Bursa Yatırım Destek ve Tanıtım Stratejisi - Temmuz 2017

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017 EYLEM PLANI



BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2017 EYLEM PLANI





BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ İçindekiler İçindekiler 6 Tablolar 8 Şekiller 8 Kısaltmalar 9 1. MEVCUT DURUM ANALİZİ 11 1.1. Ekonomik Görünüm 11 1.2. İstihdam 12 1.3. Eğitim 13 1.4. Özel Yatırım Bölgeleri 13 1.4.1. Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) 14 1.4.2. Küçük Sanayi Siteleri 14 1.4.3. Bursa Serbest Bölge (BUSEB) 14 1.4.4. Teknoloji Geliştirme Bölgesi (TGB) 15 1.5. Ulaştırma ve Lojistik 15 1.5.1. Karayolu Ulaşımı 15 1.5.2. Limanlar ve Denizyolu 16 1.5.3. Havayolu 16 1.5.4. Demiryolu 16 1.5.5. Haberleşme 16 1.6. AR-GE ve Yenilikçilik 16 1.6.1. AR-GE ve Tasarım Merkezleri 16 1.6.2. Patent, Faydalı Model, Marka ve Endüstriyel Tasarım 17 1.6.3. Mükemmeliyet Merkezleri 17 1.7. Girişimcilik 18 1.8. Bursa’da Yabancı Yatırımcılar 18 1.9. Önde Gelen Sektörler 19

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ İçindekiler 1.9.1. Otomotiv Sektörü 19 1.9.2. Makine Metal Sektörü 19 1.9.3. Mobilya Sektörü 19 1.9.4. Tekstil Sektörü 19 1.9.5. Tarım ve Gıda Sektörü 19 1.9.6. Turizm Sektörü 20 1.9.7. İnşaat Sektörü 20 1.10. Yükselmekte Olan Sektörler 20 1.11. Hedef Sektörler 21 1.12. Fuarlar ve Tanıtım 22 1.13. Destekler, Teşvikler 22 2. SORUN ALANLARI 23 2.1. Hâlihazırda Yaşanan Sorunlar 23 2.1.1. Açıklamalar 23 2.1.2. Sorun Alanları Tablosu 27 2.2. Strateji Döneminde Yaşanması Muhtemel Sorunlar (Riskler) 28 2.2.1. Açıklamalar 28 2.2.2. Riskler Tablosu 28 3. HEDEFLER 29 3.1. Açıklamalar 29 3.2. Hedefler Tablosu 29 4. 2017 YILI EYLEM PLANI 31 4.1. Açıklamalar 31 4.2. Eylem Planı Tablosu 32 Kaynaklar 36

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ Tablolar 12 13 Tablo 1. TR41 Bursa Eskişehir Bilecik Bölgesi Cinsiyete Göre İşgücü Göstergeleri (15 Yaş ve Üzeri) 14 Tablo 2. Alanlarına Göre Mesleki ve Teknik Liselerdeki Öğrenci Sayıları 2016-2017 15 Tablo 3. Bursa Organize Sanayi Bölgeleri 16 Tablo 4. Bursa İlinin Uzaklıkları 18 Tablo 5. Bursa İli Limanları 20 Tablo 6. Bursa İlinde Baskın Ülkeye Göre Yabancı Firma Sayıları 30.06.2016 21 Tablo 7. Bursa Turizm Yatırım Belgeli Konaklama Tesisleri 2016 22 Tablo 8. Yükselmekte Olan Sektörler 22 Tablo 9. Ağustos 2009- Aralık 2016 Tarihleri Arasında Düzenlenen Yatırım Teşvik Belgeleri 27 Tablo 10. Bursa KOSGEB Destek Miktarları 28 Tablo 11. Sorun Alanları Tablosu 29 Tablo 12. Riskler Tablosu 32 Tablo 13. Hedefler Tablosu Tablo 14. Eylem Planı Tablosu Şekiller 14 17 Şekil 1. Bursa Organize Sanayi Bölgeleri 18 Şekil 2. Bursa Faal AR-GE Merkezlerinin Sektörlere Göre Dağılımı 2016- 2017 29 Şekil 3. Bursa Kurulan ve Kapanan Toplam İşletme Sayıları 2011-2015 Şekil 4. Sorun Alanı - Hedef İlişki Diyagramı

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ Kısaltmalar Amerika Birleşik Devletleri Araştırma - Geliştirme ABD Anonim Şirketi AR-GE AŞ Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı BEBKA Bursa Esnaf ve Sanatkârlar Odaları Birliği BESOB BTK Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu BTSO Bursa Ticaret ve Sanayi Odası BURULAŞ BUSEB Bursa Ulaşım Toplu Taşım İşletmeciliği Turizm San. ve Tic. A.Ş BUSMEK Bursa Serbest Bölgesi BUTEKOM BUTGEM Bursa Büyükşehir Belediyesi Sanat ve Meslek Eğitimi Kursları DHMİ Bursa Teknoloji Koordinasyon ve AR-GE Merkezi EMITT Bursa Teknoloji ve Tasarım Geliştirme Merkezi GAP Devlet Hava Meydanları İşletmesi GEMPORT GÜMTOB Doğu Akdeniz Uluslararası Turizm ve Seyahat Fuarı GİTES Good Agricultural Practices- İyi Tarım Uygulamaları GTİP GZFT Gemlik Liman ve Depolama İşletmeleri A.Ş. İBBS Güney Marmara Turizm ve Otel İşletmecileri Birliği Derneği İŞKUR ITB Girdi Tedarik Stratejisi JTTX Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu KGM KOBİ Güçlü-Zayıf-Fırsat-Tehdit İstatistiki Bölge Birim Sınıflaması Türkiye İş Kurumu Internationale Tourismus-Börse Jeddah International Travel and Tourism Exhibition Karayolları Genel Müdürlüğü Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ Kısaltmalar KOSGEB Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı KSS Küçük Sanayi Sitesi MEB Millî Eğitim Bakanlığı MESYEB Mesleki Yeterlilik Sınav ve Belgelendirme Merkezi NACE Rev.2 Avrupa Topluluğu Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması Revize 2) NUTS Nomenclature of Territorial Units for Statistics (İstatistiksel Bölge Birimi Sınıflandırması) OSB Organize Sanayi Bölgesi OSBÜK Organize Sanayi Bölgeleri Üst Kuruluşu OSD Otomobil Sanayii Derneği ÖSYM Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi SGK Sosyal Güvenlik Kurumu SİAD Sanayi ve İş Adamları Derneği TCDD Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları TOBB Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği TSE Türk Standartları Enstitüsü TSO Ticaret ve Sanayi Odası TÜBİTAK Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu TÜBİTAK MAM Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Marmara Araştırma Merkezi TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu Türk Eximbank Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş. TÜRSAB Türkiye Seyahat Acentaları Birliği TYDTA T.C. Başbakanlık Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı UBTYS Ulusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi UİB Uludağ İhracatçı Birlikleri ULUTEK Uludağ Üniversitesi Teknoloji Geliştirme Bölgesi UR-GE Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesi UTİB Uludağ Tekstil İhracatçıları Birliği

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 1 mevcut Bursa ilinin rekabet gücü ve potansiyeli toplamda 27 paydaş ile görüşmeler ger- durum olan sektörlerine odaklanmayı sağla- çekleştirilmiştir. Gerçekleştirilen paydaş analizi yacak yönlendirme ve destekleme fa- görüşmelerinden, Güçlü, Zayıf, Fırsat ve aliyetlerinin ortaya konulması, yurtiçi Tehdit Analizi elde edilmiş, bu analize ve yurtdışı yatırım çekme ve tanıtım dayalı olarak, Bursa yatırım ortamına faaliyetlerinde ilgili kurum ve kuruluşlar ilişkin sorun alanları ve riskler oluşturul- arasında hedef birliğinin sağlanması için muştur. Sorun alanları ve alınan görüş ilerlemenin somut göstergelerle takip ve öneriler doğrultusunda da, yatırım edildiği bir yatırım destek ve tanıtım destek ve tanıtıma ilişkin eylemler be- strateji belgesi hazırlanmıştır. lirlenmiştir. Hazırlanan ‘Bursa İli Yatı- rım Destek ve Tanıtım Stratejisi ve 2017 Bursa Yatırım Destek ve Tanıtım Strateji Eylem Planı’ taslağı kurum/kuruluşların belgesinin hazırlanması sürecinde, Bur- görüşleri ve katkıları alınmak üzere gön- sa İli Yatırım Ortamına ilişkin sektörle- derilmiş, ardından belgeye son şekli ve- rin görüşlerini alabileceğimiz paydaşlar rilmiştir. belirlenmiştir. Paydaş belirleme süreci tamamlandıktan sonra, Bursa’daki or- Hazırlanan Mevcut Durum Analizi ile de ganize sanayi bölgeleri, çatı kuruluşlar Bursa yatırım ortamı anahtar öğeleri ile ve sektöründe önde gelen firmalar ile ortaya konulmaya çalışılmıştır. gerçekleştirilen yarı yapılandırılmış de- rinlemesine mülakat ile, ziyaret edilen 1.1. Ekonomik Görünüm paydaşlardan; yatırım yapılma sebeple- ri, yatırım ortamına ilişkin sorunlar, ya- Bursa ili 2015 yılında Türkiye’nin nüfu- tırım ortamının iyileştirilmesine yönelik sunun %3,6’sı olan 2 842 547 nüfusu yapılması gerekenler, yatırım ortamını ile nüfus büyüklüğüne göre Türkiye’nin etkileyebilecek yakın ve uzak gelecekte dördüncü büyük ili olarak ve önemli lojis- öngörülen olumsuz faktörler, yatırımcı tik olanakları, imalat sektörü ile önemli çekmek için yapılması gereken tanıtım bir ekonomik merkez durumdadır. faaliyetler, sektöre ilişkin sorunlar ve çö- züm önerileri Bursa ili ve sektör özelinde Bölgesel katma değere göre, Bursa’nın yatırım ortamına ilişkin belirlenmiş baş- içinde bulunduğu İBBS Düzey 2 Bölge- lıklar altında alınmıştır. si olan TR41 Bölgesi, 2011 yılı itibariyle, 73 528 126 TL katma değeri ile Düzey 2 Strateji görüşmeleri kapsamında Başba- bölgeleri arasında İstanbul, İzmir ve An- kanlık Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı, kara’dan sonra dördüncü sırada gelmek- 3 Organize Sanayi Bölge Müdürlüğü, 2 tedir. TR41 Bölgesinin sağladığı katma Ticaret ve Sanayi Odası Genel Sekreter- değerin %53,38’i hizmetler sektöründen liği, 1 Serbest Bölge Müdürlüğü, 1 Birlik gelirken %41,07’si sanayi sektöründen ve 5 Sanayici ve İş Adamları Derneği ile ve %5,5’i de tarım sektöründen gelmek- özel sektörden 14 firma olmak üzere, tedir.1 1 TÜİK Ulusal Hesaplar, Aralık 2016. 11

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ İŞKUR’a göre Son 10 yılda (2006-2015) iller bazında %69,64’tür. 2015 yılı itibariyle Türki- Bursa’da kayıtlı yapılan toplam ihracata bakıldığında ye’de 4a zorunlu çalışanların4 %4,69’u işsiz sayısı 2015 yılı Bursa toplam 96 969 milyon ABD Doları Bursa’da çalışmaktadır. Aynı yıl itiba- itibariyle Bursa’da ihracat ile İstanbul’dan (1 281 milyar ABD riyle Bursa’da 4a zorunlu çalışanı olan 73 718’dir. Doları) sonra gelmektedir. işyeri sayısı Türkiye’deki bu işletmelerin %4,11’ine karşılık gelmektedir.5 İşyeri 12 Türkiye’de dış ticaret istatistiklerinde, büyüklüklerine göre Bursa’nın çalışan il verileri girişim merkezlerinin bulundu- sayısı dağılımına bakıldığında, özellikle ğu ile göre oluşturulmaktadır. Bursa’nın 1000+ işletme büyüklüğünde Bursa’da 2016 yılsonu itibariyle 9 772 165 bin ABD yoğunlaşma ve Bursa’nın Türkiye gene- Doları ihracat, 8 707 963 bin ABD Doları, line göre daha büyük işletmelerde daha toplamda 18 480 128 bin ABD Dolar dış fazla çalışanı olduğu görülmektedir. ticareti gerçekleşmiştir. Bursa ihracatı ile İstanbul’dan sonra ikinci sırayı alarak Sosyal Güvenlik Kurumu’na kayıtlı 4a Türkiye’nin toplam ihracatının (142 606 zorunlu çalışanların %47,3’ünün imalat milyon ABD Doları) %6,8’ini, bunun ya- sanayinde çalıştığı görülmektedir. İma- nında Türkiye ithalatının (198 602 mil- lat sanayiinin ardından, %12,9’la toptan yon ABD Doları) %4,4’ünü gerçekleştir- ve perakende ticaret ve %11,2 ile inşaat miştir.2 sektörleri gelmektedir. Alt sektörle- re göre incelendiğinde ise, 2015 yılında Bursa’da dış ticarette, en fazla dış tica- Bursa’da en fazla 4a kayıtlı çalışanı olan ret yapılan sektör ‘Motorlu kara taşıtla- sektörler sırasıyla tekstil ürünleri ima- rı, bunların parçaları vd.’dir ve bu sektör latı (%10,77), motorlu kara taşıtı ve rö- ihracatı 2016 yılında toplam ihracatın mork imalatı (%9,49), perakende ticaret %41,11’ini oluşturmaktadır. Bursa’da en (%8,06), bina inşaatı (%6,05), fabrikas- fazla ithalat yapılan sektör ‘Kazanlar, yon metal ürünleri imalatı (%5,35)’dır. makinalar, mekanik cihazlar ve alet- İşyeri sayısında ilk sırada yer alan Bur- ler, nükleer reaktörler, bunların aksam sa’nın perakendecilik sektörü, 81 il içinde ve parçaları’ sektörüdür ve bu sektör Ankara ve Antalya’dan sonra 3. Sırada ihracatı 2016 yılında toplam ithalatın gelmektedir.6 %24,02 oluşturmaktadır. 2014 - 2015 yılı işgücü göstergeleri İBBS- Bursa’nın ülkelere göre dış ticareti ince- 2 düzeyinde incelenebilmektedir. Buna lendiğinde, hem ihracatta hem de itha- göre Bursa’nın içinde bulunduğu TR41 latta Almanya en üst sırada yer almak- Bölgesi istihdam oranı (2015 yılı %46,4) tadır. 2016 yılı Bursa ihracatı 178 ülke ve Türkiye oranının (2015 yılı %46) üzerin- 12 serbest bölgeye gerçekleşmiş, bu ih- dedir. 2015 yılı TR 41 işgücüne katılma racatın %20,22’si Almanya’ya, %16,35’i oranı (%50,3) ve işsizlik oranları (%7,8) İtalya’ya, %6,74’i Fransa’ya olmuştur. ise Türkiye oranlarının (işgücüne katıl- 2016 yılı Bursa ithalatı ise 131 ülkeden ve ma oranı %51,3 ve işsizlik oranı %10,3) 7 serbest bölgeden gerçekleşmiş, bu it- altındadır.7 halatın %16,78’i Almanya’dan, %16,77’si İtalya’dan, %8,51’i ise Çin’den olmuştur.3 İşgücü oranları cinsiyete göre incelen- diğinde, özellikle işe katılma oranında, 1.2. İstihdam TR41 Bölgesi kadın işgücüne katılma oranı Türkiye oranının altında kalmakta- 2015 yılında çalışma çağındaki nüfusun dır. Kadınların yoğunlukla çalıştığı sek- (15-64 yaş grubu) toplam nüfusa oranı Tablo 1. TR41 Bursa Eskişehir Bilecik Bölgesi Cinsiyete Göre İşgücü Göstergeleri (15 Yaş ve Üzeri) İstihdam Oranı (%) İşgücüne Katılma Oranı (%) İşsizlik Oranı (%) Türkiye TR41 Türkiye TR41 Türkiye TR41 Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın 2014 64,8 26,7 66,5 26,3 71,3 30,3 70 28,9 9 11,9 5 9 2015 65 27,5 66,2 27 71,6 31,5 70,9 30,1 9,2 12,6 6,6 10,5 Veri Kaynağı: Türkiye İstatistik Kurumu, İşgücü İstatistikleri 2 TÜİK Dış Ticaret İstatistikleri, Şubat 2017. 3 TÜİK Dış Ticaret İstatistikleri, Şubat 2017. 4 Eski sistemde SSK (Sosyal Güvenlik Kurumu) çalışanları 5 SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu) yıllık istatistiklerinden BEBKA hesaplamaları 6 SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu) yıllık istatistiklerinden BEBKA hesaplamaları 7 TÜİK İşgücü İstatistikleri, Aralık 2016.

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ yapılmış, ‘Mesleki Eğitim İl Eylem Planı’ oluşturulmuştur. Yükseköğretim alanında, Bursa ilinde 1975 yılında kurulan Uludağ Üniversite- si ve 2010 yılında kurulan Bursa Teknik Üniversitesi olmak üzere iki devlet üni- versitesi ile 2010 yılında kurulan Faruk Saraç Tasarım Meslek Yüksekokulu olmak üzere bir vakıf meslek yüksek- okulu bulunmaktadır. 2015-2016 öğ- retim yılında Bursa ilinde faal bulunan yükseköğretim kurumlarında önlisans ve lisans programlarında %98’i Uludağ Üniversitesinde olmak üzere toplam 57 843 öğrenci bulunmaktadır.10 Tablo 2. Alanlarına Göre Mesleki ve Teknik Liselerdeki Öğrenci Sayıları 2016-2017 Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakül- tesinin Bilgisayar, Çevre, Elektrik Elek- Alan 2017 Yılı Tahmini Mezun Sayısı Toplam Toplamda tronik, Endüstri, İnşaat, Makine, Oto- (12. Sınıf Öğrenci Sayısı) Öğrenci Sayısı Oranı motiv ve Tekstil Mühendisliği olmak üzere 8 bölümü (2015 mezun sayısı 611) Elektrik- Elektronik Teknolojisi Alanı 1 975 5 843 11,66 bulunmaktadır. Bursa Teknik Üniver- sitesi’nin ise Bilgisayar, Çevre, Elektrik Makine Teknolojisi Alanı 1 871 5 585 11,15 Elektronik, Endüstri, Gıda, İnşaat, Kim- ya, Lif ve Polimer, Makine, Mekatronik Muhasebe ve Finansman Alanı 1 912 5 562 11,10 ve Malzeme Metalürji olmak üzere 11 bölümü (2020 tahmini mezun sayısı Bilişim Teknolojileri Alanı 1 797 5 427 10,83 467), Orman Fakültesinin Orman Mü- hendisliği ve Orman Endüstri Mühen- Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Alanı 1 373 4 158 8,30 disliği bölümleri (2020 tahmini mezun sayısı 70) bulunmaktadır.11 Diğer 7 352 23 526 46,96 Bursa’da meslek edindirme kursları Genel Toplam 16 280 50 101 100,00 Mesleki Eğitim Merkezleri, Akşam Sa- nat Okulları, Halk Eğitim Merkezleri, Veri Kaynağı: Bursa İl Milli Eğitim Müdürlüğü, 30 Kasım 2016 BUTGEM (Bursa Ticaret ve Sanayi Odası Eğitim Vakfı), Belediyelere Bağlı Meslek tör olan tekstil sektörünün önemli oldu- %6,02’si de orta öğretim düzeyinde Eğitimi Merkezleri tarafından verilmek- ğu Bursa’da kadınların işgücüne katılma öğrenim görmektedir. Bursa il sınırla- tedir. oranı daha da önem arz etmektedir. rı içinde 80 mesleki ve teknik anadolu lisesi bulunmaktadır. Bu okullardaki 1.4. Özel Yatırım Bölgeleri İŞKUR’a göre Bursa’da kayıtlı işsiz sayı- öğrencilerin, yoğunluğu elektrik-elekt- sı 2015 yılı itibariyle Bursa’da 73 718’dir. ronik teknolojisi ve makine teknolojisi Bursa sanayide örgütlenmesi yüksek Kayıtlı işsizlerin, %51,19’u kadındır. alanlarındayken, ihtiyaç duyulan alan- bir il olarak diğer illere göre ön plana Bursa’daki kayıtlı işsiz sayısı, 15 yaş ve lara bakıldığında, öğrencilerin %3,02’si çıkmaktadır. İlde, 8 Ticaret ve Sanayi üzeri nüfusun %3,72’sini oluşturmakta- metal teknolojisi alanı, %2,48 motorlu Odası bulunmaktadır: Bursa Ticaret ve dır. Bursa’daki kayıtlı işsizlerin sektörel araçlar teknolojisi alanı, %1,66 endüst- Sanayi Odası (BTSO), Gemlik TSO, Or- dağılımına bakıldığında, %25,49’unun riyel otomasyon teknolojileri alanında hangazi TSO, Yenişehir TSO, Mustafa- nitelik gerektirmeyen meslek sahipleri olduğu görülmektedir.9 kemalpaşa TSO, Karacabey TSO, İznik olduğu görülmektedir.8 TSO ve İnegöl TSO. Bursa’da mesleki ve teknik eğitim veren 1.3. Eğitim ortaöğretim okullarındaki alanların sek- Özel yatırım bölgeleri açısından, Bur- töre göre planlanması ve bu okullarda sa’da 18 Organize Sanayi Bölgesi ile 1 2015 yılı itibariyle Bursa nüfusu- verilen eğitimin niteliğinin arttırılarak Teknoloji Geliştirme Bölgesi’ne ve Tür- nun %21,96’sını 0-14 yaş grubu nü- sektörün ihtiyaçlarına uygun hale ge- kiye’deki 19 serbest bölgeden birine ev fus, %7,4’ünü 15-19 yaş grubu nü- tirilmesi için Bursa İl Milli Eğitim Mü- sahipliği yapmaktadır. fus, %7,01’ini 20-24 yaş grubu nüfus, dürlüğü tarafından ‘Mesleki ve Teknik %7,96’sını 25-39 yaş grubu nüfus oluş- Eğitimde Bursa Modeli’ projesi yürü- turmaktadır. tülmüş, 2 yıl süren proje kapsamında sektör analizi, mesleki eğitim çalıştayı 2014-2015 öğretim yılında nüfusun 8 Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) Kayıtlı İşsiz İstatistikleri, Aralık 2016. 13 9 Bursa İl Milli Eğitim Müdürlüğü, 30 Kasım 2016. 10 Yükseköğretim Kurumu, Yükseköğretim Bilgi Yönetim Sistemi, Erişim 29.11.2016 11 Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi, Bursa Teknik Üniversitesi Doğa Bilimleri, Mimarlık ve Mühendislik Fakültesi, Temmuz 2016.

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 1.4.1. Organize Sanayi Bölgeleri Tablo 3. Bursa Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) Bursa ilindeki 10 karma, 4 ihtisas ve 4 Organize Sanayi Durum OSB ıslah olmak üzere toplam 18 OSB’nin Bölgesinin Adı Türü yanında kuruluş ve tescili devam eden 2 OSB (Orhaneli Maden İhtisas, Orhangazi 1 Bursa OSB Faal Karma Gıda İhtisas) ve ıslah sürecine girecek 3 OSB (Çalı Islah, İnegöl-Cerrah, Görük- 2 Demirtaş OSB Faal Karma le-Başköy) bulunmaktadır. 3 Nilüfer OSB Faal Karma Bursa’da yeni sanayi alanları öngörülme- mekte ancak Akçalar, Barakfakih, Bursa 4 İnegöl OSB Faal Karma Teknoloji (TEKNOSAB), Mustafakemal- paşa Mermerciler, Yenice ve Yenişehir 5 Uludağ OSB Faal Karma sanayi bölgelerinin altyapıları ve kamu- laştırma süreçlerinin tamamlanması yö- 6 Mustafakemalpaşa Faal Karma nünde çalışmalar yapılmaktadır. OSB Yeni nesil teknoloji ve Endüstri 4.0 uy- 7 Kestel OSB Faal Karma gulama merkezi olarak planlanmakta olan TEKNOSAB (Bursa Teknoloji Orga- 8 Hasanağa OSB Faal Karma nize Sanayi Bölgesi)’ın kamulaştırması tamamlanmıştır. İleri teknoloji kulla- 9 İnegöl Mobilya OSB Faal İhtisas nan firmaların yer almasının istendiği OSB’de; yüksek teknoloji üniversitesi, 10 Bursa İhtisas Deri Faal İhtisas mükemmeliyet merkezleri, lojistik mer- OSB kez ve organize ticaret merkezi planlan- maktadır. 11 Kayapa Islah OSB Faal Islah 1.4.2. Küçük Sanayi Siteleri 12 TOSAB Tekstil OSB İnşaat İhtisas Bursa’da Mart 2017 itibariyla 13 küçük sanayi bölgesi bulunmaktadır: Beşev- 13 Yenişehir OSB Kamulaştırma Karma ler KSS, Gemlik KSS, İnegöl KSS, İznik KSS, Karacabey KSS, Mustafakemalpa- 14 Mustafakemalpaşa Kamulaştırma İhtisas şa KSS, Orhangazi KSS, Yenişehir KSS, Mermerciler OSB 15 Yenice Islah OSB Kamulaştırma Islah 16 Bursa Teknoloji OSB Kamulaştırma Karma 17 Barakfaki OSB -- Islah 18 Akçalar OSB -- Islah Veri Kaynağı: Türkiye İstatistik Kurumu, İşgücü İstatistikleri TEKNOSAB’da yüksek Otosansit KSS, Bıçak, Çakı, Testere KSS, teknoloji üniversitesi, Demir-Madeni İşler KSS, Bursa Döküm- mükemmeliyet cüler KSS, Tepecik KSS. Bu KSS’lerde merkezleri, lojistik toplam 6 254 işyerinde 25 456 çalışan mer­kez ve organize bulunmaktadır.12 ticaret merkezi planlanmaktadır. 1.4.3. Bursa Serbest Bölge (BUSEB) Bursa Serbest Bölgesi ihracat odaklı üretim ve ticaret yapan firmalar için ver- gi avantajı, altyapı ve liman bölgesine Şekil 1. Bursa Organize Sanayi Bölgeleri 12 Bursa Bilim Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü, Mart 2017. 14

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ Tablo 4. Bursa İlinin Uzaklıkları Uzaklık (km) Ankara İstanbul Antalya Mersin İzmir Seyahat Süresi 384 243 541 831 325 1 saat 4 saat Ulaşım Şekli 35 dakika 1,5 saat Uçak 1,5 saat Araba Uçak Feribot Uçak Veri Kaynağı: Karayolları Genel Müdürlüğü ULUTEK TEKNOPARK, kolay ulaşım imkânı sağlamaktadır. Ser- ürün geliştirme vb. alanlarda hizmet ve- 2015 yılında Türkiye best bölgedeki yaklaşık 120’den fazla fir- recek FAB-LAB kurmak istemektedir. 3.Teknoloji Geliştirme mada 8 000’den fazla personel istihdam Bölgesi Zirvesinde,5-9 edilmektedir. Bursa Serbest Bölgesi dış 1.5. Ulaştırma ve Lojistik yaş arası teknoparklar ticaret hacmi 2015 yılı için 1 746 803 bin arasında 3. olmuştur. ABD Dolar’dır. Türkiye Serbest Bölgeler Bursa, Marmara Bölgesi’nin güneyindeki toplamı içindeki payı %8,6’dır.13 konumu, İstanbul’a yakınlığı, İstanbul- 13 Ekonomi Bakanlığı, 30.11.2016. İzmir güzergâhı üzerinde oluşu, limanları 14 Karayolları Genel Müdürlüğü, 01 Ocak 2016 1.4.4. Teknoloji Geliştirme ve Bursa Serbest Bölgesi ile lojistik ola- rak önemli özelliklere sahiptir. Bölgesi (TGB) ULUTEK TEKNOPARK 2005 yılında Tür- 1.5.1. Karayolu Ulaşımı kiye’nin 20. Teknoparkı olarak, Uludağ Bursa’da toplam 445 km devlet yolu, Üniversitesi, Bursa Ticaret ve Sanayi 289 km bölünmüş devlet yolu ve 613 km Odası, Bursa Büyükşehir Belediyesi ve il yolu, 30,3 km bölünmüş il yolu bulun- Uludağ İhracatçı Birlikleri Genel Sekre- maktadır. İstanbul-İzmir yol güzergâhı terliği ortaklığında kurulmuş, 2006 yılın- üzerinde olan Bursa’nın 2010 yılında 2 da faaliyete geçmiştir. ULUTEK TEKNO- 197 km olan otoyol 2015 yılında 2 489 PARK, 2015 yılında Türkiye 3.Teknoloji km’dir.14 Otoyol konusunda en önemli Geliştirme Bölgesi Zirvesinde, 5-9 yaş gelişme, 2020 yılında tamamlanması arası teknoparklar arasında 3. olmuştur. planlanan toplam uzunluğu 405 km olan Güney Marmara’nın tek Teknoloji Geliş- 2013 yılında başlanan Gebze-Orhanga- tirme Merkezi olan ULUTEK, 75 AR-GE zi-İzmir Otoyolu çalışmasıdır. Proje dâ- ve 40 yazılım firması bulunmaktadır. hilinde yapılan Osman Gazi Köprüsü’nün ULUTEK, Bursa’da ‘Yazılım Mükem- açılması ile İzmit Körfezi geçişi süresi- meliyet Merkezi’ kurulması için ihtiyaç nin düşmesi, Bursa’nın İstanbul Sabiha analizine başlamıştır. ‘Yazılım Mükem- Gökçen Havalimanı’na ulaşım süresini meliyet Merkezi’, milli yazılımların ge- önemli derecede kısaltmıştır.2019 yılın- liştirilmesi ve bu yazılımların dünya ül- da tamamlanması öngörülen projenin kelerine pazarlanmasında, reel sektör tamamlanması ile İstanbul-İzmir yolcu- temsilcilerine yazılımlarını test edebilme luk süresi 3,5 saate düşecektir. ortamını sunulmasında ve sürekli eği- tim merkeziyle önemli rol oynayacaktır. Sivrihisar’dan Yenişehir ile İnegöl arasın- ULUTEK, kuluçka merkezindeki firmalar dan geçerek Bursa’yı Ankara’ya bağlaya- için prototip üretme, mimari tasarımlar, cak 231 km’lik Sivrihisar-Bursa otoyolu 15

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ Tablo 5. Bursa İli Limanları Bursa’da 2015 yılı itibariyle 2 530 731 mobil telefon abonesi bulunmaktadır Borusan Limanı Konum Elleçlenen Yük Türleri ve sabit telefon santral kapasitesi ise BP Limanı Gemlik Konteyner, Genel Kargo, RoRo 932 379’dur.17 Gemlik Motorin, Benzin, MEG, Baz Yağı, Katık Gemlik Gübre (Yılfert) Limanı Gemlik Konteyner, Genel Kargo, Sıvı Bursa, 2015 yılında toplam 1 793 192 ge- Gemport Gemlik Konteyner, Genel Kargo, RoRo niş bant internet abonesi18 ile bin kişi Gemlik başına 143 sabit geniş bant internet MKS limanı Gemlik Kimyasal (Metanol) abone sayısı, 488 geniş bant mobil in- Roda Limanı Mudanya Konteyner, Genel Kargo, Dökme Yük ternet abone sayısına sahiptir. Dış çevre Mudanya Limanı Dökme yük (krom, manyezit, kireç koşullarından etkilenmemesi ve her za- man stabil bir internet bağlantı sunma- Kaynak: Gemlik Liman Başkanlığı, Mudanya Liman Başkanlığı sı ile önemli olan fiber optik uzunluğu 2015 yılında 8 295 km’ye ulaşmıştır. Karayolları Genel Müdürlüğü’nün 2023 1.5.4. Demiryolu hedef projeleri arasındadır. Bursa-Bilecik Hızlı Demiryolu Projesi, 1.6. AR-GE ve Yenilikçilik Ocak 2012’de inşaatına başlanılmıştır. 1.5.2. Limanlar ve Denizyolu Bursa-Yenişehir-Osmaneli güzergâhı i- 1.6.1. AR-GE ve Tasarım Bursa’da, lojistik hizmetler zincirinde çin uygulama projesi çalışmaları devam Merkezleri özellikle limanlar ön plana çıkmaktadır. etmekte, ihale aşamasına getirilmiş Ülkemizde, 2016 Aralık ayı itibariyle, Gemlik Liman bölgesi, Marmara Bölge- durumdadır. Yenişehir-İnegöl-Bozüyük bulunan AR-GE merkezi statüsü kazan- si’nde önemli sanayi bölgelerine yakın güzergâhı için çalışmalar devam etmek- mış 218 merkezin üçte biri İstanbul’da kuvvetli bir hinterlanda sahiptir. Bur- tedir.16 yer alırken; Bursa, 31 AR-GE merkezi sa-Yalova karayoluna 2 km, Bursa Ser- ile 81 il içinde 2. sırada yer almaktadır. best Bölgesine 500 m uzaklıktadır. Bursa-Ankara, Ankara-Bursa arası 2 Şubat 2017 itibariyle de Türkiye’de faal saat 15 dakika, Bursa-Eskişehir arası bulunan 390 AR-GE Merkezinin de 48’i Yolcu taşımacılığıyla ilgili olarak Mu- 1 saat ve Bursa-İstanbul ise 2 saat 15 Bursa’da bulunmakta, bu rakamla Bursa danya İskelesi ve Güzelyalı İskelesi’nden dakika olacaktır. Özellikle, gerek Bursa 81 il içinde İstanbul’dan sonra 2. Sırada İstanbul Yenikapı ve Kabataş iskelele- sektörlerinin gerekse yakın çevre illerin bulunmaktadır. rine düzenli feribot ve deniz otobüsü (Eskişehir, Bilecik, Kütahya, Balıkesir) seferleri sağlanmaktadır. Bursa Büyük- kullandığı Gemlik Limanlarını Bursa’ya AR-GE merkezlerinin yanında sektörle- şehir Belediyesi BURULAŞ tarafından bağlayacak olan 24 km’lik Bursa-Gemlik rin ihtiyacı olan testler için Uludağ Üni- Gemlik-Haliç (İstanbul) arasında deniz demiryolu için projelendirilme çalışması versitesi Merkez Laboratuvar olanakları uçağı hizmeti sağlanmaktadır. tamamlanmıştır. Gemlik limanlar bölge- da firmalar tarafından kullanılabilmek- sinde ayrıca 475-480 bin m2’lik lojistik tedir. 1.5.3. Havayolu yük merkezi planlara dâhildir. Faal olarak 2001 yılında açılan Bur- Tasarım merkezilerine bakıldığında, sa-Yenişehir Havalimanı`nı daimi yolcu 1.5.5. Haberleşme Şubat 2017 itibariyle Türkiye’de 5 ilde giriş-çıkış hava hudut kapısı olarak be- 2,8 milyon nüfusa göre Bursa haberleş- bulunan 16 tasarım merkezinin 2’si Bur- lirlenmiş ve böylelikle Yenişehir Havali- me altyapı büyüklüğü ile Türkiye’de 81 manı uluslararası hava trafiğine de açıl- il içinde dördüncü sırada yer almaktadır. mıştır. Bursa Yenişehir Havalimanı’nın Bursa şehir merkezine uzaklığı yaklaşık 50 km`dir. Devlet Hava meydanları Genel Müdürlü- ğü tarafından işletilen Havalimanının, 9 460 m2 kapalı alana ve her biri 115 m3 8 adet soğuk odaya sahip kargo binası ile 10.000 m2 otopark mevcuttur. 2015 yılı sonu itibariyle 187 517 gelen-giden yolcu sayısı gerçekleşmiş, tüm uçak trafiği ise 6 856 olarak gerçekleşmiştir.15 Bunun yanında, Bursa Büyükşehir Belediyesi BURULAŞ tarafından Bursa (Nilüfer) ile Atatürk Havalimanı, Şişli ve Kadıköy arası helitaksi hizmeti sağlanmaktadır. 15 T.C. Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü, Erişim 31.11.2016. 16 T.C. Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü, Etüt ve Proje Dairesi Başkanlığı 17 Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, Aralık 2016. 16 18 Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, Aralık 2016.

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ Şekil 2. Bursa Faal AR-GE Merkezlerinin Sektörlere Göre Dağılımı 2016- 2017 AR-GE Merkezi Sayısı Sektör Aralık 2016 Şubat 2017 26 Otomotiv yan sanayii 22 5 7 Makine ve teçhizat imalatı 3 2 1 Tekstil 3 2 1 Otomotiv 2 1 1 Yazılım 1 1 1 Demir ve demir dışı metaller - 48 Mobilya - Enerji - Elektrik- elektronik - Gıda - Bilgi ve iletişim teknolojileri - Toplam 31 Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Mart 2017 Şubat 2017 itibariyle sa’da bulunmaktadır. Bursa’daki tasarım Endüstriyel Tasarım de Türkiye’de faal merkezlerinden biri tekstil sektöründe 2015 yılı endüstriyel tasarım başvuru- bulunan 390 AR-GE diğeri de otomotiv yan sanayiindedir. larının %10,46’sı Bursa’dan gelmiş, Bur- Merkezinin de 48’i sa’nın endüstriyel tasarım tescilindeki Bursa’da bulunmakta, 1.6.2. Patent, Faydalı Model, payı da %11,03 olmuştur. Bursa’dan 2015 Marka ve Endüstriyel Tasarım yılında 867 endüstriyel tasarım başvu- bu rakamla Bursa 81 Patent, Faydalı Model ve Endüstriyel Ta- rusu yapılmış, 946 endüstriyel tasarım il içinde İstanbul’dan sarım adı altında korunan sınai mülkiyet da tescil edilmiştir.23 sonra 2. Sırada haklar rekabetçi bir üretim dönüşümü- bulunmaktadır. nün sağlanması için kritik rol oynamak- 1.6.3. Mükemmeliyet Merkezleri tadır. Tekstil ve Teknik Tekstil Mükemmeli- Patent yet Merkezi (TTTMM): BEBKA Güdümlü 2015 yılı patent başvuru sayısında ve Proje Desteği kapsamında, Bursa Ticaret patent tescillerinde Bursa, İstanbul ve ve Sanayi Odası (BTSO)’nın 2014 yılında Ankara’dan sonra 3. sırada gelmekte- başvurusunu yaptığı ve 2015 yılında söz- dir. Bursa ilinde 2015 yılında 440 patent leşmesi imzalanarak yapımına başlanan başvurusu (Türkiye payı %8) ve 131 pa- Tekstil ve Teknik Tekstil Mükemmeliyet tent tescili (Türkiye payı %7,6) yapılmış- Merkezi’nin Mayıs ayında tamamlanma- tır.19 sı planlanmaktadır. Ülkemizde Tekstil ve Hazır Giyim sektörlerine yönelik AR-GE Faydalı Model alt yapısı sağlamak üzere akredite Teks- Faydalı modelde Bursa İstanbul ve An- til ve Teknik Tekstil laboratuvarını da kara’dan sonra 3. Sırada yer almaktadır. içeren merkezin işletmesi BUTEKOM ta- İstanbul ve Ankara’yı takip eden Bursa rafından yapılacaktır.24 Türkiye’de teks- ili, başvuru oranlarında %7,59 ile İzmir’in til konusunda önemli bir açığı kapatacak arkasında 4. sırada, patentlerin tescil olan merkezde, özellikle savunma sana- sayısında ise %7,12 ile İzmir’in önüne ge- yii ve güvenlik sektörünün ihtiyaçlarını çerek 3. sırada yer almaktadır.20 karşılayacak standartları belirleyecek alt yapı çalışmaları da geliştirilecektir. Pro- Marka jenin finansmanı BEBKA, BTSO ve BU- İller bazında tescil edilen marka sayıla- TEKOM desteğiyle sağlanmaktadır. rı da başvuru sayıları ile paralellik gös- termektedir. Bursa, 2015 yılında tescil İleri Kompozit Malzemeler Araştırma edilen markaların %4,17’sine sahipken, marka başvurularının %4,35’ine sahip- ve Mükemmeliyet Merkezi (İKMAMM): tir.21 Bursa’dan 2015 yılında 4179 marka Proje kapsamında; özellikle otomotiv, başvurusu yapılmış, 2925 marka da tes- savunma ve havacılık, raylı sistem- cil edilmiştir.22 ler, denizcilik ve rüzgâr enerjisi gibi ileri kompozit malzeme üreten ve kullanı- lan sektörlerin sürdürülebilirliğine kat- 19 Türk Patent Enstitüsü, 12.07.2016. 17 20 Türk Patent Enstitüsü, 12.07.2016. 21 Türk Patent Enstitüsü, 13.07.2016. 22 Türk Patent Enstitüsü, 13.07.2016. 23 Türk Patent Enstitüsü, 13.07.2016. 24 Merkez, Mayıs 2017’de tamamlanmış olup, BUTEKOM tarafından işletilmektedir.

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ kı sağlamak ve sektörün eksikliği olan Tablo 6. Bursa İlinde Baskın Ülkeye Göre AR-GE ve inovasyon alt yapısını güçlen- Yabancı Firma Sayıları 30.06.2016 dirmek amacıyla ticarileşebilir AR-GE ve inovasyon faaliyetlerinin geliştirilmesi- Baskın Sermayeye Firma Sayısı % ne yönelik ‘’İleri Kompozit Malzemeler Sahip Ülke Araştırma ve Mükemmeliyet Merkezi’’ Almanya 140 21,41 (İKMAMM) kurulması planlanmaktadır. Fransa 57 8,72 İKMAMM da Tekstil ve Teknik Tekstil İtalya 40 6,12 Mükemmeliyet Merkezi gibi BUTEKOM Yunanistan 40 6,12 tarafından işletilecek olup aynı binada İran 31 4,74 bulunacaktır. 15.490.000 TL bütçeli pro- Hollanda 29 4,43 jenin başvurusu Kalkınma Bakanlığı’nda Bulgaristan 24 3,67 değerlendirme sürecindedir.25 Projenin İspanya 24 3,67 finansmanı BEBKA ve BTSO desteğiyle İsviçre 23 3,52 sağlanacaktır. ABD 21 3,21 20 3,06 1.7. Girişimcilik Rusya Federasyonu 205 31,35 Diğer (54 ülke) Girişimcilik, yerel kalkınmaya da olumlu etki ederek göçün azaltılmasına katkıda Genel Toplam 654 100 bulunmaktır. Yeni işletmelerin kurulma- sı ile yerel ürün ve hizmet tedarikinde Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, İzleme ve Bilgi İşlem Daire sağlanan artış, gelirin yerleşim yerinde Başkanlığı, Eylül 2016. kalmasına yardımcı olmaktadır. Not: Veri 30 Haziran 2016 itibariyledir. Girişimcilik konusunda destekleri olan 2016 itibariyle Bursa’da baskın sermaye- KOSGEB’e göre Türkiye’de son 4 yılda si yabancı sermaye olan 654 firma bu- KOSGEB tarafından girişimcilik eğitim- lunmaktadır. lerine katılanların sayısı 380 000, Bur- Türkiye’de Girişimcilik sa’da ise 8 615’tir. Türkiye’de Girişimcilik Bursa’daki baskın yabancı sermayeli 654 Eğitimine katılıp kendi Eğitimine katılıp kendi işini kuranların firma, Avrupa Topluluğunda Ekonomik işini kuranların oranı oranı yaklaşık %6 iken bu oran Bursa için Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması (NA- yaklaşık %6 iken %9’dur.26 CE)’na göre 46 ayrı sektörde faaliyet bu oran Bursa için göstermektedir. Bu firmaların %26,1’i %9’dur. 1.8. Bursa’da Yabancı motorlu taşıtlar ve motosikletler dışın- Yatırımcılar da kalan toptan ticaret ve ticaret komis- 18 yonculuğu sektöründe, %8,1’i motorlu Bursa ili sanayi ve ticaretinde uluslara- kara taşıtı, römork ve yarı-römork ima- rası yatırımcıların Türkiye’de tercihi ola- latı sektöründe, %7,8’i motorlu taşıtlar rak en önde gelen illerden biridir. Haziran ve motosikletlerin dışında kalan pera- kende ticaret, kişisel ve ev eşyalarının tamiri sektöründe faaliyet göstermek- tedir.27 Şekil 3. Bursa Kurulan ve Kapanan Toplam İşletme Sayıları 2011-2015 Tasfiye Edilen Kapanan Bursa Kurulan 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 2011 2012 2013 2014 2015 Kaynak: TOBB Veri Tabanı, 22.07.2016. 25 Yayın tarihi itibariyle, sorumlu kuruluş proje için imzaya davet edilmiştir. 26 KOSGEB, Girişimcilik Destek Programı Sunumu, Aralık 2016. 27 Ekonomi Bakanlığı, İzleme ve Bilgi İşlem Daire Başkanlığı istatistikleri, Eylül 2016. 28 Otomotiv Sanayii Derneği - Otomotiv Ana ve Yan Sanayi Raporu 2015

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 1.9. Önde Gelen Sektörler üzerine UR-GE Projesi hazırlanması için çalışmalara başlanmıştır. 1.9.1. Otomotiv Sektörü Bursa Tofaş-Fiat, Oyak-Renault, Kar- 1.9.2. Makine Metal Sektörü san-Peugeot gibi dev otomotiv üretim Bursa’da metal ve döküm sanayi, oto- tesisleri ile otomotiv üretim merke- motiv sektörünün Bursa’da kurulma- zi konumundadır. Binek tipi otomobil, sıyla kurulmuştur. Dökümcülük 1973 kamyonet, minibüs ve kamyon üre- yılında Orhangazi-Bursa, Türkiye’de timinin gerçekleştirildiği üç adet araç kurulmuş ve 1977 yılında demir döküm üretim fabrikası mevcuttur. 2015 yılı üretimine başlamıştır. 2015 yılı BTSO İlk üretim kapasitesi otomobil için 760 250 Firma Listesi’nde yer alan Bursa’nın 000, kamyonet için 40 500, otobüs için firmalarından 13’ü metal sektöründen- 2 625, minibüs için 7 000 ve midibüs için dir. 2 700 olmak üzere 812 825’tir.28 Otomotiv sektörü üretim çeşitleri ve Bursa ana metal ve ürünleri sektörü mobilya sektörü ihracatı 2015 yılının üretim miktarları açısından hayati öne- 2015 yılı ihracatının %44’ü demir veya %89,96’sı, ilk 10 ay ithalatı ise 2015 yılı- me sahip bir sektördür. 2015 yılında Bur- çelikten eşya, ikinci sırada ise demir ve nın %71,68’i şeklinde gerçekleşmiştir.32 sa’da araç üretimi 624.733 adet olarak çeliktir. Bursa’nın aynı sektör ithalatının gerçekleşmiştir. Türkiye’de toplam 1 410 ise %55’i demir ve çelik, ikinci sırada 1.9.4. Tekstil Sektörü 034 adet araç üretilmiştir. Bu dönem- %15’i demir veya çelikten eşyadır.30 Bur- Yarattığı istihdam ve en fazla dış tica- de Türkiye otomobil üretiminin %53’ü, sa makine sektörü ihracatında UR-GE ret fazlası veren sektör olarak tekstilde, kamyonet üretiminin %44’ü, minibüs projesi ile yeni dönemde makine sektö- özellikle iplik üretimi, ev tekstili ve hazır üretiminin %3’ü, Bursa’da kurulu fabri- ründe faaliyet gösteren 28 firma bulun- giyim bağlamında Bursa’nın hem üre- kalar tarafından üretilmiştir. Toplamda maktadır. tim hem de istihdam açısından ön plana ise 2015 yılı Türkiye’de üretilen toplam çıktığı görülmektedir. Bursa’nın tekstil araçların traktör harici yaklaşık %46’sı 1.9.3. Mobilya Sektörü ihracatı 2014 yılında 1,459 milyon ABD Bursa’da üretilmiştir.29 Bursa mobilya sektörü, İnegöl ilçe- Doları iken, 2015 yılında 1,242 milyon sinde yoğunlaşmış durumdadır. İne- ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Hazır TÜBİTAK MAM tarafından başlatılan göl’de, çevresindeki ormanlar nedeniyle giyim ihracatı 2014 yılında 422 milyon yerli elektrikli ve/veya hibrit araçların 1980’lere kadar orman ürünleri alanında ABD Doları iken, 2015 yılında 355 mil- üretimine yönelik yenilikçi malzeme ve imalat sanayi gelişmiş, 1943 yılından yon ABD Doları olarak gerçekleşmiştir.33 komponentlerin tasarımı ve üretimi, sonra mobilya imalatına başlanmıştır. bu ürünlerin kullanıldığı yerli elektrikli SETEK (Sürdürülebilir Ev Tekstili Kü- ve hibrit araçların üretilmesi için ‘Akıllı 2015 yılında İnegöl’de 650 mobilya fir- melenmesi) 44 firması ile Bilim Sanayi Hareketlilik Kümelenmesi’ çalışmaları ması 330 470 bin ABD Doları ihracat ve Teknoloji Bakanlığı’ndan Kümelenme Bursa’da 23 küme üyesi ile BTSO ta- yapmıştır.31 Toplam Bursa mobilya sek- Desteği almaya hak kazanmış ilk ve tek rafından sürdürülmektedir. Bunun ya- törü 2015 yılında 501 257 bin ABD Do- tekstil kümesidir. Bursa Tekstil Sektö- nında, otomotiv elektroniği ve yazılımı ları gerçekleşirken, 2016 yılı ilk 10 ayı rünün Rekabet Gücünün Geliştirilmesi (UR-GE) Projesinde tekstil sektöründe faaliyet gösteren 35 firma bulunmak- tadır. 1.9.5. Tarım ve Gıda Sektörü Bursa ili 2012 yılı nüfus rakamlarına göre ele alındığında kırsalda yaşayan 286 159 kişi ile kırsal nüfusun sayıca en yüksek olduğu yirminci ildir. Kırsal nü- fus oranı için belde ve köy nüfusu oranı- nın toplamdaki oranı %10,65’tir. Toplam 1 088 638 hektar alana sahip olan Bursa ilinin yaklaşık %31’i olan 340 912,5 hektarı tarım yapılan kültür ara- zisidir. Tarım yapılan bu alanın yaklaşık %41’i sulanabilir tarım arazisidir. En çok domates, soğan, karpuz üretilirken, 29 Otomotiv Sanayii Derneği 2015 Otomotiv Üretim Bültenleri, OSD resmi internet sitesi Erişim tarihi: 13.12.2016 http://www.osd.org.tr/osd-yayinlari/otomotiv-sanayii-uretim-bultenleri/ 30 TÜİK Dış Ticaret İstatistikleri, Gümrük Tarif İstatistik Pozisyonu (GTİP), Aralık 2016. GTİP’e göre 72-83 kodları ana metal ve ürünleri ihracatı olarak incelenmiştir. 31 İnegöl Ticaret ve Sanayi Odası (İTSO) İnegöl Ekonomi Raporu 2016. 32 TÜİK Dış Ticaret İstatistikleri, Gümrük Tarif İstatistik Pozisyonu (GTİP), Aralık 2016. Not: GTİP’e göre 94 kodlu Mobilyalar, yatak takımları, aydınlatma cihazları, reklam lambaları, ışıklı 19tabelalar vb, prefabrik yapılar incelenmiştir. 33 Dış Ticaret İstatistikleri Türkiye İstatistik Kurumu resmi internet sitesi Erişim Tarihi: 13.12.2016 https://biruni.tuik.gov.tr/disticaretapp/menu.zul

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ Tablo 7. Bursa Turizm Yatırım Belgeli Konaklama Tesisleri 2016 Turizm İşletme Belgeli Mahalli Belgeli Turizm Yatırım Belgeli Tesis Oda Yatak Tesis Oda Yatak Tesis Oda Yatak Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı 5 yıldız 9 1 417 2 862 1 227 456 4 yıldız 16 1 905 3 911 7 736 1 524 3 yıldız 24 1 407 2 837 7 755 1 597 Diğer 15 340 721 1 45 90 Toplam 64 5 069 10 331 152 4 683 10 350 16 1 763 3 667 Veri Kaynağı: Bursa İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 01 Aralık 2016. Bursa, Osmanlı meyveciliğin gelişmiş olduğu Bursa’da Aralık 2016 tarihiyle, Bursa il sınırları İmparatorluğu’nun coğrafi işaretli Gemlik Zeytin’i başta ol- içinde 64’ü turizm işletme belgeli ko- ilk başkenti olması mak üzere armut, şeftali ve özellikli bir naklama tesisi, 152’si mahalli idarelerce ve Cumalıkızık ürün olan siyah incir üretilmektedir. 2015 belgelendirilen konaklama tesisleri ol- Köyü’nün 700 yıllık bir yılı itibariyle Bursa’da 458 823 küçükbaş mak üzere toplam belgeli 216 konaklama tarihe sahip olması hayvan, 197 119 büyükbaş hayvan ve tesisi ve toplamda 20 681 yatak kapasi- ile 2014 yılında 8 yaklaşık 9,9 milyon kanatlı hayvan bu- tesi mevcuttur. Kültür ve Turizm Bakan- alanı ile ‘Bursa ve lunmaktadır.34 lığı’ndan yatırım aşamasında konaklama Cumalıkızık: Osmanlı tesislerine verilen belge olan, turizm ya- İmparatorluğunun Bursa Tarım-Gıda ihracatı 2015 yılında tırım belgesi almış 16 tesis yatırımıyla, Doğuşu’ başlığı altında 211 872 bin ABD Doları ve ithalatı 250 Bursa 3 667 yatak daha kazanacaktır. UNESCO Dünya Mirası 556 bin ABD Doları olarak gerçekleşmiş- Listesi’ne girmiştir. tir.35 UR-GE ile Bursa Gıda Sektörünün Termal kaynakları ile sağlık turizminde Dünyaya Açılması Projesinde, gıda sek- köklü bir geçmişi olan Bursa’da medikal, töründe faaliyet gösteren 29 firma bu- termal SPA-wellness, engelli ve 3. yaş lunmaktadır. turizmi bileşenleri olan sağlık turizmi alanında, Sağlık Bakanlığı’nın da sağlık 1.9.6. Turizm Sektörü turizminde öncelikli il seçilmesi ile çalış- Bursa, konumu, iklimi, termal kaynakla- malar yürütülmektedir. Bu çalışmaların rı, Uludağ’ı ve tarihi ile turizm çeşitliliği başında ‘Sağlık Serbest Bölgesi Projesi’ açısından zengin bir olarak, Kültür Tu- başta gelmektedir. rizmi, Termal Turizm, Kış Turizmi, Doğa Turizmi, Gastronomi Turizmi, Macera 1.9.7. İnşaat Sektörü Turizmi alanında ziyaretçileri ağırlamak- Kentsel dönüşümün de katkısı ile ilde tadır. inşaat sektörüne ilişkin faaliyetler de önem kazanmaktadır. Bursa inşaat ve Bursa, Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk gayrimenkul sektörünü canlandırmak başkenti olması ve Cumalıkızık Köyü’nün için Ekonomi Bakanlığı destekli proje ça- 700 yıllık bir tarihe sahip olması ile 2014 lışmaları planlanmaktadır. yılında 8 alanı ile ‘Bursa ve Cumalıkızık: 1.10. Yükselmekte Olan Osmanlı İmparatorluğunun Doğuşu’ Sektörler başlığı altında UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne girmiştir. UNESCO Dünya Mi- Bursa’da geçmişten gelen sanayi biriki- rası Aday Adayı İznik’in adaylık statü- minin ve günümüz sektör eğilimlerinin süne erişebilmesi için yürütülen hazırlık ortaya çıkardığı yükselen sektörler de işlemleri kapsamında sınır belirleme bulunmaktadır. çalışmaları yapılacak ve analiz çalışma- ları yürütülecektir. Devamında, UNESCO Raylı sistemler sektöründe Bursa Raylı Dünya Mirası Geçici Listesinde bulunan Sistemler Kümelenmesi, BTSO’nun li- İznik’in adaylık dosyası hazırlık işlemleri- derliğinde, raylı sistemler sektöründe ne devam edilecek, bu doğrultuda aday- mal ya da hizmet üreten KOBİ’leri bir lık dosyası için onaylı bir yönetim planı araya getirerek 2013 yılında oluşturul- hazırlanması için gerekli aşamalarla ilgili muştur. Toplam 92 nitelikli üyeye sahip çalışmalar yürütülecektir. 34 Bursa İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü 2015 Faaliyet Raporu 35 TÜİK Dış Ticaret İstatistikleri, Gümrük Tarif İstatistik Pozisyonu (GTİP), Aralık 2016. GTİP’e göre 1-20 kodları tarım ve gıda ihracatı olarak incelenmiştir. 20

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ Raylı sistemler Tablo 8. Yükselmekte Olan Sektörler Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajan- sektöründe Bursa Raylı sı (BEBKA), Uludağ Tekstil İhracatçıları Sistemler Kümelenmesi, Raylı Sistemler Sektörü Birliği (UTİB) ve KOSGEB’in destekleriyle BTSO’nun liderliğinde, 0 - 12 yaş arası bebe ve çocuk hazır giyim raylı sistemler Uzay, Havacılık ve Savunma Sektörü sektörü Bursa Bebe, Çocuk Hazır Giyim sektöründe mal ya & Çocuk İhtiyaçları Fuarı (Junioshow) her da hizmet üreten Bebe ve Çocuk Konfeksiyonu yıl düzenlenmektedir. KOBİ’leri bir araya getirerek 2013 yılında Bilgi Teknolojileri ve Yazılım Sektörü Bilgi teknolojileri ve yazılım sektörün- oluşturulmuştur. de, kümelenmenin Uludağ Üniversitesi Kimya Sektörü Teknoloji Geliştirme Merkezi’nde (ULU- TEK) oluştuğu görülmektedir. ULU- Kompozit Malzemeler Sektörü TEK’in Aralık 2016 itibariyle üye firma sayısı 123 olup, firmalarının %31’i yazı- olan küme, Yüksek Hızlı Tren Projesinin lım, %18’i bilgisayar ve iletişim tekno- ana tedarikçisi olmak için çalışmaları- lojileri sektöründedir. ULUTEK, kurma- na devam etmektedir. Bursa İli Raylı yı hedeflediği ‘Yazılım Mükemmeliyet Sistemler Sektörü UR-GE Projesi kap- Merkezi’ ile Bursa’da milli yazılımların samında 28 firma UR-GE desteğinden geliştirilmesi, reel sektör temsilcileri- faydalanmaktadır. Proje ile Bursa’da ne yazılımlarını test edebilme ortamını raylı sistemler sektörüne yönelik imalat sunulmasında hizmet vermeyi hedefle- yapan firmaların yurtdışı pazarlarda da mektedir. adından söz ettirmesi hedeflenmekte- dir. Bursa’da Durmazlar firması, tramvay Kimya sektöründe Bursa, özellikle teks- ve hafif metro araçları üretmektedir. til için ara girdi üretimi yaparken ortala- Uluslararası patente sahip olan firma ma işletme büyüklüğü en yüksek olan %100 alçak taban tramvayı ve bojisini alt sektörler, suni veya sentetik elyaf geliştirmiştir. imalatı (250 çalışan) sektörü ve kimya- sal gübre ve azot bileşiklerinin imalatı Uzay, havacılık ve savunma sektörü sektöründeki ortalama işletme büyük- Bursa ilinde, genel anlamda özellik- lüğü de 178’dir.36 Kimya sektöründe, le otomotiv, makine gibi ilde yerleşik ‘Katma Değerli İhracat Projesi’ kapsa- olan sektörlerde kazanılmış tecrübenin mında 18 firma UR-GE desteğinden fay- bu sektöre aktarılmaya başlanması ile dalanmaktadır. ivme kazanmaya başlamıştır. BTSO’nun 18 Sektörel Konseyi arasında bulunan Kompozit malzemeler sektöründe Uzay, Havacılık ve Savunma Konseyi’nin ‘Kompozit Malzemeler Sektörünün U- çalışmalarıyla bu kapsamda Bursa’da luslararası Alanda Rekabetçiliğinin Ar- UR-GE desteklerinden faydalanan ilk tırılması Projesi’nde 29 üye firma ile konsey durumundadır. Bursa İli Uzay, eğitim ve yurtdışı fuarlara katılım faa- Savunma ve Havacılık Sanayii UR-GE liyetleri yürütülmektedir. Sektörde aynı Projesi’nde 27 firma yer almaktadır. Kü- zamanda, firmaların katılımı ile BEBKA melenme çalışmaları kapsamında insan- destekli teknik eğitim alınmıştır. sız kara aracı, insansız kargo aracı ve in- sansız hava aracı motor projeleri üzerine 1.11. Hedef Sektörler çalışmalar başlatılmıştır. Bursa’nın genel havacılığın merkezi olması için çalışma- Yenilenebilir enerji sektöründe yenile- lar yürütülmektedir. nebilir enerji kaynakları arasında verim- liliği en yüksek ve bölgemiz açısından Bebe ve çocuk konfeksiyonu sektö- elverişli olan rüzgâr enerjisinin kullanı- ründe, Vişne Ticaret Bölgesi’nde küme- mının arttırılması ve bu konuda dışa ba- lenmeye dönük çalışmalarıyla iki UR-GE ğımlılığın azaltılması ile ilgili BTSO tara- projesi yürütülmüştür. Juniokids mar- fından çalışmalar başlatılmış ve Bursa’da kası altında toplanan UR-GE grupları, enerji sektöründe faaliyet gösteren 45 yurtdışı pazarlama faaliyet kapsamın- firma ile 2014 yılında ‘Rüzgâr Türbinleri da toplam 73 firma ile devam etmek- Üretimi Kümelenmesi’ oluşturulmuştur. te, ihracatta önemli artışın kaydedildiği Güneş, biyoyakıt ve diğer yenilenebilir sektörde üçüncü UR-GE projesi planlan- maktadır. BTSO öncülüğünde Ekonomi Bakanlığı, Bursa Büyükşehir Belediyesi, 36 Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) Haziran 2013 verilerinden BEBKA hesaplaması 21

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ enerji potansiyellerinin değerlendiril- Tablo 9. Ağustos 2009- Aralık 2016 Tarihleri Arasında Düzenlenen Yatırım Teşvik Belgeleri mesi ve girişimlerin başlatılabilmesi için Kasım 2016’dan itibaren 20 firma ile Yatırımın Yeri Verilen Belge Adedi Sabit Yatırım (TL) İstihdam ‘Yenilenebilir Enerji Kümelenmesi’ ener- Bursa 1 430 20 723 733 576 1 264 ji sektöründe yerli üretime katkı sağla- 3 593 63 433 618 133 3 369 yacak ortak projelerin geliştirilmesi için İstanbul 1 436 28 234 316 209 1 319 çalışmalarını sürdürmektedir. İzmir 1 381 21 328 740 718 1 249 Ankara 1 029 15 525 594 240 893 Nanoteknoloji sektörünün bilişim ve 947 26 560 037 998 874 iletişim, kimya, otomotiv, tıp ve sağlık Antalya 356 6 867 565 895 301 bakımı, enerji ve çevre, gıda sektörü ve Kocaeli tekstil sektörü gibi pek çok alanda uy- Eskişehir gulamaları bulunmaktadır. Gerçekleşti- rilen Nanoteknoloji AR-GE çalıştayında Muğla 553 5 726 137 790 469 yapılan değerlendirmelerde, Bursa’da bir “Nanoteknoloji Araştırma ve Mü- 1. Teşvik Bölgesi Toplamı 10 725 188 399 744 559 9 738 kemmeliyet Merkezi” kurulması ge- rektiği sonucuna varılmış, çalışmalarda Türkiye Toplam 32 696 531 657 393 116 29 195 belirlenen ve uygulanması önerilen poli- tika ve eylemlerin bu merkez tarafından Veri Kaynağı: Ekonomi Bakanlığı Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Bilgi Sistemi, Aralık 2016. yürütülmesi önerilmiştir. sahipliği yapmaktadır. TÜYAP Bursa Ağustos 2009 - Aralık 2016 dönemimde Yüksek teknolojili sektörler olarak, Oto- Uluslararası Fuar ve Kongre Merkezi’nin yatırımlar için düzenlenen teşvik belge motiv elektroniği ve yazılımı, teknik 40.000 m² kapalı (28.000 m²’si 6 fuar sayısında 1. Teşvik Bölgesi illeri arasında tekstil, sağlık ekipmanları imalatı da salonu) ve 100.000 m² açık toplam Bursa, İstanbul ve İzmir’den sonra üçün- hedeflenen sektörler arasındadır. 140.000 m² fuar alanına sahiptir. cü sırada yer almaktadır. Aynı dönemde düzenlenen belgelerde öngörülen sabit 1.12. Fuarlar ve Tanıtım 1.13. Destekler, Teşvikler yatırım tutarı sıralamasında da Bursa; İstanbul, İzmir, Kocaeli ve Ankara’dan Burtarım Bursa Uluslararası Tarım Fuarı Düzenlenen teşvik belgeleri sayısı, buna sonra beşinci sırada gelmektedir. (2016 yılında 22 ülkeden 451 firma ka- bağlı öngörülen toplam yatırım tu- tılımında, 48 ülkeden 305.726 ziyaret- tarları ve istihdam edilmesi düşünü- 2015 yılı banka kredilerine bakıldığında çi), Kalıp Avrasya (Metal ve Saç İşleme len kişi sayısına bakıldığında, Ağustos Bursa, Türkiye’de yerleşik bankalardan Teknolojileri, Otomasyon) (2016 yılında 2009-Aralık 2016 döneminde 1. Teşvik verilen ihtisas kredilerinin %10,72’si 25 ülkeden 512 katılımcı, 44 ülkeden Bölgesi illerindeki yatırımlar için dü- Bursa’da verilmiştir. gelen 39.965 ziyaretçi), blok mermer zenlenen teşvik belgelerinin %13,33’ü konusunda düzenlenen tek ihtisas fua- Bursa ili için düzenlenmiştir. Bu rakam KOBİ’ler için Bursa’da KOSGEB tarafın- rı olan Bursa Uluslararası Blok Mermer ayrıca, Türkiye’de düzenlenen belgelerin dan 2015 yılında verilen destek mikta- Fuarı (41 ülkeden ve yurtiçinden gelen %4,37’sine karşılık gelmektedir. rının %94,79’u geri ödemesiz olarak 19.675 ziyaretçi), Ev Tekstil Fuarı ve Ta- verilirken, geri ödemesiz desteklerin sarım Zirvesi, JunioShow (Bebe, Çocuk Düzenlenen belgelerde öngörülen sa- %15,21’i AR-GE ve İnovasyon ve En- Hazır Giyim & Çocuk İhtiyaçları Fuarı) bit yatırım tutarına bakıldığında Bursa düstriyel Uygulama Programı çerçeve- ve Rising City (Gayrimenkul Fuarı) gibi ilindeki teşvik belgelerinin sabit yatırım sinde verilmiştir. sektörlerin önemli fuarlarına Bursa ev tutarı 1. Teşvik Bölgesindeki sabit yatı- rım tutarının %11’i, Türkiye toplamının %3,9’udur. Tablo 10. Bursa KOSGEB Destek Miktarları (bin TL) TOPLAM Geri AR-GE ve Endüstriyel Sabit Geri Ödemesiz AR-GE ve İnovasyon, Genel Girişimcilik KOBİ Ödemeli İnovasyon Uygulama Yatırım Destek Endüstriyel Destek Destek Proje Destek Programı Programı Desteği Programı Programı Destek Uygulama Programı Toplamı Toplamı 2015 23 899 1 245 9 614 622 22 654 3 446 15 745 3 077 386 2016* 22 265 919 305 613 21 346 2 378 12 581 4 917 1 471 Veri Kaynağı: KOSGEB Bursa Hizmet Merkezi Müdürlüğü, Aralık 2016. *Aralık 2016 geçici rakamlarıdır. 22

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2.1. Hâlihazırda Yaşanan cak elemanların mesleki ve teknik lise, meslek yüksekokulu ya da mesleki eği- sorun Sorunlar tim merkezi kurslarını bitirmiş olması 2.1.1. Açıklamalar sektörün uzmanlık düzeyinin ve kapasi- Ziyaretler sonrasında, görüşme yapılan tesinin sürdürülebilirliğini sağlaması adı- na önem arz etmektedir. Ancak, mesleki alanları paydaşların görüşleri ile Bursa yatırım ve teknik eğitim almış kişiler bile son dönemlerde, değişik sebeplerden dolayı 2 ortamı geneli ve sektörlere ilişkin Güçlü, kendi alanlarında değil hizmet sektörü Zayıf, Fırsat, Tehdit (GZFT) analizi yapıl- vb. alanlarda çalışmayı seçmektedir. Di- mıştır. Bu analizde yer alan zayıf yönler ğer yandan, mesleki eğitim alanında açı- sorun alanları olarak değerlendirilirken, lan kurslara yönelik talebin azaldığı dü- tehditler ise riskler olarak incelenip de- şünülmektedir. Bunu yanında mesleki ğerlendirilmiştir. Diğer yandan, TR41 eğitim konusunda toplumda olumsuz bir Bursa Eskişehir Bilecik Bölgesel Yatırım algı oluşmasından dolayı, mesleki eği- Ortamı Değerlendirme Raporu (The Re- tim veren okullar tercih edilmemekte, gional Investment Climate Assessment bu okullar düşük puanlarla öğrenci kabul Report TR4137)’na göre yapılan İşletme etmektedir. Araştırma (Enterprise Survey) çıktıları da sorun alanları tespitinde dikkate alın- mıştır. Yapılan görüşmeler ve sektör temsilcile- Ana ve yan sanayiinde, sektörlerde ara rinin görüşlerinde ortaya çıkan sorunlar eleman temini sorunu ve bu sebeple gruplanarak sorun alanları oluşturul- eleman sirkülasyonunun fazla olması iş- muştur. Hâlihazırda yaşanan sorunlar 6 gücü kayıplarını beraberinde getirmekle sorun alanı başlığında toplanmıştır: birlikte, üretim verimliliği ve kalitesine olumsuz etki etmektedir. Diğer yandan, 2.1.1.1. Beşeri Kapasite ve nitelikli yeni ara eleman temin edile- meme sorununun uzun vadede artarak İşgücü devam etmesinin önüne geçmek adına, Bursa’nın sanayi şehri olması ile önemli çözüme ulaştırılması gerekmektedir. bir sanayi birikimine ve kültürüne sahip Sanayi ve eğitim kurumlarının daha et- olmasından dolayı, sektör birikimi olan kin bir şekilde çalışması için, OSB’lerde elemanlara sahiptir. Ancak, otomotiv ve tematik meslek yüksek okullarının ve makine sektörü en başta olmak üzere teknik liselerin kurulmasına ihtiyaç bu- nitelikli teknik ve ara eleman bulma sı- lunmaktadır. kıntısı yaşanmaktadır. TR41 Bursa Eskişehir Bilecik Bölgesel Bursa’da, başta kadınların olmak üze- Yatırım Ortamı Değerlendirme Rapo- re işe katılım oranlarının artırılmasına ru (The Regional Investment Climate ihtiyaç bulunmaktadır. Kadınların daha Assessment Report TR4138)’na göre fazla iş hayatına katılımının sağlanması yapılan İşletme Araştırma (Enterprise için (özellikle tekstil ve otomotiv sektör- Survey) sonuçlarına göre de yönetici ka- lerinde) işletmelerin çalışanlarına kreş demesinde olmayan personel teminin- vb. sosyal hizmetleri sağlamasına yöne- de TR41 Bölgesi, Türkiye geneline göre lik teşvik/destek verilmesi önem teşkil daha fazla sorun yaşamaktadır. Türki- etmektedir. ye’de işletmelerin %49’u eleman alımın- da yeterince ya da hiç başvuru alamadık- Endüstri 4.0. dönüşümü sürecinde yalın larını belirtirken, bu oran TR41 Bölgesi dönüşüm ve dijital dönüşüm amaçlı KO- için %74’tür. Aynı zamanda, araştırma Bİ’ler olmak üzere imalat sanayi firma- sonucuna göre, TR41’de istenen nite- ları, üniversite öğrencileri ve akademis- likte eleman temininde güçlük yaşayan yenlerine yönelik deneyimsel eğitimlerin işletme oranı %89 ile %39 olan Türkiye verileceği öğren-dönüş programlarının oranının oldukça üzerindedir. uygulanacağı model fabrika kurulması ile Endüstri 4.0.’ın gerektirdiği eğitim Otomotiv yan sanayiinde ara eleman altyapısının oluşturulması ihtiyacı bu- sıkıntısının yaşanmaması, deneyimli lunmakta, buna ilişkin çalışmalar yürü- elemanlarla birlikte sektöre yeni katıla- tülmektedir. 37 RICA (Regional Investment Climate Assesment Project), World Bank, 2016. 38 RICA (Regional Investment Climate Assesment Project), World Bank, 2016. 23

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2.1.1.2. Kurumsal Kapasite ve lerde, bilgi ve teknoloji transferi sağla- mak üzere, yabancı stratejik ortaklıklar Finansmana Erişim ve yatırımların gerçekleştirmesi önem Dünya Bankası tarafından hazırlanan taşımaktadır. TR41 Bursa Eskişehir Bilecik Bölgesel Yatırım Ortamı Değerlendirme Projesi 2.1.1.3. Yatırımcı İlişkileri ve (The Regional Investment Climate As- sessment Project39) kapsamında yapılan Yatırım Yeri Temini İşletme Araştırması (Enterprise Survey) Yatırım ortamına ilişkin, arazi kullanım sonucuna göre, TR41 iş ortamı kısıtla- planları ve buna bağlı planlama faaliyet- rı sıralamasında %10 ile üçüncü sırada leri Bursa gibi hem tarım hem de sanayi finansmana erişim gelmektedir. TR41 sektörünün önemli olduğu bir ilde çok Bölgesinde, imalat ve hizmetler sektö- önemlidir. Yatırım ortamının yerli ve ya- ründe finansmana erişim sorunu imalat bancı yatırımcılar tarafından çekici olma- sektöründe %12, hizmetlerde ise %9 ile sını sağlayacak unsurlardan biri de, şeh- sektörlerin her ikisi için de yine üçüncü rin çevre ve ulaşım alanındaki sorunlarını sıradadır. çözmüş, gerekli sosyal donatılara sahip, yaşanabilir bir şehir olmasıdır. Nüfus ar- Yerli üretimin güçlü olduğu ancak dışa tışı ve ekonomik büyümeye bağlı gerekli bağımlılığın da olduğu Bursa’nın makine planlamalar da bu çerçevede önemlidir. sektöründe, makineler için ithal edilen Aynı zamanda, şehir içinde kalmış sa- rezonatör gibi parçalarının Bursa’da üre- nayi tesislerinin yol açacağı çevresel vb. tilmesi için yatırım teşvik ve destekler sorunları gidermek üzere sanayi alanları önem teşkil etmektedir. planlaması da önem taşımaktadır. Bursa ili, sanayi Makine sektöründe, KOBİ (Küçük ve Bursa sanayi potansiyeliyle, 18 Organize sektörlerinin çeşitliliği Orta Ölçekli İşletme)’ler arasında AR-GE Sanayi Bölgesi’ne sahiptir. Bu sayı ve bü- ve Türkiye’de önemli çalışmaları yürütmek isteyen işletmeler, yüklükteki Organize Sanayi Bölgeleri’n- paya sahip olması AR-GE faaliyetlerini kendi olanakları dâ- deki tahsisli alanların takibi, yatırımcıları ile önemli sektörel hilinde yürütmektedir. Ancak KOBİ’ler, yönlendirmek adına önemlidir. Bursa’da çatı kuruluşlara ev büyük ölçekli işletmelerin erişebildikleri yatırım yeri envanterinin güncel tutul- sahipliği yapmaktadır. finansman kaynakları ve desteklerden ması ve yatırım yerlerinin yatırımcıya tam olarak faydalanamamaktadırlar coğrafi bilgi sistemleri ile sunulması için 24 (Örn. Ağaç işleme makine imalatı sektö- bir sistem oluşturulması ihtiyacı bulun- ründeki KOBİ’ler). maktadır. Raylı sistemler sektöründe, ithal edilen Bursa ili, sanayi sektörlerinin çeşitliliği yan sanayii ürünlerinin Bursa’da üretil- ve Türkiye’de önemli paya sahip olma- mesi için raylı sistemler için parça üreten sı ile önemli sektörel çatı kuruluşlara yan sanayinin destek ve teşvike ihtiyacı ev sahipliği yapmaktadır. İle gelen ya- bulunmaktadır. Otomotiv sanayii ve ka- tırımcılar da bu sebeple, farklı kurum/ lıpçılık gibi yerlileşmeye katkısı olan sek- kuruluşlarla temasa geçebilmektedir. törlere yönelik, özellikle Eximbank kredi- Yatırım destek ofislerinin, Bursa’da yatı- lerinin katkısı önem arz etmektedir. rım yapmak isteyen yabancı yatırımcının ulaşacağı, yatırımcıya rehberlik yapacak Devlet hibe, destek ve teşviklerinin ve yatırım yeri konusunda bilgi verecek sektörlere daha iyi tanıtılması; açılan yerelde ilk kuruluş olma doğrultusunda, çağrıların, yürürlükteki desteklerin du- ‘tek durak’ ofis olarak kabul edilme ihti- yurulması için çatı kuruluşların ve yatı- yacı bulunmaktadır. rım destek ofislerinin çalışmaları devam etmektedir. Sürdürülebilir bir sistemle, Yatırım danışmanlığı alanında danış- sektörler ve devlet arası desteklere iliş- manlık sağlayabilecek mali müşavirlerin kin iletişimin sürekli tutulmasına ihtiyaç ve danışmanların yatırım danışmanlığı duyulmaktadır. konusunda yetkinliklerinin artırılmasına ve yatırım danışmanlık şirketlerinin ak- Kurumsal kapasite konusunda, Bursa’da redite olmasına ihtiyaç duyulmaktadır. otomotiv, mobilya tasarımı vb. sektör- 39 RICA (Regional Investment Climate Assesment Project), World Bank, 2016.

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 2.1.1.4. Ulaşım, Lojistik ve ması beklenmektedir. Kısa vadede de, sektörlerinin büyüklüğü ve kapasitesi Gemlik limanları ve Bursa Serbest Böl- göz önüne alındığında yeterli düzeyde Fiziksel Altyapı gesi çevresindeki karayolu kalitesinin değildir. Bu çerçevede, üniversitelerin, Bursa, konumu ve lojistik altyapısı iti- iyileştirilmesi ihtiyacı bulunmaktadır. sektörlerin çalışma alanlarına dönük bariyle, yatırımcıların tercih ettiği iller Diğer yandan, limanlara ilişkin olarak AR-GE çalışmaları ve sektörün ihtiyaç- arasındadır. Ancak, ulaştırma ve lojistik Marmara’da planlanan yeni limanlar larına yönelik yetiştirilen AR-GE per- altyapı alanında da iyileştirme ihtiyacı ve mevcut çok sayıda limanın etkinli- soneli sayısı istenilen düzeye ulaşama- bulunmaktadır. ği konusunda bir araştırma yapılması mıştır. ihtiyacı bulunmakta, böylelikle Gemlik Bursa’da başta otomotiv sektörü olmak civarında bulunan limanların etkinliği Bursa’da yüksek teknolojili ve yüksek üzere ihracat yapan tüm sektörleri ilgi- ve yeterliliğinin ortaya çıkarılması önem katma değerli ürün üretiminin artırıl- lendiren lojistik alanında iyileştirmelere arz etmektedir. masında, üniversitelerin sektörlerin olanak sağlayacak, 2016/2 sayılı Genel- ihtiyaçlarını karşılamama durumu için, ge ile kurulan Lojistik Koordinasyon Ku- Yenişehir Havalimanı, gümrüklü bir ha- Bursa’da ticarileştirilebilir kritik sek- rulu’nun, ‘Taşımacılıktan Lojistiğe Dö- valimanı değildir. Yenişehir Havalima- törlerine yönelik olarak mükemmeliyet nüşüm Programı Eylem Planı’na göre, nı’nın gümrüklü bir havalimanı haline merkezleri (Örn. Tekstil ve Teknik Teks- Aralık 2017 tarihine kadar hazırlayacağı getirilmesi ve kargo taşımacılığının ge- til Mükemmeliyet Merkezi) gibi AR-GE öngörülen “Türkiye Lojistik Master Pla- liştirilmesiyle de havalimanının etkinli- yapacak mekanizmaların oluşturulma- nı”nın tamamlanması büyük önem arz ğinin artırılması için önemlidir. sına ihtiyaç bulunmaktadır. Özellikle etmektedir. otomotiv, savunma ve havacılık, raylı 2.1.1.5. Sektörel Rekabetçilik sistemler, denizcilik ve rüzgâr enerjisi Bursa’nın diğer illerle demiryolu bağ- Bursa ilinde bulunan iki devlet üniver- gibi ileri kompozit malzeme üreten ve lantısı konusunda, Bursa - Yenişehir sitesi ve bir vakıf yüksekokulunun, ilde kullanılan sektörlerin sürdürülebilirliği- - Osmaneli güzergâhı, Yenişehir - İne- öne çıkan sektörlere yönelik bölüm ve ne katkı sağlamak ve sektörün eksikliği göl - Bozüyük güzergâhı çalışmaları ta- ana bilim dalları bulunmaktadır. An- olan ticarileşebilir AR-GE ve inovasyon mamlanmasına ihtiyaç bulunmaktadır. cak, sektörde doğrudan kullanılabile- faaliyetlerinin geliştirilmesine yönelik 2020 yılında tamamlanması hedefle- cek, uygulamaya geçilebilecek bilimsel ‘’İleri Kompozit Malzemeler Araştırma nen, hem yolcu hem de yük taşıyacak çalışma sayısı yeterli sayıda değildir ya ve Mükemmeliyet Merkezi’’ (İKMAMM) olan Bursa - Ankara hızlı tren çalışması- da bu çalışmalar ilgili sanayiciye ula- kurulması için hazırlanan güdümlü proje nın hedefler doğrultusunda tamamlan- şamamaktadır. Sanayici sektöründeki değerlendirme sürecindedir. Bunun ya- ması büyük önem arz etmektedir. uygulamalarda karşılaştığı sorunlara nında, bilişim ve iletişim, kimya, otomo- üniversitelerden çözüm bulamamakta- tiv, tıp gibi pek çok alanda uygulamaları Gemlik Limanlarını Bursa’ya bağlayacak dır. Buna göre, sektör ihtiyaçlarının ve bulunan nanoteknoloji alanında, farklı olan 24 km’lik Bursa - Gemlik demiryolu bilimsel çalışma alanlarının her zaman sektörlere yönelik AR-GE hizmeti ve- projesinin hayata geçmesi, Gemlik li- örtüşmediği görülmektedir. İldeki üni- rebilecek ve sektörlerin rekabet gücünü manlar bölgesinde planlanan 475-480 versite - sanayi işbirliği düzeyi, Bursa artıracak “Nanoteknoloji Araştırma ve bin m2’lik lojistik yük merkezinin yapıl- Mükemmeliyet Merkezi” kurulması da planlanmaktadır. Üst ölçekli planlarda belirtildiği gibi, Bursa ihracatının yüksek katma değerli ve teknoloji yoğun bir yapıya kavuşma- sı için yapısal bir dönüşüm ihtiyacı bu- lunmaktadır. İhracatın kalitesini artıra- rak orta ve yüksek teknolojili ürünlerin ihracat içerisindeki payını artırmaya yönelik, Bursa’daki sektörel birikimler kullanılarak sektörlerin ileri/yüksek tek- nolojili sektörlere dönüşümü önem arz etmektedir. Özellikle makine sektöründe, AR-GE çalışmaları yapılmadan kopyalanarak yapılan üretim, haksız rekabet sebebi olmakta, tüm sektörlerde de kayıt dışı- lık rekabetçiliği etkilemektedir. 25

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ Tekstil sektöründe, tekstil ürünlerin lunmaktadır. Merkezin oluşturulmasına farklılaştırılmasında, kompozit ürün yönelik çalışmalar yürütülmektedir. veya teknik tekstil alanında, teknik iplik üretimi vb. konularda AR-GE çalışmala- Turizm sektöründe, yerli ve yabancı tu- rının artırılıp ticarileştirilmesine ihtiyaç ristlerin Bursa’da geceleme sayısı iste- bulunmaktadır. nen düzeyde değildir ve geceleme süre- sine artırmaya yönelik paket tur (sağlık Otomotiv sektöründe, zamanlılık önem- turizm paketleri, kültür turizm rotaları li olduğundan gümrük işlem süreleri vb.) benzeri araçlara ve daha sistema- ve gümrük işlemlerinin yürütülebildiği tik, kapsamlı bir tanıtım yaklaşımına zaman dilimlerinin genişliği sektör için ihtiyaç duyulmaktadır. UNESCO Dünya büyük önem arz etmektedir. Diğer yan- Miras Listesinde 2014 yılından beri yer dan, maliyet konusunda sektöre rekabet alan Bursa ve Cumalıkızık’a ek olarak, sağlanabilecek, boş ambalajların itha- UNESCO Dünya Mirası geçici listesinde latında ödediği KDV yükü vb. maliyet yer alan İznik için de adaylık dosyasının unsurları, toplam maliyetleri olumsuz yanında, yönetim planının hazırlanması etkilemektedir. gerekmektedir. Tarım ürünlerinin Ayrıca, yatırım süreçlerinde farklı mev- Yatırımcı tarafından enerji maliyetleri yetiştirilmesi ve tarım zuata sahip kurumların yetki sahip ol- yüksek bulunmaktadır. Yenilebilir enerji alanlarının korunmasına ması ve aynı işlemler için birden fazla kullanımı artışı beklenen düzeyin altın- yön­ elik tarımsal kurumun mevzuatının uygulanıyor ol- dadır. Türkiye’de enerji dışa bağımlılık üretim planları ması, işlem sürelerinin uzamasına sebep oranı yüksek (%75,9) olmasının yanın- yapılması büyük önem olmaktadır. Farklı kurumların mevzuat- da, 2012 - 2023 Enerji Verimliliği Strateji taşımaktadır. larının uyumlaştırılmasına ihtiyaç bu- Belgesi’ne göre 2011 yılı enerji yoğunlu- lunmaktadır. Bunun yanında, izin ve ruh- ğu 2023 yılına kadar %20 azaltılmalıdır 26 sat alımı sürelerine bakıldığında, TR41 Enerji verimliliği ön planda tutan, enerji Bursa Eskişehir Bilecik Bölgesel Yatırım yoğunluğunu azaltmaya yönelik enerji Ortamı Değerlendirme Raporu (The Re- etüdü vb. çalışmaların yürütülmesi Bur- gional Investment Climate Assessment sa’da istenen düzeyde değildir. Report TR4140) İşletme Anketi Sonuçla- rına göre, TR41 Bölgesi, 35 gün olan or- 2015 yılında Bursa’nın enerji alanında talama inşaat izni süresi ile 33 gün olan teknik kapasitesini yükseltmek, enerji Türkiye ortalamasının üzerindedir. verimliliği alanında farkındalık oluştur- mak ve enerji konusunda uygulamalı Özellikle, mobilya sektöründe, tasarım eğitim tesis ihtiyacının giderilmesi için ürün haklarının korunması için tasarım BTSO tarafından Enerji Verimliliği Mer- tescili kanunu ve mevzuatına ihtiyaç du- kezi kurulmuştur. Bu merkez ile enerji yulmaktadır. yöneticisi eğitimlerinin gerçekleştirile- ceği makine ekipmanların uygulamalı Tarım alanında rekabetçiliğin sağlanma- olarak kullanımı sayesinde, sanayideki sı, tarıma dayalı sanayi için ham madde enerji verimliliğin ve kapasitenin arttırıl- olacak tarım ürünlerinin yetiştirilmesi ması amaçlanmaktadır. ve tarım alanlarının korunmasına yö- nelik tarımsal üretim planları yapılma- Limancılık alanında lojistik maliyetler sı büyük önem taşımaktadır. Tarımda konusunda, Bursa limanlarının pilotaj, rekabetçiliği artıracak, İyi Tarım Uygu- römorkaj gibi verilen hizmet maliyetleri lamaları sertifikalı ve uluslararası GAP yüksek bulunmakta, Bursa limanlarının (Good Agricultural Practices - İyi Tarım yurtdışı limanlarıyla rekabet edilebilirli- Uygulamaları) sertifikalı ürün üretilmesi ğini azaltmaktadır. gibi tarım uygulamalarına ihtiyaç duyul- maktadır. Gıda ürünlerinin pazarlanma Bursa’da kümelenmiş sektörlerde, özel- yöntemlerinin iyileştirilmesine yönelik likle otomotiv yan sanayiinde, kurum- olarak da Bursa’da ‘Gıda Ticaret Merkezi’ sallaşmayla ilgili gelişmelere ihtiyaç kurulması ile ürünlerin modern sunum- duyulmaktadır. Girişimcilik alanında, larla alıcılara ulaştırılmasına ihtiyaç bu- işletmelerin erken aşamadaki gelişme- 40 RICA (Regional Investment Climate Assesment Project), World Bank, 2016.

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ Bursa’nın başta lerine katkı sağlayacak hızlandırıcı prog- firmaların sahip olduğu çevresel, sosyal makine-metal, ramlar, kuluçka merkezleri gibi araçlar da sertifikalar vd.). Yabancı ziyaretçiler için otomotiv ve tekstil rekabetçiliği artıracak unsurlar arasında hazırlanan promosyon malzemeleri ko- sektörleri olmak üzere bulunmaktadır. nusunda da sunulan ürünlerin Bursa’ya öne çıkan sektör özgün olması ve nitelikli olmasına özen temsilcilerinin önemli İthal girdisi olmayan ve dünyada önem- gösterilmelidir. markalar için üretim li mermer kaynaklarına sahip Bursa’da, yaptığı tanıtımlarda mermer sektöründe yabancı yatırımcıla- Ayrıca, Bursa’nın lojistik olarak konum kalite vurgusu ile rın ocak satın alması, mermer ihracatı- avantajı ile hammadde ve tedarikçile- kullanılmalıdır. mızı azaltmaktadır. Yabancılara mermer re yakınlığı sanayi sektörlerine yapılan ocağı satışı konusunda düzenlemelere yatırımları çekmek için tanıtım öğesi ihtiyaç duyulmaktadır. olarak kullanılabilir. Sektörler bazında Bursa firmalarının ulusal ve uluslararası 2.1.1.6. İlin Yatırıma Yönelik sınai ve fikri mülkiyet hakları (patent, faydalı model, marka vb.) sayısı ve baş- Tanıtımı vuru sayısı ile AR-GE merkezlerine vur- Yatırım ve iş ortamının, yerli ve yabancı gu yapılabilir. yatırımcılara tanıtılmasında, kurumlar arası farklı diller ve koordine olmayan Uluslararası fuarlara ev sahipliği yapan tanıtım öğeleri kullanılmaktadır. Yatırım Bursa’da, fuarcılık alanında sektörlerin ortamı tanıtım faaliyetlerinde, Bursa ihtiyaçlarına daha iyi cevap vermek üze- ilinde kurum ve kuruluşlar arası koor- re yeni bir fuar merkezine ihtiyaç duyul- dinasyon sağlanması gerekmektedir. maktadır. Koordinasyon ile tanıtımda ortak tanı- tım yöntemlerinin belirlenmesi ve ortak 2014 yılından beri Bursa’nın ‘Bursa ve tanıtım materyallerinin hazırlanması ih- Cumalıkızık: Osmanlı İmparatorluğunun tiyacı bulunmaktadır. Ayrıca, Bursa’nın Doğuşu’ başlığı ile UNESCO Dünya Mira- tanıtımının, yatırım çekilmek istenen sı Listesi’nde oluşu, Bursa ilinin bilinirli- hedef ülkelerin talep ve beklentilerine ğinin artırılmasında kullanılabilir. ‘Bur- göre ülke/bölge odaklı olması gerek- sa’nın tanıtımı için “Tarihi Termal Kent” mektedir. imajı ile, uluslararası kent birliklerine üyeliklerinin kullanılarak (Tarihi Kentler Tanıtımda kullanılacak öğelerle ilgili ola- Birliği, Sağlıklı Kentler Birliği, EHHTA rak ilde birliktelik sağlanmasına dikkat (Avrupa Tarihi Termal Kentler Birliği) edilmesi ihtiyacı bulunmaktadır. Buna termal turizm potansiyelinin tanıtımı göre, Bursa’nın sanayi geçmişi (sanayi- sağlanabilir. deki ilkleri: örneğin, ‘ilk yerli tramvay’), birikimi, know-how’ı (örneğin, iplik üre- Bunun yanında, gelen yabancı yatırım- timi ve dokumadaki teknik uzmanlık) ve cıya, Türkiye imajının doğru kanallarla potansiyeli vurgulanmalıdır. Sanayide tanıtılması için il içinde il tanıtımının öne çıkan sektörleriyle Bursa yatırım yanında Türkiye tanıtımının da koordi- ortamı tanıtılmalıdır. Bursa’nın baş- nasyonunun sağlanması önem teşkil ta makine-metal, otomotiv ve tekstil etmektedir. sektörleri olmak üzere öne çıkan sektör temsilcilerinin önemli markalar için üre- 2.1.2. Sorun Alanları Tablosu tim yaptığı tanıtımlarda kalite vurgusu ile kullanılmalıdır (Örn. OEM firmaları, Tablo 11. Sorun Alanları Tablosu Yaşandığı Sektörler Tüm sektörler No Sorun Alanı Tüm sektörler 1 Beşeri Kapasite ve İşgücü Tüm sektörler 2 Kurumsal Kapasite ve Finansmana Erişim Tüm sektörler 3 Yatırımcı İlişkileri ve Yatırım Yeri Temini Tüm sektörler 4 Ulaşım, Lojistik ve Fiziksel Altyapı Tüm sektörler 5 Sektörel Rekabetçilik 6 İlin Yatırıma Yönelik Tanıtımı 27

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ İl ekonomisi büyürken, 2.2. Strateji Döneminde ara eleman yetiştiren mesleki ve teknik şehir; turizm ve sosyal Yaşanması Muhtemel liseler ile meslek yüksekokullarının ter- olanaklarıyla da aynı Sorunlar (Riskler) cih edilmemesi ya da gerekli programlar- büyümeyi sağlamalı, da öğrenci yetiştirmemesi ile sektörün 2.2.1. Açıklamalar yakın gelecekte ihtiyacı olan ara eleman çevresel konularda Giriş bölümünde belirtilen şekilde yarı ihtiyacını karşılayamayacaktır. Nitelik nüfus artışının yapılandırılmış görüşme ile, ziyaret edi- eleman temin edilememe riski, işletme- ve büyümenin len paydaşlardan; yatırım ortamını et- lerin kurumsal kapasitesi, üretim kalite- getirdiği ihtiyaçları kileyebilecek yakın ve uzak gelecekte si ve yatırım ortamının sürdürülebilirliği karşılamalıdır. öngörülen olumsuz faktörler, tehditler açısından risk oluşturacaktır. öğrenilmeye çalışılmıştır. Sanayisi ve iş olanakları ile göç alan bir Ziyaretler sonrasında, görüşme yapılan il olan Bursa’nın, yaşanabilir bir il olarak paydaşların görüşleri ile Bursa yatırım kalması, gerek yerli gerekse yabancı ya- ortamı geneli ve sektörlere ilişkin Güçlü, tırımcı gözünde yatırım ortamının iyi- Zayıf, Fırsat, Tehdit (GZFT) analizinde leşmesi açısından önem arz etmektedir. yer alan tehditler riskler olarak incelenip İl ekonomisi büyürken, şehir; turizm ve değerlendirilmiştir. sosyal olanaklarıyla da aynı büyümeyi sağlamalı, çevresel konularda nüfus ar- Döviz kurundaki dalgalanmalar, döviz tışının ve büyümenin getirdiği ihtiyaçları borçlarının geri ödemesinde sıkıntılara karşılamalıdır. yol açtığı gibi, ithal ara mal ya da ham madde maliyetlerindeki yükselmenin sa- Özellikle imar planlarında yapılan deği- tışlara yansıtılamamasına sebep olmak- şiklikler ve üst planlarla uyumlu olmayan tadır. Pahalı ithal edilen ham maddeler, kararlar, ilde arazi kullanımı konusunda üretim sürecinden sonra, malların düşük farklılıklar oluşturmaktadır. Tarım ara- kurla satılması sorununa yol açmaktadır. zileri zaman zaman ulaşım vb. projeler Döviz kurunun öngörülememesi, ana ve kapsamında farklı amaçlı kullanılmak- yan sanayinin rekabetçiliğini doğrudan tadır. etkilemektedir. Riskler 5 başlık altında toplanmıştır Hâlihazırda, nitelikli ara eleman sıkıntısı çeken sektörler, ilgili sektörlere yönelik 2.2.2. Riskler Tablosu Tablo 12. Riskler Tablosu No Sorun Alanı Yaşanması Muhtemel Sektörler 1 Döviz kurunda dalgalanmalar Tüm sektörler 2 Ara eleman temini Tüm sektörler 3 Mesleki ve teknik eğitimin ilgi görmemesi ve bu Tüm sektörler konuda olumsuz toplumsal algının varlığı Nüfus artışı ve ekonomik büyümeye bağlı gerekli olan Tüm sektörler 4 çevre, ulaşım, sosyal, sağlık donatı vb. planlamasının zamanında yapılamaması 5 Planlamaların değişkenlik göstermesi Tüm sektörler 28

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 3hedef- 3.1. Açıklamalar ler GZFT analizinden sonra oluşturulan sorun alanları bazında görüşmelerde belirtilen çözüm önerileri de dikkate alınarak, sorunların çözümüne yönelik hedefler oluşturul- muştur. 6 sorun alanı altında toplamda 20 hedef belirlenmiştir. Şekil 4. Sorun Alanı- Hedef İlişki Diyagramı Hedef 1.1. Hedef 1.2. Hedef 1.3. Hedef 1.4. SORUN ALANLARI 1. Beşeri Kapasite ve İşgücü 2. Kurumsal Kapasite ve Hedef 2.1. Finansmana Erişim Hedef 3.1. Hedef 3.2. Hedef 3.3. 3. Yatırımcı İlişkileri ve Yatırım Yeri Temini Hedef 4.1. 4. Ulaşım, Lojistik ve Hedef 5.1. Hedef 5.2. Hedef 5.3. Hedef 5.4. Hedef 5.5. Fiziksel Altyapı Hedef 5.6. Hedef 5.7. Hedef 5.8. Hedef 5.9. Hedef 5.10. 5. Sektörel Rekabetçilik 6. İlin Yatırıma Yönelik Tanıtımı Hedef 6.1. Hedef Tablosunda numaralandırma yapılırken, ilk numara Sorun Alanı numarası, ikinci numara sorun alanı altındaki Hedef olarak ifade edilmiştir. 3.2. Hedefler Tablosu Tablo 13. Hedefler Tablosu Sıra Hedef Hedef Gösterge No No 1 1.1. Nitelikli ara eleman temin edilmesindeki • Nitelikli ara eleman temini konusunda güçlüklerin aşılması kurumlar arası düzenlenen toplantı/ çalıştay sayısı Mesleki eğitim kurumlarına talebin artırılması, eğitim niteliğinin • Mesleki ve teknik liselere kayıt 2 1.2. iyileştirilmesi, mesleki eğitim algısının yaptıran öğrenci sayısı iyileştirilmesi Kadınların işe katılım oranlarını • Kreş/gündüz bakımevine yönelik 3 1.3. artırmaya yönelik çalışmalar destek/teşvik/proje sayısı yürütülmesi 4 Yönetim, insan kaynakları ve istihdam • Yönetim, insan kaynakları ve istihdam 1.4. alanlarında ilde kurumsal kapasitenin alanlarında ilde yürütülen proje sayısı artırılması Sektörlerin yatırım süreçlerindeki finansman ihtiyacına yönelik destek, 5 2.1. teşvik vb. finansman kaynaklarının • Verilen yatırım teşvik belgesi sayısı oluşturulması 29

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ Sıra Hedef Hedef Gösterge No No 6 3.1. Bursa'da yatırım ortamını iyileştirme • Yatırım ortamı iyileştirme ve ve yatırıma yönelik tanıtımda kurumlar tanıtımı konusunda yapılan işbirliği arası işbirliği sağlanması ve koordinasyon toplantı, çalıştay vb. sayısı Yatırımcı için yatırım yeri temininin • İl bazında yatırıma uygun arazi kolaylaştırılması ve yatırımcıya envanterine yapılan giriş sayısı 7 3.2. mali yükünün azaltılmasına yönelik eylemlerin gerçekleştirilmesi 8 3.3. Yatırımcı bilgilendirme, danışmanlık ve • Bursa Yatırım Destek Ofisi'nde destek çalışmalarının iyileştirilmesi bilgilendirme ve danışmanlık için ayrılan süre (adam saat) 9 4.1. Bursa'da yatırım ortamının • Lojistik alanında yapılan çalıştay/ iyileştirilmesine yönelik ulaşım ve toplantı sayısı lojistik alanında iyileştirmeler yapılması 10 Mevcut yatırım ortamını iyileştirme • İlde gerçekleşen AR-GE proje pazarı 5.1. yönünde üniversite- sanayi işbirliğinin sayısı geliştirilmesi Sanayicinin dış ticaret işlemlerinde • İhracat yapan firma sayısı 11 5.2. yaşadığı zorlukları gidermeye yönelik çalışmalar yürütülmesi 12 5.3. Sektörlerin AR-GE çalışmalarıyla ilgili • AR-GE merkezi sayısı etkinliklerinin artırılması • Tasarım merkezi sayısı Sektörlerin rekabetçiliğini olumsuz • Toplam ihracat (ABD $) 13 5.4. etkileyen unsurlara yönelik çalışmalar • Marka, patent, faydalı model, yürütülmesi endüstriyel tasarım başvuru sayısı 14 5.5. Yüksek/ileri teknoloji firmalarının • Yüksek/ileri teknoloji firma sayısı sayısının artırılması • Yüksek teknolojili ürünlerin ihracat içerisindeki payı 15 5.6. Yüksek katma değerli ürün üretimi konusunda çalışmaların artırılması • Bursa'da çatı kuruluşların yüksek katma değerli ürün üretimi konusunda Sanayide ithalata olan bağımlılığı yürüttüğü çalışma (proje/ çalıştay/ 16 5.7. azaltacak ileri teknolojili sektörlere eğitim/ fuar/ toplantı vb.) sayısı • İhracatın ithalatı karşılama oranı dönüşümün sağlanması • Uzay, Havacılık ve Savunma Sektörü ve Raylı Sistemler Kümelenmelerinin yürüttüğü proje sayısı 17 5.8. Enerji verimliliğiyle ilgili çalışmalar • İlin tükettiği elektrik enerjisinin yürütülmesi toplam ihracatına oranı Endüstri 4.0.’a yönelik dönüşümleri • Endüstri 4.0.’a yönelik eğitim/proje 18 5.9 sağlayacak eğitim vb. altyapı sayısı çalışmalarının yürütülmesi 19 UNESCO Dünya Mirası geçici listesinde • UNESCO'ya sunulan adaylık dosyası 5.10. bulunan İznik için sürece yönelik sayısı çalışmaların yürütülmesi Bursa'nın yatırım ortamı tanıtımıyla • Yurtdışı yatırım ortamını tanıtmaya 20 6.1. ilgili etkili tanıtım yöntemleri ilişkin katılım sağlanan fuar sayısı • Fuar merkezi raporu sayısı kullanılması 30

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ 42017 4.1. Açıklamalar rın kurumsal kapasitelerinin artırıl- yılı masına ihtiyaç bulunmaktadır. eylem Güçlü, Zayıf, Fırsat, Tehdit (GZFT) ana- planı lizi ile çatı kuruluşların ilettiği görüş ve 4. Yatırım ortamının iyileştirilmesi ko- öneriler doğrultusunda sorun alanları nusunda ilde koordinasyonun sağ- oluşturulmuştur. Bu sorun alanları çer- lanması, sorunların ortak olarak or- çevesinde, hedefler ve ilgili eylemler taya konması ve işbirliğiyle çözüm oluşturulmuştur. Derinlemesine müla- oluşturulması, Bursa gibi çeşitli katlardan elde edilen bilgilere göre, sek- sektörleri barındıran, çatı kuruluş- törlerin Bursa yatırım ortamına ilişkin ların güçlü olduğu illerde önem arz yaşandığını belirttiği sorun alanlarına etmektedir. göre hedef ve eylemler şekillenmiştir. Bursa Eskişehir Bilecik Bölge Planı sonu 5. Yatırım yeri temini konusunda Ya- olan 2023 yılını kapsayan strateji döne- tırım Destek Ofislerinin rolü gitgide mi için belirlenen hedefler altında Eylem artmakta, ayrıca Coğrafi Bilgi Sis- Planı dönemi olan 2017 yılı içinde ta- temleri kullanarak yatırımcıyı yatı- mamlanabilecek eylemler belirlenmiştir. rım yeri hususunda bilgilendirmek Bu eylemler, özellikle sorun alanlarına önem kazanmaktadır. müdahale etmeyi kolaylaştıracak altya- pıyı oluşturacak ve ildeki yatırım orta- 6. Ulaşım ve lojistik alanlarında Bur- mına ilişkin koordinasyonu sağlayacak sa’da merkezi olarak planlanan ve eylemler arasından seçilmiştir. Eylem yürütülen projeler bulunmaktadır. Planı süresi olan 1 yıl göz önüne alın- Bunun yanında, lojistik anlamda mış, 2017 yılında (12 ay içinde) müdahale altyapı kapasitesine ilişkin fikir alış- edilebilecek hedefler için eylemler oluş- verişine ve bilgi dokümanlarına ih- turulmuştur. Öncelikli olarak sorunların tiyaç bulunmaktadır. çözülmesine dönük, bazı hedefler kap- samında merkezi yönetim tarafından 7. Sanayi ve üniversite arasında, özel- politika oluşturulması ve/veya mevzu- likle enerji verimliliği, AR-GE ve atla ilgili düzenlemelere ihtiyaç olduğu yüksek katma değerli ürün üretimi düşünüldüğünden, 2017 yılı Eylem Pla- konusunda daha güçlü bir işbirliğine nı’nda bazı hedefler için eylemler kap- ve buna ilişkin iletişimin iyileştiril- sama alınmamıştır. Bu sebeple, strateji mesine ihtiyaç duyulmaktadır. kapsamındaki 20 hedefin 12’si için 2017 Eylem Planında toplamda 37 eyleme yer 8. AR-GE faaliyetlerinin ve ürün hak- verilmiştir. larının korunması konusunda, işlet- melerin sınai ve fikri mülkiyet hak- 12 hedefe yönelik oluşturulan eylemlerin ları konusunda bilgi eksikliklerinin gerekçeleri şu şekilde belirtilebilir: giderilmesine ihtiyaç bulunmakta- dır. Diğer yandan, ticarileştirilebilen 1. Nitelikli ara eleman temin edilme- AR-GE’ye yönelik çalışmalar odak- sindeki güçlük konusu, Bursa’da lanmalıdır. sektörler tarafından oldukça sık dile getirilen bir sorundur. Buna ilişkin, 9. Rekabetçiliği artıran ve rekabeti en- sorunun tespiti ve çözüm önerile- gelleyen unsurlara yönelik ilde hâli- rinin tartışılması için tarafların bir hazırda gündemde olan konulardaki araya getirilmesi konusu öne çık- çalışmaların devam ettirilmesine maktadır. gerek duyulmaktadır. 2. Mesleki eğitimin toplumdaki olum- 10. Yatırım tanıtımında ildeki paydaş- suz algısı ve sektörün ihtiyacı olan ların koordinasyonu mükerrer tanı- alanlarda işgücünün yetiştirilmesi tım çalışmalarının önüne geçmek hem Bursa’da hem de Türkiye’de açısından önem taşımakta, yurt- önem arz eden konulardandır. dışı tanıtımlarda fuarlar ön plana çıkmaktadır. Bu noktada, Bursa’nın 3. İnsan kaynakları açısından kurumla- da ev sahipliği yaptığı büyük fuarlar 31

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ göz önüne alındığında yeni bir fuar tırım karar süreçlerinde yardımcı ihtiyaç duyulmaktadır. Sektörlerin merkezi için fizibilite çalışmasına olabilmek, yatırımcılara süreçler ve AR-GE niteliğini artırmak için kritik ihtiyaç bulunmaktadır. desteklerle ilgili bilgilendirme ça- sektörlere yönelik mükemmeliyet lışmaları yapmak, yatırımcı çekme merkezlerinin kurulması önem ta- 11. Enerji verimliliği ön planda tutan, açısından önemli unsurlardır. şımaktadır. enerji yoğunluğunu azaltmaya yö- nelik çalışmalara, enerji tüketiminin 14. Tasarım vb. alanlarda gelişme kay- Eylem Planı’nda numaralandırma yapı- yüksek olduğu Bursa’da ihtiyaç du- dederek, ihracata dönük katma lırken, ilk numara Sorun Alanı numarası, yulmaktadır. değerli ürün üretimine yönelik ça- ikinci numara sorun alanı altındaki He- lışmaların yürütülmesi gerekmek- def numarası ve üçüncü numara ise be- 12. Bursa’daki sektörel birikimler kulla- tedir. lirtilen Sorun Alanının altındaki Hedefin nılarak, yüksek teknolojili ürünlerin Eylem numarası olarak ifade edilmiştir. ihracat içerisindeki payını artırma- 15. Yüksek/ileri teknoloji ürün üreten   ya yönelik, sektörlerin ileri/yüksek sektörlerin AR-GE ile güçlendiri- teknolojili sektörlere dönüşümü ge- lerek, ihracat hedeflerine yönelik, 4.2. Eylem Planı Tablosu reklidir. yüksek/ileri teknoloji ürün ihracatı ile katma değeri yüksek ürün ih- Sorumlu Kuruluş sütununda yer alan 13. Yerli ve yabancı yatırımcıların ya- racattan daha fazla pay almasına ana sorumlu kuruluş, kırmızı renk ve (S) ile ifade edilmiştir. Diğer kuruluşlar işbir- liği yapılacak kuruluşlardır. Tablo 14. Eylem Planı Tablosu Sıra Eylem Eylemler Yöneldiği Sorun Sorumlu Kuruluş Tahmini Planlanan No No Alanı Maliyet (TL) Gerçekleşme Zamanı Nitelikli ara eleman temini konusunda İl Milli Eğitim BTSO (S) Müdürlüğü, mesleki ve teknik eğitim kurumları ve İl Milli Eğitim 1 1.1.1. sanayi temsilcileri arasında sorun tespiti ve çözü- Beşeri Kapasite ve Müdürlüğü 15.000 Aralık 2017 müne ilişkin toplantı ve/veya çalıştay düzenlene- İşgücü TSO’lar cektir. OSB’ler SİAD’lar Üniversiteler BEBKA 2 1.2.1. Mesleki ve teknik lise ile meslek yüksekokulu öğ- Beşeri Kapasite ve İl Milli Eğitim Müd. (S) 20.000 Aralık 2017 rencilerinin mezuniyet sonrası sektör ihtiyaçlarına İşgücü TSO’lar göre sektörlerde çalışabilmeleri için öğrencilerin OSB’ler sektördeki firmalarda uygulama dersleri almaları SİAD’lar gibi çözümler oluşturmak üzere koordinasyon top- lantıları yapılacaktır. Üniversiteler 3 1.2.2. Mesleki eğitimin toplumsal algısını iyileştirmeye Beşeri Kapasite ve BTSO (S) 250.000 Aralık 2017 yönelik çalıştay, kamu spotları, ilanlar ve TV prog- İşgücü İl Milli Eğitim ramları düzenlenecektir. Müdürlüğü TSO’lar OSB’ler SİAD’lar Belediyeler 4 1.2.3. Mesleki ve Teknik Eğitim (MTE) Bursa Modeli İl Ey- Beşeri Kapasite ve İl Milli Eğitim Müd. (S) 1.200.000 Aralık 2017 lem Planı’na göre 6 okulda 8 alan açılacaktır. İşgücü İnsan kaynakları alanında kurumsal kapasite ar- tıran, kayıtlı istihdamı teşvik eden ve kayıt dışı Beşeri Kapasite ve 5 1.4.1. istihdamın azaltılmasına katkıda bulunan projeler İşgücü BTSO (S) 750.000 Aralık 2017 BTSO (S) yürütülecektir. Yöneticilerin eğitimi konusunda, Uludağ Milli Par- kı’nda bulunan Kirazlıyayla’da daha önce sanator- Maliyet 6 1.4.2. yum olarak kullanılan merkez, üst düzey yöneticiler Beşeri Kapasite ve hesaplaması Aralık 2017 için eğitim verilen yaşam boyu eğitim merkezine İşgücü devam ediyor dönüştürülecektir. 32

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ Sıra Eylem Eylemler Yöneldiği Sorun Sorumlu Kuruluş Tahmini Planlanan No No Alanı Maliyet (TL) Gerçekleşme Zamanı 7 3.2.1. Bursa’nın yatırım yeri envanteri ve yatırım yerlerini Yatırımcı İlişkileri BEBKA (S) 2.000 Aralık 2017 yatırımcıya coğrafi bilgi sistemleri ile sunulabilecek ve Yatırım Yeri Çevre ve Şehircilik bir sistem oluşturulması için Çevre ve Şehircilik Ba- Temini kanlığı ile protokol yapılacaktır. Bakanlığı 8 3.2.2. KAYS (Kalkınma Ajansları Yönetim Sistemi)'a girişi Yatırımcı İlişkileri BEBKA (S) 2.000 Aralık 2017 yapılmış, özel yatırım bölgelerinde bulunan, yatırı- ve Yatırım Yeri ma uygun arazilerin güncellemesine yönelik envan- Temini ter çalışması yapılacaktır. Yatırım öncesi ve yatırım sırasında yerli ve yabancı Yatırımcı İlişkileri Aralık 2017 9 3.3.1. yatırımcıya bilgilendirme ve danışmanlık hizmeti ve Yatırım Yeri BEBKA (S) 10.000 sağlanacaktır. Temini Ekonomi Bakanlığı tarafından verilen görevler dâ- Yatırımcı İlişkileri 10 3.3.2. hilinde teşvik belgesi işlemleri yürütülecek, danış- ve Yatırım Yeri BEBKA (S) 2.000 Aralık 2017 manlık verilecektir. Temini 11 4.1.1. Limanların kapasite kullanım ve yeterlilikleriyle ilgi- Ulaşım, Lojistik ve BEBKA (S) 10.000 Aralık 2017 li araştırma raporu hazırlanacaktır. Fiziksel Altyapı 12 4.1.2. Bursa’nın lojistik sektörüyle ilgili çalıştay düzenle- Ulaşım, Lojistik ve BTSO (S) 80.000 Aralık 2017 necektir. Fiziksel Altyapı Enerji Verimliliği Merkezi’nin etkinliği artırılacak, BTSO (S) özellikle, verimlilik, enerji yönetimi vb. konularda Sektörel Üniversiteler 13 5.1.1. üniversite/sanayi işbirliği geliştirmek üzere paydaş Rekabetçilik 25.000 Aralık 2017 TSO’lar toplantıları/çalıştaylar düzenlenecektir. SİAD’lar BEBKA (S) Sanayi–Milli Eğitim Bakanlığı-Üniversiteler arası Sektörel Üniversiteler 1.800.000 Aralık 2017 iletişimi artırmaya yönelik AR-GE proje pazarı, bi- Rekabetçilik İl Miili Eğitim Müd. 14 5.1.2. lim şenliği gibi ortak proje vb. (Örn. Tekstil ve Kon- Belediyeler feksiyon Sektörü Uluslararası AR-GE Proje Pazarı, TSO’lar Bursa Bilim Şenliği) faaliyetler yürütülecektir. UIB OSB’ler SİAD’lar Gelişmekte olan sektörlerde (kalıpçılık vd.) üniver- Sektörel Üniversiteler (S) site- sanayi işbirliği kurulmak üzere sektör temsil- Rekabetçilik TSO’lar 15 5.1.3. cileri ile ilgili üniversite bölüm temsilcileri katılımıy- SİAD’lar 25.000 Aralık 2017 la toplantılar düzenlenecektir. Kamu Üniversite Sanayi İşbirliği (KÜSİ) faaliyetleri kapsamında Bursa ve ilçelerinde yapılan bilgilendir- Sektörel 16 5.1.4. me ve farkındalık oluşturma ziyaretlerine katkıda Rekabetçilik KÜSİ İl Temsilciliği (S) 2.000 Aralık 2017 bulunulacaktır. 33

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ Sıra Eylem Eylemler Yöneldiği Sorun Sorumlu Kuruluş Tahmini Planlanan No No Alanı Maliyet (TL) Gerçekleşme Zamanı Akademisyenlerin bilimsel çalışmalarının sanayide değerlendirilmesi ve ekonomik değere dönüştü- rülmesi amaçlı, patent ve ticarileşmeye konu ola- Sektörel Uludağ Üniversitesi 17 5.1.5. bilecek çıktıların değerlendirilmesi için ziyaretler Rekabetçilik Teknoloji Transfer 10.000 Aralık 2017 gerçekleştirilecek, raporlar oluşturularak çalışmalar Ofisi (S) yatırımcılara sunulacaktır. Bursa’da kurulmakta olan otomotiv test merkezi TSE (S) konusunda test merkeziyle ilgili otomotiv sektör Sektörel Otomotiv Sektörü 18 5.4.1. taraflarının bir araya getirildiği, görüşlerin paylaşıl- Rekabetçilik 5.000 Aralık 2017 Sanayicileri dığı bilgilendirme toplantısı düzenlenecektir. TSO’lar Üniversiteler Özellikle makine sektöründe haksız rekabet sebebi BTSO (S) olan, AR-GE çalışmaları yapılmadan kopyalanarak Türk Patent yapılan üretimin önüne geçilmek üzere, sınai ve Sektörel Enstitüsü 19 5.4.2. fikri mülkiyet hakları konusunda ticaret ve sanayi Rekabetçilik 50.000 Aralık 2017 TSO’lar odaları, esnaf ve sanatkar odaları vb. sektör kuru- Üniversiteler luşlarına bilgilendirme toplantıları düzenlenecektir. BESOB Bursa’da farklı sektörlere yönelik AR-GE hizmeti BTSO (S) verebilecek ve bu sektörlerin rekabet gücünü artı- Sektörel Bilim, Teknoloji ve 20 5.4.3. racak bir ‘Nanoteknoloji Mükemmeliyet Merkezi’ Rekabetçilik Sanayi Bakanlığı 120.000 Aralık 2017 Kalkınma Bakanlığı için fizibilite altyapı çalışmaları yapılacaktır. BEBKA Yenilikçi ileri teknoloji ve yazılım geliştirme alan- Sektörel larında faaliyet gösterecek şirketlere AR-GE çalış- Rekabetçilik 21 5.5.1. malarını yürütebilecekleri ortam ve destek sağla- ULUTEK (S) 10.000 Aralık 2017 nacaktır. İleri teknoloji kullanan firmaların yer alması hedef- Sektörel BTSO (S) 454.000.000 Aralık 2017 22 5.5.2. lenen TEKNOSAB'ın altyapı çalışmalarının yapılma- Rekabetçilik sına başlanacaktır. İhracata dönük katma değerli ürün üretimine yö- Sektörel BTSO (S) 2.000.000 Aralık 2017 nelik, sektörlerde moda, endüstriyel tasarım ve Rekabetçilik İMOS inovasyon kapasitelerini artırmaya destek veren BEBKA 23 5.6.1. çalışmalar (İnegöl Tasarım Merkezi (Atölye İnegöl), Bursa Tasarım Zirvesi, Tekstil ve Teknik Tekstil Mükemmeliyet Merkezi, Kompozit Mükemmeliyet Merkezi vb.) yürütülecektir. 24 5.6.2. Kalıp sektörüyle ilgili rapor hazırlanacaktır. Sektörel BEBKA (S) 10.000 Aralık 2017 Rekabetçilik TSO’lar Gökmen Projesi kapsamında Gökmen Uzay Hava- Sektörel BTSO (S) 125.000.000 Aralık 2017 25 5.7.1. cılık Eğitim Merkezi (GUHEM) kurulmasına yönelik Rekabetçilik çalışmalar yapılacaktır. UR-GE projeleri kapsamında (uzay, havacılık ve sa- Sektörel BTSO (S) 18.900.000 Aralık 2017 vunma; raylı sistemler, makine-metal, tekstil, be- Rekabetçilik Üniversiteler 26 5.7.2. be-çocuk konfeksiyonu, gıda, kimya sektörlerinde) eğitim, danışmanlık ve yurtdışı pazarlama eğitim- leri yapılacaktır. 34

BURSA YATIRIM DESTEK VE TANITIM STRATEJİSİ Sıra Eylem Eylemler Yöneldiği Sorun Sorumlu Kuruluş Tahmini Planlanan No No Alanı Maliyet (TL) Gerçekleşme Zamanı 27 5.7.3. Kümelenmelerin kurumsallaşma çalışmalarına de- Sektörel BTSO (S) 1.285.000 Aralık 2017 vam edilecektir. Rekabetçilik Fuarlara katılım Bursa’nın sektörlerini tanıtmak Bursa Valiliği (S) ve özellikle üretilen ürünlerin tanıtımını sağlamak İl Kültür ve Turizm için devam edilecek turizm yatırımı çekmek amaçlı, İlin Yatırıma 28 6.1.1. Orta Doğu ve Avrupa pazarına yönelik EMITT, ITB Yönelik Tanıtımı Müdürlüğü 600.000 Aralık 2017 Bursa Kültür Turizm 50.000 Aralık 2017 Berlin, Jeddah ITTE, Riyadh Travel Fair fuarlarına katılım sağlanacaktır. Tanıtma Birliği TSO’lar 29 6.1.2. Medikal turizm ve termal kür merkezi konularında İlin Yatırıma UİB yatırımcı çekilmesine yönelik, forum, heyet ziyaret- Yönelik Tanıtımı BEBKA leri ve B2B toplantıları düzenlenecektir. BUSAT (S) BTSO İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Bursa Büyükşehir Belediyesi BEBKA 30 6.1.3. Yabancı yatırımcılar için hazırlanmış sektörel su- İlin Yatırıma BEBKA (S) 5.000 Aralık 2017 numlar güncellenecek, mevcut yabancı yatırımcıla- Yönelik Tanıtımı rın başarı hikayelerine yer verilecektir. 31 6.1.4. Bursa Yatırım Destek Ofisi web sitesi ve Bursa ya- İlin Yatırıma BEBKA (S) 50.000 Aralık 2017 tırım ortamı tanıtım filmi güncellenerek geliştirile- Yönelik Tanıtımı cektir. 32 6.1.5. Bursa yatırım ortamını tanıtıcı kitapçık/ broşür ha- İlin Yatırıma BEBKA (S) 10.000 Aralık 2017 zırlanacaktır. Yönelik Tanıtımı 33 6.1.6. Katılım sağlanan ulusal ve uluslararası organizas- İlin Yatırıma BEBKA (S) 5.000 Aralık 2017 yonlarda (toplantı, konferans, sempozyum vb.) il Yönelik Tanıtımı Üniversiteler temsil edilecek ve il tanıtımı yapılacaktır. BTSO (S) Uzman ekiplerin ve rehberlerin eşlik ettiği sektö- BTSO (S) rel fuar ve iş gezilerine katılım organizasyonlarının BTSO (S) 34 6.1.7. yapıldığı 'Küresel Fuar Acentesi Projesi' ile sektör İlin Yatırıma 1.400.000 Aralık 2017 paydaşlarının fuarlarla sektörel gelişmeleri takip Yönelik Tanıtımı 500.000 Aralık 2017 6.690.000 Aralık 2017 etmesi sağlanacaktır. 35 6.1.8. Bursa’da fuar merkezi ihtiyacına yönelik fizibilite İlin Yatırıma çalışması yapılacaktır. Yönelik Tanıtımı Yurt içinden ve yurt dışından alım heyetlerinin Bur- İlin Yatırıma sa'ya getirilmesi ile tanıtım/yatırım çekmek üzere Yönelik Tanıtımı 36 6.1.9. 'Ticari Safari Projesi' kapsamında tanıtım, B2B top- lantıları, yatırım çekme faaliyetleri yapılacaktır. 37 Önemli tarım ihracat ürünlerinden Bursa Siyah İnci- İlin Yatırıma BEBKA (S) 10.000 Aralık 2017 6.1.10. riyle ilgili rapor ve tanıtım materyali hazırlanacak- Yönelik Tanıtımı tır. 35

Kaynaklar • 2015 yılı BTSO İlk 250 Firma Listesi, http://www ilk250 org tr • Akarsoy Altay, Tülay. Türkiye Raylı Sistem Taşıt Araçları İmalat Sanayisi (2014) • Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Yıllık İl İstatistikleri, http://www.btk.gov.tr, Erişim Tarihi: 01.12.2016 • Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, (2014). 81 İl Durum Raporu 2014 • Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, (2014). AR-GE Merkezleri Aralık 2016 İstatistiki verileri • BORUSAN Liman web • Bursa Eskişehir Bilecik Bölge Planı 2014- 2023 • Bursa İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 01 Aralık 2016. • Bursa İl Milli Eğitim Müdürlüğü, 30 Kasım 2016 • Bursa Ticaret ve Sanayi Odası Eğitim Vakfı (BUTGEM) • Bursa Ticaret ve Sanayi Odası www btso org tr • Bursa Yatırım Ortamı ve Sektörler Kitabı, BEBKA resmi internet sitesi http://online.pubhtml5.com/rfuo/aicg/ Erişim Tarihi: 13.12.2016 • BURULAŞ (Bursa Ulaşım, Toplu Taşım İşletmeciliği Turizm Sanayi ve Ticaret A Ş ) • Devlet Hava Meydanları http://www yenisehir dhmi gov tr • Dünya Bankası, Regional Investment Climate Assesment Project Report TR41 NUTS II, 2016. • Dünya Gazetesi http://www.dunya.com/sirketler/durmazlar-munih-metrosunun-arac-govdelerini-bursada-uretecek-276252h.htm Erişim Tarihi: 05.10.2015 • Ekonomi Bakanlığı, İzleme ve Bilgi İşlem Daire Başkanlığı, Eylül 2016. • Ekonomi Bakanlığı Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Bilgi Sistemi, Aralık 2016. • Gemlik Liman Başkanlığı • GEMPORT web • Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 2015 Faaliyet Raporu • İnegöl Ticaret ve Sanayi Odası (İTSO) İnegöl Ekonomi Raporu 2016 • İstanbul-Bursa-İzmir Otoyolu’nun Bursa, Eskişehir ve Bilecik Bölgesi Üzerindeki Ekonomik Etkilerinin Analizi Raporu, BEBKA, Kasım 2014. • İŞKUR (Türkiye İş Kurumu) İstatistikleri www.iskur.gov.tr Karayolları Genel Müdürlüğü • Karayolları Genel Müdürlüğü İstatistikleri, 01 Ocak 2016 • KOSGEB, Bursa Hizmet Merkezi Müdürlüğü • Mesleki ve Teknik Eğitim Çalıştayı (2012) • Mudanya Liman Başkanlığı • Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018) • Organize Sanayi Bölgeleri Üst Kuruluşu (OSBÜK) http://www.osbuk.org • Otomotiv Ana ve Yan Sanayi Raporu 2015, Otomotiv Sanayii Derneği resmi internet sitesi http://www.osd.org.tr/sites/1/upload/files/Ra- por2015-12-70.pdf Erişim Tarihi: 13.12.2016 • Otomotiv Sanayii Derneği http://www.osd.org.tr/osd-yayinlari/otomotiv-sanayii-uretim-bultenleri/ Erişim tarihi: 13.12.2016 • Roda Liman: http://rodaport.com • Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) 2015 İstatistik Yıllığı • Sosyal Güvenlik Kurumu, Sektörlere Göre 4a Zorunlu Çalışanlar Sayısı, Haziran 2013. • T.C. Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü, Erişim 31.11.2016. • T.C. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Ulaşan Erişen Türkiye 2014, Demiryolu Sektörü Raporu, http://www.udhb.gov.tr/images/faali- yet/c19d85352980eaf.pdf, Erişim Tarihi: 01.12.2016 • TR41 Bölgesi Havacılık Sektörü Raporu, Temmuz 2016. (basılacak) • TR41 Bölgesi Raylı Sistemler Sektörü Raporu, BEBKA, Temmuz 2016. (basılacak) • TÜBİDER Bilişim Sektörü Derneği 2015 Faaliyet Raporu, TÜBİDER resmi internet sitesi http://www.tbd.org.tr/2015-degerlendirme-raporu/ Erişim Tarihi: 05.12.2016 • TÜBİSAD Bilişim Sanayicileri Derneği 2015 Faaliyet Raporu, TÜBİSAD resmi internet sitesi http://www.tubisad.org.tr/Tr/Activities/Sayfalar/Activit- yReports.aspx Erişim Tarihi: 05.12.2016 • TÜBİTAK Ulusal Yenilik Sistemi 2023 Yılı Hedefleri Raporu • Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Ulusal Hesaplar, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi, İşgücü İstatistikler, Dış Ticaret İstatistikleri Veri Tabanları • Türk Patent Enstitüsü http://www.tpe.gov.tr/TurkPatentEnstitusu/statistics/ Erişim tarihi: Aralık 2016 • Türkiye Bankalar Birliği (TBB) http://www.tbb.org.tr • Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demir Yolları Genel Müdürlüğü • Türkiye Sanayi Strateji Belgesi ve Eylem Planı (2015-2015) • Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi, Bursa Teknik Üniversitesi Doğa Bilimleri, Mimarlık ve Mühendislik Fakültesi, Temmuz 2016. • World Economic Forum Global IT 2015 Yılı Raporu, World Economic Forum, http://www3.weforum.org/docs/WEF_Global_IT_Report_2015.pdf Erişim tarihi: 05.12.2016 • Yükseköğretim Kurumu, Yükseköğretim Bilgi Yönetim Sistemi, Erişim 29.11.2016

NOTLAR:

NOTLAR:



T.C. Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı (BEBKA) Altınova Mah. İstanbul Cad. 424/4 Buttim İş Merkezi Buttim Plaza Kat:6 16250 Osmangazi/Bursa TÜRKİYE T. 0224 211 13 27 • F:0224 211 13 29 [email protected] • www.bebka.org.tr