EsYatirimOrtami_Web

2017 ESKİŞEHİR YATIRIM ORTAMIESKİŞEHİRYATIRIMORTAMI 1

Nisan 2017

İÇİNDEKİLER1. BİZ KİMİZ? 42. RAKAMLARLA ESKİŞEHİR 53. KONUM VE ULAŞIM 104. SOSYAL HAYAT 115. EKONOMİK YAPI 136. İŞGÜCÜ 157. DIŞ TİCARET 158. SEKTÖRLER 199. KÜMELENME 2310. ÖZEL YATIRIM BÖLGELERİ 2411. ÜNİVERSİTELER 2512. AR-GE VE YENİLİKÇİLİK 2813. ULUSLARARASI YATIRIMLAR 2814. YATIRIM TEŞVİK SİSTEMİ 2915. MALİYETLER 3216. NEDEN ESKİŞEHİR? 32KAYNAKÇA 33

ESKİŞEHİR YATIRIM ORTAMI 20171. BİZ KİMİZ?Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı (BEBKA) 25.01.2006 tarih ve 5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Ko-ordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun’a dayanarak 14 Temmuz 2009 tarih ve 2009/15236 sayılı Bakanlar KuruluKararı ile kurulmuştur. BEBKA; Bursa, Eskişehir ve Bilecik illerinde kamu, özel sektör ve sivil toplum kuruluşları ara-sında koordinasyon ve işbirliğini geliştirerek kalkınmaya yön veren, yerel sorunlara yerel odaklı çözümler sunan, kay-nakların yerinde ve etkin kullanımıyla sürdürülebilir kalkınmaya hizmet eden bir kurumdur.Temel amacımız kamu kesimi, özel sektör, sivil toplum ve üniversiteler arasındaki koordinasyon ve işbirliğini sağlaya-rak bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmaktır. Bu amaç doğrultusunda bilimsel yöntemlerle ve katılımcı bir anlayış-la bölgesel önceliklerimizi belirleyen 2014-2023 Bursa Eskişehir Bilecik BölgePlanı hazırlanmıştır. Bu bölge planı çerçevesinde proje finansman destekleri,eğitim ihtiyaçları, yatırım ve tanıtım imkânları açısından kalkınmaya yönverecek bir model oluşturulmuştur. Kalkınma Ajansımız, Bölge Planı’ndaortaya konan strateji ve öncelikler çerçevesinde bölgedeki sektörel vetematik sorunlara çözümler sunacak proje ve faaliyetleri destekle-mektedir.Eskişehir Yatırım Destek Ofisi ise görevleri ile ilgili olarak doğru-dan BEBKA Genel Sekreterliğine karşı sorumlu olan bir çalışmabirimidir.4

2017 ESKİŞEHİR YATIRIM ORTAMIEskişehir Yatırım Destek Ofisi neler yapar?• İlin iş ve yatırım ortamına ilişkin analiz, rapor ve strateji çalışmaları yapar.• İlin iş ve yatırım ortamına ilişkin envanter çalışmaları yürütür.• Yatırımcılara bilgi sağlar ve onları yönlendirir.• İş ve yatırım ortamının geliştirilmesine yönelik olarak ilgili kurum ve kuruluşlarla ortak çalışmalar yapar.• Yatırımları izler.• İlin iş ve yatırım ortamını tanıtır ve ile yatırımcı çeker.• Devlet yardımlarına ilişkin olarak, ilgili mevzuatta belirtilen iş ve işlemleri yapar.• Yatırımcıların izin ve ruhsat işlemleri ile diğer idari iş ve işlemlerini, ilgili makam ve merciler nezdinde sonuçlan- dırmak üzere ajans yönetim kurulu adına tek elden takip ve koordine eder.• Bilgilendirme ve raporlama çalışmaları yapar.2. RAKAMLARLA ESKİŞEHİR Veri Yıl Kaynak 13.925 km² 2002 TÜİK GENEL 2015 TÜİK Yüzölçümü 14 İlçe Sayısı Yıl Kaynak Veri 2016 TÜİK NÜFUS VE GÖÇ 844.842 2015 TÜİK Nüfus 717.076 2015 TÜİK 17,60% İl Merkez Nüfusu 2015 TÜİK Yıllık Nüfus Artış Hızı 60 2012 TÜİK 14,9 (‰) 2015 TÜİK Nüfus Yoğunluğu 2015 TÜİK (km² başına düşen insan sayısı) 7.743 2015 TÜİK 9,4% 2015 TÜİK Ergen Doğurganlık Hızı Ankara Net Göç Ankara Net Göç Hızı En Çok Göç Aldığı İl En Çok Göç Verdiği İl 5

ESKİŞEHİR YATIRIM ORTAMI 2017 İKLİM Veri Yıl Kaynak Merkezi Rakım (m) 782 2016 MGM Ortalama En Yüksek Sıcaklık (°C) 29,1 °C 1950-2015 MGM Ortalama En Düşük Sıcaklık (°C) -3,5 °C 1950-2015 MGM SAĞLIK Veri Yıl Kaynak Hastane Sayısı 17 2014 TÜİK 2014 TÜİK Yatak Sayısı 3.482 2014 TÜİK Toplam Hekim Sayısı 1.719 2014 TÜİK Uzman Hekim Sayısı 983 Yıl Kaynak EĞİTİM Veri 2015 TÜİK Net Okullaşma Oranı (Lise) 90,87% 2016 YÖK 2015 TÜİK Üniversite Sayısı 2 2015 TÜİK Yüksekokul/Fakülte Mezun Sayısı 114.339 9.715 2015-2016 Anadolu Üniversitesi ve Yüksek Lisans Mezun Sayısı Osmangazi Üniversitesi 62.334 2015 Üniversite Öğrenci Sayısı 2015 YÖK 783 2015 YÖK Yrd. Doçent Sayısı 461 YÖK Doçent Sayısı 527 Yıl Profesör Sayısı 2015 Kaynak İŞ ORTAMI Veri 2015 SGK İşyeri Sayısı 19.632 2015 SGK 243.555 2015 TOBB Aktif Çalışan Sayısı 1.783 2016 TOBB Kurulan Şirket Sayısı 2015 Kapanan Şirket Sayısı 567 Ekonomi Bakanlığı Yabancı Sermayeli Firma Sayısı 95 Ekonomi Bakanlığı Yatırım Teşvik Belgesi (Adet) 696

2017 ESKİŞEHİR YATIRIM ORTAMI Yatırım Teşvik Belgesi 816 Milyon 2015 Ekonomi Bakanlığı (Sabit Yatırım Tutarı TL) Yatırım Teşvik Belgesi (İstihdam) 736 2015 Ekonomi Bakanlığı Kamu Yatırımları (TL) 526.420.000 2015 Kalkınma Bakanlığı 2013 İstihdam Oranı 42,9% 2013 TÜİK İşsizlik Oranı 8,5% Yıl TÜİK Veri 2014 Kaynak ULAŞIM VE HABERLEŞME 849 2014 KGM Devlet ve İl Yolları Uzunluğu (km) 305 2015 KGM 483 2015 TCDD Bölünmüş Yol Uzunluğu (km) 3.048.579 2015 TCDD Demiryolu Ana Hat Uzunluğu (km) 737.815 2015 TCDD 51.925 2015 DHMİ Demiryolu Ana Hat Yolcu Sayısı 4.804 2015 BTK Demiryolu Yük Taşıması (ton) 539.722 2015 BTK Havayolu Uçak Yolcu Trafiği 766.422 Yılı BTK Fiber-Optik Kablo Uzunluğu (km) Veri 2015 Kaynak Geniş Bant İnternet Abone Sayısı 2.551.887,54 2015 EPDK 1.276.767,91 2016 (Bilgi Erişim) EPDK Mobil Telefon Abone Sayısı Temmuz-10,75 YEGM ENERJİ Haziran-6,38 2016 (Bilgi Erişim) YEGM Toplam Elektrik Tüketimi (MWh) Sanayi Elektrik Tüketimi (MWh) En Fazla Güneşlenme Süresi (Ay-Saat) En Fazla Global Radyasyon Değeri (KWh/m2-Gün) 7

ESKİŞEHİR YATIRIM ORTAMI 2017 SOSYO-KÜLTÜREL Veri Yıl Kaynak Tiyatro Salonu Sayısı 12 2015 TÜİK Tiyatro Seyirci Sayısı 114.591 2015 TÜİK Sinema Salonu Sayısı 27 2015 TÜİK Sinema Seyirci Sayısı 986.535 2015 TÜİK Halk Kütüphanesi Sayısı 11 2015 TÜİK 17 2015 Müze Sayısı Kültür ve Turizm Bakanlığı Veri Yıl TURİZM (Turizm İşletme Belgeli Konaklama Kaynak Tesisleri) 259.628 2015 394.115 2015 Kültür ve Turizm Bakanlığı Tesise Geliş Sayısı 2015 Kültür ve Turizm Bakanlığı Geceleme 1,5 2015 Kültür ve Turizm Bakanlığı 32,22 Kültür ve Turizm Bakanlığı Ortalama Kalış Süresi Yıl Doluluk Oranı (%) Veri Kaynak 2012 TESCİLLİ TAŞINMAZ KÜLTÜR VE 1.229 2012 Kültür ve Turizm Bakanlığı TABİAT VARLIKLARI 130 2012 Kültür ve Turizm Bakanlığı 83 2012 Kültür ve Turizm Bakanlığı Sivil Mimarlık Örneği Sayısı 64 2012 Kültür ve Turizm Bakanlığı Dinsel Yapı Sayısı 9 2012 Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültürel Yapı Sayısı 175 2012 Kültür ve Turizm Bakanlığı İdari Yapı Sayısı 26 2012 Kültür ve Turizm Bakanlığı Askeri Yapı Sayısı 2 2012 Kültür ve Turizm Bakanlığı 4 2012 Kültür ve Turizm Bakanlığı Endüstriyel ve Ticari Yapı Sayısı Kültür ve Turizm Bakanlığı Mezarlık Sayısı 5 Şehitlik Sayısı Anıt ve Abide Sayısı Kalıntı Sayısı8

2017 ESKİŞEHİR YATIRIM ORTAMI AR-GE ve YENİLİK Veri Yıl Kaynak Ar-Ge Merkezi Sayısı 8 2016 Bilim, Sanayi ve Tek. Bak. Marka Tescil Sayısı 2015 Patent Tescil Sayısı 695 2015 TPMK Endüstriyel Tasarım Tescil Sayısı 27 2015 TPMK Faydalı Model Tescil Sayısı 60 2015 TPMK Bilimsel Yayın Sayısı 22 2011-2015 TPMK 4.328 ULAKBİM FİNANS Yıl Kaynak Kredi Tutarı (Milyon TL) Veri 2015 Türkiye Bankalar Birliği Mevduat Tutarı (Milyon TL) 3.629 2015 Türkiye Bankalar Birliği 2.941 2015 Türkiye Bankalar Birliği Banka Şube Sayısı 2015 Türkiye Bankalar Birliği Banka Çalışan Sayısı 115 2015 Türkiye Bankalar Birliği 1.823 2015 Türkiye Bankalar Birliği ATM Sayısı 577 Kaynak POS Sayısı 25.467 Yıl TÜİK 2015 TÜİK YAŞAM ENDEKSİ İl Sıralaması 2015 TÜİK Genel Sıralama 15. 2015 TÜİK 5. 2015 TÜİK Konut 38. 2015 TÜİK Çalışma Hayatı 14. 2015 TÜİK Gelir ve Servet 22. 2015 TÜİK 18. 2015 TÜİK Sağlık 13. 2015 TÜİK Eğitim 57. 2015 TÜİK Çevre 52. 2015 TÜİK Güvenlik 7. 2015 Sivil Katılım 8. 9 Altyapı Hizmetlerine Erişim 33. Sosyal Yaşam Yaşam Memnuniyeti

ESKİŞEHİR YATIRIM ORTAMI 20173. KONUM VE ULAŞIM Konya ve Afyonkarahisar, doğusunda Ankara, batısında Kütahya ve Bilecik illeri bulunmaktadır.Eskişehir, İç Anadolu Bölgesi’nin kuzeybatısında 29-32derece doğu boylamları ile 39-40 derece kuzey enlemleriarasında yer almaktadır. İlin kuzeyinde Bolu, güneyinde Kriter/İl Ankara İstanbul İzmir Bursa Antalya Konya Uzaklık (km) 233 324 411 155 424 339Seyahat Süresi (saat) 1,5 2,5 5 2 5 2 Ulaşım Şekli YHT YHT Otomobil YHT Otomobil OtomobilEskişehir Kara, demiryolu ve hava ulaşımı bakımından önem- li imkânlara sahip olan Eskişehir, ülkemizin en önemli şehirleri olan İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa, Antalya ve Konya’nın merkezinde yer almaktadır. Karayolu ve demiryolu bağlantılarının oldukça yoğun olduğu ve önemli limanlara oldukça yakın bir konumda olan Eskişehir’de Hasan Polatkan Havalimanı ile TCDD Hasanbey Lojistik Merkezi ve Organize Sanayi Bölgesi Lojistik Merkezi olmak üzere 2 adet lojistik üssü bulun- maktadır.10

2017 ESKİŞEHİR YATIRIM ORTAMI4. SOSYAL HAYAT CNBC-e Business Eskişehir Yaşanabilirlik KarnesiEskişehir, Türkiye’nin kent ve yaşam kalitesi en yüksek Alan Kültür Eğitim Sağlık Ekonomi Genelillerinden birisi olarak değerlendirilmektedir. Türkiye’nin Sanaten gelişmiş büyükşehirlerinden birisi olan ve yaşanabilirkentler sıralamasında kültür-sanat alanında öne çıkan Sıralama 1 4 9 10 3Eskişehir; eğitim, sağlık, ulaşım ve sosyal hayat olanak-ları bakımından diğer illere kıyasla önemli avantajlarasahip bir yerleşim merkezidir. CNBC-e Business dergi-sinin yapmış olduğu araştırmaya göre Eskişehir, birçokalanda ön sırada yer almıştır.Son yıllarda Eskişehir, sosyo-ekonomik yaşamda hızlı birgelişme göstermiştir. Birleşmiş Milletler Kalkınma Prog-ramı kapsamında hazırlanan İnsani Gelişmişlik Rapo-ru’nda Eskişehir, beşeri gelişmişlik ve yaşanabilir kentlerdüzeyi bakımından 3. sırada yer almıştır. Kaynak: CNBC-e Business Dergisi 11

ESKİŞEHİR YATIRIM ORTAMI 2017Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu (URAK) ta- Eskişehir - “İller arası Rekabetçilik Endeksi” -rafından ve Deloitte Türkiye desteği ile gerçekleştirilen URAK & Deloitte Türkiye‘’İller arası Rekabetçilik Endeksi’’ çalışmasında Eskişe-hir’in Türkiye’nin en rekabetçi 6. ili olduğu belirlenmiştir. Alan İldeki Bir Kişi Başına Beşeri GenelBu çalışmanın beşeri sermaye ve yaşam kalitesi alt en- Yüksek Öğrenim Düşen Sermayedeksine göre ise Eskişehir, Türkiye genelinde 3. sırada yer Programından Öğretimalmıştır. Yine Eskişehir, değişken bazlı olarak “İldeki Bir Üyesi veYüksek Öğrenim Programından Mezun Olan Kişi Sayısı” Mezun Olan Yaşambakımından 1. sırada yer almış olup, ‘’Kişi Başına Düşen Kişi Sayısı Alt Sayısı Alt EndeksiÖğretim Üyesi Sayısı’’ bakımından ise 2. sırada kendisine Endeksiyer bulmuştur. EndeksiEskişehir, şehirleşme bakımından ülkemizin önde gelen Sıra- 1 2 36illeri arasında yer almaktadır. Şehirde üniversite mezun- lamalarının genel nüfusa oranı %13,6’dır.12

2017 ESKİŞEHİR YATIRIM ORTAMI5. EKONOMİK YAPI Eskişehir’de İşyerlerinin Faaliyet Gruplarına Göre DağılımıSosyo-ekonomik gelişmişlik açısından Türkiye’nin enönemli şehirlerinden birisi olan Eskişehir, ekonomisi ile Faaliyet Grubu İşyeri Sayısıde ön plana çıkmaktadır. Eskişehir ekonomisinin %60’ını Perakende Ticaret 3.520hizmetler, %30’unu sanayi ve %10’unu ise tarım sektörü 2.285oluşturmaktadır. Bina İnşaatı 1.581 Kara Taşıma. Ve Boru Hattı Taşıma. 1.4062015 yılı Sosyal Güvenlik Kurumu verilerine göre, Eski- Yiyecek ve İçecek Hizmet Faaliyetleri 875şehir’de toplam 19.632 işyeri bulunmaktadır. Başlıca fa- 568aliyet grupları; perakende ticaret, bina inşaatı, kara ta- Gayrimenkul Faaliyetleri 484şımacılığı ve boru hattı taşımacılığı ile yiyecek ve içecek Hukuk ve Muhasebe Faaliyetleri 483hizmet faaliyetleridir. 8440 Gıda Ürünleri İmalatı Bina ve Çevre Düzenleme Faaliyetleri DiğerEskişehir Ekonomisinin Sektörel Dağılımı Kaynak: Sosyal Güvenlik Kurumu, 2015.Sanayi Tarım Şehir nüfusunun kırsal nüfusa göre hızla artması, yetiş- 30% 10% miş işgücü ve beşeri sermayenin varlığı, pazara yakınlık, enerji ve hammadde kaynakları ile yaşam maliyetlerinin Hizmetler uygunluğu ve yeterli altyapı imkânlarının elverişliliği 60% Eskişehir sanayisinin gelişimini oldukça hızlandırmıştır. Son 5 yılda Eskişehir’de yatırım teşvik belgeli yatırımla- Kaynak: Eskişehir Sanayi Odası, 2015 rın %60’ı imalat sektöründe gerçekleşmiştir. 2009-2016 dönemine ait Eskişehir’de 366 adet teşvik belgeli yatırım bulunmaktadır. Ekonomi Bakanlığı mevzuatına uygun olarak yatırım takip formları yatırımcı firmalar tarafın- dan doldurularak Yatırım Destek Ofisimize gönderilmek- te ve tarafımızca Ekonomi Bakanlığı’na iletilmektedir. 13

ESKİŞEHİR YATIRIM ORTAMI 2017Sektörel çeşitliliğin oldukça yoğun olduğu Eskişehir’debaşta makine imalat sanayi olmak üzere, kimya ve plas-tik ürünler sanayi, gıda sanayi, metal eşya ve metal anasanayi, madencilik, taş ve toprağa dayalı imalat sanayigibi birçok sanayi türü Eskişehir ekonomisine katkı sağ-lamaktadır.Eskişehir Sanayisi Sanayi Türü Firma Çalışan Ciro İhracat Eskişehir’de üretilen bazı ürünler, ulusal ölçekte önemli Makine İmalat Sanayi Sayısı Sayısı (%) (%) pazar payına sahiptir. Eskişehir, kompresör (soğutucu), uçak motoru ve dizel lokomotif üretiminde ulusal pa- (%) (%) 52,3 59,6 zarın tamamına sahiptir. Bu ürünlere ek olarak; boraks, kriko ve buzdolabı üretiminde de Eskişehir, ulusal paza- 23,1 33,8 rın yarısından fazlasına hâkim durumdadır. Kimya ve Plastik 12,4 8,7 7,6 18,7 Ürünler Sanayi Gıda Sanayi 11,6 16,5 21,1 4,5 Ulusal Üretimde Eskişehir’in Payı Metal Eşya Sanayi 11,6 6,9 1,6 2 120% 100%100%100% 100% Orman Ürünleri, 73% 70% 65% 80% 50% Mobilya ve 10,2 4,9 1,8 0,1 60% Kâğıt Sanayi 40% 30% 30% 30% 20% 20% 20% 20% 15% Diğer İmalat Sanayi 8,7 4 1,5 0 0% Madencilik Sektörü 8 2,9 1,7 1,6 Taş ve Toprağa Dayalı 7,7 10,8 9,6 10,1 İmalat Sektörü Kaynak: Eskişehir Sanayi Odası, 2016. Metal Ana Sanayi 4,5 2,8 0,4 1,4 Tekstil, Hazır Giyim 2,3 8,7 2,4 1 ve Deri Sanayi 100 100 100 100 Toplam Kaynak: Bilim, Sanayi Teknoloji Bakanlığı, Sanayi Genel Müdürlüğü, 81 İl Durum Raporu, 2014.14

2017 ESKİŞEHİR YATIRIM ORTAMI6. İŞGÜCÜ 7. DIŞ TİCARETEskişehir, beşeri sermayenin ve nitelikli işgücünün yoğun • Türkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret Verileriolduğu bir il olarak göze çarpmaktadır. Sosyal GüvenlikKurumu verilerine göre, 2015 yılında Eskişehir’de 170.779 2015 yılı verilerine göre Eskişehir, 837 milyon dolar ilekişi istihdam edilmiştir. Eskişehir’in de içerisinde yer ülkemizde en fazla ihracat yapan ilk 20 il içerisinde yeraldığı TR41 Bölgesinde (Bursa, Eskişehir, Bilecik), 2015 almıştır. Son 5 yılda, Eskişehir ekonomisi sürekli dış tica-yılında işsizlik oranı %7,8 olarak hesaplanmıştır. Ayrı- ret fazlası vermiştir.ca TR41 Bölgesi (Bursa, Eskişehir, Bilecik), 2015 yılında%39,4 ile sanayi sektörünün istihdam edilenler içindeki Eskişehir Dış Ticaret Verileripayının en yüksek olduğu bölge olmuştur. İŞKUR verile-rine göre; 2015 yılında Eskişehir’de İŞKUR’a kayıtlı işsiz 1000 İhracat İthalatsayısı 25.377 kişi olup, bunlar arasında en fazla payı 2.746 800kişi ile diğer imalat ve ilgili işçiler (makine ile), 2.091 kişi 600 924 829 912 837ile beden işçisi (genel) ve 1.973 kişi ile temizlik görevlisi 739 826 706oluşturmaktadır. 2015 yılında Eskişehir’de 27.813 kişilik 766açık iş, işverenler tarafından İŞKUR’a iletilmiş olup, busayının içerisinde ilk üç sırayı yine diğer imalat ve ilgili 627 645işçiler (9.939 kişi), beden işçisi (3.073) ve temizlik görevli-si (2.999 kişi) oluşturmaktadır. 400 200TR41 Bölgesi ve Eskişehir’in İşgücü Verileri 0 2011 2012 2013 2014 2015 Yıllar İşgücüne İşsizlik İstihdam Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu. 2009 Katılma Oranı Oranı Oranı 15,2 37,4 Eskişehir, 2015 yılında en fazla ihracatı ABD’ne yapmıştır. 44,1 ABD’nin toplam ihracattaki payı %31,05 olmuştur. 2010 42,7 10,5 38,2 2011 42,2 8,9 38,4 2012 44 8,4 40,3 2013 46,9 8,5 42,92014 (TR41) 54 6,2 50,62015 (TR41) 55,4 7,8 51,12015 (Türkiye) 51,3 10,3 46 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu. 15

ESKİŞEHİR YATIRIM ORTAMI 2017Eskişehir’in Ülkelere Göre İhracatı (2015) Eskişehir’in Ülkelere Göre İthalatı (2015) Ülkeler İhracat Miktarı Toplam İhracattaki Ülkeler İthalat Miktarı Toplam İthalattaki ABD (ABD Doları) Payı (%) ABD (ABD Doları) Payı (%) 259.871.305 31,05 186.476.638 26,39 Almanya 92.570.402 11,06 Fransa 66.065.984 9,35 Fransa 77.818.530 9,3 Almanya 60.651.039 8,58 Avusturya 33.154.077 3,96 İspanya 59.107.188 8,36 Romanya 31.724.738 3,79 Çin 44.634.414 6,32 Belçika 21.811.192 2,61 İtalya 42.762.941 6,05 Hollanda 19.776.143 2,36 Hollanda 22.014.155 3,12 İspanya 18.668.380 2,23 Japonya 16.717.037 2,37 Polonya 16.775.274 2 İngiltere 15.083.878 2,13 İtalya 13.838.582 1,65 Avusturya 14.046.472 1,99 İngiltere 13.693.313 1,64 Slovenya 11.876.865 1,68 Diğer 237.336.887 28,35 Diğer 167.176.370 23,66 Toplam 837.038.823 100 Toplam 706.612.981 100 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, 2015. Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, 2015.Eskişehir, 2015 yılında en fazla ithalatı yine ABD’nden Eskişehir’de 2015 yılında en fazla ihracat gerçekleştirenyapmıştır. ABD’nin toplam ithalattaki payı ise %26,39 ol- sektör, makine-metal sanayi olup, bu sektörün toplammuştur. ihracattaki payı %43,03 olarak gerçekleşmiştir.16

2017 ESKİŞEHİR YATIRIM ORTAMIEskişehir’in Sektörlere Göre İhracat Verileri (2015) Eskişehir’de 2015 yılında en fazla ithalat gerçekleştiren sektör de yine makine-metal sanayidir. Bu sektörün top- İhracat Toplam lam ithalattaki payı %22,75 olmuştur. Sektör Miktarı İhracattaki (ABD Doları) Payı (%) Eskişehir’in Sektörlere Göre İthalat Verileri (2015) Kazanlar, makineler, 360.200.703 43,03 İhracat Toplammekanik cihazlar, nükleerreaktörler, bunların aksam Sektör Miktarı İhracattaki ve parçaları Kazanlar, makineler, (ABD Doları) Payı (%) mekanik cihazlar, nükleerDemir veya çelikten eşya 60.060.761 7,18 reaktörler, bunların aksam 160.761.126 22,75Tuz, kükürt, topraklar ve 51.521.680 6,16 ve parçalarıtaşlar, alçılar, kireçler ve Nikel veya nikelden eşya 91.450.634 12,94 çimentoPlastikler ve mamulleri 47.143.175 5,63 Plastikler ve mamulleri 57.244.274 8,1 Motorlu kara taşıtları, 43.458.878 5,19 Motorlu kara taşıtları, 52.509.890 7,43 traktörler, bisikletler, traktörler, bisikletler,motosikletler ve diğer kara motosikletler ve diğer kara taşıtları, bunların aksam, taşıtları, bunların aksam, parça, aksesuarı parça, aksesuarı Elektrikli makine ve 42.108.11 5,1. Elektrikli makine ve 45.688.609 6,47 cihazlar, ses kaydetme- cihazlar, ses kaydetme-verme, televizyon görüntü- verme, televizyon görüntü- ses kaydetme-verme ses kaydetme-verme cihazları cihazları Diğer adi metaller 36.812.881 5,21Örülmemiş giyim eşyası ve 33.495.019 4 Alüminyum ve 34.186.904 4,84 aksesuarı alüminyumdan eşya Diğer 199.050.490 23,78 Diğer 227.958.663 32,26 Toplam 837.038.823 100 Toplam 706.612.981 100 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, 2015. Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, 2015. 17

ESKİŞEHİR YATIRIM ORTAMI 2017• Eskişehir Sanayi Odası Dış Ticaret Verileri Eskişehir’de Sektör Bazında İhracat (Eskişehir Sanayi Odası’na üye işletmeler)Kayıtlı adresleri başka yerde olan veya Eskişehir dışın-daki gümrükleri kullanan işletmelerin yapmış olduğu Sektör Firma İhracat Pay (%)ihracatlar, resmi ihracat rakamlarına yansımamaktadır. Makine İmalat Sanayi Sayısı (ABD $) 46,2Bu sebeple, Türkiye İstatistik Kurumu ihracat verileri ileEskişehir Sanayi Odası’nın ihracat verileri uyumlu olma- 35 988.413.186maktadır. Eskişehir Sanayi Odası verilerine göre, Eskişe-hir’de son dört yılda 8 milyar $ üzerinde ihracat gerçek- Madencilik 9 411.578.352 19,2leşmiştir. Taş ve Toprağa Dayalı 12 266.398.644 12,4 İmalat SanayiEskişehir Sanayi Odası Üyesi Firmaların İhracatları Dokuma ve Hazır 6 46.976.158 2,2 Giyim Sanayi Yıl İhracat (Milyon $) Metal Eşya ve Metal 26 135.134.955 6,3 2015 2.141 Ana Sanayi 2014 2.271 2013 2.211 Gıda Sanayi 5 141.485.246 2,2 2012 2.121 2011 1.756 Kimya, Plastik ve 12 47.352.111 2,2 Kauçuk Sanayi Kaynak: Eskişehir Sanayi Odası, 2016. Elektrikli Araç ve 9 96.761.611 4,5 Gereç İmalat San.Eskişehir Sanayi Odası’na üye işletmelerin sektör bazın- Orman ürünleri, 7 7.130.766 0,3da ihracat verilerine göre, 2015 yılında makine imalat sa- Mobilya ve Kağıt San.nayi, %46,2 pay ile en fazla ihracatı gerçekleştiren sektörolmuştur. Kaynak: Eskişehir Sanayi Odası, 2016. Türkiye’nin ileri teknoloji ürünleri ihracatının toplam ih- racat içerisindeki payı %3,5’tir. Eskişehir’in yüksek tek- noloji ürünleri ihracatının toplam ihracat içerisindeki payı ise %15’tir. Bu bağlamda Eskişehir, Türkiye’de ilk sı- rada bulunmaktadır.18

2017 ESKİŞEHİR YATIRIM ORTAMI8. SEKTÖRLER kurumun 3’ü Eskişehir’de faaliyet göstermektedir. Bu ku- rumlar Alp Havacılık, Coşkunöz Savunma Havacılık ve Rekabet Gücü •Makine-Metal Sanayi TEI’dir.Yüksek Sektörler •Havacılık Eskişehir’in 2014 yılında ülkemizin hava ve uzay taşıtları Geli me •Raylı Sistemler ihracatından almış olduğu pay %31,41 olmuştur. Eskişe- Potansiyeli •Gıda Sanayi hir, bu alanda Türkiye’de 2. sırada yer almıştır.Yüksek Sektörler •Seramik •Madencilik • Raylı Sistemler •Turizm Eskişehir, ülkemizde hem üretim hem de ulaşım ağları •Otomotiv Sanayi açısından raylı sistemler sektörünün başlıca merkezle- rinden birisidir. Kamuya bağlı ortaklıklar yanında özel •Animasyon sektör firmalarının da bulunduğu Eskişehir’de, bu alanda faaliyet gösteren en büyük kurum TÜLOMSAŞ’tır. Bölge-• Makine Metal Sanayi de, raylı sistemler sektörü genel olarak TÜLOMSAŞ’a te- darik sağlayan yan sanayi şeklinde yoğunlaşmıştır.Ana metal sanayi ile doğrudan bağlantılı olan makinesektörü, Eskişehir’de en fazla sektörel üretim değerine Eskişehir, raylı sistemler sektöründe firmalara ulusla-sahip olup, nitelikli işgücü ve gelişmiş ana ve yan sanayisi rarası rekabet avantajları sağlayan bir üretim ortamıile ilin lokomotif sektörlerinden bir tanesidir. Eskişehir’de sunmaktadır. İlin lojistik üssü olması, önemli limanlaraen yüksek ihracat değerine sahip sektörlerin başında yakınlığı ve ilde sektörel nitelikli işgücünün ve güçlü üni-makine metal sanayi gelmektedir. Eskişehir Sanayi Odası versite-sanayi işbirliğinin varlığı firmalara önemli reka-verilerine göre, 2015 yılında makine metal sanayi, 1 mil- bet avantajları sağlamaktadır.yar doların üzerinde ihracat gerçekleştirmiştir. • Gıda Sanayi• Havacılık TR41 Bölgesi, gıda ürünleri imalatının yoğun olarak yerEskişehir, havacılık sektöründe ülkemizin en önemli fir- aldığı bölgelerin başında gelmektedir. Başta un ve unlumalarına ev sahipliği yapmaktadır. Ülkemizde savunma mamuller olmak üzere, et ve süt ürünleri, çikolata vesanayi alanında en önemli işletmeleri çatısı altında top- şekerleme üretimi, Eskişehir’in ülke genelinde ön planalayan Savunma ve Havacılık Sanayi İmalatçıları Derne- çıktığı gıda sanayi alanlarıdır.ği’nin (SASAD) Havacılık ve Uzay grubunda yer alan 7 ana 2015 yılında ülke genelinde gıda sanayide faaliyet gös- teren işletmelerin %1,16 ’sı Eskişehir’de yer almakta iken, 19

ESKİŞEHİR YATIRIM ORTAMI 2017istihdamda bu oran %2,25’e ulaşmaktadır. İlde gıda sana- • Madencilikyisinde faaliyet gösteren en büyük firma ETİ Gıda A.Ş.’dir.Gıda sanayi ihracatında öne çıkan ürün grupları ise fı- Eskişehir’de endüstriyel hammadde açısından olduk-rın, kakao, çikolata ürünleridir. 2015 yılı Eskişehir Sanayi ça zengin maden yatakları yer almaktadır. Başta bor veOdası verilerine göre, gıda sanayisinde 140 milyon ABD manyezit olmak üzere ilde sepiyolit, mermer, kaolen,$’ndan fazla ihracat gerçekleşmiştir. perlit, mika ve kum-çakıl gibi önemli hammadde kay- nakları bulunmaktadır. Beyaz altın, deniz köpüğü ve• Seramik Eskişehir taşı gibi isimlerle de ifade edilen lületaşının da ticari olarak işlenebilir yatakları ülkemizde sadece Es-Eskişehir yerleşim alanı, güçlü ulaşım ve fiziksel altyapı- kişehir’de bulunmaktadır. 2015 yılında Eskişehir’de 400sı, doğal kaynaklara yakınlığı ve insan kaynakları açısın- milyon ABD $’ından fazla ihracat gerçekleştiren maden-dan ülkemizin seramik sektöründe rekabet üstünlüğüne cilik sektöründe birçok firma faaliyet göstermektedir.sahip illerinden birisidir. • TurizmEskişehir ili ve çevresinde yer alan Seranit, Yurtbay,Eczacıbaşı ve Lapino gibi firmalar seramik üretiminde Eskişehir, başta kültür ve termal turizmi olmak üze-dünya çapında tanınmaktadır. Bölgede Kütahya, Bilecik re, doğa turizmi, mağara turizmi, hava sporları turizmi,illerini de kapsayan Eskişehir merkezli seramik kümesi inanç turizmi ve kongre turizmi gibi alternatif turizmbulunmakta olup Eskişehir, seramik sektörüne yönelik türlerinde oldukça önemli bir potansiyele sahiptir. Eski-yapı kimyasalları konusunda önemli bir yere sahiptir. şehir’de gelişme potansiyeli yüksek bazı turizm alanları şunlardır:20

2017 ESKİŞEHİR YATIRIM ORTAMIKültür Turizmi: Eskişehir’de tarih boyunca birçok me-deniyet ve uygarlık yer almıştır. Bu uygarlıkların başlıca-ları; Hititler, Frigler, Romalılar, Bizanslılar, Selçuklular veOsmanlılar’dır. Bu sebeple, kentte birçok antik kent, anıt,kale, tarihi ev, müze ve mimari eser bulunmaktadır. Ay-rıca UNESCO Dünya Miras Geçici Listesi’nde Eskişehir’eait Frig Vadileri ve Odunpazarı Evleri olmak üzere 2 adetkültürel varlık bulunmaktadır. 21

ESKİŞEHİR YATIRIM ORTAMI 2017Doğa Turizmi: Eskişehir’de birçok milli park ve benzerisahalar ile yürüyüş yolları, kamp alanları, bisiklet rota-ları, tırmanış alanları ve 25’ten fazla mağara ve düdenbulunmaktadır.Termal Turizm: Çok sayıda termal kaynağa sahip olan Organize Sanayi Bölgesi’nde otomotiv sanayiye 4,8 mil-Eskişehir, Türkiye’nin en fazla kaplıcası bulunan illerin- yon m2’lik alanın ayrılması planlanmaktadır.den birisidir. İlde Sakarılıca ve Kızılinler Bölgeleri termalturizm merkezi bölgesi olarak ilan edilmiştir. Kızılinler • AnimasyonBölgesi, yatırımcıya tahsis açısından hazır durumdadır. Animasyon sektörü, Eskişehir’in gelişme potansiyeli• Otomotiv Sanayi yüksek sektörlerinden birisi olarak değerlendirilmekte- dir. Bu potansiyeli sağlayan ana nedenler; 30 yıllık ani-Eskişehir’de gelişme potansiyeli yüksek sektörlerden bi- masyon geçmişi ve kültürüne sahip Eskişehir Anadolurisi de otomotiv sanayidir. İlde en önemli otomotiv mar- Üniversitesi Animasyon Bölümü’nün Eskişehir’de yer al-kalarından biri olan Ford Otosan, İnönü’de faaliyet gös- ması, önemli animasyon stüdyolarının Eskişehir’de faali-termektedir. yet göstermesi ve nitelikli işgücünün Eskişehir’deki var- lığıdır. Ayrıca Eskişehir Anadolu Üniversitesi bünyesindeAyrıca Eskişehir Organize Sanayi Bölgesi’ne ek olarak, kurulan Animasyon Ar-Ge Merkezi, Türkiye genelindeEskişehir-Ankara karayolu üzerinde İmişehir-Kalkanlı animasyon stüdyolarına hizmet vermektedir.sınırları içerisinde kurulması öngörülen Otomotiv İhtisas22

2017 ESKİŞEHİR YATIRIM ORTAMI9. KÜMELENME ve çevresinde yoğunlaşmış ve benzer iş kollarında faali- yet gösteren firmaların bir araya gelmesi sonucu Eskişe-Ulusal ve bölgesel rekabetçiliği arttıran bir yaklaşım ola- hir’de dört iş kümesi ortaya çıkmıştır.rak kabul edilen kümelenme modelinin Eskişehir’de ol-dukça yaygın olduğunu söylemek mümkündür. Eskişehir Eskişehir Havacılık Kümelenmesi 2011 yılında kurulmuştur. Ülkemizin bu alandaki üç kümesinden birisidir. Üye işletme- ler; tasarım geliştirme, havacılık sektörüne özgü elektrik ve elektronik ürünlerin üretimi ve geliştirilmesi, motor ve bileşenleri üretimi, sistem entegrasyonu gibi birçok özel süreç gerektiren faaliyeti başarıyla yürütmektedir.Eskişehir Madencilik Kümelenmesi2016 yılında kurulmuştur. Ülkemizin ilk madencilik kümesidir. Küme, madenciliksektöründe faaliyet gösteren firmalara mesleki, sosyal, teknik ve ekonomik yöndenrehberlik etmeyi ve rekabet içerisinde işbirliği sağlamayı hedeflemektedir. 23

ESKİŞEHİR YATIRIM ORTAMI 2017 Eskişehir Bilecik Kütahya Seramik İş Kümelenmesi 2010 yılında kurulmuştur. Türkiye’nin ilk küme oluşumlarından birisidir. Seramik ve karo ürünleri üretiminde ön planda olan kümede Bilecik, Kütahya ve İstanbul illerinde faaliyet gösteren firmalar da yer almaktadır. Eskişehir Raylı Sistemler Kümelenmesi 2011 yılında TÜLOMSAŞ önderliğinde kurulmuştur. Üye işletmeler; kaynaklı ve ta- laşlı imalat, montaj, döküm, kompozit üretim, metal şekillendirme, tasarım, Ar-Ge ve Ür-Ge gibi alanlarda faaliyet göstermektedir.10. ÖZEL YATIRIM BÖLGELERİ No Adı Durum Türü Bulunduğu İlçeEskişehir, 3 Organize Sanayi Bölgesi ve 1 Teknoloji Geliş-tirme Bölgesi’ne ev sahipliği yapmaktadır. Eskişehir• Organize Sanayi Bölgeleri 1 Organize Sanayi Faal Karma Eskişehir1973 yılında yatırımcıların hizmetine sunulan Eskişehir BölgesiOrganize Sanayi Bölgesi, Eskişehir Sanayi Odası öncülü-ğünde kurulmuş olup Türkiye’nin en büyük organize sa- 2 Sivrihisar Plan Karma Sivrihisarnayi bölgelerinden birisidir. Gemlik Limanı’na 160 km, İs- Organize Sanayi Aşamasındatanbul Limanlarına 290 km mesafede bulunan EskişehirOrganize Sanayi Bölgesi’nde altyapı açısından herhangi Bölgesibir sorun bulunmamaktadır. Sivrihisar Organize SanayiBölgesi, henüz yatırımcıların hizmetine sunulmamış olup Beylikova Tarımaplan aşamasındadır. Beylikova Tarıma Dayalı İhtisas BesiOrganize Sanayi Bölgesi’nin ise altyapı çalışmaları ta- 3 Dayalı İhtisas Tahsis İhtisas Beylikovamamlanmış olup bölge kullanıma hazır haldedir. Besi Organize Aşamasında Sanayi Bölgesi24

2017 ESKİŞEHİR YATIRIM ORTAMI• Eskişehir Teknoloji Geliştirme Bölgesi kuruluşlarının her türlü Ar-Ge faaliyetlerini yapabileceği ve yüksek teknolojili ürünlerin üretileceği diğer alanlar.Eskişehir Teknoloji Geliştirme Bölgesi, il sanayisinin birteknoloji ve yenilik üretim merkezi olması konusundaönemli çalışmalar yürütmektedir. İlde Ar-Ge ağırlıklı ih-racat potansiyeli yüksek, uluslararası pazarda rekabetçive yenilikçi ürünlerin üretilmesi amaçlanmaktadır. Es-kişehir Teknoloji Geliştirme Bölgesi’nin Organize SanayiBölgesi, Anadolu Üniversitesi ve Osmangazi Üniversite-si’nde olmak üzere 3 yerleşkesi bulunmaktadır. Ar-Gedesteklerinin sunulduğu bölgede, ana faaliyet alanlarışunlardır: Bilgisayar ve bilişim teknolojileri, yazılım vedonanım, iletişim, elektrik ve elektronik sanayi, plastikendüstrisi, seramik ve kompozit malzemeler ile sanayiEskişehir Anadolu Üniversitesi 11. ÜNİVERSİTELER Eskişehir’de Anadolu Üniversitesi (1982) ve Osmangazi Üniversitesi (1993) olmak üzere iki yükseköğretim kuru- mu bulunmaktadır. Anadolu Üniversitesi’nin açıköğretim fakültesi öğrenci- leri ile toplam aktif öğrenci sayısı yaklaşık 1,5 milyona ulaşmış olup üniversitede 2554’ü akademik personel ol- mak üzere toplam 6555 kişi görev yapmaktadır. 25

ESKİŞEHİR YATIRIM ORTAMI 20172015-2016 Anadolu Üniversitesi Öğrenci Sayıları Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fakülte / Yüksekokullar/Enstitüler Öğrenci Sayısı 2015-2016 Yılı Osmangazi Üniversitesi Öğrenci Sayıları İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi 4399 Eğitim Fakültesi 4012 Fakülte / Yüksekokullar/Enstitüler Öğrenci Sayısı İletişim Bilimleri Fakültesi 1594 Diş Hekimliği 226 Güzel Sanatlar Fakültesi 702 Tıp Fakültesi 1316 Eczacılık Fakültesi 759 2464 Edebiyat Fakültesi 1995 Eğitim Fakültesi 4187 Hukuk Fakültesi 1619 Fen-Edebiyat Fakültesi 710 Fen Fakültesi 1583 7115 865 Ziraat Fakültesi 117 Havacılık ve Uzay Bilimleri Fakültesi 1301 Mühendislik-Mimarlık Fakültesi 3637 Mimarlık ve Tasarım Fakültesi 2820 1190 Mühendislik Fakültesi 315 Sanat ve Tasarım Fakültesi 760 Sağlık Bilimleri Fakültesi 677 İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi 1095 Spor Bilimleri Fakültesi 622 959 Turizm Fakültesi 218 İlahiyat Fakültesi 602 Devlet Konservatuvarı 111 Turizm Fakültesi 57 Engelliler Entegre Yüksekokulu 638 Eskişehir Sağlık Yüksekokulu 1926 Eskişehir Meslek Yüksekokulu Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu 1587 Sivrihisar Meslek Yüksekokulu 286 Porsuk Meslek Yüksekokulu 1018 Mahmudiye Meslek Yüksekokulu 986 Fen Bilimleri Enstitüsü 292 Yunus Emre Meslek Yüksekokulu 469 Sosyal Bilimler Enstitüsü Sağlık Bilimleri Enstitüsü 29822 Ulaştırma Meslek Yüksekokulu 1091 Eğitim Bilimleri Enstitüsü Tıpta Uzmanlık Sosyal Bilimler Enstitüsü 1794 Toplam Fen Bilimleri Enstitüsü 1131 Sağlık Bilimleri Enstitüsü 371 Eğitim Bilimleri Enstitüsü 783 Güzel Sanatlar Enstitüsü 226 31113 Toplam Kaynak: Anadolu Üniversitesi, Erişim Tarihi: 17.01.2017. Kaynak: Osmangazi Üniversitesi, Erişim Tarihi: 17.01.2017.26

2017 ESKİŞEHİR YATIRIM ORTAMIAnadolu Üniversitesi bünyesinde yer alan Ar-Ge ve İnovasyon Koordinasyon Birimi Tek-noloji Transfer Ofisi (ARİNKOM TTO) 2014 yılı itibariyle girişimci ve yatırımcılara çeşitlihizmetler sunmaktadır. ARİNKOM TTO’nun temel faaliyet alanları şunlardır:• Proje Bilgilendirme ve Destek Hizmetleri• Üniversite-Sektör İş Birliği Hizmetleri• Fikri Hak Süreçleri için Destek Hizmetleri• Teknoloji Değerlendirme Hizmetleri• Teknogirişim ve Sermaye Desteklerine Erişim ve Bilgilendirme Hizmetleri• Proje Tabanlı Staj (PTS) Hizmetleri• Hukuksal Danışmanlık ve Sözleşme Yönetimi HizmetleriEskişehir Osmangazi Üniversitesi bünyesinde yer alan Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Teknoloji Transfer OfisiUygulama ve Araştırma Merkezi (ETTOM) ise 2015 yılı Şubat ayı itibariyle faaliyetlerine başlamıştır. Ulusal veuluslararası finansal destek programlarından yararlanılması, üretilen bilginin topluma yayılması ve ticari ürünedönüştürülmesi, fikri ve sınai mülkiyet haklarının yönetilmesi ve akademik girişimciliğin teşvik edilmesi yö-nünde evrensel yaklaşımlar izlenerek ekonomik ve toplumsal gelişmeye katkıda bulunulması ETTOM’un temelamaçları olarak benimsenmiştir.ETTOM, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi akademisyenlerine, öğrencilerine ve diğer özel-kamu kurum ve kuru-luşlarına aşağıdaki konularda hizmet verebilmektedir.• Tanıtım ve Farkındalık• Eğitim ve Danışmanlık• Proje Yönetimi• Finansal Kaynaklara Erişim• Problem Çözme• Fikri Mülkiyet Hakları• Lisanslama• Ticarileştirme• Girişimcilik• İşbirliği ve Koordinasyon 27

ESKİŞEHİR YATIRIM ORTAMI 201712. AR-GE VE YENİLİKÇİLİK Eskişehir’in Sınai Mülkiyet DurumuÜlkemizin en yenilikçi şehirlerinden birisi olan Eskişe- Sınai Mülkiyet Tescil Sayısı Türkiye Genelindekihir’de toplam 8 Ar-Ge Merkezi bulunmaktadır. Birçok Türü Payı %Ar-Ge personelinin istihdam edildiği ilde, sınai mülkiyet Patent 27 2%hakları ve bilimsel yayın verileri ülke ortalamasının üze- 22rinde yer almaktadır. Faydalı Model 0,82% Endüstriyel 60 1% TasarımAr-Ge Merkezlerinin İllere Göre Dağılımı 695 1% Marka Kaynak: Türk Patent ve Marka Kurumu, 2016 Sıra İl Ar-Ge Merkezi Ar-Ge Personeli Sayısı Sayısı Eskişehir’in Bilimsel Yayın Performansı (2011-2015) 1. İstanbul 78 8.693 Gösterge Adet / Değer Türkiye Sıralaması Yayın Sayısı 2. Bursa 42 3.150 4.328 10 Atıf Sayısı 16.205 14 3. Ankara 35 6.417 Etki Değeri 3,74 30 4. Kocaeli 32 2.598 Kaynak: Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu, Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi, 2016. 5. İzmir 29 1.548 6. Manisa 10 1.534 13. ULUSLARARASI YATIRIMLAR 7. Tekirdağ 9 801 Eskişehir, birçok uluslararası yatırıma ev sahipliği yap- makta olup ilin yatırım ortamı, yabancı sermayeli firma- 8. Eskişehir 8 915 lar için cazip olmaya devam etmektedir. 2016 yılı Haziran ayı itibariyle, Eskişehir’de uluslararası yatırımlar açısın- 9. Sakarya 6 769 dan en fazla paya sahip olan sektör toptan ticaret ve ti- caret komisyonculuğu olmuştur. İlde faaliyet gösterenToplam - 280 28.182 önemli uluslararası firmalardan bazıları şunlardır: Barry Callebaut, Hoover, TEI, Peyman, Ford Otosan ve Knauf. Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2016.28

2017 ESKİŞEHİR YATIRIM ORTAMIEskişehir’de Uluslararası Doğrudan Yatırımların Ülkelere Göre Eskişehir’de Faaliyet GösterenSektörel Dağılımı Yabancı Sermayeli Firmalar, Haziran 2016. Sektör Firma Baskın Sermayeye Sahip Ülke Firma Sayısı Sayısı Almanya 26 İran 11 Toptan Ticaret ve Ticaret Komisyonculuğu 23 Belçika 7(Motorlu Taşıtlar ve Motosikletler Dışında Kalan) İtalya 6 ABD 5Perakende Ticaret, Kişisel ve Ev Eşyalarının İspanya 5 Hollanda 4Tamir (Motorlu Taşıtlar ve Motosikletlerin Dışında 11 Irak 4 İngiltere 4 Kalan) Ürdün 2 2 İnşaat 6 Lüksemburg 2 Kazakistan 2 B.Y.S. Makine ve Teçhizat İmalatı 5 2 Çin 2 Diğer İş Faaliyetleri 4 Avusturya 11 95Elektrik, Gaz, Buhar ve Sıcak Su Üretimi ve 4 Fransa Dağıtımı Diğer Toplam Gayrimenkul Aktiviteleri 4 Diğer Ulaşım Araçlarının İmalatı 3 Oteller ve Lokantalar 3Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünlerin İmalatı 3 Bilgisayar ve İlgili Faaliyetler 3 Tarım, Avcılık ve İlgili Hizmet Faaliyetleri 3B.Y.S. Elektrikli Makine ve Cihazların İmalatı 3 Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, 2016. Taş Ocakçılığı ve Diğer Madencilik 2 14. YATIRIM TEŞVİK SİSTEMİMotorlu Taşıtlar ve Motosikletlerin Satışı, Bakımı Ülkemizde yatırım teşvik sistemi, kalkınma planları ve yıllık programlarda öngörülen hedefler doğrultusundave Onarımı; Motorlu Taşıt Yakıtının Perakende 2 tasarrufların katma değeri yüksek yatırımlara yönlen- Satışı dirilmesi, üretim ve istihdamın artırılması, uluslararası rekabet gücünü artıracak ve araştırma-geliştirme içeri-Makine ve Teçhizatı Hariç; Metal Eşya Sanayii 2 ği yüksek bölgesel ve büyük ölçekli yatırımlar ile stra- tejik yatırımların özendirilmesi, uluslararası doğrudan Kimyasal Madde ve Ürünlerin İmalatı 2 yatırımların artırılması, bölgesel gelişmişlik farklarının azaltılması, kümelenme ve çevre korumaya yönelik yatı- Diğer 12 rımlar ile araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin destek- lenmesi amacıyla oluşturulmuştur. Toplam 95 Kaynak: Ekonomi Bakanlığı, 2016.Ülkelere göre Eskişehir’de faaliyet gösteren yabancı ser-mayeli firmalarda Almanya, İran ve Belçika öne çıkmak-tadır. 29

ESKİŞEHİR YATIRIM ORTAMI 2017 Teşvik sistemi; genel, bölgesel, büyük ölçekli ve strate- Büyük Ölçekli Yatırım Konuları jik yatırımların teşviki uygulamalarından oluşmaktadır. Türkiye’de illerin sosyo-ekonomik gelişmişlik farklılık- Sıra Yatırım Konusu Asgari Sabit larına göre 6 teşvik bölgesi belirlenmiştir. Türkiye’nin No Yatırım en gelişmiş illerinden biri olan Eskişehir, 1. Bölge’de yer Tutarları almaktadır. 1 Rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı (Milyon TL) • Genel Yatırım Teşvik Uygulamaları 1000 Bölgesel, büyük ölçekli ve stratejik yatırımlar ile teşvik 2 Kimyasal madde ve ürünlerin 200 edilmeyecek yatırım konuları ve teşviki için öngörülen imalatı şartları sağlamayan yatırım konuları hariç olmak üzere, Eskişehir’de yapılacak olan 1 milyon TL sabit yatırım tu- 3 Liman ve liman hizmetleri 200 tarı ve üzerindeki yatırımlar aşağıdaki destek unsurla- yatırımları ile havalimanı yatırımları rından yararlanabilmektedir. • Gümrük Vergisi Muafiyeti Motorlu Kara Taşıtlarının İmalatı • Katma Değer Vergisi (KDV) İstisnası Yatırımları: a. Motorlu Kara Taşıtları Ana 200 • Bölgesel Yatırım Teşvik Uygulamaları 4 Sanayi Yatırımları 50 İllere göre farklılık gösteren belirli sektörler, ilin bulun- b. Motorlu Kara Taşıtları Yan duğu bölgedeki şartları sağlamaları halinde aşağıdaki Sanayi Yatırımları destek unsurlarından yararlanabilmektedir. • Gümrük vergisi muafiyeti 5 Demiryolu ve Tramvay Lokomotifleri 50 • KDV istisnası ve/veya Vagon İmalatı Yatırımları 50 • Vergi indirimi 50 • Sigorta primi işveren hissesi desteği 6 Transit Boru Hattıyla Taşımacılık 50 • Yatırım yeri tahsisi Hizmetleri Yatırımları 50 50 • Büyük Ölçekli Yatırımlar 7 Elektronik Sanayi Yatırımları 50 Asgari tutarları sağlayan belirli yatırım konuları, aşağı- 8 Tıbbi Alet, Hassas ve Optik Aletler 50 daki destek unsurlarından yararlanabilmektedir. İmalatı Yatırımları • Gümrük vergisi muafiyeti • KDV istisnası 9 İlaç Üretimi Yatırımları • Vergi indirimi • Sigorta primi işveren hissesi desteği 10 Hava ve Uzay Taşıtları ve/veya • Yatırım yeri tahsisi Parçaları İmalatı Yatırımları30 11 Makine (Elektrikli Makine ve Cihazlar Dâhil) İmalatı Yatırımları Metal Üretimine Yönelik Yatırımlar: [Maden Kanununda belirtilen IV/c grubu metalik madenlerin cevher 12 ve/veya konsantresinden nihai metal üretimine yönelik yatırımlar (bu tesislere entegre madencilik yatırımları dahil)]

2017 ESKİŞEHİR YATIRIM ORTAMI• Stratejik Yatırımlar • Vergi indirimi veya istisnası • Sigorta primi işveren hissesi desteğiAşağıda yer alan kriterlerin tamamını birlikte sağlayan, • Gelir vergisi stopajı desteğiithalat bağımlılığı yüksek ürünlerin üretimine yönelik • Nitelikli personel desteğiyatırımlar stratejik yatırım olarak değerlendirilir. • Faiz desteği veya hibe desteğia. Asgari sabit yatırım tutarının 50 milyon Türk Lira- • Sermaye katkısı • Enerji desteği sının üzerinde olması (münhasıran bu yatırımların • Kamu alım garantisi enerji ihtiyacını karşılamak üzere gerçekleştirilecek • Yatırım yeri tahsisi doğalgaza dayalı olmayan enerji yatırımlarının, tesis • Altyapı desteği kurulu gücü ile orantılanacak kısmı dâhil). • Kanunlarla ilgili getirilen izin, tahsis, ruhsat, lisansb. Yatırım konusu ürünle ilgili yurtiçi toplam üretim kapasitesinin ithalattan az olması. ve tesciller ile diğer kısıtlayıcı hükümler için istisnac. Bakanlıkça belirlenecek esaslar çerçevesinde, belge getirilmesi veya yasal ve idari süreçlerde kolaylaştı- konusu yatırımla sağlanacak katma değerin asgari rıcı düzenleme yapılması %40 olması.d. Yatırım konusu ürünle ilgili olarak son bir yıl içeri- Eskişehir Yatırım Teşvik Sistemi İstatistikleri sinde gerçekleşen toplam ithalat tutarının 50 milyon ABD Dolarının üzerinde olması. Teşvik 2013 2014 2015 Uygulamaları /Yukarıdaki kriterleri sağlayan yatırımlar, Eskişehir’deaşağıdaki desteklerden yararlanabilmektedir. Yıllar• Gümrük vergisi muafiyeti• KDV istisnası Genel Yatırım Yerli: 22 Yerli: 10 Yerli: 52• Vergi indirimi Teşvik Yabancı: 1 Yabancı: 0 Yabancı: 0• Sigorta primi işveren hissesi desteği• Yatırım yeri tahsisi Uygulamaları• Faiz desteği• KDV iadesi Bölgesel Yerli: 29 Yerli: 18 Yerli: 14 Yatırım Teşvik Yabancı: 5 Yabancı: 4 Yabancı: 2Ayrıca yatırımlara proje bazlı devlet yardımı verilmesine Uygulamalarıilişkin karar kapsamında, değerlendirme kriterleri doğ-rultusunda Bakanlar Kurulu Kararı ile yatırımlara, aşa- Büyük Ölçekli Yerli: 0 Yerli: 0 Yerli: 1ğıda yer alan destek veya destekler sağlanabilmektedir. Yatırım Teşvik Yabancı: 0 Yabancı: 0 Yabancı: 0• Gümrük vergisi muafiyeti Uygulamaları• KDV istisnası• KDV iadesi Stratejik Yerli: 1 Yerli: 0 Yerli: 0 Yatırım Teşvik Yabancı: 0 Yabancı: 0 Yabancı: 0 Uygulamaları Kaynak: Ekonomi Bakanlığı. 31

ESKİŞEHİR YATIRIM ORTAMI 201715. MALİYETLER 16. NEDEN ESKİŞEHİR?Eskişehir Organize Sanayi Bölgesi Arsa, • Mükemmel altyapı imkânlarına sahip,Elektrik ve Doğalgaz Fiyatları ülkemizin en büyük ve en düzenli Organize Sanayi Bölgesi Gider Kalemi Tutar (TL) Arsa 150 TL / m² • Bir asrı aşan sanayileşme kültürü ve 0.175000 tecrübesi Elektrik (TL/Kwh) 0.013100 Dağıtım Bedeli (TL/Kwh) • Sanayide sektörel çeşitlilik İletim Sistemi Kullanım Bedeli 0.009424 • Çevreye duyarlı, planlı, inovatif, ihracat (TL/Kwh) 0.077370 odaklı sanayileşme anlayışı Doğalgaz Bedeli (TL/Kwh) 0.823220 • Alanında güçlü Teknoloji Geliştirme Bölgesi Doğalgaz Bedeli (TL/ Sm3) • Karayolu ve demiryolu bağlantılarının Kaynak: Organize Sanayi Bölgesi, Eylül 2016. kesişme noktasında yer alması nedeniyle etkin ulaşım ağıEskişehir Organize Sanayi Bölgesi Su Fiyatları • Pazara yakınlık • Yüksek şehirleşme oranı ve kaliteli yaşam Tüketim Aralığı Fiyat Ruhsatı standardı 0 m³- 500 m³ Olmayanlar İçin • Gelişmiş sosyal ve kültürel hayat • Uygun yaşam maliyetleri 0,62 TL + KDV 1,86 TL + KDV • İş yapma kolaylığı • Önemli limanlara yakınlık 500 m³- 5000 m³ 0,53 TL + KDV 1,59 TL + KDV • Gelişmiş ana ve yan sanayi işbirliği • Gelişmiş üniversite ve eğitim kurumları 5000 m³ - 20000 m³ 0,49 TL + KDV 1,47 TL + KDV • Nitelikli, eğitimli, ucuz işgücü • Güçlü üniversite-sanayi işbirliği20000 m³ - 40000 m³ 0,46 TL + KDV 1,38 TL + KDV • Sektörel iş kümeleri ve işbirliği ağları • Vizyoner yerel kurumlar 40000 m³ - + 0,45 TL + KDV 1,35 TL + KDV • Zengin yeraltı kaynakları Kaynak: Organize Sanayi Bölgesi, Eylül 2016.2017 Yılı Asgari Ücret Yürürlük Tarihi Net Asgari Brüt Asgari İşverene Ücret Ücret Maliyeti 01.01.2017- 1.404,06 1.777,50 TL 2.088,56 TL 31.12.2017 TL Kaynak: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, 2017.32

KAYNAKÇA• 5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun• Türkiye İstatistik Kurumu, www.tuik.gov.tr• Meteoroloji Genel Müdürlüğü, https://www.mgm.gov.tr/• Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı• Sosyal Güvenlik Kurumu, http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/kurumsal/istatistik/sgk_istatistik_yilliklari• Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, https://www.tobb.org.tr/Sayfalar/TOBBIstatistikleri.php• Ekonomi Bakanlığı, http://www.ekonomi.gov.tr• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, http://www.csgb.gov.tr/home/Contents/Istatistikler• Karayolları Genel Müdürlüğü, http://www.kgm.gov.tr• Kalkınma Bakanlığı, http://www.kalkinma.gov.tr• Eskişehir Sanayi Odası• Eskişehir Organize Sanayi Bölgesi, http://www.eosb.org.tr/• Eskişehir Ticaret Odası• Eskişehir Teknoloji Geliştirme Bölgesi, http://www.atap.com.tr/• Enerji Piyasası Denetleme Kurumu, http://www.epdk.org.tr• Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, http://www.sanayi.gov.tr/• Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, https://www.btk.gov.tr• Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü, http://www.dhmi.gov.tr/• Kültür ve Turizm Bakanlığı, https://www.kultur.gov.tr/• Türkiye Bankalar Birliği, https://www.tbb.org.tr/tr• Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü, http://www.eie.gov.tr/• Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu, https://www.tubitak.gov.tr/• Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi, http://ulakbim.tubitak.gov.tr/• Türk Patent ve Marka Kurumu, http://www.turkpatent.gov.tr/TurkPatent/• Eskişehir Anadolu Üniversitesi, https://www.anadolu.edu.tr/• Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, https://www.ogu.edu.tr

NOTLAR:



T.C. Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı (BEBKA) Eskişehir Yatırım Destek Ofisi Hoşnudiye Mh. 732. Sk. No: 44/4 Efe Plaza B Blok 2.Kat Tepebaşı ESKİŞEHİR Tel: 0 222 231 31 06 • Faks: 0 222 231 31 24www.investineskisehir.gov.tr • www.bebka.org.tr • E-posta: [email protected]