29 195 Veri Kaynağı: Ekonomi Bakanlığı Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Bilgi Sistemi, Aralık 2016. Tablo 11. Bursa KOSGEB Destek Miktarları (bin TOPLAM Geri AR-GE ve İnovasyon Endüstriyel Sabit Geri AR-GE ve İnovasyon, Genel Girişimcilik KOBİ TL) Ödemeli Programı Toplamı Uygulama Yatırım Ödemesiz Endüstriyel Uygulama Destek Destek Proje Destek Programı Desteği Programı Programı Destek Destek Programı Toplamı 2015 23 899 1 245 9 614 622 22 654 3 446 15 745 3 077 386 2016* 22 265 919 305 613 21 346 2 378 12 581 4 917 1 471 Veri Kaynağı: KOSGEB Bursa Hizmet Merkezi Müdürlüğü, Aralık 2016. ‘*Aralık 2016 geçici rakamlarıdır. 26

2SORUN ALANLARI

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI 2. SORUN ALANLARI TR41 Bursa Eskişehir Bilecik Bölgesel tim konusunda toplumda olumsuz bir Yatırım Ortamı Değerlendirme Rapo- algı oluşmasından dolayı, mesleki eği- 2.1. Hâlihazırda Yaşanan ru (The Regional Investment Climate tim veren okullar tercih edilmemekte, Sorunlar Assessment Report TR4136)’na göre bu okullar düşük puanlarla öğrenci yapılan İşletme Araştırma (Enterprise kabul etmektedir. 2.1.1. Açıklamalar Survey) sonuçlarına göre de yönetici Ziyaretler sonrasında, görüşme yapı- kademesinde olmayan personel temi- Ana ve yan sanayiinde, sektörlerde lan paydaşların görüşleri ile Bursa ya- ninde TR41 Bölgesi, Türkiye geneline ara eleman temini sorunu ve bu se- tırım ortamı geneli ve sektörlere ilişkin göre daha fazla sorun yaşamaktadır. beple eleman sirkülasyonunun fazla Güçlü, Zayıf, Fırsat, Tehdit (GZFT) ana- olması işgücü kayıplarını beraberinde lizi yapılmıştır. Bu analizde yer alan za- Türkiye’de işletmelerin %49’u eleman getirmekle birlikte, üretim verimliliği yıf yönler sorun alanları olarak değer- alımında yeterince ya da hiç başvu- ve kalitesine olumsuz etki etmektedir. lendirilirken, tehditler ise riskler olarak ru alamadıklarını belirtirken, bu oran Diğer yandan, nitelikli yeni ara eleman incelenip değerlendirilmiştir. Diğer TR41 Bölgesi için %74’tür. Aynı zaman- temin edilememe sorununun uzun va- yandan, TR41 Bursa Eskişehir Bilecik da, araştırma sonucuna göre, TR41’de dede artarak devam etmesinin önüne Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendir- istenen nitelikte eleman temininde geçmek adına, çözüme ulaştırılması me Raporu (The Regional Investment güçlük yaşayan işletme oranı %89 ile gerekmektedir. Sanayi ve eğitim ku- Climate Assessment Report TR4135)’na %39 olan Türkiye oranının oldukça rumlarının daha etkin bir şekilde ça- göre yapılan İşletme Araştırma (En- üzerindedir. lışması için, OSB’lerde tematik meslek terprise Survey) çıktıları da sorun alan- yüksek okullarının ve teknik liselerin ları tespitinde dikkate alınmıştır. Otomotiv yan sanayiinde ara eleman kurulmasına ihtiyaç bulunmaktadır. sıkıntısının yaşanmaması, deneyimli Yapılan görüşmeler ve sektör tem- elemanlarla birlikte sektöre yeni ka- Bursa’da, başta kadınların olmak üze- silcilerinin görüşlerinde ortaya çıkan tılacak elemanların mesleki ve teknik re işe katılım oranlarının artırılmasına sorunlar gruplanarak sorun alanları lise, meslek yüksekokulu ya da mes- ihtiyaç bulunmaktadır. Kadınların daha oluşturulmuştur. Hâlihazırda yaşanan leki eğitim merkezi kurslarını bitirmiş fazla iş hayatına katılımının sağlanması sorunlar 6 sorun alanı başlığında top- olması sektörün uzmanlık düzeyinin için (özellikle tekstil ve otomotiv sek- lanmıştır: ve kapasitesinin sürdürülebilirliğini törlerinde) işletmelerin çalışanlarına sağlaması adına önem arz etmektedir. kreş vb. sosyal hizmetleri sağlamasına 2.1.1.1. Beşeri Kapasite ve İşgücü Ancak, mesleki ve teknik eğitim almış yönelik teşvik/ destek verilmesi önem Bursa’nın sanayi şehri olması ile kişiler bile son dönemlerde, değişik teşkil etmektedir. önemli bir sanayi birikimine ve kültürü- sebeplerden dolayı kendi alanların- ne sahip olmasından dolayı, sektör bi- da değil hizmet sektörü vb. alanlarda Endüstri 4.0. dönüşümü sürecinde ya- rikimi olan elemanlara sahiptir. Ancak, çalışmayı seçmektedir. Diğer yandan, lın dönüşüm ve dijital dönüşüm amaçlı otomotiv ve makine sektörü en başta mesleki eğitim alanında açılan kurs- KOBİ’ler olmak üzere imalat sanayi fir- olmak üzere nitelikli teknik ve ara ele- lara yönelik talebin azaldığı düşünül- maları, üniversite öğrencileri ve aka- man bulma sıkıntısı yaşanmaktadır. mektedir. Bunun yanında, mesleki eği- demisyenlerine yönelik deneyimsel 35 RICA (Regional Investment Climate Assesment Project), World Bank, 2016. 28 36 RICA (Regional Investment Climate Assesment Project), World Bank, 2016.

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI eğitimlerin verileceği öğren-dönüş programlarının uygulanacağı model fabrika kurulması ile Endüstri 4.0.’ın gerektirdiği eğitim altyapısının oluştu- rulması ihtiyacı bulunmakta, buna iliş- kin çalışmalar yürütülmektedir. 2.1.1.2. Kurumsal Kapasite ve lerin erişebildikleri finansman kaynak- desteklere ilişkin iletişimin sürekli tu- Finansmana Erişim ları ve desteklerden tam olarak fayda- tulmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Dünya Bankası tarafından hazırlanan lanamamaktadırlar (Örn. Ağaç işleme TR41 Bursa Eskişehir Bilecik Bölgesel makine imalatı sektöründeki KOBİ’ler). Kurumsal kapasite konusunda, Bur- Yatırım Ortamı Değerlendirme Proje- sa’da otomotiv, mobilya tasarımı vb. si (The Regional Investment Climate Raylı sistemler sektöründe, ithal edi- sektörlerde, bilgi ve teknoloji transferi Assessment Project37) kapsamında len yan sanayii ürünlerinin Bursa’da sağlamak üzere, yabancı stratejik or- yapılan İşletme Araştırması (Enterprise üretilmesi için raylı sistemler için parça taklıklar ve yatırımların gerçekleştir- Survey) sonucuna göre, TR41 iş ortamı üreten yan sanayinin destek ve teşvi- mesi önem taşımaktadır. kısıtları sıralamasında %10 ile üçüncü ke ihtiyacı bulunmaktadır. Otomotiv sırada finansmana erişim gelmektedir. sanayii ve kalıpçılık gibi yerlileşmeye 2.1.1.3. Yatırımcı İlişkileri ve Yatırım TR41 Bölgesinde, imalat ve hizmetler katkısı olan sektörlere yönelik, özellik- Yeri Temini sektöründe finansmana erişim sorunu le Eximbank kredilerinin katkısı önem Yatırım ortamına ilişkin, arazi kullanım imalat sektöründe %12, hizmetlerde arz etmektedir. planları ve buna bağlı planlama faali- ise %9 ile sektörlerin her ikisi için de yetleri Bursa gibi hem tarım hem de yine üçüncü sıradadır. Devlet hibe, destek ve teşviklerinin sanayi sektörünün önemli olduğu bir sektörlere daha iyi tanıtılması; açılan ilde çok önemlidir. Yatırım ortamının Yerli üretimin güçlü olduğu ancak dışa çağrıların, yürürlükteki desteklerin yerli ve yabancı yatırımcılar tarafından bağımlılığın da olduğu Bursa’nın ma- duyurulması için çatı kuruluşların ve çekici olmasını sağlayacak unsurlar- kine sektöründe, makineler için ithal yatırım destek ofislerinin çalışmala- dan biri de, şehrin çevre ve ulaşım edilen rezonatör gibi parçalarının Bur- rı devam etmektedir. Sürdürülebilir alanındaki sorunlarını çözmüş, gerekli sa’da üretilmesi için yatırım teşvik ve bir sistemle, sektörler ve devlet arası sosyal donatılara sahip, yaşanabilir bir destekler önem teşkil etmektedir. Makine sektöründe, KOBİ (Küçük ve Orta Ölçekli İşletme)’ler arasında AR- GE çalışmaları yürütmek isteyen iş- letmeler, AR-GE faaliyetlerini kendi olanakları dâhilinde yürütmektedir. Ancak KOBİ’ler, büyük ölçekli işletme- 37 RICA (Regional Investment Climate Assesment Project), World Bank, 2016. 29

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI şehir olmasıdır. Nüfus artışı ve ekono- tırımcılar da bu sebeple, farklı kurum/ tik altyapı alanında da iyileştirme ihti- mik büyümeye bağlı gerekli planlama- kuruluşlarla temasa geçebilmektedir. yacı bulunmaktadır. lar da bu çerçevede önemlidir. Aynı Yatırım destek ofislerinin, Bursa’da ya- zamanda, şehir içinde kalmış sanayi tırım yapmak isteyen yabancı yatırım- Bursa’da başta otomotiv sektörü ol- tesislerinin yol açacağı çevresel vb. cının ulaşacağı, yatırımcıya rehberlik mak üzere ihracat yapan tüm sektör- sorunları gidermek üzere sanayi alan- yapacak ve yatırım yeri konusunda leri ilgilendiren lojistik alanında iyileş- ları planlaması da önem taşımaktadır. bilgi verecek yerelde ilk kuruluş olma tirmelere olanak sağlayacak, 2016/2 doğrultusunda, ‘tek durak’ ofis olarak sayılı Genelge ile kurulan Lojistik Ko- Bursa sanayi potansiyeliyle, 18 Organi- kabul edilme ihtiyacı bulunmaktadır. ordinasyon Kurulu’nun, ‘Taşımacılıktan ze Sanayi Bölgesi’ne sahiptir. Bu sayı Lojistiğe Dönüşüm Programı Eylem ve büyüklükteki Organize Sanayi Böl- Yatırım danışmanlığı alanında danış- Planı’na göre, Aralık 2017 tarihine ka- geleri’ndeki tahsisli alanların takibi, ya- manlık sağlayabilecek mali müşavir- dar hazırlayacağı öngörülen “Türkiye tırımcıları yönlendirmek adına önemli- lerin ve danışmanların yatırım danış- Lojistik Master Planı”nın tamamlanma- dir. Bursa’da yatırım yeri envanterinin manlığı konusunda yetkinliklerinin sı büyük önem arz etmektedir. güncel tutulması ve yatırım yerlerinin artırılmasına ve yatırım danışmanlık yatırımcıya coğrafi bilgi sistemleri ile şirketlerinin akredite olmasına ihtiyaç Bursa’nın diğer illerle demiryolu bağ- sunulması için bir sistem oluşturulması duyulmaktadır. lantısı konusunda, Bursa-Yenişehir- ihtiyacı bulunmaktadır. Osmaneli güzergâhı, Yenişehir-İne- 2.1.1.4. Ulaşım, Lojistik ve Fiziksel göl-Bozüyük güzergâhı çalışmaları Bursa ili, sanayi sektörlerinin çeşitliliği Altyapı tamamlanmasına ihtiyaç bulunmakta- ve Türkiye’de önemli paya sahip olma- Bursa, konumu ve lojistik altyapısı iti- dır. 2020 yılında tamamlanması he- sı ile önemli sektörel çatı kuruluşlara bariyle, yatırımcıların tercih ettiği iller deflenen, hem yolcu hem de yük ta- ev sahipliği yapmaktadır. İle gelen ya- arasındadır. Ancak, ulaştırma ve lojis- şıyacak olan Bursa- Ankara hızlı tren 30

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI çalışmasının hedefler doğrultusunda da bu çalışmalar ilgili sanayiciye ula- hazırlanan güdümlü proje değerlen- tamamlanması büyük önem arz et- şamamaktadır. Sanayici sektöründeki dirme sürecindedir. Bunun yanında, mektedir. uygulamalarda karşılaştığı sorunlara bilişim ve iletişim, kimya, otomotiv, üniversitelerden çözüm bulamamak- tıp gibi pek çok alanda uygulamaları Gemlik Limanlarını Bursa’ya bağlaya- tadır. Buna göre, sektör ihtiyaçlarının bulunan nanoteknoloji alanında, farklı cak olan 24 km’lik Bursa-Gemlik de- ve bilimsel çalışma alanlarının her sektörlere yönelik AR-GE hizmeti ve- miryolu projesinin hayata geçmesi, zaman örtüşmediği görülmektedir. rebilecek ve sektörlerin rekabet gücü- Gemlik limanlar bölgesinde planlanan İldeki üniversite- sanayi işbirliği dü- nü artıracak “Nanoteknoloji Araştırma 475-480 bin m2’lik lojistik yük merke- zeyi, Bursa sektörlerinin büyüklüğü ve Mükemmeliyet Merkezi” kurulması zinin yapılması beklenmektedir. Kısa ve kapasitesi göz önüne alındığında da planlanmaktadır. vadede de, Gemlik limanları ve Bursa yeterli düzeyde değildir. Bu çerçeve- Serbest Bölgesi çevresindeki karayo- de, üniversitelerin, sektörlerin çalışma Üst ölçekli planlarda belirtildiği gibi, lu kalitesinin iyileştirilmesi ihtiyacı bu- alanlarına dönük AR-GE çalışmaları ve Bursa ihracatının yüksek katma de- lunmaktadır. Diğer yandan, limanlara sektörün ihtiyaçlarına yönelik yetişti- ğerli ve teknoloji yoğun bir yapıya ilişkin olarak Marmara’da planlanan rilen AR-GE personeli sayısı istenilen kavuşması için yapısal bir dönüşüm yeni limanlar ve mevcut çok sayıda düzeye ulaşamamıştır. ihtiyacı bulunmaktadır. İhracatın kalite- limanın etkinliği konusunda bir araş- sini artırarak orta ve yüksek teknolo- tırma yapılması ihtiyacı bulunmakta, Bursa’da yüksek teknolojili ve yüksek jili ürünlerin ihracat içerisindeki payını böylelikle Gemlik civarında bulunan katma değerli ürün üretiminin artırıl- artırmaya yönelik, Bursa’daki sektörel limanların etkinliği ve yeterliliğinin or- masında, üniversitelerin sektörlerin birikimler kullanılarak sektörlerin ileri/ taya çıkarılması önem arz etmektedir. ihtiyaçlarını karşılamama durumu için, yüksek teknolojili sektörlere dönüşü- Bursa’da ticarileştirilebilir kritik sek- mü önem arz etmektedir. Yenişehir Havalimanı, gümrüklü bir ha- törlerine yönelik olarak mükemme- valimanı değildir. Yenişehir Havalima- liyet merkezleri (Örn. Tekstil ve Tek- Özellikle makine sektöründe, AR-GE nı’nın gümrüklü bir havalimanı haline nik Tekstil Mükemmeliyet Merkezi) çalışmaları yapılmadan kopyalanarak getirilmesi ve kargo taşımacılığının ge- gibi AR-GE yapacak mekanizmaların yapılan üretim, haksız rekabet sebebi liştirilmesiyle de havalimanının etkinli- oluşturulmasına ihtiyaç bulunmakta- olmakta, tüm sektörlerde de kayıt dışı- ğinin artırılması için önemlidir. dır. Özellikle otomotiv, savunma ve lık rekabetçiliği etkilemektedir. havacılık, raylı sistemler, denizcilik ve 2.1.1.5. Sektörel Rekabetçilik rüzgâr enerjisi gibi ileri kompozit mal- Tekstil sektöründe, tekstil ürünlerin Bursa ilinde bulunan iki devlet üniver- zeme üreten ve kullanılan sektörlerin farklılaştırılmasında, kompozit ürün sitesi ve bir vakıf yüksekokulunun, ilde sürdürülebilirliğine katkı sağlamak ve veya teknik tekstil alanında, teknik öne çıkan sektörlere yönelik bölüm ve sektörün eksikliği olan ticarileşebilir iplik üretimi vb. konularda AR-GE ça- ana bilim dalları bulunmaktadır. Ancak, AR-GE ve inovasyon faaliyetlerinin lışmalarının artırılıp ticarileştirilmesine sektörde doğrudan kullanılabilecek, geliştirilmesine yönelik ‘’İleri Kompozit ihtiyaç bulunmaktadır. uygulamaya geçilebilecek bilimsel ça- Malzemeler Araştırma ve Mükemmeli- lışma sayısı yeterli sayıda değildir ya yet Merkezi’’ (İKMAMM) kurulması için Otomotiv sektöründe, zamanlılık ö- 31

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI nemli olduğundan gümrük işlem süre- sına yönelik tarımsal üretim planları rimliliği Strateji Belgesi’ne göre 2011 leri ve gümrük işlemlerinin yürütülebil- yapılması büyük önem taşımaktadır. yılı enerji yoğunluğu 2023 yılına ka- diği zaman dilimlerinin genişliği sektör Tarımda rekabetçiliği artıracak, İyi Ta- dar %20 azaltılmalıdır Enerji verimliliği için büyük önem arz etmektedir. Diğer rım Uygulamaları sertifikalı ve uluslara- ön planda tutan, enerji yoğunluğunu yandan, maliyet konusunda sektöre rası GAP (Good Agricultural Practices- azaltmaya yönelik enerji etüdü vb. rekabet sağlanabilecek, boş ambalaj- İyi Tarım Uygulamaları) sertifikalı ürün çalışmaların yürütülmesi Bursa’da iste- ların ithalatında ödediği KDV yükü vb. üretilmesi gibi tarım uygulamalarına nen düzeyde değildir. maliyet unsurları, toplam maliyetleri ihtiyaç duyulmaktadır. Gıda ürünleri- olumsuz etkilemektedir. nin pazarlanma yöntemlerinin iyileşti- 2015 yılında Bursa’nın enerji alanında rilmesine yönelik olarak da Bursa’da teknik kapasitesini yükseltmek, enerji Ayrıca, yatırım süreçlerinde farklı mev- ‘Gıda Ticaret Merkezi’ kurulması ile verimliliği alanında farkındalık oluştur- zuata sahip kurumların yetki sahip ol- ürünlerin modern sunumlarla alıcılara mak ve enerji konusunda uygulamalı ması ve aynı işlemler için birden fazla ulaştırılmasına ihtiyaç bulunmaktadır. eğitim tesis ihtiyacının giderilmesi için kurumun mevzuatının uygulanıyor ol- Merkezin oluşturulmasına yönelik ça- BTSO tarafından Enerji Verimliliği ması, işlem sürelerinin uzamasına se- lışmalar yürütülmektedir. Merkezi kurulmuştur. Bu merkez ile bep olmaktadır. Farklı kurumların mev- enerji yöneticisi eğitimlerinin gerçek- zuatlarının uyumlaştırılmasına ihtiyaç Turizm sektöründe, yerli ve yabancı leştirileceği makine ekipmanların uy- bulunmaktadır. Bunun yanında, izin ve turistlerin Bursa’da geceleme sayısı is- gulamalı olarak kullanımı sayesinde, ruhsat alımı sürelerine bakıldığında, tenen düzeyde değildir ve geceleme sanayideki enerji verimliliğin ve kapa- TR41 Bursa Eskişehir Bilecik Bölgesel süresine artırmaya yönelik paket tur sitenin arttırılması amaçlanmaktadır. Yatırım Ortamı Değerlendirme Raporu (sağlık turizm paketleri, kültür turizm (The Regional Investment Climate As- rotaları vb.) benzeri araçlara ve daha Limancılık alanında lojistik maliyetler sessment Report TR4138) İşletme An- sistematik, kapsamlı bir tanıtım yakla- konusunda, Bursa limanlarının pilotaj, keti Sonuçlarına göre, TR41 Bölgesi, şımına ihtiyaç duyulmaktadır. UNESCO römorkaj gibi verilen hizmet maliyetle- 35 gün olan ortalama inşaat izni süresi Dünya Miras Listesinde 2014 yılından ri yüksek bulunmakta, Bursa limanları- ile 33 gün olan Türkiye ortalamasının beri yer alan Bursa ve Cumalıkızık’a nın yurtdışı limanlarıyla rekabet edile- üzerindedir. ek olarak, UNESCO Dünya Mirası ge- bilirliğini azaltmaktadır. çici listesinde yer alan İznik için de Özellikle, mobilya sektöründe, tasarım adaylık dosyasının yanında, yönetim Bursa’da kümelenmiş sektörlerde, ürün haklarının korunması için tasarım planının hazırlanması gerekmektedir. özellikle otomotiv yan sanayiinde, tescili kanunu ve mevzuatına ihtiyaç kurumsallaşmayla ilgili gelişmelere duyulmaktadır. Yatırımcı tarafından enerji maliyetle- ihtiyaç duyulmaktadır. Girişimcilik ala- ri yüksek bulunmaktadır. Yenilebilir nında, işletmelerin erken aşamadaki Tarım alanında rekabetçiliğin sağlan- enerji kullanımı artışı beklenen düze- gelişmelerine katkı sağlayacak hızlan- ması, tarıma dayalı sanayi için ham yin altındadır. Türkiye’de enerji dışa dırıcı programlar, kuluçka merkezleri madde olacak tarım ürünlerinin yetiş- bağımlılık oranı yüksek (%75,9) olma- gibi araçlar da rekabetçiliği artıracak tirilmesi ve tarım alanlarının korunma- sının yanında, 2012- 2023 Enerji Ve- unsurlar arasında bulunmaktadır. 38 RICA (Regional Investment Climate Assesment Project), World Bank, 2016. 32

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI İthal girdisi olmayan ve dünyada çıkan sektör temsilcilerinin önemli üzere yeni bir fuar merkezine ihtiyaç önemli mermer kaynaklarına sahip markalar için üretim yaptığı tanıtım- duyulmaktadır. Bursa’da, mermer sektöründe yaban- larda kalite vurgusu ile kullanılmalıdır cı yatırımcıların ocak satın alması, mer- (Örn. OEM firmaları, firmaların sahip ol- 2014 yılından beri Bursa’nın ‘Bursa ve mer ihracatımızı azaltmaktadır. Yaban- duğu çevresel, sosyal sertifikalar vd.). Cumalıkızık: Osmanlı İmparatorluğu- cılara mermer ocağı satışı konusunda Yabancı ziyaretçiler için hazırlanan nun Doğuşu’ başlığı ile UNESCO Dün- düzenlemelere ihtiyaç duyulmaktadır. promosyon malzemeleri konusunda ya Mirası Listesi’nde oluşu, Bursa ilinin da sunulan ürünlerin Bursa’ya özgün bilinirliğinin artırılmasında kullanılabilir. 2.1.1.6. İlin Yatırıma Yönelik Tanıtımı olması ve nitelikli olmasına özen gös- ‘Bursa’nın tanıtımı için “Tarihi Termal Yatırım ve iş ortamının, yerli ve yabancı terilmelidir. Kent” imajı ile, uluslararası kent birlik- yatırımcılara tanıtılmasında, kurumlar lerine üyeliklerinin kullanılarak (Tarihi arası farklı diller ve koordine olma- Ayrıca, Bursa’nın lojistik olarak konum Kentler Birliği, Sağlıklı Kentler Birliği, yan tanıtım öğeleri kullanılmaktadır. avantajı ile hammadde ve tedarikçile- EHHTA (Avrupa Tarihi Termal Kentler Yatırım ortamı tanıtım faaliyetlerinde, re yakınlığı sanayi sektörlerine yapılan Birliği)) termal turizm potansiyelinin ta- Bursa ilinde kurum ve kuruluşlar arası yatırımları çekmek için tanıtım öğesi nıtımı sağlanabilir. koordinasyon sağlanması gerekmek- olarak kullanılabilir. Sektörler bazında tedir. Koordinasyon ile tanıtımda ortak Bursa firmalarının ulusal ve uluslarara- Bunun yanında, gelen yabancı yatırım- tanıtım yöntemlerinin belirlenmesi ve sı sınai ve fikri mülkiyet hakları (patent, cıya, Türkiye imajının doğru kanallarla ortak tanıtım materyallerinin hazırlan- faydalı model, marka vb.) sayısı ve tanıtılması için il içinde il tanıtımının ması ihtiyacı bulunmaktadır. Ayrıca, başvuru sayısı ile AR-GE merkezlerine yanında Türkiye tanıtımının da koordi- Bursa’nın tanıtımının, yatırım çekilmek vurgu yapılabilir. nasyonunun sağlanması önem teşkil istenen hedef ülkelerin talep ve bek- etmektedir. lentilerine göre ülke/ bölge odaklı ol- Uluslararası fuarlara ev sahipliği yapan ması gerekmektedir. Bursa’da, fuarcılık alanında sektörlerin 2.1.2. Sorun Alanları Tablosu ihtiyaçlarına daha iyi cevap vermek Tanıtımda kullanılacak öğelerle ilgi- li olarak ilde birliktelik sağlanmasına Tablo 12. Sorun Alanları Tablosu Sorun Alanı Yaşandığı Sektörler dikkat edilmesi ihtiyacı bulunmaktadır. No Buna göre, Bursa’nın sanayi geçmişi (sanayideki ilkleri: örneğin, ‘ilk yerli 1 Beşeri Kapasite ve İşgücü Tüm sektörler tramvay’), birikimi, know-how’ı (örne- ğin, iplik üretimi ve dokumadaki teknik 2 Kurumsal Kapasite ve Finansmana Erişim Tüm sektörler uzmanlık) ve potansiyeli vurgulanma- lıdır. Sanayide öne çıkan sektörleriyle 3 Yatırımcı İlişkileri ve Yatırım Yeri Temini Tüm sektörler Bursa yatırım ortamı tanıtılmalıdır. Bur- sa’nın başta makine- metal, otomotiv 4 Ulaşım, Lojistik ve Fiziksel Altyapı Tüm sektörler ve tekstil sektörleri olmak üzere öne 5 Sektörel Rekabetçilik Tüm sektörler 6 İlin Yatırıma Yönelik Tanıtımı Tüm sektörler 33

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI 2.2. Strateji Döneminde madde maliyetlerindeki yükselmenin Sanayisi ve iş olanakları ile göç alan Yaşanması Muhtemel Sorunlar satışlara yansıtılamamasına sebep ol- bir il olan Bursa’nın, yaşanabilir bir il (Riskler) maktadır. Pahalı ithal edilen ham mad- olarak kalması, gerek yerli gerekse deler, üretim sürecinden sonra, malla- yabancı yatırımcı gözünde yatırım or- 2.2.1. Açıklamalar rın düşük kurla satılması sorununa yol tamının iyileşmesi açısından önem arz Giriş bölümünde belirtilen şekilde yarı açmaktadır. Döviz kurunun öngörüle- etmektedir. İl ekonomisi büyürken, şe- yapılandırılmış görüşme ile, ziyaret memesi, ana ve yan sanayinin reka- hir; turizm ve sosyal olanaklarıyla da edilen paydaşlardan; yatırım ortamını betçiliğini doğrudan etkilemektedir. aynı büyümeyi sağlamalı, çevresel ko- etkileyebilecek yakın ve uzak gele- nularda nüfus artışının ve büyümenin cekte öngörülen olumsuz faktörler, Hâlihazırda, nitelikli ara eleman sıkıntı- getirdiği ihtiyaçları karşılamalıdır. tehditler öğrenilmeye çalışılmıştır. sı çeken sektörler, ilgili sektörlere yö- nelik ara eleman yetiştiren mesleki ve Özellikle imar planlarında yapılan de- Ziyaretler sonrasında, görüşme yapı- teknik liseler ile meslek yüksekokulla- ğişiklikler ve üst planlarla uyumlu ol- lan paydaşların görüşleri ile Bursa ya- rının tercih edilmemesi ya da gerekli mayan kararlar, ilde arazi kullanımı tırım ortamı geneli ve sektörlere ilişkin programlarda öğrenci yetiştirmemesi konusunda farklılıklar oluşturmaktadır. Güçlü, Zayıf, Fırsat, Tehdit (GZFT) ana- ile sektörün yakın gelecekte ihtiyacı Tarım arazileri zaman zaman ulaşım lizinde yer alan tehditler riskler olarak olan ara eleman ihtiyacını karşılaya- vb. projeler kapsamında farklı amaçlı incelenip değerlendirilmiştir. mayacaktır. Nitelik eleman temin edi- kullanılmaktadır. lememe riski, işletmelerin kurumsal Döviz kurundaki dalgalanmalar, döviz kapasitesi, üretim kalitesi ve yatırım Riskler 5 başlık altında toplanmıştır. borçlarının geri ödemesinde sıkıntılara ortamının sürdürülebilirliği açısından yol açtığı gibi, ithal ara mal ya da ham risk oluşturacaktır. 2.2.2. Riskler Tablosu Tablo 13. Riskler Tablosu Sorun Alanı Yaşanması Muhtemel Sektörler No Tüm sektörler Tüm sektörler 1 Döviz kurunda dalgalanmalar Tüm sektörler 2 Ara eleman temini Tüm sektörler Tüm sektörler 3 Mesleki ve teknik eğitimin ilgi görmemesi ve bu konuda olumsuz Tüm sektörler toplumsal algının varlığı 4 Nüfus artışı ve ekonomik büyümeye bağlı gerekli olan çevre, ulaşım, sosyal, sağlık donatı vb. planlamasının zamanında yapılamaması 5 Planlamaların değişkenlik göstermesi 6 İlin Yatırıma Yönelik Tanıtımı 34

3HEDEFLER

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI 3. HEDEFLER 3.1. Açıklamalar GZFT analizinden sonra oluşturulan sorun alanları bazında görüşmelerde belirtilen çözüm önerileri de dikkate alınarak, sorunların çözümüne yönelik hedefler oluşturulmuştur. 6 sorun alanı altında toplamda 20 hedef belirlenmiştir. Şekil 3. Sorun Alanı-Hedef İlişki Diyagramı SORUN ALANLARI 1. Beşeri Kapasite ve İşgücü Hedef 1.1. Hedef 1.2. Hedef 1.3. Hedef 1.4. 2. Kurumsal Kapasite ve Hedef 2.1. Finansmana Erişim Hedef 3.1. Hedef 3.2. Hedef 3.3. 3. Yatırımcı İlişkileri ve Yatırım Yeri Temini Hedef 4.1. Hedef 5.1. Hedef 5.2. Hedef 5.3. Hedef 5.4. Hedef 5.5. 4. Ulaşım, Lojistik ve Hedef 5.6. Hedef 5.7. Hedef 5.8. Hedef 5.9. Hedef 5.10. Fiziksel Altyapı 5. Sektörel Rekabetçilik 6. İlin Yatırıma Yönelik Tanıtımı Hedef 6.1. Hedef Tablosunda numaralandırma yapılırken, ilk numara Sorun Alanı numarası, ikinci numara sorun alanı altındaki Hedef olarak ifade edilmiştir. 36

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI 3.2. Hedefler Tablosu Tablo 14. Hedefler Tablosu Sıra No Hedef No Hedef Gösterge 1 1.1. Nitelikli ara eleman temin edilmesindeki güçlüklerin • Nitelikli ara eleman temini konusunda kurumlar arası aşılması düzenlenen toplantı/ çalıştay sayısı Mesleki eğitim kurumlarına talebin artırılması, eğitim 2 1.2. niteliğinin iyileştirilmesi, mesleki eğitim algısının • Mesleki ve teknik liselere kayıt yaptıran öğrenci sayısı iyileştirilmesi 3 1.3. Kadınların işe katılım oranlarını artırmaya yönelik • Kreş/ gündüz bakımevine yönelik destek/teşvik/proje çalışmalar yürütülmesi sayısı 4 1.4. Yönetim, insan kaynakları ve istihdam alanlarında ilde • Yönetim, insan kaynakları ve istihdam alanlarında ilde kurumsal kapasitenin artırılması yürütülen proje sayısı Sektörlerin yatırım süreçlerindeki finansman ihtiyacına 5 2.1. yönelik destek, teşvik vb. finansman kaynaklarının • Verilen yatırım teşvik belgesi sayısı oluşturulması 6 3.1. Bursa'da yatırım ortamını iyileştirme ve yatırıma yönelik • Yatırım ortamı iyileştirme ve tanıtımı konusunda tanıtımda kurumlar arası işbirliği sağlanması yapılan işbirliği ve koordinasyon toplantı, çalıştay vb. sayısı 7 Yatırımcı için yatırım yeri temininin kolaylaştırılması • İl bazında yatırıma uygun arazi envanterine yapılan 3.2. ve yatırımcıya mali yükünün azaltılmasına yönelik giriş sayısı eylemlerin gerçekleştirilmesi 8 3.3. Yatırımcı bilgilendirme, danışmanlık ve destek • Bursa Yatırım Destek Ofisi'nde bilgilendirme ve çalışmalarının iyileştirilmesi danışmanlık için ayrılan süre (adam saat) 9 4.1. Bursa'da yatırım ortamının iyileştirilmesine yönelik • Lojistik alanında yapılan çalıştay/ toplantı sayısı ulaşım ve lojistik alanında iyileştirmeler yapılması 9 4.1. Bursa'da yatırım ortamının iyileştirilmesine yönelik • Lojistik alanında yapılan çalıştay/ toplantı sayısı ulaşım ve lojistik alanında iyileştirmeler yapılması 10 5.1. Mevcut yatırım ortamını iyileştirme yönünde üniversite- • İlde gerçekleşen AR-GE proje pazarı sayısı sanayi işbirliğinin geliştirilmesi 37

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI Sıra No Hedef No Hedef Gösterge 11 5.2. Sanayicinin dış ticaret işlemlerinde yaşadığı zorlukları • İhracat yapan firma sayısı gidermeye yönelik çalışmalar yürütülmesi 12 5.3. Sektörlerin AR-GE çalışmalarıyla ilgili etkinliklerinin • AR-GE merkezi sayısı artırılması • Tasarım merkezi sayısı 13 5.4. Sektörlerin rekabetçiliğini olumsuz etkileyen unsurlara • Toplam ihracat (ABD $) yönelik çalışmalar yürütülmesi • Marka, patent, faydalı model, endüstriyel tasarım başvuru sayısı 14 5.5. Yüksek/ ileri teknoloji firmalarının sayısının artırılması • Yüksek/ ileri teknoloji firma sayısı • Yüksek teknolojili ürünlerin ihracat içerisindeki payı 15 5.6. Yüksek katma değerli ürün üretimi konusunda • Bursa’da çatı kuruluşların yüksek katma değerli ürün çalışmaların artırılması üretimi konusunda yürüttüğü çalışma (proje/ çalıştay/ eğitim/ fuar/ toplantı vb.) sayısı 16 5.7. Sanayide ithalata olan bağımlılığı azaltacak ileri • İhracatın ithalatı karşılama oranı teknolojili sektörlere dönüşümün sağlanması • Uzay, Havacılık ve Savunma Sektörü ve Raylı Sistemler Kümelenmelerinin yürüttüğü proje sayısı 17 5.8. Enerji verimliliğiyle ilgili çalışmalar yürütülmesi • İlin tükettiği elektrik enerjisinin toplam ihracatına oranı 18 5.9 Endüstri 4.0.’a yönelik dönüşümleri sağlayacak eğitim • Endüstri 4.0.’a yönelik eğitim/proje sayısı vb. altyapı çalışmalarının yürütülmesi 19 5.10. UNESCO Dünya Mirası geçici listesinde bulunan İznik • UNESCO'ya sunulan adaylık dosyası sayısı için sürece yönelik çalışmaların yürütülmesi 20 6.1. Bursa'nın yatırım ortamı tanıtımıyla ilgili etkili tanıtım • Yurtdışı yatırım ortamını tanıtmaya ilişkin katılım yöntemleri kullanılması sağlanan fuar sayısı • Fuar merkezi raporu sayısı 38

42017 YILI EYLEM PLANI

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI 4. 2017 YILI EYLEM PLANI strateji kapsamındaki 20 hedefin 12’si artmakta, ayrıca Coğrafi Bilgi Sis- için 2017 Eylem Planında toplamda 37 temleri kullanarak yatırımcıyı yatı- 4.1. Açıklamalar eyleme yer verilmiştir. rım yeri hususunda bilgilendirmek önem kazanmaktadır. Güçlü, Zayıf, Fırsat, Tehdit (GZFT) ana- 12 hedefe yönelik oluşturulan eylem- lizi ile çatı kuruluşların ilettiği görüş ve lerin gerekçeleri şu şekilde belirtilebi- 6. Ulaşım ve lojistik alanlarında Bur- öneriler doğrultusunda sorun alanları lir: sa’da merkezi olarak planlanan ve oluşturulmuştur. Bu sorun alanları çer- 1. Nitelikli ara eleman temin edilme- yürütülen projeler bulunmaktadır. çevesinde, hedefler ve ilgili eylemler Bunun yanında, lojistik anlamda oluşturulmuştur. Derinlemesine müla- sindeki güçlük konusu, Bursa’da altyapı kapasitesine ilişkin fikir alış- katlardan elde edilen bilgilere göre, sektörler tarafından oldukça sık verişine ve bilgi dokümanlarına ih- sektörlerin Bursa yatırım ortamına iliş- dile getirilen bir sorundur. Buna tiyaç bulunmaktadır. kin yaşandığını belirttiği sorun alanla- ilişkin, sorunun tespiti ve çözüm rına göre hedef ve eylemler şekillen- önerilerinin tartışılması için tarafla- 7. Sanayi ve üniversite arasında, miştir. rın bir araya getirilmesi konusu öne özellikle enerji verimliliği, AR-GE ve çıkmaktadır. yüksek katma değerli ürün üretimi Bursa Eskişehir Bilecik Bölge Planı konusunda daha güçlü bir işbirliği- sonu olan 2023 yılını kapsayan stra- 2. Mesleki eğitimin toplumdaki olum- ne ve buna ilişkin iletişimin iyileşti- teji dönemi için belirlenen hedefler suz algısı ve sektörün ihtiyacı olan rilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. altında Eylem Planı dönemi olan 2017 alanlarda işgücünün yetiştirilmesi yılı içinde tamamlanabilecek eylemler hem Bursa’da hem de Türkiye’de 8. AR-GE faaliyetlerinin ve ürün hak- belirlenmiştir. Bu eylemler, özellikle önem arz eden konulardandır. larının korunması konusunda, işlet- sorun alanlarına müdahale etmeyi ko- melerin sınai ve fikri mülkiyet hak- laylaştıracak altyapıyı oluşturacak ve 3. İnsan kaynakları açısından kurum- ları konusunda bilgi eksikliklerinin ildeki yatırım ortamına ilişkin koordi- ların kurumsal kapasitelerinin artı- giderilmesine ihtiyaç bulunmakta- nasyonu sağlayacak eylemler arasın- rılmasına ihtiyaç bulunmaktadır. dır. Diğer yandan, ticarileştirilebilen dan seçilmiştir. Eylem Planı süresi olan AR-GE’ye yönelik çalışmalar odak- 1 yıl göz önüne alınmış, 2017 yılında 4. Yatırım ortamının iyileştirilmesi ko- lanmalıdır. (12 ay içinde) müdahale edilebilecek nusunda ilde koordinasyonun sağ- hedefler için eylemler oluşturulmuştur. lanması, sorunların ortak olarak or- 9. Rekabetçiliği artıran ve rekabeti Öncelikli olarak sorunların çözülmesi- taya konması ve işbirliğiyle çözüm engelleyen unslara yönelik ilde hâ- ne dönük, bazı hedefler kapsamında oluşturulması, Bursa gibi çeşitli lihazırda gündemde olan konular- merkezi yönetim tarafından politika sektörleri barındıran, çatı kuruluş- daki çalışmaların devam ettirilmesi- oluşturulması ve/ veya mevzuatla il- ların güçlü olduğu illerde önem arz ne gerek duyulmaktadır. gili düzenlemelere ihtiyaç olduğu dü- etmektedir. şünüldüğünden, 2017 yılı Eylem Pla- 10. Yatırım tanıtımında ildeki paydaşla- nı’nda bazı hedefler için eylemler 5. Yatırım yeri temini konusunda Yatı- rın koordinasyonu mükerrer tanı- kapsama alınmamıştır. Bu sebeple, rım Destek Ofislerinin rolü gitgide 40

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI tım çalışmalarının önüne geçmek lerek, ihracat hedeflerine yönelik, Test Merkezi ile ilgili süreç Kalkınma açısından önem taşımakta, yurtdışı yüksek/ ileri teknoloji ürün ihracatı Bakanlığı’nda devam ettiğinden, ko- tanıtımlarda fuarlar ön plana çık- ile katma değeri yüksek ürün ih- nuya ilişkin yer verilen bilgilendirme maktadır. Bu noktada, Bursa’nın da racattan daha fazla pay almasına toplantıları eylemi (Eylem No. 5.4.1.) ev sahipliği yaptığı büyük fuarlar ihtiyaç duyulmaktadır. Sektörlerin gerçekleştirilememiştir. göz önüne alındığında yeni bir fuar AR-GE niteliğini artırmak için kritik merkezi için fizibilite çalışmasına sektörlere yönelik mükemmeliyet Bursa’da güdümlü proje olarak yürü- ihtiyaç bulunmaktadır. merkezlerinin kurulması önem ta- tülmüş, ‘Tekstil veTeknik Tekstil Mü- şımaktadır. kemmeliyet Merkezi’ ve yürütülmekte 11. Enerji verimliliği ön planda tutan, olan ‘İleri Kompozit Malzemeler Araş- enerji yoğunluğunu azaltmaya yö- Eylem Planı’nda numaralandırma yapı- tırma ve Mükemmeliyet Merkezi’ ar- nelik çalışmalara, enerji tüketiminin lırken, ilk numara Sorun Alanı numara- dından, gelecek planları çerçevesinde yüksek olduğu Bursa’da ihtiyaç du- sı, ikinci numara sorun alanı altındaki ‘Nanoteknoloji Mükemmeliyet Merke- yulmaktadır. Hedef numarası ve üçüncü numara zi’ bulunmaktadır. Ancak, kompozit ise belirtilen Sorun Alanının altındaki malzemeler çalışmaları kapsamında 12. Bursa’daki sektörel birikimler kulla- Hedefin Eylem numarası olarak ifade nanoteknolojiye ilişkin çalışmalar da nılarak, yüksek teknolojili ürünlerin edilmiştir. yürütüleceğinden, proje sorumlu ku- ihracat içerisindeki payını artırma- ruluş tarafından Nanoteknoloji Merke- ya yönelik, sektörlerin ileri/ yüksek 4.1.1. Geçmiş Plan Dönemi zi için fizibilite çalışmasıyla ilgili eylem teknolojili sektörlere dönüşümü Uygulamalarının Değerlendirilmesi (Eylem No. 5.4.3.) askıya alınmış du- gereklidir. 2017 Yılı Eylem Planı çerçevesinde, rumdadır. 2017 yılı için kurum yazışmaları, özel 13. Yerli ve yabancı yatırımcıların ya- sektör ziyaretleri sonucu, ildeki pay- Katma değeri yüksek, Bursa dışında tırım karar süreçlerinde yardımcı daşların görüş ve önerileri alınarak diğer komşu bölgelerde de önemli olabilmek, yatırımcılara süreçler ve oluşturulan 37 eylemden 8’i Aralık değer yaratan sektörlerden kalıpçılık desteklerle ilgili bilgilendirme ça- 2017 itibariyle tamamlanamamıştır. sektörü için, sektörün diğer bölgelerle lışmaları yapmak, yatırımcı çekme Buna göre, eylemlerin %78,4’ü ta- birlikte ele alınması gerekliliği doğdu- açısından önemli unsurlardır. mamlanmış durumdadır. ğundan, sektörler ilgili 2017 yılı içinde bir rapor çalışması (Eylem 5.6.2.) yü- 14. Tasarım vb. alanlarda gelişme kay- 2017 yılı eylemlerinden, Uludağ’da rütülememiştir. Ancak, 2018 yılı eylem dederek, ihracata dönük katma planlanan yaşam boyu eğitim merkezi planında yer alan yenilikçilik stratejisi değerli ürün üretimine yönelik ça- yapımı (Eylem No 1.4.2), limanların ka- çalışması kapsamında sektörün ince- lışmaların yürütülmesi gerekmek- pasite kullanımıyla ilgili rapor hazırlan- lenmesi planlanmaktadır. tedir. ması (Eylem No 4.1.1.) 2018 yılında da devam edecek eylemler olup, 2017 yılı Sağlı turizminin bir parçası olarak me- 15. Yüksek/ ileri teknoloji ürün üreten için tamamlanmamış durumdadır.Yeni- dikal turizm yönüyle Bursa’nın tanıtımı- sektörlerin AR-GE ile güçlendiri- şehir’de yapılması planlanan Otomotiv nın yapılması ve yabancı hastaların ile 41

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI çekilmesi için önceki yıllarda, yabancı Bursa Siyah İnciri konusunda, ildeki 4.2. Geçmiş Yıl (2017) Eylem heyetlerle ikili görüşmelerin yapılması paydaşlar (İl Tarım Müdürlüğü, Uludağ Planı Gerçekleşmeleri Tablosu konusunda çalışmalar yürütülmüştür. Üniversitesi, vd.) coğrafi işarete iliş- 2017 yılı için de benzer, büyük ölçekli kin, FAO destekli bir proje yürütmüş Sorumlu Kuruluş sütununda yer alan çalışmalar öngörülmüş, ancak eylem durumdadır. Çalışmaları destekleyeci ana sorumlu kuruluş, kırmızı renk ve planı çerçevesinde, sorumlu ve ilgili ve ürünü tanıtıcı nitelikte hazırlanması (S) ile ifade edilmiştir. Diğer kuruluşlar kuruluşlarca istenen ölçekte, yabancı planlanan raporun (Eylem 6.1.10.) çalış- işbirliği yapılacak kuruluşlardır. heyet içeren bir faaliyet (Eylem 6.1.2.) maları başlatılmış olup, çalışma devam gerçekleşmesi sağlanamamıştır. etmektedir. Tabloya, Ekim 2017 itibariyle gerçek- leşmeler yansıtılmıştır. Tablo 15. Geçmiş Yıl (2017) Eylem Planı Gerçekleşmeleri Tablosu Sıra Eylem Eylemler Yöneldiği Sorumlu Tahmini Planlanan Tamamlanma Tamamlanmadı No No Sorun Alanı Kuruluş Maliyet (TL) Gerçekleşme Durumu ise Gerekçe Zamanı BTSO (S) İl Milli Eğitim 1 1.1.1. Nitelikli ara eleman temini konusunda İl Beşeri Müdürlüğü 15.000 Aralık 2017 Tamamlandı Milli Eğitim Müdürlüğü, mesleki ve teknik Kapasite ve eğitim kurumları ve sanayi temsilcileri TSO’lar arasında sorun tespiti ve çözümüne ilişkin İşgücü OSB’ler toplantı ve/ veya çalıştay düzenlenecektir. SİAD’lar Üniversiteler BEBKA Mesleki ve teknik lise ile meslek yüksekokulu öğrencilerinin mezuniyet İl Milli Eğitim sonrası sektör ihtiyaçlarına göre Müd. (S) sektörlerde çalışabilmeleri için Beşeri TSO’lar 2 1.2.1. öğrencilerin sektördeki firmalarda Kapasite ve OSB’ler 20.000 Aralık 2017 Tamamlandı SİAD’lar uygulama dersleri almaları gibi çözümler İşgücü Üniversiteler oluşturmak üzere koordinasyon toplantıları yapılacaktır. Mesleki eğitimin toplumsal algısını Beşeri BTSO (S) iyileştirmeye yönelik çalıştay, kamu Kapasite ve İl Milli Eğitim 3 1.2.2. spotları, ilanlar ve TV programları Müdürlüğü 250.000 Aralık 2017 Tamamlandı İşgücü düzenlenecektir. TSO’lar OSB’ler SİAD’lar Belediyeler Mesleki ve Teknik Eğitim (MTE) Bursa Beşeri İl Milli Eğitim 1.200.000 Aralık 2017 Durumu 4 1.2.3. Modeli İl Eylem Planı’na göre 6 okulda 8 Kapasite ve Müd. (S) bekleniyor alan açılacaktır. İşgücü 42

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI Sıra Eylem Eylemler Yöneldiği Sorumlu Tahmini Planlanan Tamamlanma Tamamlanmadı No No Sorun Alanı Kuruluş Maliyet (TL) Gerçekleşme Durumu ise Gerekçe BTSO (S) Zamanı BTSO (S) İnsan kaynakları alanında kurumsal Beşeri BEBKA (S) 750.000 Aralık 2017 kapasite artıran, kayıtlı istihdamı teşvik Kapasite ve Çevre ve 5 1.4.1. eden ve kayıt dışı istihdamın azaltılmasına Şehircilik 600.000 Ekim 2017 Tamamlandı katkıda bulunan projeler yürütülecektir. İşgücü Bakanlığı (gerçekleşen) (gerçekleşen) Yöneticilerin eğitimi konusunda, Uludağ Milli Parkı’nda bulunan Kirazlıyayla’da daha önce sanatoryum olarak kullanılan Beşeri Eylem için ön 6 1.4.2. merkez, üst düzey yöneticiler için eğitim Kapasite ve 80.000.000 Aralık 2017 Tamamlanmadı hazırlıklar devam verilen yaşam boyu eğitim merkezine İşgücü ediyor. dönüştürülecektir. 7 3.2.1. Bursa’nın yatırım yeri envanteri ve yatırım Yatırımcı 2.000 Aralık 2017 Tamamlandı yerlerini yatırımcıya coğrafi bilgi sistemleri İlişkileri ve ile sunulabilecek bir sistem oluşturulması Yatırım Yeri için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile protokol yapılacaktır. Temini KAYS (Kalkınma Ajansları Yönetim Yatırımcı BEBKA (S) 2.000 Aralık 2017 Tamamlandı Sistemi)'a girişi yapılmış, özel yatırım İlişkileri ve 8 3.2.2. bölgelerinde bulunan, yatırıma uygun Yatırım Yeri arazilerin güncellemesine yönelik envanter çalışması yapılacaktır. Temini Yatırım öncesi ve yatırım sırasında yerli Yatırımcı BEBKA (S) 10.000 Aralık 2017 Tamamlandı 9 3.3.1. ve yabancı yatırımcıya bilgilendirme ve İlişkileri ve Yatırım Yeri danışmanlık hizmeti sağlanacaktır. Temini Ekonomi Bakanlığı tarafından verilen Yatırımcı BEBKA (S) 2.000 Aralık 2017 Tamamlandı 10 3.3.2. görevler dâhilinde teşvik belgesi işlemleri İlişkileri ve Yatırım Yeri yürütülecek, danışmanlık verilecektir. Temini Limanların kapasite kullanım ve Ulaşım, BEBKA (S) 10.000 Aralık 2017 Tamamlanmadı Eylem 11 4.1.1. yeterlilikleriyle ilgili araştırma raporu Lojistik ve 0 döneminde hazırlık devam hazırlanacaktır. Fiziksel (gerçekleşen) etmiş, 2018 Altyapı yılında çalışma plana alınmıştır. 12 4.1.2. Bursa’nın lojistik sektörüyle ilgili çalıştay Ulaşım, BTSO (S) 80.000 Aralık 2017 Tamamlandı düzenlenecektir. Lojistik ve Fiziksel Altyapı Enerji Verimliliği Merkezi’nin etkinliği Sektörel BTSO (S) 25.000 Aralık 2017 Tamamlandı artırılacak, özellikle, verimlilik, enerji Rekabetçilik Üniversiteler 13 5.1.1. yönetimi vb. konularda üniversite/ sanayi işbirliği geliştirmek üzere paydaş TSO’lar toplantıları/ çalıştaylar düzenlenecektir. SİAD’lar 43

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI Sıra Eylem Eylemler Yöneldiği Sorumlu Tahmini Planlanan Tamamlanma Tamamlanmadı No No Sorun Alanı Kuruluş Maliyet (TL) Gerçekleşme Durumu ise Gerekçe Zamanı BEBKA (S) Üniversiteler 14 5.1.2. Sanayi –Milli Eğitim Bakanlığı-Üniversiteler Sektörel İl Miili Eğitim 1.800.000 Aralık 2017 Tamamlandı arası iletişimi artırmaya yönelik AR-GE Rekabetçilik 25.000 Aralık 2017 Tamamlandı proje pazarı, bilim şenliği gibi ortak proje Müd. vb. (Örn. Tekstil ve Konfeksiyon Sektörü Belediyeler Uluslararası AR-GE Proje Pazarı, Bursa Bilim Şenliği) faaliyetler yürütülecektir. TSO’lar UIB OSB’ler SİAD’lar 15 5.1.3. Gelişmekte olan sektörlerde (kalıpçılık Sektörel Üniversiteler vd.) üniversite- sanayi işbirliği kurulmak Rekabetçilik (S) üzere sektör temsilcileri ile ilgili üniversite bölüm temsilcileri katılımıyla toplantılar TSO’lar düzenlenecektir. SİAD’lar Kamu Üniversite Sanayi İşbirliği (KÜSİ) faaliyetleri kapsamında Bursa ve 16 5.1.4. ilçelerinde yapılan bilgilendirme ve Sektörel KÜSİ İl 2.000 Aralık 2017 Tamamlandı Rekabetçilik Temsilciliği (S) farkındalık oluşturma ziyaretlerine katkıda bulunulacaktır. Akademisyenlerin bilimsel çalışmalarının Uludağ sanayide değerlendirilmesi ve ekonomik değere dönüştürülmesi amaçlı, patent Üniversitesi 17 5.1.5. ve ticarileşmeye konu olabilecek Sektörel Teknoloji 10.000 Aralık 2017 Tamamlandı Rekabetçilik çıktıların değerlendirilmesi için ziyaretler Transfer Ofisi gerçekleştirilecek, raporlar oluşturularak (S) çalışmalar yatırımcılara sunulacaktır. Bursa’da kurulmakta olan otomotiv test Sektörel TSE (S) 5.000 Aralık 2017 Tamamlanmadı Otomotiv test merkezi konusunda test merkeziyle Rekabetçilik Otomotiv merkezi yatırım 18 5.4.1. ilgili otomotiv sektör taraflarının bir Sektörü onayı Kalkınma araya getirildiği, görüşlerin paylaşıldığı Sanayicileri Bakanlığı’nda bilgilendirme toplantısı düzenlenecektir. TSO’lar Üniversiteler olup, süreç devam etmektedir. Özellikle makine sektöründe haksız BTSO (S) rekabet sebebi olan, AR-GE çalışmaları yapılmadan kopyalanarak yapılan üretimin Türk Patent önüne geçilmek üzere, sınai ve fikri Sektörel Enstitüsü 19 5.4.2. mülkiyet hakları konusunda ticaret ve Rekabetçilik TSO’lar 50.000 Aralık 2017 Tamamlandı sanayi odaları, esnaf ve sanatkâr odaları Üniversiteler vb. sektör kuruluşlarına bilgilendirme BESOB toplantıları düzenlenecektir. BTSO (S) Bursa’da farklı sektörlere yönelik Bilim, Teknoloji AR-GE hizmeti verebilecek ve bu ve Sanayi 120.000 Sorumlu kuruluş 20 5.4.3. sektörlerin rekabet gücünü artıracak bir Sektörel Bakanlığı 0 Aralık 2017 Tamamlanmadı tarafından Rekabetçilik Kalkınma ‘Nanoteknoloji Mükemmeliyet Merkezi’ (gerçekleşen) çalışma askıya için fizibilite altyapı çalışmaları yapılacaktır. Bakanlığı alındı. BEBKA 44

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI Sıra Eylem Eylemler Yöneldiği Sorumlu Tahmini Planlanan Tamamlanma Tamamlanmadı No No Sorun Alanı Kuruluş Maliyet (TL) Gerçekleşme Durumu ise Gerekçe Zamanı Yenilikçi ileri teknoloji ve yazılım geliştirme Sektörel alanlarında faaliyet gösterecek şirketlere Rekabetçilik 21 5.5.1. AR-GE çalışmalarını yürütebilecekleri ULUTEK (S) 10.000 Aralık 2017 Tamamlandı BTSO (S) 78.000.000 Aralık 2017 Tamamlandı ortam ve destek sağlanacaktır. BTSO (S) İMOS 2.000.000 İleri teknoloji kullanan firmaların yer Sektörel BEBKA 2.400.000 22 5.5.2. alması hedeflenen TEKNOSAB'ın altyapı Rekabetçilik (gerçekleşen BEBKA (S) çalışmalarının yapılmasına başlanacaktır. 10.000 0 İhracata dönük katma değerli ürün üretimine yönelik, sektörlerde moda, (gerçekleşen endüstriyel tasarım ve inovasyon kapasitelerini artırmaya destek veren 23 5.6.1. çalışmalar (İnegöl Tasarım Merkezi (Atölye Sektörel Aralık 2017 Tamamlandı İnegöl), Bursa Tasarım Zirvesi, Tekstil ve Rekabetçilik Teknik Tekstil Mükemmeliyet Merkezi, Kompozit Mükemmeliyet Merkezi vb.) yürütülecektir. 24 5.6.2. Kalıp sektörüyle ilgili rapor hazırlanacaktır. Sektörel Aralık 2017 Tamamlanmadı Çalışmanın 2018 Rekabetçilik yılı planında yer alan Yenilik Stratejisi kapsamında ele alınmasına karar verilmiştir. 25 5.7.1. Gökmen Projesi kapsamında Gökmen Sektörel BTSO (S) 125.000.000 Aralık 2017 Tamamlandı Uzay Havacılık Eğitim Merkezi (GUHEM) Rekabetçilik 20.000.000 kurulmasına yönelik çalışmalar yapılacaktır. (gerçekleşen) UR-GE projeleri kapsamında (uzay, 18.900.000 havacılık ve savunma; raylı sistemler, 8.700.000 makine-metal, tekstil, bebe-çocuk Sektörel BTSO (S) (gerçekleşen) 26 5.7.2. konfeksiyonu, gıda, kimya sektörlerinde) Rekabetçilik Üniversiteler Aralık 2017 Tamamlandı eğitim, danışmanlık ve yurtdışı pazarlama eğitimleri/faaliyetleri yapılacaktır. 27 5.7.3. Kümelenmelerin kurumsallaşma Sektörel BTSO (S) 1.285.000 Aralık 2017 Tamamlandı çalışmalarına devam edilecektir. Rekabetçilik 1.025.000 (gerçekleşen) Fuarlara katılım Bursa’nın sektörlerini İlin Yatırıma Bursa Valiliği 600.000 Aralık 2017 Tamamlandı tanıtmak ve özellikle üretilen ürünlerin Yönelik (S) tanıtımını sağlamak için devam edilecek Tanıtımı 28 6.1.1. turizm yatırımı çekmek amaçlı, Orta Doğu İl Kültür ve Avrupa pazarına yönelik EMITT, ITB ve Turizm Berlin, Jeddah ITTE, Riyadh Travel Fair Müdürlüğü fuarlarına katılım sağlanacaktır. Bursa Kültür Turizm Tanıtma Birliği TSO’lar UİB BEBKA 45

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI Sıra Eylem Eylemler Yöneldiği Sorumlu Tahmini Planlanan Tamamlanma Tamamlanmadı No No Sorun Alanı Kuruluş Maliyet (TL) Gerçekleşme Durumu ise Gerekçe Zamanı 29 6.1.2. Medikal turizm ve termal kür merkezi İlin Yatırıma BUSAT (S) 50.000 Aralık 2017 Yabancı konularında yatırımcı çekilmesine yönelik, Yönelik BTSO heyetlere yönelik forum, heyet ziyaretleri ve B2B toplantıları Tanıtımı İl Kültür Tamamlanmadı büyük ölçekte düzenlenecektir. ve Turizm bir etkinlik Müdürlüğü planlanamamıştır. Bursa Büyükşehir Belediyesi BEBKA 30 6.1.3. Yabancı yatırımcılar için hazırlanmış İlin Yatırıma BEBKA (S) 5.000 Aralık 2017 Tamamlandı sektörel sunumlar güncellenecek, mevcut Yönelik BEBKA (S) Aralık 2017 Tamamlandı yabancı yatırımcıların başarı hikayelerine Tanıtımı BEBKA (S) 0 Aralık 2017 Tamamlandı yer verilecektir. BEBKA (S) (gerçekleşen) Aralık 2017 Tamamlandı Üniversiteler Bursa Yatırım Destek Ofisi web sitesi İlin Yatırıma 50.000 Tamamlandı 31 6.1.4. ve Bursa yatırım ortamı tanıtım filmi Yönelik Tanıtımı 0 güncellenerek geliştirilecektir. (gerçekleşen) 32 6.1.5. Bursa yatırım ortamını tanıtıcı kitapçık/ İlin Yatırıma 10.000 broşür hazırlanacaktır. Yönelik Tanıtımı 5.800 (gerçekleşen) Katılım sağlanan ulusal ve uluslararası İlin Yatırıma organizasyonlarda (toplantı, konferans, Yönelik 5.000 33 6.1.6. sempozyum vb.) il temsil edilecek ve il Tanıtımı 0 tanıtımı yapılacaktır. (gerçekleşen) Uzman ekiplerin ve rehberlerin eşlik ettiği sektörel fuar ve iş gezilerine katılım 34 6.1.7. organizasyonlarının yapıldığı 'Küresel Fuar İlin Yatırıma BTSO (S) 1.400.000 Aralık 2017 Acentesi Projesi' ile sektör paydaşlarının Yönelik fuarlarla sektörel gelişmeleri takip etmesi Tanıtımı sağlanacaktır. Bursa’da fuar merkezi ihtiyacına yönelik İlin Yatırıma Fizibiliteye fizibilite çalışması yapılacaktır. Yönelik yönelik 35 6.1.8. Tanıtımı BTSO (S) 500.000 Aralık 2017 Tamamlanmadı çalışmalar devam etmektedir. Yurt içinden ve yurt dışından alım heyetlerinin Bursa'ya getirilmesi ile tanıtım/ İlin Yatırıma 36 6.1.9. yatırım çekmek üzere 'Ticari Safari Projesi' Yönelik BTSO (S) 6.690.000 Aralık 2017 Tamamlandı kapsamında tanıtım, B2B toplantıları, Tanıtımı yatırım çekme faaliyetleri yapılacaktır. 10.000 Görüşmeler Önemli tarım ihracat ürünlerinden Bursa İlin Yatırıma 0 yapıldı, rapora 37 6.1.10. Siyah İnciriyle ilgili rapor ve tanıtım Yönelik BEBKA (S) Aralık 2017 Tamamlanmadı yönelik Tanıtımı (gerçekleşen) çalışmalar devam materyali hazırlanacaktır. ediyor. 46

52018 YILI EYLEM PLANI

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI 5. 2018 YILI EYLEM ile düzenlenen toplantı ile 2017 yılı için Hedef numarası ve üçüncü numara PLANI belirlenen eylemler gözden geçirildiği ise belirtilen Sorun Alanının altındaki gibi 2018 yılı için öngörülen eylemlerle Hedefin Eylem numarası olarak ifade 5.1. Açıklamalar ilgili bilgi alışverişi yapılmıştır. edilmiştir. Bursa Eskişehir Bilecik Bölge Planı Kurum kuruluş yazışmaları ile yapılan 5.2. Plan Yılı 2018 Eylem Planı sonu olan 2023 yılını kapsayan stra- görüşmeler sonucunda 2018 yılı için Tablosu teji dönemi için belirlenen hedefler 19 eylem planlanmıştır. altında Eylem Planı dönemi olan 2018 Sorumlu Kuruluş sütununda yer alan yılı Bursa’daki kurum ve kuruluşlarla Eylem Planı’nda numaralandırma yapı- ana sorumlu kuruluş, kırmızı renk ve yazışmalar gerçekleştirilmiştir. lırken, ilk numara Sorun Alanı numara- (S) ile ifade edilmiştir. Diğer kuruluşlar sı, ikinci numara sorun alanı altındaki işbirliği yapılacak kuruluşlardır. Bursa Ticaret ve Sanayi Odası (BTSO) Tablo 16. Plan Yılı 2018 Eylem Planı Tablosu Sıra Eylem Eylemler Yöneldiği Sorun Sorumlu Kuruluş Tahmini Planlanan No No Alanı BEBKA (S) Maliyet (TL) Gerçekleşme Yatırımcı İlişkileri ve Zamanı Yatırım Yeri Temini 1 3.2.1. YATBİS (Yatırım Yeri Bilgi Sistemi)’nin kullanılmasına yönelik 100.000 Aralık 2018 çalışmalar yapılacaktır. 2 3.3.1. Avrupa İşletmeler Ağı Projesi kapsamında endüstri 4.0 Sektörel Rekabetçilik ULUTEK (S) 90.000 Aralık 2018 bilgilendirme, enerji verimliliği, ulusal ve uluslararası KOBİ KOSGEB Bursa destek programları, patent mühendisliği, inovasyon yönetimi gibi konularda eğitimler ve uluslararası ikili görüşmeler BTSO yapılacaktır. ABİGEM Doğu Marmara ESO Kocaeli Teknopark Yabancı yatırımcılarla ilgili, mevcut yabancı yatırımcılarla Yatırımcı İlişkileri ve BEBKA (S) 100.000 Aralık 2018 3 3.3.2. diyaloğun geliştirilmesine yönelik çalışmalar (düzenli Yatırım Yeri Temini ziyaretler, anketler, çalıştaylar vb.) yürütülecektir. 4 4.1.1. BTSO Lojistik A.Ş. ile Yenişehir Havalimanı Kargo Hizmet Ulaşım, Lojistik ve BTSO (S) 700.000 Şubat 2018 binasının faaliyete geçirilmesi sağlanacaktır. Fiziksel Altyapı 5 4.1.2. Limanların kapasite kullanım ve yeterlilikleriyle ilgili araştırma Ulaşım, Lojistik ve BEBKA (S) 10.000 Aralık 2018 raporu hazırlanacaktır. Fiziksel Altyapı 6 5.1.1. Tekstil ve Konfeksiyon Sektörü Uluslararası ARGE Proje Uluslararası Tekstil 1.000.000 Mayıs 2018 Pazarı düzenlenecektir. Sektörel Rekabetçilik İhracatçıları Birliği (UTIB) (S) BEBKA HİSER (Hizmet Sektörü Rekabetçiliğinin Geliştirilmesi) Projesi Kapsamı’nda ULUTEK’de yer alan bilişim firmaları için eğitim 7 5.3.1. ve danışmanlık programları ile ticaret heyeti ziyaretleri Sektörel Rekabetçilik ULUTEK (S) 630.000 Aralık 2018 düzenlenecektir. 48

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017-2023 2018 EYLEM PLANI Sıra Eylem Eylemler Yöneldiği Sorun Sorumlu Kuruluş Tahmini Planlanan No No Alanı Maliyet (TL) Gerçekleşme Zamanı 8 5.3.2. Türkiye Ev Tekstili Tasarım Yarışması düzenlenecektir. Sektörel Rekabetçilik Uluslararası Tekstil 706.000 Nisan 2018 İhracatçıları Birliği (UTIB) (S) Turizm sektöründe Çin ve Hindistan gibi yeni hedef Sektörel Rekabetçilik BEBKA (S) 80.000 Aralık 2018 9 5.4.1. pazarlara dönük strateji geliştirilmesi doğrultusunda araştırma, etkinlik vb. çalışmalar yürütülecektir. İleri teknoloji kullanan firmaların yer alması hedeflenen Bursa Sektörel Rekabetçilik TEKNOSAB (S) 10 5.5.1. TEKNOSAB'ın 1, 2, ve 3. Kısım altyapı inşaat işleri devam BTSO 120.000.000 Kasım 2018 edecektir. Endüstri 4.0 uygulamaları için sanal fabrika simülasyon BTSO (S) 10.000.000 Aralık 2018 11 5.5.2. tasarım programlari geliştirme ve uygulanması projesi (Model Sektörel Rekabetçilik BUTGEM Fabrika) gerçekleştirilecektir. 12 5.5.3. Girişimcilikle alanında, TECHUP (Teknoloji Odaklı Hızlandırıcı Sektörel Rekabetçilik BEBKA (S) 160.000 Aralık 2018 Programı) yürütülecektir. ULUDAĞ TTO ULUTEK 13 5.6.1. TR41 Bölgesi Akıllı İhtisaslaşma Stratejisi’nin Bursa ile ilgili Sektörel Rekabetçilik BEBKA (S) 100.000 Aralık 2018 bölümü hazırlanacaktır. UNESCO Dünya Mirası geçici listesinde bulunan İznik Bursa Büyükşehir ilçesinin kültür turizmi altyapısına ilişkin çalışmalar (çevre Belediyesi (S) 14 5.9.1. düzenlemeleri, antik tiyatro ve bazilika restitüsyon, restoran Sektörel Rekabetçilik 16.322.700 Aralık 2018 vb. projeleri) geliştirilecektir. Bursa Valiliği (S) İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Bursa’nın turizm tanıtımını sağlamak üzere ulusal ve Bursa Kültür Turizm Tanıtma 15 6.1.1. uluslararası fuarlara katılım sağlanacaktır. Sektörel Rekabetçilik Birliği 919.50039 Aralık 2018 TSO’lar UİB BEBKA 'Küresel Fuar Acentesi Projesi' ile sektör paydaşlarının İlin Yatırıma Yönelik BTSO (S) 1.500.000 Aralık 2018 16 6.1.2. fuarlara katılım sağlaması ile sektörel gelişmeleri takip Tanıtımı etmesi sağlanacaktır. Yurt içinden ve yurt dışından alım heyetlerinin Bursa'ya getirilmesi ile tanıtım/yatırım çekmek üzere 'Ticari Safari İlin Yatırıma Yönelik 17 6.1.2. Projesi' kapsamında tanıtım, B2B toplantıları, yatırım çekme Tanıtımı BTSO (S) 7.000.000 Aralık 2018 faaliyetleri yapılacaktır. Bursa yatırım tanıtım filmi, Bursa Invest web sitesi İlin Yatırıma Yönelik BEBKA (S) 80.000 Aralık 2018 18 6.1.3. güncellenecek/ yenilenecek, Bursa yatırım ortamını tanıtıcı Tanıtımı kitapçık/ broşür hazırlanacaktır. 19 6.1.4. Bursa’da fuar merkezi ihtiyacına yönelik fizibilite çalışması İlin Yatırıma Yönelik BTSO (S) 3.500.000 Aralık 2018 yapılacaktır. Tanıtımı 39 Emitt standı, Avusturya-Dorbin standı ve yer bedeli, Madrid, Almanya, Cidde, Milano, Dornbin, Riyad fuarlarına katılan personelin uçak, konaklama ve tanıtım malzeme kargo bedeli ile tanıtım materyali- promosyon malzemesi bedelleri ile Cidde, Riyad, ITB Berlin, Yörex, Van Turizm ve Seyahat fuarlarının yer ve stant bedelleri ile EMİTT yer bedelini kapsar. 49

Kaynaklar • Organize Sanayi Bölgeleri Üst Kuruluşu (OSBÜK) http://www.osbuk.org • Otomotiv Ana ve Yan Sanayi Raporu 2015, Otomotiv Sanayii Derneği • 2015 yılı BTSO İlk 250 Firma Listesi, http://www ilk250 org tr • Akarsoy Altay, Tülay. Türkiye Raylı Sistem Taşıt Araçları İmalat Sanayisi resmi internet sitesi http://www.osd.org.tr/sites/1/upload/files/ Rapor2015-12-70.pdf Erişim Tarihi: 13.12.2016 (2014) • Otomotiv Sanayii Derneği http://www.osd.org.tr/osd-yayinlari/otomotiv- • Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Yıllık İl İstatistikleri, http://www.btk. sanayii-uretim-bultenleri/ Erişim tarihi: 13.12.2016 • Roda Liman: http://rodaport.com gov.tr, Erişim Tarihi: 01.12.2016 • Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) 2015 İstatistik Yıllığı • Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, (2014). 81 İl Durum Raporu 2014 • Sosyal Güvenlik Kurumu, Sektörlere Göre 4a Zorunlu Çalışanlar Sayısı, • Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, (2014). AR-GE Merkezleri Aralık Haziran 2013. • T.C. Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Devlet Hava 2016 İstatistiki verileri Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü, Erişim 31.11.2016. • BORUSAN Liman web • T.C. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Ulaşan Erişen • Bursa Eskişehir Bilecik Bölge Planı 2014- 2023 Türkiye 2014, Demiryolu Sektörü Raporu, http://www.udhb.gov.tr/ • Bursa İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 01 Aralık 2016. images/faaliyet/c19d85352980eaf.pdf, Erişim Tarihi: 01.12.2016 • Bursa İl Milli Eğitim Müdürlüğü, 30 Kasım 2016 • TR41 Bölgesi Havacılık Sektörü Raporu, Temmuz 2016. (basılacak) • Bursa Ticaret ve Sanayi Odası Eğitim Vakfı (BUTGEM) • TR41 Bölgesi Raylı Sistemler Sektörü Raporu, BEBKA, Temmuz 2016. • Bursa Ticaret ve Sanayi Odası www btso org tr (basılacak) • Bursa Yatırım Ortamı ve Sektörler Kitabı, BEBKA resmi internet sitesi • TÜBİDER Bilişim Sektörü Derneği 2015 Faaliyet Raporu, TÜBİDER resmi internet sitesi http://www.tbd.org.tr/2015-degerlendirme-raporu/ http://online.pubhtml5.com/rfuo/aicg/ Erişim Tarihi: 13.12.2016 Erişim Tarihi: 05.12.2016 • BURULAŞ (Bursa Ulaşım, Toplu Taşım İşletmeciliği Turizm Sanayi ve • TÜBİSAD Bilişim Sanayicileri Derneği 2015 Faaliyet Raporu, TÜBİSAD resmi internet sitesi http://www.tubisad.org.tr/Tr/Activities/Sayfalar/ Ticaret A Ş ) ActivityReports.aspx Erişim Tarihi: 05.12.2016 • Devlet Hava Meydanları http://www yenisehir dhmi gov tr • TÜBİTAK Ulusal Yenilik Sistemi 2023 Yılı Hedefleri Raporu • Dünya Bankası, Regional Investment Climate Assesment Project • Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Ulusal Hesaplar, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi, İşgücü İstatistikler, Dış Ticaret İstatistikleri Veri Tabanları Report TR41 NUTS II, 2016. • Türk Patent Enstitüsü http://www.tpe.gov.tr/TurkPatentEnstitusu/ • Dünya Gazetesi http://www.dunya.com/sirketler/durmazlar-munih- statistics/ Erişim tarihi: Aralık 2016 • Türkiye Bankalar Birliği (TBB) http://www.tbb.org.tr metrosunun-arac-govdelerini-bursada-uretecek-276252h.htm Erişim • Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demir Yolları Genel Müdürlüğü Tarihi: 05.10.2015 • Türkiye Sanayi Strateji Belgesi ve Eylem Planı (2015-2015) • Ekonomi Bakanlığı, İzleme ve Bilgi İşlem Daire Başkanlığı, Eylül 2016. • Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi, Bursa Teknik Üniversitesi • Ekonomi Bakanlığı Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Bilgi Sistemi, Doğa Bilimleri, Mimarlık ve Mühendislik Fakültesi, Temmuz 2016. Aralık 2016. • World Economic Forum Global IT 2015 Yılı Raporu, World Economic • Gemlik Liman Başkanlığı Forum, http://www3.weforum.org/docs/WEF_Global_IT_Report_2015. • GEMPORT web pdf Erişim tarihi: 05.12.2016 • Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 2015 Faaliyet Raporu • Yükseköğretim Kurumu, Yükseköğretim Bilgi Yönetim Sistemi, Erişim • İnegöl Ticaret ve Sanayi Odası (İTSO) İnegöl Ekonomi Raporu 2016 29.11.2016 • İstanbul-Bursa-İzmir Otoyolu’nun Bursa, Eskişehir ve Bilecik Bölgesi Üzerindeki Ekonomik Etkilerinin Analizi Raporu, BEBKA, Kasım 2014. • İŞKUR (Türkiye İş Kurumu) İstatistikleri www.iskur.gov.tr Karayolları Genel Müdürlüğü • Karayolları Genel Müdürlüğü İstatistikleri, 01 Ocak 2016 • KOSGEB, Bursa Hizmet Merkezi Müdürlüğü • Mesleki ve Teknik Eğitim Çalıştayı (2012) • Mudanya Liman Başkanlığı • Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018)