lımcıları şu şekildedir: 3. Gıda Perakendecileri Derneği (GPD) • Alp Önder ÖZPAMUKÇU – Kategori Mağazacıları Der- 4. Kategori Mağazacılığı Derneği (KMD) neği (KMD) Başkan Vekili ve KOÇTAŞ CEO 5. Turizm Restoran Yatırımcıları ve İşletmecileri Der- • Doç. Dr. Çağatan TAŞKIN- Uludağ Üniversitesi Sosyal neği (TURYİD) Bilimler Enstitüsü Müdür Yardımcısı • Berna AŞIROĞLU - Bursa Ticaret ve Sanayi Odası Türkiye’de perakende ticaret sektörünün üçte birini or- (BTSO)- Perakende Ticaret Konseyi Yöneticisi ganize perakende sektörü oluşturmaktadır. Gelişmiş 7.1. Alp Önder ÖZPAMUKÇU – Kategori Mağazacıları ülkelerde bu oran %60-70 oranındadır. Fabrikaların ta- Derneği (KMD) Başkan Vekili ve KOÇTAŞ CEO şınabilirliği düşünüldüğünde, Avrupa ekonomisini de Perakendecilik sektörü, Türkiye’de dördüncü büyük ayakta tutan perakende ticaret sektörü ve turizmdir. Ör- sektördür. Sektör, imalat sektöründen sonra ikinci bü- neğin, Endüstri 4.0 ile üretimine devam eden fabrikalar- yük ciroya sahip sektördür. Organize perakende sektö- dan Adidas fabrikası taşınma kararı almış, Almanya’ya rü 750 milyar TL’lik toplam perakende sektörü cirosu- geri dönmüştür. nun 220 milyar TL’sine sahiptir. Büyüme oranlarına bakıldığında da ülkenin büyüme- Türkiye Perakendeciler Federasyonu (TAPF) dört der- si %2,9 iken perakende ticaret sektörünün büyümesi nekten oluşmaktadır. %7,5’tur. Bu sebeple, perakende sektörü GSMH (Gayri 1. Alışveriş Merkezleri ve Yatırımcıları Derneği (AYD) Safi Milli Hâsıla)’yi yukarı taşıyacak bir dinamik olarak 2. Birleşmiş Markalar Derneği (BMD) karşımıza çıkmaktadır. 53
Bursa Perakende Ticaret Sektörü Zirvesi Çalıştay Raporu Perakende sektörünün kurumsallaşması gerekmek- mazsa, insansız pazarlamanın yıkıcı etkisinden koru- tedir. Kayıt dışı %22’ye gerilemiş durumdadır ve bu nulamaz. oran 5 yıllık bir üretime karşılık gelmektedir. Kayıt dışının büyüklüğü düşünüldüğünde sektörün kurum- Sektörde, esnaflıktan gelen özelliklerimiz pragmatik sallaşması, benzin istasyonların kayıt alınması gibi, ve hızlı olmamız. Bu özelliklerin kullanılması ile ortak kayıt dışının önüne geçilmesi için faydalı olacaktır. akıl oluşturulması ve bir sistem oluşturulması çok önemli. Stratejik bir bakış açısının ortaya konulması Türkiye’nin dünya çapında tanınan markaları ve ve liderlik ile perakende sektörü ileriye gidecektir. önemli ihracatları bulunmaktadır. Türkiye’nin önemli markaları, dış ülkelerde, kendi mağazalarında satış 7.2. Doç. Dr. Çağatan TAŞKIN- Uludağ Üniversitesi yapmaktadır. Markalı yapılan ihracatların etkisi büyük Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdür Yardımcısı iken, markasız olarak KOBİ’ler tarafından yapılan ihra- Sektörde anahtar ‘geleceği görebilmek’tir. 1800’lü catlarda sorunlar yaşanabilmektedir. Marka olmayın- yılların başında İrlanda da elektriğin olmadığı bu dö- ca yeterince ihracat yapılamamaktadır. nemde iki akraba mum yapıp satmaktadır. Bu akra- baların torunları Amerika’ya göç ederler, elektriğin Perakende sektörü büyüdükçe, sektörün ihtiyacı olan olduğu bu dönemde mum ve sabun satarak işletme- tedarikçi de kendi sektöründe büyümektedir. lerinin ayakta kalmayacağını farkederler ve kimyasal- ları üreten ve satan bir firma olarak ayakta kalmayı Alibaba, Amazon gibi perakende sektörüne yıkıcı et- başarırlar. Günümüzde bu firma, ‘Procter&Gamble’ kisi olan satış kanal ve türlerine karşı, ancak ortaklık olarak bilinmektedir. Ülkemize baktığımızda, örne- kurularak, sermayenin büyütülmesi ve kurumların ku- ğin, geçmişte Sungurlu Tahta Sanayi ürettiği ürüne rulması gerekmektedir. ismini vermiş, bu ürün ‘sunta’ olarak günümüze ulaş- mıştır. Bursa ilinde de perakende sektörü irili ufaklı, parçalı işletmelerden oluşmaktadır. Perakende sektörün- Zaman içinde, alışveriş merkezleri ve alışveriş mer- de İşletmelerin büyümesi gerekmektedir. Sektörde kezlerine gelen kitle oluşuyor. 2000’li yıllardan itiba- büyüme için strateji geliştirilmeli, ekosistem büyü- ren teknolojinin değişmesi ile tüketiciler de değişiyor. tülmelidir. Halen %30’u geleneksel olan Avrupa’nın Nüfusun %35’ini ‘Y kuşağı’ dediğimiz kuşak oluştu- perakende sektörü bir bütün olarak devam etmekte- rur ki bu kuşağın alışveriş alışkanlıkları ve özellikleri dir. Türkiye’de tüm sektör bir bütün olarak yukarıya farklıdır. 2000 yılı sonrası doğanlar ‘Z kuşağı’dır ve bu çıkartılmalıdır. kuşak tamamen online sistemin içine doğmuş bir ku- şaktır. Amazon şirketine baktığımızada en çok sattığı Perakende tarihinde Türkiye’de küçük işletmeler, Koç ürün, bir elektronik okuyucu olan ‘kindle’dır. 2010 yılı Grubu’nun başlangıcında olduğu gibi, küçük işletme da ‘Ipad’in piyasaya çıktığı yıl olmasıyla, dönüm nok- iken ortaklık bilinci ile gelişip büyümüşlerdir. Ortaklık tası olan bir yıldır. 2010 yılı sonrası kuşak ‘Ipad kuşağı’ bilinci ile sektörde işletmelerin büyümesi sağlana- olarak anılabilir. ‘Screenagers’ olarak da bilinen genç- 54
lerin özelliklerinden biri, en çok kullandıkları sözcüğün terzilik ile işe başlıyor. Türkiye’de deri giysi yapan iki ‘app’ olmasıdır. kişiden biri olarak iş hayatında yerini alıyor. Çiftçile- rin deri gocuk giyme ihtiyacını yerine getirmek üzere Perakendecilik konusunda gelecekteki hedef kitle ve ihale alıyor. Kırcılar Holding olarak, Avrupa, ABD ve neler olacağı konusunda, alışveriş merkezlerinin bin- Rusya’da 2000’li yıllarda dükkân açtık ve ülkelere göre de 3’lük kısmı kitap ve müzik sektörlerine ayrılacak. koleksiyon hazırlamaktayız. Artan nüfusa bağlı konut Alışveriş merkezleri haftasonu vakit ge- ve alışveriş ihtiyaçları ve çağın ihtiyaçlarını anlamamız çirilen, sosyalleşme gerekmektedir. alanları olmalarından Perakende ticarette, mağazaları tehdit eden online öte ‘edutrain’ diye ad- satış değildir. Önemli olan perakende ticarette genç- landıracağımız eğlen- leri tanıyabilmektir. Şu an, Z kuşağının en genç men- ce için eğitsel şeyler subu 17 yaşındadır. Y kuşağı ise cep telefonu ile çok iyi sunacak. Z kuşağı ta- arkadaş olan bir kuşaktır. Cep telefonu uygulamaları- mamen tüketici ola- na nasıl girilmeli? sorularımızdan biri olmalıdır. Farklı rak devam ederken, pazarlama kanallarının tümünü kullanabilirsek, bir X ve Y kuşakları aza- müşterinin 24 saatine girebiliriz. lacak. 2040’lı yıllarda da Z kuşağının ardın- Diğer yandan, perakende ticaret ile turizmin olduğu dan alfa kuşağı gelecek. Bu değişimlere göre, 2040’lı yerdeyiz. Müşterilerimize yenilikleri sunmanın yanın- yıllara göre plan yapılması gerekmektedir. Alışveriş da örneğin, tarihi çarşıda müşterinin ihtiyaç duyduğu merkezleri için tehlikenin online alışveriş olduğu gö- sosyal donatıları da sunmalıyız. Alışveriş Şenliği gibi rülmektedir. etkinliklerle de 150 bin m2’lik tarihi çarşının da canlan- dırılması için çalışmaktayız. 1987 yılında İstanbul Erenköy’de açılan ilk hipermarket olan Carrefour’un ardından alışveriş merkezleri açıl- maya başladı. Günümüzde, alışveriş merkezleri birbiri- ne benzer faaliyetler yürütmektedir. Bu alanda farklı- laşmanın sağlanması adına ‘eğitsel öğeler’in alışveriş merkezlerine entegre edilmesi ve teknolojinin daha iyi kullanılması gerekmektedir. 7.3. Berna AŞIROĞLU – Bursa Ticaret ve Sanayi Odası (BTSO) Perakende Ticaret Konseyi Yöneticisi Kırcılar Holding’in temelini atan Ali KIRCI, 1945 yılın- da Bulgaristan’dan 18 yaşında göçüyor ve Bursa’da 55
SEKİZİNCİ BÖLÜM BURSA PERAKENDE TİCARET ÇALIŞTAYI
Bursa Perakende Ticaret Sektörü Zirvesi Çalıştay Raporu 17 Mayıs 2017 tarihinde BTSO Çok Amaçlı Salonu’n- Çalıştay iki aşamalı olarak gerçekleştirilmiştir: da ‘Bursa Perakende Ticaret Sektörü Zirvesi’ kap- 1. GZFT (Güçlü Zayıf Fırsat Tehdit) Grup Çalışması samında ‘Bursa Perakende Ticaret Sektörü Çalış- Bu oturumda, ‘Bursa Perakende Ticaret Sektörü’nün tayı’ düzenlenmiştir. mevcut durumunun güçlü ve zayıf yönleri değerlen- dirilmiş, Bursa kooperatifçiliğinin fırsatları ve tehdit- leri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Her grup bir yönü değerlendirmiş, ardından her grup moderatörü diğer gruplara beş dakikalık sunum yaparak diğer grupların katkıları da alınmıştır. 2. Hedef ve Stratejilerin Belirlenmesi GZFT oturumunda ortaya konulan zayıflıkları gider- meye, fırsatları değerlendirmeye yönelik bir önceki GZFT oturumuna göre belirlenen 4 başlık altında 4 grup oluşturulmuştur. Çalıştaya katkıda bulunabilecek kurum ve kuruluşlar Hedef ve stratejilerin çalışıldığı başlıklar şu çalıştaya katılmak üzere davet edilmiştir. Çalıştaya şekildedir: davetli 19 kurum/ kuruluştan 31 katılımcı katılım sağ- lamıştır. Perakendecilikte E-Ticaret ve Rekabetçilik, Dijital Ticaret, Finansal Durum Çalıştay, çalıştayın yöntemi ve çalışma ilkelerinin katı- lımcılara anlatılması ile başlamıştır. Perakende Ticaret Sektörünün Canlandırılması- Turizmin Etkisi Bu başlıklar altında yürütülen grup çalışması ile hedef ve stratejiler ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Her grup yine kendi konu başlığı dışındaki başlıklar için de hedef ve strateji önerilerinde bulunmuştur. 58
Çalıştay moderatörleri Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı (BEBKA) uzmanlarından oluşurken, çalışma grubu raportörleri Bursa Ticaret İl Müdürlüğü personeli ile BEB- KA uzmanlarından oluşmuştur. Çalıştay, katılımcıların etkin ve etkili katılımları ile yürü- tülmüştür. Çalışma, çalıştayın iki aşamasının tamamlan- masının ardından, genel değerlendirme, dilek ve temen- nilerle sona ermiştir. 8.1. Güçlü Zayıf Fırsat Tehdit (GZFT) Çalışması 59
Bursa Perakende Ticaret Sektörü Zirvesi Çalıştay Raporu 8.1. Güçlü Zayıf Fırsat Tehdit (GZFT) Çalışması 3. Nüfusunun yüksek olması 8.1.1. Yöntem 4. İmalat & ürün satışının aynı ilde gerçekleşmesi Güçlü Zayıf Fırsat Tehdit (GZFT) analizi için katılımcılar 5. Yerli ve yabancı turistin alışverişe yaptığı katkı (turiz- GÜÇLÜ, ZAYIF, FIRSAT, TEHDİT grupları olmak üzere min çeşitliliği, 4 mevsim turizm) farklı kurumlardan katılımcıların bir arada olmasına özen 6. Ticaret tarihindeki rolü (İpekyolu, baharat yolu) gösterilerek 4 gruba ayrılmıştır. Her grup ele alınan ‘Bur- 7. Erişebilirliği yüksek olan bir kent olması sa Perakende Ticaret Sektörü’nün güçlü, zayıf yönleri 8. Üniversite kenti olması ile bu alandaki fırsat ve tehditlerden birini grup içinde 9. Göç alan bir kent olması moderatörle birlikte çalışmıştır. Her grupta çalıştayın 10. Girişimci sayısının fazla olması öncelikli olarak bir yönü değerlendirmiştir. “World Cafe” 11. Yabancı yatırım alması yöntemi ile yürütülen çalışmada, gruplar ilk aşama ça- 12. Güçlü sanayinin doğrudan ticaret hayatına yansıması lışmalarını tamamladıktan sonra, grup moderatörler yer 13. Kişi başına düşen GSMH’nın yüksek olması değiştirmiş, her moderatör gittiği yeni grupta, bir önceki 14. Üç büyük metropole yakın olması grupta ulaşılan ifadeleri paylaşarak, daha önceki grupta 15. Nüfusun genç olması (Alışveriş merkezlerine gelen- oluşturulan ifadelere, yeni grubun yorum ve eklemelerini lerin %51’i 15-44 yaş grubundaki kadınlar, tarihi çarşılara almıştır. 4 grup; tüm moderatörleri dinleyip güçlü, zayıf, gelenlerin is önemli kısmı 18-35 yaş grubundaki erkek- fırsat ve tehdit başlıklarının hepsiyle ilgili fikirleri mode- lerdir.) ratörler tarafından alınana kadar grup moderatörleri dört 16. Kurumsallaşmanın ve markalaşmanın yüksek olduğu gruba kısa sunumlarını gerçekleştirmiştir. Bu bölümde, bir kent (tasarım vb.) Güçlü Zayıf Fırsat Tehdit (GZFT) Çalışmasında dört ayrı 17. Kendini kanıtlamış markaların fazla olması (Erikli Su, grup tarafından çalışılıp tartışılarak ortaya konan yönler Eker Süt, Sütaş Ayran, vb.) şu şekildedir: 18. Lojistik ağlarının güçlü olması (denizyolu ve karayolu) ve planlanan yeni ulaşım projeleri varlığı (Balıkesir-Ça- 8.1.2. Güçlü Yönler nakkale-Avrupa otoyolu) 1. Tarihi altyapısının güçlü olması (Osmanlı İmparatorlu- 19. Perakende ticaret sektörünün çeşitliliği (şehir ve kır- ğu’nun ilk ve en büyük çarşısı Bursa’da) sal nüfusa bağlı) 2. Güçlü sanayisinden dolayı alım gücünün yüksek olması 20. Sektör çeşitliliğinin fazla olması ile perakende çeşitli- liğin fazla olması (tarım vd.) 8.1.3. Zayıf Yönler 1. Kalifiye eleman eksikliği ve yetiştirilememesi. Bu işler- de çalışanların işi geçici iş olarak görmesi 2. Yabancı turist sayısındaki azalma 3. Dört mevsim turizm eksikliği 4. Geleneksel / cadde mağazacılığının gelişememesi 5. Satış sonrası hizmet kalitesinin düşük olması 60
6. Müşteri memnuniyetinin yeteri kadar önemsenme- 28. AVM’lerin marka mağazalara yer vermesi mesi 29. Turizm açısından Bursa Yenişehir havaalanının Kültür 7. Şirket içi istikrarsız yönetim (özellikle aile için şirket- Turizm Bakanlığı tarafından acentelerin teşvik edildiği lerde) havalimanları arasında olmayışı 8. Raflarda ürünlerin sunumundaki hatalar (örneğin, ço- 30. Yenişehir havaalanının aktif olmaması cuk ürünlerinin üst rafa konması) 31. Bursa’da trafik probleminin artması ve şehir merke- 9. Reklam - tanıtım eksikliği (Bursa’nın ulusal piyasaya zinde otopark olmaması açılamaması) 32. Uzmanlaşmama ve konusunun dışında iş yapmak. 10. Birlikte hareket edilememesi (küçük esnafın diğer es- 33. Bursa’nın ulusal tanıtımda etkin olmaması, kanallara naflarla işbirliğine yanaşmaması) bütçe nedeniyle reklam veremeyen potansiyel firmaların 11. Stok takip hataları oluşu. 12. Yanlış yer tercihi, o bölgedeki ihtiyaca göre ürün satıl- 34. Bursa’nın en fazla turist çekecek yeri olan Uludağ’ın maması, yatırım yapılan alanlardan verim alınamaması planlama ve yönetim zorluğu 13. Otopark eksikliği, yetersizliği (Büyük AVM’ler ya da 35. AVM otoparklarında boş yer gösteren planlamanın çarşılar bölgesi) eksikliği ve otoparkta yer arama sıkıntısının olması 14. Yanlış şehir planlaması 36. AVM servislerinin etkin ve maliyet odaklı kullanıla- 15. Müşteri araç taşımacılığının eksikliği (Bursa’da yeterli mıyor olması. altyapının olmaması) 37. Satış elemanlığı ustalık eğitimi Halk Eğitim Merkez- 16. Küçük mağazacılığa yönelirken o mağazada kalitenin leri veriyor, ancak yetersiz. ve çeşitliliğin düşmesi 17. Ulusal ve yerel markaların azlığı 8.1.4. Fırsatlar 18. Yasal düzenlemelerin ihtiyacı karşılayacak nitelikte 1. Ulaşım altyapısı, yeni altyapı yatırımları (Osmangazi olmaması Köprüsü, Hızlı Tren, vb). 19. Lojistik problemleri: zamanında ürünün teslim edile- 2. Konforlu alışveriş imkânı sağlayan yeni AVM’ler memesi 3. Tüketici profilinin gelir seviyesi ve satın alma gücünün 20. İnovasyon eksikliği yüksek olması 21. Atıl durumdaki mağazalar ya da çok fazla ürün olma- 4. Bursa’nın büyükşehir olması, nüfus artışı, göç alan bir yan mağaza ve outletler kent olması nedeniyle perakende ticaretin artması 22. Kurumsallaşma eksikliği 5. Yerli ve yabancı turistin şehrin ticaretine olan olumlu 23. Haksız rekabet/denetim eksikliği/iş etiği yönünden katkısı yaşanılan sorunlar 6. Sanayi ve ticaret hacmi yüksek bir kent olması 24. Yerli turistlerin Bursa’ya çekilememesi 7. Üretimdeki çeşitliliğin, perakende ticarete etkisi 25. Kurumlar arası senkronizasyonun olmaması ve ortak 8. Markalaşmış firmaların varlığı ve potansiyel marka işbirliği kültürünün olmayışı. (örenğin, turizm alanında) olacak firmaların olması, perakende ticaretin gelişimi 26. Kayıt dışı ticaret anlamında önemlidir (İnegöl’deki firmalar) 27. Kentin markalaşamaması 9. Tarımsal ürünlerin çeşitliliği, AVM ve marketlerin teda- 61
Bursa Perakende Ticaret Sektörü Zirvesi Çalıştay Raporu rik sürecinde zorlanmamaları 24. Şehrin marka değerlerini fırsata çevrilmesi gerekliliği 10. Gıda Sektörünün kendi ekosisteminin olması 25. İnanç turizminin canlandırılması ve ticarete olan et- 11. Büyük gıda firmalarının Bursa ili içerisinde yer alması kisinin değerlendirilmesi. (İznik’teki bazilika ve tarihsel 12. Bursa ve ilçelerinin tanıtımı, yöresel ürünlerin öne çı- ögelerin ön plana çıkarılması.) karılması 26. Sağlık turizminin varlığı 13. İnşaat sektörüyle bütünleşik olarak yeni rezidansların 27. Bursa’nın Tarihi Çarşı’ya sahip olması ve UNESCO Kül- bünyesinde AVM’lerin de kurulması, rezidanslarla enteg- tür Miras Listesi içerisinde olması re bir alışveriş kültürü 28. Gelişmiş sanayisi ve tedarik sürecinin kolay olması 14. Sektör özelinde e-ticaret platformlarının oldukça 29. Tarihi-ticari bilgi birikiminin olması yüksek bir şekilde kullanılıyor olması 30. Perakende paydaşlarının birlikte hareket etme kabi- 15. Sektörün yeniliğe ve gelişime açık olması liyetinin olması 16. Bursa’nın coğrafi konumu ve iklimi 31. BTSO’nun Bursa ilinde itici güç olması 17. Türkiye’nin en büyük üniversitelerinden birinin Bur- sa’da olması 8.1.5. Tehditler 18. Bursa’daki çeşitli sektörlerde yeterli sayıda tedarikçi 1. Ekonomik durum firmanın olması a. Ekonomik istikrarın sağlanamaması 19. Şehrin sanayi potansiyelinin yüksek olması. b. Artan döviz kurları nedeni ile maliyetlerin 20. Markalaşma potansiyeli olan firma ve ürünlerin ol- artması ması. 2. Haksız rekabet a. Büyük firmaların küçük firmalara karşı 21. Farklı konseptlerde AVM’lerin olması (Mobiliyum haksız rekabeti AVM vb.) b. Discount marketlerin kendi markalarının 22. Satış alanları ve firmaların merkezde toplanabilmesi eşit kalite ve gramajda ürün ve mesafelerin yakın oluşu içermemesinden kaynaklı haksız rekabet 23. Bursa’nın yaşanabilir bir şehir olması, sağlık hizmet- 3. Kayıt dışı ekonomi / faturasız satışlar lerinde kalite ve iç göç alması avantaj olarak görülebilir. 4. Markalaşamama (Yeşil Bursa olarak algılanması) 5. Değişen tüketici profilini (Z ve alfa kuşakları) iyi okuya- mama ve müşteri tercihlerinin hızlı bir şekilde değişmesi 6. Hızlı gelişen teknolojiyi / teknolojik gelişmeleri yakala- yamamak / e-ticarete gereken önemin verilmemesi 7. Tecrübeli satış elemanı eksikliği 8. Terör olayları/ yatırımlarda güven ortamının sağlana- maması 9. Yasal Tehditler a. Perakende yasasının denetiminin yapılmaması, yan yana marketlerin açılması, 62
gıdalarda kontrolsüz satış, yasal barkod sistemi lişiminin engellenmesi uygulamasındaki eksiklikler, yer seçimi gibi ya- 20. Çevre hinterlantta Bursa’ya rakip illerin varlığı sada düzenleme eksikleri, yer seçimi / lokasyon 21. Bursa’da işçilik maliyetlerinin fazla olması ile ilgili sorunlara paralel olarak kira bedeli 22. Bursa’nın yatırım teşvik bölgelerinden 1. Bölgede yer yüksekliği almasından dolayı doğu illerine göre teşvik konusunda 10. Rakip firma çokluğu dezavantajlı olması, teşvikleri konusundaki eksiklikler 11. Ulusal ve uluslararası siyasi krizler (Uluslararası siyasi 23. Perakende sektöründeki işlerin işgücü piyasasında krizler ve Türkiye’ye etkisi açısından Rusya örneği ince- geçici iş olarak algılanması ile perakende sektöründe iş- lenebilir gücü devamlılığının sağlanamaması 12. Online ticaret/ e-ticaretteki artış perakendeciler için tehdit oluşturuyor 8.2. Hedef ve Stratejiler GZFT oturumunda ortaya konulan zayıflıkları gidermeye, fırsatları değerlendirmeye yönelik bir önceki GZFT otu- rumuna göre belirlenen 4 başlık altında 4 grup oluştu- rulmuştur. Perakende Ticaret Sektörünün Canlandırılması- Turizmin Etkisi 13. Denetimsizlik (örneğin haksız rekabetin önüne geçe- Hedef ve stratejilerin çalışıldığı başlıklar şu şekildedir: Bu bilmek için yer seçiminde belirli kuralların uygulanması başlıklar altında yürütülen grup çalışması ile hedef ve ve denetlenmesi gerekiyor. Ancak uygulamada yeterli stratejiler ortaya koyulmaya çalışılmıştır. denetim yapılmıyor. 14. Kanun uygulayıcılarına güvensizlik Her grup kendi konu başlığıyla ilgili hedef ve stratejileri 15. Yurtiçi üretimde maliyetlerin yüksekliği ile yurtdışı ile ortaya koyarken, kendi başlığı dışındaki diğer başlıklar rekabet edilememesi için de hedef ve strateji önerilerinde bulunmuştur. 16. Aşırı mevzuattan dolayı yabancı yatırımcıların Türki- ye’den kaçınması, yerli ve yabancı yatırımların azalması 8.2.1. Perakendecilikte E-Ticaret ve Rekabetçilik – 17. Yeni nesillerin ticaretin devamlılığının sağlanması ko- Dijitalleşme, Finansal Durum nusunda yetersiz kalması Hedef 1.1. Şehrin markalaşmasına yönelik Bursa marka- 18. Şehir planlamasının (trafik vb) ticaretin gelişimini sının dijital kanallar kullanılarak dijitalleştirilmesi desteklememesi Strateji 1.1.1 Blogger ve sosyal kanaat önderleri (social 19. Tarihi ve ticari potansiyelin mevcut şehirleşme ile ge- 63
Bursa Perakende Ticaret Sektörü Zirvesi Çalıştay Raporu influencer) Bursa’nın dijital ortamda tanıtımı (experience Strateji 1.5.1 Ulaşım ağlarının avantajı ile ürün tanıtım Bursa, deneyimlemiş kişilerle anlatımı) stratejisinin hazırlanması Strateji 1.1.2 Bursa’nın tanıtılacak unsurlarının belirlen- Strateji 1.5.2 Ürün hikâyeleri, tarihi, bilgilendirme etiket- mesi leri ile ürünün değerinin artırılması Strateji 1.1.3 E-ticaret konusunda bireysel satış kanalları oluşturulmak üzere perakendecilerin eğitim ve mentor- Hedef 1.6. İl düzeyinde yapılacak araştırmalar için veri luk ile yönlendirilmesi yokluğu/yetersizliği Strateji 1.6.1 Veri kaynakları ve varlığıyla ilgili kurumlar Hedef 1.2. Finansal durumu zayıf olan perakendecilerin arası toplantı yapılması finansal durumlarına ilişkin önlemler alınması Strateji 1.2.1 Ortaklık/işbirliği konusunda bilgilendirme/ 8.2.2. Perakendeciliğin Kurumsallaşma ve yönlendirme/ mentörlük yapılması Markalaşması Strateji 1.2.2 E-ticareti kendi gerçekleştiremeyen pera- Hedef 2.1. Bursa’nın şehir olarak markalaşmasının sağ- kendecilerin tedarikçi haline getirilmesi lanması ve yerel ürünlerinin tanıtım ve pazarlamasının Strateji 1.2.3 Melek yatırımcılık ile ürün satışının sağlan- yapılması ması Strateji 2.1.1 Şehre özgü ürünlerin korunması (tarım, tekstil) Hedef 1.3. Bursa markalarının bulunduğu e-ticaret ka- Strateji 2.1.2 Pazarlama ve tanıtım yapılması nalının oluşturulması ve güvenli satış kanalı olmasının Strateji 2.1.3 Yerel ürünlerin markalaşması ve coğrafi işa- sağlanması (mobilya, havlu vs.) ret alınması Strateji 1.3.1. Ticaret ve sanayi odaları, meslek odaları, Strateji 2.1.4 Kooperatifleşme ve ortak çalışma kültürü- esnaf odaları vd. ilgili kuruluşlardan oluşan e-ticaret nün oluşturulması platformu sorumlu kuruluşlarının oluşturulması Strateji 2.1.5 Bursa turizminin dört mevsime yayılması Strateji 1.3.2 Firmalarla iletişim kurup, talep toplanması Strateji 2.1.6 Görsel, yazılı, sosyal medyada ortak reklam Strateji 1.3.3 Katılımcı firmaların eğitimi yapılması Strateji 2.1.7 Pazarlama / tanıtım eğitimleri verilmesi Hedef 1.4. Bursa marka ve öğelerinin marka haline geti- Strateji 2.1.8 Ortak pazarlama yapılması rilmesi ve turistlere sunulması Strateji 2.1.9 Potansiyelin kullanılması Strateji 1.4.1 Valilik, Kültür Bakanlığı, TSO’lar, Esnaf ve Strateji 2.1.10 Eski çarşıların cazibe merkezi haline geti- Sanatkar Odaları ile ortak çalışma yapılması rilmesi Strateji 1.4.2 Kooperatifleşme ile tanıtım unsuru olan Strateji 2.1.11 Tarihi mekânların ulaşılabilir olması ürünlerin satışı (e-ticaret vd. kanallar ile) Strateji 2.1.12 Altyapı eksikliklerinin tamamlanması Hedef 1.5. Yöresel ürün, coğrafi işaretli ürünlerin tanıtı- Hedef 2.2. Nitelikli eleman yetiştirilmesi mının yapılarak turist çekilmesi ve bu ürünlerin ticareti- Strateji 2.2.1 Özellikle yöresel ürünlere yönelik (örn: ipek- nin yapılması çilik, Bursa bıçağı) 64
Strateji 2.2.2 Ustalık eğitimlerinin verilmesi Strateji 2.4.2 Mevzuatta belirtilen yöresel ürün satışının Strateji 2.2.3 Müşteri memnuniyetine yönelik eğitimle- denetiminin yapılması rin verilmesi Strateji 2.4.3 Coğrafi işaretlerin alınması veya yöresel/ Strateji 2.2.4 Eğitim ihtiyacının belirlenmesi geleneksel ürün tescilinin yapılması Strateji 2.2.5 Meslek liseleri müfredatına perakende ti- carete yönelik derslerin eklenmesi Hedef 2.5. Profesyonel yönetim sistemlerinin kullanıl- Strateji 2.2.6 Marka yönetimi, toplam kalite ve verimlili- ması ğe yönelik eğitimler verilmesi Strateji 2.5.1 Perakendecilerin bir araya gelerek yönetimi profesyonel bir şirkete vermesi (yönetici seçiminden in- Hedef 2.3. Ahilik Sisteminin Oluşturulması san kaynakları yönetimine kadar) Strateji 2.3.1 Yerel ürünlere yönelik ustalar yetiştirilmesi Strateji 2.5.2 Geleneksel perakendecilerin AVM mantı- Strateji 2.3.2 Ahilik kültürünün tanıtılması ğında yönetilmesi Strateji 2.3.3 Ahilik değerleri arasında çağdaş kavramları ortaya koyacak toplam kalite, verimlilik markalaşma, Hedef 2.6. Ortak işbirliği kültürünün yerleşmesi mentörlük gibi çağdaş ticaret kavramlarının ahilik değer- Strateji 2.6.1 Ortak işbirliği kültürünün gelişmesine yö- leri bağının kurulması bu bağın kurulması için farkındalık nelik seminer/ eğitim verilmesi, iyi uygulama örnekleri- eğitimlerinin verilmesi – geleneksel üretim yapılan yer- nin tanıtılması lerde usta çırak ilişkisinin yeniden düzenlenmesi 8.2.3. Perakende Ticaret Sektörünün Canlandırılması - Turizmin Etkisi Hedef 3.1. Bursa’daki tarihi/kültürel mirasın ön plana çı- karılması Strateji 3.1.1 Reklam çalışmalarının yapılması Strateji 3.1.2 Seyahat acentelerinin daha etkili turlar planlaması Strateji 3.1.3 İstanbul belli noktalardan Bursa’ya ücretsiz turların organize edilmesi Strateji 2.3.4 Usta-çırak ilişkisinin yeniden düzenlen- Hedef 3.2. Şehir içindeki perakende etkinliğinin artırıl- mesi ve unutulmaya yüz tutmuş mesleklerin (bakırcılık, ması kilimcilik vs.) tespit edilmesi ve yeniden canlandırılması Strateji 3.2.1 Alışveriş şenlikleri ve kampanyalarının yü- rütülmesi Hedef 2.4. Yerel ürünlerin markalaşması Strateji 3.2.2 Bursa’daki yerel yönetimlerin aktif Strateji 2.4.1 Markalaşması yapılacak ürünlerin tespit olması ve perakende ticareti konu alan çalışmaların yü- edilmesi rütülmesi Strateji 3.2.3 Yerel perakendecilerin korunması 65
Bursa Perakende Ticaret Sektörü Zirvesi Çalıştay Raporu Strateji 3.2.4 Şehir nüfusuyla orantılı olarak AVM’lerin Strateji 3.3.7 Sağlık turizmi kapsamında yeni kaplıcaların inşaat planlamasının yapılması turizme kazandırılması Strateji 3.2.5 Bursa’da Mobilyum, Çin’deki elektronik Strateji 3.3.8 Bursa’nın kültür markalarının belirlenmesi çarşısı gibi esnafların oluşturduğu teşvikli alanların, yeni ve perakende ticarete etkisinin değerlendirilmesi (Bursa esnaf çarşılarının oluşturulması Bıçağı, kılıç kalkan, ipekçilik, İznik çinisi vb.) Strateji 3.2.6 Şehir içi perakende ticaret sektöründe ye- nilikçi yapılanmaya gidilmesi (Mevcut esnafın eğitilmesi, benchmarking ziyaretlerinin yapılması, sektörün yenilikçi ve yurtdışı uygulamaları takip etmesi) Strateji 3.2.7 Bursa Kapalı Çarşıda çarşı yönetimi yapısı- nın oluşturulması ve kendi etkinliklerini düzenlemesi Strateji 3.2.8 Esnaf Birlik ve Dernekleri çalışma sistemi- nin gözden geçirilmesi ve daha aktif çalışmalarının sağ- lanması Strateji 3.2.9 Sektöre yönelik yapılan denetimlerin es- naf-AVM ayrımı yapılmadan standart olmasının sağlan- ması Hedef 3.3. Bursa’daki turizm potansiyelinin değerlendi- Strateji 3.3.9 Ahilik değerleri ve merkezinin belirlenerek rilmesi turizme kazandırılması Strateji 3.3.1 Yeni turizm alanlarının açılması ve teşvik Strateji 3.3.10 Bursa’nın “Osmanlı’nın ilk başkenti” ol- edilmesi ması unsurunun turizmde kullanılması Strateji 3.3.2 Dağ ilçelerinde turizm ve perakendeciliğin Strateji 3.3.11 Dağ ilçelerinde yaşayan insanların gele- geliştirilmesi neksel el sanatları ögelerinin Bursa turizmine kazandırıl- Strateji 3.3.3 Bursa’nın keşfedilmemiş perakendeye fay- ması (kilimcilik vb.) da sağlayacak yeni lokasyonlarının belirlenmesi ve turiz- Strateji 3.3.12 Kardeş şehirler ilan edilip, o şehirlerden me kazandırılması misafir ağırlanması (AB proje desteği vb. ile) Strateji 3.3.4 Tarih ve kültür turizminin geliştirilmesi Strateji 3.3.13 Turizm sektör paydaşlarının “perakendeci- (Çini kavramının ön plana çıkarılması) lik” sektörüne katkı noktasında işbirliği yapılması Strateji 3.3.5 Karacabey ve sahillerinin turizm olanakları Strateji 3.3.14 AB projeleri kapsamında turizmi destekle- açısından değerlendirilmesi ve Karacabey bölgesine “Dis- yici projeler yazılması neyland” ya da “Bursapark” kurulması Strateji 3.3.15 Yerel yönetim, belediyeler, perakende sek- Strateji 3.3.6 Orhaneli çayı üzerindeki alanların, Keles töründeki çatı kuruluşların bir araya gelerek perakende yaylası gibi yaylaların turistik hael gelmesi ve bu yörede sektörünün daha aktif olabilmesi adına bir master plan avcılık turizminin geliştirilmesi konusunda araştırma/ üzerinde çalışması çalışma yapılması Strateji 3.3.16 Alaçatı, Mevlana festivali gibi diğer şehir- 66
deki turistleri şehre çekebilecek aktivite ve festivallerin Strateji 4.2.4 Alternatif güzergâhların belirlenerek mev- organize edilmesi cut ticari odakların iyileştirilmesi Strateji 3.3.17 Bursa ilinin karakteristik özelliklerinin ön Strateji 4.2.5 Toplu ulaşım olanaklarının geliştirilmesi plana çıkarılması ve diğer yardımcı tanıtım unsurlarının belirlenmesi ile Bursa imajının yenilenmesi ve reklam ça- Hedef 4.3 Dağıtım kanallarının geliştirilmesi lışmalarının yürütülmesi Strateji 4.3.1 Yenişehir Havaalanının aktif olarak kullanı- Strateji 3.3.18 Çarşıya özgü alan yöneticiliği çalışmasının mının sağlanması yapılması Strateji 4.3.2 Yeni liman projesinin tamamlanarak faali- Strateji 3.3.19 Dizilerin tarihi mekânlarda çekilmesi ile yete geçirilmesi şehrin ticari ve turizm tanıtımına olumlu etki yaratılması Strateji 4.3.3 Mevcut ulaşım/ dağıtım kanallarındaki ku- Strateji 3.3.20 Payitaht Çarşı tanıtım günlerinin sürdü- rumlar arasındaki koordinasyon eksiklerinin giderilmesi rülebilir olmasının sağlanması (altyapı çalışması yapılması vs) Strateji 3.3.21 Tur şirketlerinin tur ajandalarına Tarihi Strateji 4.3.4 Perakende depolama ve dağıtım merkezi Çarşıları da dâhil etmesi oluşturulması, mevcutların iyileştirilmesi Strateji 3.3.22 Farklı konaklama alternatiflerinin oluştu- Strateji 4.3.5 Dağıtımların gece yapılması ile şehir içi tra- rulması için çalışılması fik sorunlarının giderilmesi Strateji 3.3.23 Kapalı çarşının parçası olan Reyhan ve Strateji 4.3.6 Cadde boyu / tarihi perakende alanlarına Kayhan Mahallelerinde Osmanlı Mahallesi konseptinin dağıtım altyapısı getirilmesi yaratılması ve ilgili yerlerde butik işletme ve otel sistemi Strateji 4.3.7 İlçelere erişilebilirliğin kolaylaştırılması oluşturulması (mal, müşteri) ile ilçelerin pazarlara erişiminin artırılması Strateji 4.3.8 Perakende sektöründe lisanslı depoculu- 8.2.4. Perakendecilikte Ulaşım Altyapısı ve Dağıtım ğun yaygınlaştırılması Kanalları Strateji 4.3.9 Soğuk zincirin saklama ve taşıma koşulla- Hedef 4.1 Geleneksel perakende ticaretin yapıldığı alan- rının doğru uygulanması larda (tarihi çarşı vs) verilen hizmetlerin artırılması Strateji 4.1.1 Erişilebilirliğin artırılması Hedef 4.4 Perakende ticaret sektöründe elektronik dağı- Strateji 4.1.2 Otopark sorununun giderilmesi tımın geliştirilmesi Strateji 4.1.3 Engelli ve yaşlı erişiminin kolaylaştırılması Strateji 4.4.1 Ürünlerin nihai kullanıcıya ulaştırılmasının Strateji 4.1.4 Kültürel yapının iyileştirilmesi iyileştirilmesi Strateji 4.4.2 Tüketici sorumlularının bulunması Hedef 4.2 Kentsel planlamanın geleneksel perakende ti- caretini canlandırıcı olacak şekilde yapılması Hedef 4.5 Yeni açılan / açılacak perakende ticaret alan- Strateji 4.2.1 Atatürk Caddesi gibi yerlerin yayalaştırıl- larında gelişimi destekleyici şekilde düzenleme yapılması ması Strateji 4.5.1 Belirli m2 (örn. 200 m2) ve üzeri için oto- Strateji 4.2.2 Araç girişi kısıtlaması park zorunluluğunun getirilmesi Strateji 4.2.3 Meydanların oluşturulması Strateji 4.5.2 Toplu ulaşım olanaklarının geliştirilmesi 67
Bursa Perakende Ticaret Sektörü Zirvesi Çalıştay Raporu SONUÇ Kentlerin kültürünün en önemli yansımalarından olan pera- deneyimlerin aktarılması ile Bursa’nın dijital ortamda ta- kende sektörü, Bursa’da kentin geçmişini günümüze ulaştı- nıtımı sağlanmalıdır. ran, kent yaşamın kendisini ifade eden ayrıcalıklı bir sektördür. Perakende sektöründe yenilikçi yapılanmaya gidilmesi; mev- Bursa, tarihi geçmişinin derinliklerinde, İpekyolu’nun cut esnafın benchmarking ziyaretler, eğitim ile yenilikçi ve önemli bir durağı olmasıyla her zaman ticaretle haşır neşir yurtdışı uygulamalarını takip eden, AVM’lerle yarışır duruma olmuştur. Üreten Bursa, ürettiklerinin de ticaretini yapar- getirilmesi gerekmektedir. ken, artan nüfusun gereği olan alanlarda da perakende ticaret sektörünü geliştirmiştir. Sektöre yönelik altyapı ihtiyaçlarının giderilmesi ve kentsel planlamanın (yaya alanları vb.) şehiriçi geleneksel peraken- Kentin tarihi hanlarının kentin ticaret hayatının odağında kal- deciliği göz önüne alınarak yapılması geleneksel perakende masının yanında, Türkiye’nin nüfus ve sosyo-ekonomik ge- ticaretini canlandıracaktır. lişmişlik açısından dördüncü ili olan Bursa, sunduğu modern hayatın parçası olan alışveriş merkezleri ile de yine perakende Bursa’daki turizm potansiyelinin değerlendirilmesi perakende ticaretin içinde etkin ve etkili şekilde var olmaktadır. sektörünün büyümesine etki edecek unsurlardan biridir. Türkiye’nin nüfus açısından da dördüncü büyük ili olan Bursa Sektörün mevcut ulaşım/ dağıtım kanallarındaki kurum- göç alması, nüfusun büyük bölümünün genç nüfus olması, lar arasındaki koordinasyon eksiklerinin giderilmesi, mev- lojistik konumunun yeni ulaşım projeleri ile daha da kuvvet- cut perakende depolama ve dağıtım merkezlerinin iyileşti- lenmesi, önemli büyüklükte çeşitli sektörleri ile perakende rilmesi ve ihtiyaçları karşılayacak yenilerinin oluşturulması sektörünün de gelişmiş olduğu bir ildir. gerekmektedir. Bursa’nın üretimdeki çeşitliliği, perakende ticarete yansımak- Bursa’da perakende ticaretin günümüzdeki sorunlarına eği- ta, markalaşmış ve potansiyel marka firmaların varlığı pera- lerek, toplumun ihtiyaçlarını ve taleplerini dikkate alarak, kende ticaretin gelişimi anlamında önemlidir. Diğer yandan, yapılabilecek vizyoner girişimlerle, perakende ticaret zengin- aile şirketlerinde kurumsallaşma sorunları ve sektörde yeni- leşerek olumlu yönde değişme yönündedir. Gerekli değişim likçilik eksikliği yaşanmaktadır. yolunda yol alınırken, tarihten miras kalan değerli ticaret kültürü ve gelenekleri de canlı tutulmalıdır. Bursa, Türkiye’de Bursa’nın şehir olarak markalaşmasının sağlanması ve yerel fazla benzeri olmayan geçmiş ve geleceğin modern peraken- ürünlerinin tanıtım ve pazarlamasının yapılması gerekmekte, de ticaret anlayışının elele verdiği, köklerine bağlı modern ve Bursa’nın markalaşmasına ve dijitalleşmesine yönelik, blog- dinamik perakende sektörüyle yurt içinde olduğu gibi, turizm ger ve sosyal kanaat önderleri (social influencer) aracılığıyla ile de dünyada sesini duyurmaya devam edecektir. 68
KAYNAKÇA • Aydın, K., (2013). Perakende Yönetiminin Temelleri. Nobel Ya- • Levy, M., ve Weitz, B. A. (2004). Retailing management. McG- yınevi. • Başan,R. ‘Bursa perakende sektörü 2016 yılını nasıl kapat- raw-Hill/Irwin. tı?’, http://www.ekohaber.com.tr/ekohaber-ramazan-ba- Migros Ticaret A.Ş. https://www.migroskurumsal.com san-10-01-2017-yazisi-yazi_id-27215.html, Eko Haber Sayı:1074, 10.01.2017, Erişim tarihi Eylül 2017. • Oğuzoğlu, Yusuf. (2005) ‘İpek Şehri Bursa’, Bursa’da Zaman Der- • Berman, B., & Evans J. R.(2004) Retail Management A Strategic Approach. Ninth Edition. Pearson Printice Hall. gisi, Mayıs 2005. BTSO, Perakende ve Ticaret Sektör Raporu ve Yerel Perakende ve Ticaret Stratejisi. • Öztürk, N. (2013). Dünyayı Yöneten Gerçek Güç Ticaret ve Pera- • Bursa Tarihi Çarşı ve Hanlar Birliği http://www.btch.org.tr • Demirci Orel, F. (2010). Uluslararası Perakendecilik. Ankara: De- kende. İstanbul: Hayat Yayıncılık. tay Yayıncılık. • Faroqhi, Suraiya (1978), ’16. Yüzyılda Batı ve Güney Sancakla- • Pala, M., & Saygı, Y. B. (2004). Gıda Sanayiinde Büyük Mağazala- rında Belirli Aralıklarla Kurulan Pazarlar’, Çeviren: Melek Eğilmez, Türkiye İktisat Tarihi Üzerin Araştırmalar, ODTÜ Gelişme Dergisi, rın Özel Markalı Ürün Uygulamaları. İstanbul, Türkiye: ĠTO. s.39. Perakende Sektörünün Küresel Güçleri Raporu 2017 https:// • Faroqhi, Suraiya. (1994). Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, II. Bas- www2.deloitte.com/tr/tr/pages/consumer-industrial-produ- kı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları cts/articles/global-powers-of-retailing-2017.html Erişim tarihi: • Gavcar, E. ve Didin S. (2012). Tüketicilerin Perakendeci Markalı 25.05.2017 Ürünleri Satın Alma Kararlarını Etkileyen Faktörler: Muğla İl Mer- kezi’nde Bir Araştırma, Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme • T.C. Millî Eğitim Bakanlığı MEGEP (Mesleki Eğitim Ve Öğretim Dergisi, 3.(6), s. 21-32. • Gilbert, D., (2003). Retail Marketing Management (2th ed.). Pe- Sistemining Üçlendirilmesi Projesi) Pazarlama ve Perakende Pe- arson Education Limited. rakendeciliğin Özellikleri, Ankara, 2008. http://hbogm.meb.gov. • Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, İç Ticaret Genel Müdürlüğü, http:// tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/pazarlama/moduller/ icticaret.gtb.gov.tr/sikca-sorulan-sorular/perakende-ticaret perakendecilik.pdf • Gürman, A. A. (2006), “Dünya Perakendeciliğinde Globalleşme • Tek, B. Ö. & Orel, F. D. (2006). Perakende Pazarlama Yönetimi. Eğilimleri ve Türk Perakendecilik Sektörüne Etkileri”, Yüksek Li- İstanbul: Bileşik Matbaacılık. sans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İz- mir. • Tek, B. Ö. & Orel, F. D. (2006). Perakende Pazarlama Yönetimi. • Kaplanoğlu, B. ve N. Balkan, 120 Yıllık Tarihi Bir Çınar: BTSO, Ka- İstanbul: Bileşik Matbaacılık. Tek sım 2009. • Tek, Ö. A. (1999), Pazarlama İlkeleri – Global Yönetimsel Yakla- • Karahan, Nebi Salih (2014), ‘Türkiye’de Gıda Perakendeciliği şım Türkiye Uygulamaları, İstanbul: Beta Basım Yayın. Sektöründe Finansal Analiz Ve Bir Uygulama’ Yüksek Lisans Tezi, • Torlak, Ö., Altunışık, R. ve Özdemir, Ş. (2004). Modern Pazarla- Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabi- lim Dalı, Muhasebe Bilim Dalı. ma. İstanbul: Değişim Yayınları. • Türk Dil Kurumu, www.tdk.gov.tr (Erişim Tarihi: 01.08.2017) • Türkiye Perakendecilik Meclisi Sektör Raporu https://www. tobb.org.tr/Documents/yayinlar/2012/PerakendecilikMeclisiSR. pdf Erişim Tarihi: 29.05.2017 • Varinli, İ. ( ). ‘Türkiye’de Perakendeciliğin Gelişme Eğilimleri Kay- seri’de Gıda Perakendeciliği Üzerine Bir Araştırma’ Yüksek Lisans Tezi, • Varinli, İ. (2005). Marketlerde Pazarlama Yönetimi. Ankara: De- tay Yayıncılık. 69
Bursa Perakende Ticaret Sektörü Zirvesi Çalıştay Raporu 70
71
Bursa Perakende Ticaret Sektörü Zirvesi Çalıştay Raporu 72
Notlar 73
Notlar
Bursa Perakende Ticaret Sektörü Zirvesi İşbirliği Kuruluşları İletişim Bilgileri Bursa Ticaret ve Sanayi Odası Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı (BEBKA) Bursa Ticaret İl Müdürlüğü Organize Sanayi Bölgesi Mavi Cadde 2. Sokak Yeni Yalova Yolu 4.Km Buttim İş Merkezi Fevzi Çakmak Caddesi Fomara İş Hanı No: 2 16140 Nilüfer/ BURSA Buttim Plaza Kat 6 16250 Osmangazi/ BURSA No:73 Zemin Üst Kat 16050 Telefon : 0 224 275 16 00 Telefon : 0 224 211 13 27 Osmangazi/ BURSA Faks : 0 224 275 16 09 Faks : 0 224 211 13 29 Telefon : 0 224 271 00 45- 0 224 271 00 65 E-Posta : [email protected] E-Posta : [email protected] Faks : 0224 271 00 24 Web : http://www.btso.org.tr Web : http://www.bebka.org.tr E-Posta : [email protected] Twitter : https://twitter.com/bursatso Twitter : https://twitter.com/tcbebka Web : http://bursa.gtb.gov.tr 75
T.C. Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı (BEBKA) Altınova Mh. İstanbul Cd. 424/4 Buttim İş Merkezi Buttim Plaza K:6 16250 Osmangazi/Bursa TÜRKİYE T: 0224 211 13 27 • F: 0224 211 13 29 [email protected] • www.bebka.org.tr
Search
