นิราศเมืองแกลง

@เพจภาษาไทย ใจพองโต

@เพจภาษาไทย ใจพองโต นริ าศเมอื งแกลง นริ าศเรอ่ื งแรกและเป็นนริ าศท่ยี าวท่สี ดุ ของทา่ นสุนทรภู่ นิราศเมืองแกลง มีทานองแต่งเป็นกลอนนิราศ แต่งเพื่อบันทึกการเดินทางและแสดงความรู้สึกนึกคิด ของตน โดยมคี วามยาว ๔๙๖ คากลอน และเป็นนิราศท่ี ยาวท่ีสุดของสนุ ทรภู่ สุนทรภ่เู ขยี นเมอื่ เดินทางไปพบบดิ าซ่งึ บวชเปน็ พระอยู่ที่บ้านกร่า เมืองแกลง จงั หวัดระยอง ภายหลังท่พี น้ โทษเพราะไปรักใคร่กับแม่จันทร์สาในพระราชสานัก สมเด็จฯ เจ้าฟ้าฯ กรมหลวงอนุรักษ์ทเวศร์ กรมพระราชวัง เมื่อกรมพระราชวัง หลังเสด็จทิวงคตเมื่อปีพุทธศักราช ๒๓๕๐ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้า จฬุ าโลกมหาราชจงึ ทรงปล่อยนกั โทษตามโบราณราชประเพณี

@เพจภาษาไทย ใจพองโต ประวัตผิ ูแ้ ต่ง เกิด วันท่ี ๒๖ มถิ นุ ายน พ.ศ. ๒๓๒๙ การศกึ ษา เรียนหนงั สอื ท่ีวัดชปี ะขาว อาชพี จบมาเข้ารับราชการ เป็นมหาดเล็ก ในกรมพระราชวงั หลัง

@เพจภาษาไทย ใจพองโต ประวัตผิ ู้แตง่ รชั กาลที่ ๑ เกดิ รชั กาลที่ ๒ ขนุ สนุ ทรโวหาร ชีวติ รุ่งเรืองทีส่ ุด รชั กาลท่ี ๓ ชีวติ ตกตา่ ทส่ี ุด รัชกาลท่ี ๔ พระสนุ ทรโวหาร ถงึ แกก่ รรม

@เพจภาษาไทย ใจพองโต วตั ถุประสงคใ์ นการแต่ง แต่งเพือ่ บันทึกการเดนิ ทางและแสดงความรู้สึกนกึ คิดของตน เม่อื พ้นโทษจึงเดินทางไปหาบดิ าท่เี มืองแกลง นริ าศเมอื งแกลงเปน็ นริ าศเร่ืองแรกของสุนทรภู่ แตง่ เมอ่ื ปี ๒๓๔๙ ทานองแต่ง แตง่ เป็นกลอนนิราศ

@เพจภาษาไทย ใจพองโต ลกั ษณะของวรรณคดีประเภทนริ าศ คาว่า “นิราศ” ในพจนานกุ รมฉบบั ราชบณั ฑติ ยสถาน พ.ศ.๒๕๒๕ ให้ ความหมาย ของนิราศไว้ว่า “ก. ไปจากระเหระหน ปราศจาก น. เรื่องราวที่ พรรณนาถึงการจากกันหรือการที่อยู่ ไปในที่ต่าง ๆ เป็นต้น สันนิษฐานกันว่า การแต่งนริ าศน้นั เน่ืองจากในสมัยก่อนการเดินทางต้องใช้เวลานาน ดังนั้นเมื่อกวี ต้องเดินทางผ่านสถานที่ต่าง ๆ จึงคิดแต่งขึ้น ทั้งคร่าครวญถึงนางที่รักเมื่อได้ ๑ ๒ ๓เห็นสิง่ ตา่ ง ๆ นริ าศ มลี ักษณะ เปน็ หนงั สือที่กล่าวถงึ เป็นหนังสอื ท่ีกลา่ ว เปน็ หนงั สอื ทีก่ ล่าว การเดนิ ทางไกลท่ตี ้อง พรรณนาถงึ สิง่ ท่ีพบ ราพันถงึ คนรกั ๓ ประการ จากคนรกั หรือจากทีอ่ ยู่ เหน็ ขณะเดนิ ทาง คือ

@เพจภาษาไทย ใจพองโต เรอื่ ย่อนิราศเมอื งแกลง เรมิ่ ต้น กลา่ วพรรณนาถงึ ความนอ้ ยใจท่ีมีคนรักแตไ่ ม่ไดอ้ ยู่ดว้ ยกนั ทาใหก้ ารครา่ ควรในนริ าศไดแ้ สดงถึง • ความทุกข์ • ความห่วงใย • ความอาลยั ของการพลดั พรากจากคนรกั

@เพจภาษาไทย ใจพองโต เร่อื ยอ่ นริ าศเมอื งแกลง ๓การเดนิ ทาง มี คน • ผู้นาทาง (นายแสง) • ลูกศษิ ย์ ๒ คน (น้อย,พุ่ม) ในระหวา่ งการเดนิ ทางสนุ ทรภไู่ ดพ้ รรณนาถึง • ความยากลาบากในการเดนิ ทาง • สภาพของภูมิประเทศ • วิถชี วี ิตของชาวบ้าน

@เพจภาษาไทย ใจพองโต เดินทางจาก กรุงเทพ ไป เมอื งแกลง เริ่มเดินทางโดย เรือ แล้วเดินต่อ บนบกเข้าปา่ (พบบิดา จบเร่ือง)

1 @เพจภาษาไทย ใจพองโต พรรณนาถึงการเดินทางไป 2 บา้ นกรา่ เมอื งแกลง ผา่ น โดยลอ่ งเรือไปตามแมน่ ้า สถานท่ตี า่ งๆ มากมาย เจา้ พระยา ลัดเลาะคลอง บางนาไปออกมาแมน่ ้า 3 บางปะกงแล้วลงสู่ทะเล เลยี บรมิ ทะเลไปข้ึนฝง่ั ทบ่ี ริเวณ 4 หาดบางแสน จากนัน้ จงึ เดนิ เทา้ ต่อ สุนทรภไู่ ดแ้ วะพกั ท่ีบา้ นขุน กอ่ นจะออกเดินทางต่อไปเมืองแก ลง ซ่ึงในเวลาน้ันเปน็ บ้านปา่ เมือง รามอยู่เปน็ หลายวนั เถ่ือนอยใู่ นป่าทบึ หนทางแสน กันดารเตม็ ไปดว้ ยอันตราย ทง้ั คณะเดินทางกันต่อจนไปถึงเมืองระยอง และได้พบบิดาของตนซ่งึ บวช เปน็ พระมาตลอดนับแต่ท่านสุนทรภเู่ กดิ

@เพจภาษาไทย ใจพองโต

@เพจภาษาไทย ใจพองโต วรรคทอง นริ าศเมืองแกลง

@เพจภาษาไทย ใจพองโต วรรคทอง วรรคทอง คือ คาประพันธ์บางส่วนหรือบางบทที่มี คุณค่าต่อจิตใจของหมู่ชนชวนให้จา และเป็นบทที่ ลึกซึ้งกินใจ คาประพันธ์ดังกล่าวนั้นมีการเรียงร้อย คาที่ไพเราะ อีกทั้งให้พลังในด้านความรู้สึกท่ี ชดั เจนและสะเทอื นอารมณ์กอ่ ใหเ้ กดิ จนิ ตภาพ

@เพจภาษาไทย ใจพองโต ถึงทกุ ขใ์ ครในโลกที่โศกเศร้า ไมเ่ หมือนเราภุมรนิ ถวิลหา จะพลดั พรากจากกนั ไมท่ นั ลา ใช้แต่ตาต่างถอ้ ยสุนทรวอน กลอนบทน้กี ล่าวถงึ ตอนทสี่ ุนทรภู่ ไดพ้ ลัดพรากจากนางจัน โดยทไ่ี มไ่ ด้มี การรา่ ลากนั

@เพจภาษาไทย ใจพองโต กระแสชลวนเชย่ี วเรือเลย้ี วลด ดคู อ้ มคดขอบคงุ้ คงคาไหล แตส่ ายชลเจียวยงั วนเปน็ วงไป นีห่ รือใจทจ่ี ะตรงอย่าสงกา กลอนบทนี้เป็นการเปรียบเทียบโดยนาลักษณะ เด่นของสิ่งหนึ่งมาเปรียบเทียบกับสิ่งที่ต้องการกล่าว เปรียบเทียบ กระแสน้าที่ไหลคดเคี้ยวกับจิตใจที่ไม่ ซอ่ื ตรง กเ็ หมอื นสุนทรภู่ท่จี ิตใจไมซ่ ือ่ ตรงกับแม่จัน

@เพจภาษาไทย ใจพองโต คาโบราณทา่ นผกู ถกู ทุกสงิ่ เขาวา่ ลงิ จองหองมันพองขน ทาหลุกหลิกเหลอื กลานพาลลกุ ลน เขาด่าคนจึงวา่ ลงิ โลนลาพอง กลอนบทนี้ได้กล่าวถึงลิงแสมที่ริมตลิ่งชอบวิ่งตาม เรือ ทาอาการขคู่ นแสดงอาการจองหองพองขน สุนทรภู่ จึงเปรียบเทียบกับคนจองหองว่ามีลักษณะคล้ายลิงว่า จองหองพองขน

@เพจภาษาไทย ใจพองโต นริ าศเมืองแกลง

@เพจภาษาไทย ใจพองโต คณุ ค่าดา้ นเนือ้ หา ๑. ใหค้ วามรเู้ ก่ียวกับที่มาของคา นิราศเมืองแกลงกล่าวถึงสานวนว่า “จองหองพองขน” ซึ่งมาจากกิริยา อาการของลงิ ดงั บทประพันธ์ โอ้คลองขวางทางแดนแสนโสทก ดูบนบกกแ็ ตล่ ้วนสงิ แสม เลียบตล่งิ วิ่งตามชาวเรือแพ ทาลอบแลหลอนหลอกตะคอกคน คาโบราณท่านผกู ถูกทุกส่ิง เขาวา่ ลิงจองหองมันพองขน ทาหลกุ หลกิ เหลอื กลานพานลกุ ลน เขาดา่ คนจึงวา่ ลงิ โลนลาพอง จากบทประพนั ธส์ ะท้อนใหเ้ ห็นพฤติกรรมของส่ิงที่มี ท่าทางไม่สงบนิ่ง เคลื่อนไหวตลอดเวลาเมื่อเห็นคนจึงมัก แสดงอาการพองขนใส่ ซึ่งกลายเป็นที่มาของสานวนไทย “จองหอง พองขน” หมายถึงเยอ่ หยงิ่

@เพจภาษาไทย ใจพองโต คณุ คา่ ด้านเน้ือหา ๒. ใหค้ วามรู้เกย่ี วกบั สตั ว์ สุนทรภู่กล่าวถึง แมงดาทะเล โดยนามาเปรียบเทียบกับความรัก ของตนเอง ทาให้ผอู้ า่ นไดร้ บั ร้เู ก่ยี วกับแมงดาทะเล ดังนี้ ในกระแสแลล้วนแตโ่ ป๊ะล้อม ลงอวนอ้อนโอบสกัดเอามจั ฉา โอค้ ิดเหน็ เอน็ ดหู มู่แมงดา ตัวเมยี พาผวั ลอยเท่ยี วเล็มไคล เขาจับตวั ผวั ทิ้งไว้กลางนา้ ระลอกซ้าสาดซดั ให้ตกั ษัย พอเมยี ตายฝ่ายผวั ก็บรรลัย โอ้เหมือนใจพ่ีรักภคินี

@เพจภาษาไทย ใจพองโต คุณค่าดา้ นเนื้อหา จากบทประพันธน์ ที้ าใหผ้ อู้ า่ นไดร้ ับรู้เกี่ยวกับแมงดาทะเล ซึ่งแมงดา ทะเลตัวผู้นั้นตาจะบอดหาอาหารกินเองไม่ได้ต้องอาศัยตัวเมียหากินโดยเกาะ หลังตัวเมียให้พาไปหากินยังที่ต่าง ๆ เมื่อตัวเมียถูกจับไปเป็นอาหาร ตัวผู้ก็ จะถูกทอดทิ้งเพราะมีแต่กระดอง ไม่มีเนื้อและไข่ การที่แมงดาทะเลตัวเมีย ให้ตัวผู้เกาะหลังไป กวีได้นามาเปรียบเทียบกับความรักอันยิ่งใหญ่ของชาย หญิงคาว่าแมงดา เปรียบเสมือนผู้ชายไม่ทางาน อาศัยให้ผู้หญิงหาเลี้ยงตน ไปวัน ๆ

@เพจภาษาไทย ใจพองโต คุณค่าดา้ นเน้อื หา ๓. ให้ความรเู้ กย่ี วกับสมุนไพร สมุนไพรเป็นผลิตผลที่ได้จากพืช สัตว์และแร่ธาตุที่ใช้เป็นยาหรือผสมกับ สารอื่นตามตารับยา เพื่อบาบัดโรค บารุงกาย นิราศเมืองแกลงมีการกล่าวถึง ไพลพชื สมุนไพรทมี่ ีสรรพคุณทางยา ดงั คาประพนั ธ์ ท่านชชู ่วยอวยพรใหผ้ อ่ งแผ้ว ดงั ฉตั รแกว้ กางกัน้ ไวเ้ หนือหวั อตุ สา่ ห์ฝนไพลทารกั ษาตวั คอ่ ยยงั ชว่ั มนึ เมอ่ื ยทเี่ หน่อื ยกาย

@เพจภาษาไทย ใจพองโต คณุ คา่ ด้านเน้อื หา จากบทประพันธ์ ให้ความรู้แก่ผู้อ่านว่าในสมัยอดีตหากมีการเจ็บป่วย จะใช้วิธีการรักษา โดยใช้สมุนไพรพื้นบ้านที่มีสรรพคุณที่แตกต่างกัน ซึ่ง ในที่นี้บิดาของสุนทรกู่ได้ใช้ไพลฝนทาเพื่อรักษาอาการวิงเวียน และปวด เม่ือยให้แกส่ นุ ทรภู่ จงึ กล่าวไดว้ ่า เน้อื หาของนิราศเมอื งแกลง มีคุณค่าเนื่อง ด้วยนาเสนอเรื่องราวในแง่มุมที่หลากหลายสะท้อนให้เห็นถึงสภาพวิถีชีวิต และสภาพของสงั คมไทยในสมัยรัตนโกสนิ ทร์

คณุ ค่าดา้ นวรรณศิลป์ @เพจภาษาไทย ใจพองโต ๑. ดีเด่นเรือ่ งสมั ผัส กลอนทุกวรรคของสุนทรภู่มีความดีเด่นเรื่องสัมผัสในแสดงให้เห็น ความสามารถดา้ นการสรรคาใช้ทง้ั สัมผสั สระและสมั ผัสอักษร ดงั คาประพนั ธ์ จะเหลียวซา้ ยแลขวากป็ ่าแสม ตะลึงแลปู่เปย้ี วเทย่ี วไสว ระหร่งิ เร่ือยเฉอ่ื ยเสียงเรไรไพร ฤทัยไหวแว่ววา่ พะงางาม สัมผสั อักษรคอื เหลยี ว - แล สมั ผัสสระคือ ขวา - ป่า สมั ผสั อกั ษรคอื ลงึ - แล ปู-เปีย้ ว สมั ผสั สระคอื เปี้ยว - เที่ยว สัมผัสอักษร คือ ระ - หริ่ง สัมผสั สระคือ เรอ่ื ย - เฉือ่ ย ไร - ไพร สมั ผัสอักษรคอื ไหว - แวว่ - ว่า งา - งาม สัมผัสสระคือ ทัย - ไหว

@เพจภาษาไทย ใจพองโต คณุ ค่าด้านวรรณศิลป์ ๒. การใชค้ าเปรยี บ ความเปรียบทาให้ผู้อ่านสามารถเข้าถึงอารมณ์และเนื้อความที่สุนทรภู่ต้องการ สื่อได้อย่างชัดเจน เช่น บทคร่าครวญถึงนางอันเป็นที่รัก สุนทรภู่ใช้คาเปรียบ สะทอ้ นความรสู้ กึ ไดด้ เี ยี่ยม ดงั คาประพนั ธ์ จะกลืนขา้ วคราวโศกในทรวงเสียว เหมือนขนื เคี้ยวกรวดแกลบให้แสบคอ แต่เจือน้ากลา้ กลนื พอกลวั้ คอ กินแต่พอดับลมด้วยตรมใจ จากบทประพันธ์กวีเลือกใช้ถ้อยคาเพื่อให้ผู้อ่านเกิด อารมณ์ความรู้สึกคล้อยตามไปกับบทประพันธ์ โดยการกล่าว เปรยี บว่าในยามท่อี ยู่ในอารมณข์ องความเศร้าโศก การกลืนข้าว หรืออาหารแต่ละครั้งช่างลาบากยากเย็น เหมือนกับการกลืน กรวดหรอื แกลบลงคอท่ีสร้างความเจบ็ ปวดให้แก่บคุ คลผู้นัน้

@เพจภาษาไทย ใจพองโต คณุ คา่ ดา้ นวรรณศิลป์ ๓. การใช้คาเลียนเสียงธรรมชาติ เป็นการบรรยายให้เห็นภาพใน จินตนาการและเสยี ง ดงั คาประพนั ธ์ กระหมึ โหยหอ้ ยไมน้ ่าใจหาย เสยี งลิงคา่ งบา่ งชะนีวะหวดี โหวย เหน็ คนอายแอบองิ กบั กิง่ ยาง เสียงผัวผวั ตัวเมียเทย่ี วโยนกาย จากบทประพันธ์มีการเลียนเสียงธรรมชาติในคาว่า “ผัว ผวั ”ซึง่ เปน็ การเลียนเสยี งรอ้ งของชะนี

@เพจภาษาไทย ใจพองโต คณุ คา่ ด้านวรรณศลิ ป์ ๔. การใช้คาเสยี งส้นั ในวรรคสดบั แสดงถึงความสามารถชั้นสูงของสุนทรภู่ในการสรรหาคาสัมผัสในวรรครับ และได้ความชดั เจน เชน่ ดเู รอื แพแตล่ ะลาลว้ นโปะโหละ พวกเจ๊กจนี กนิ โต๊ะเสยี งโหลเหล วรรคสดับ คือ วรรคแรกของบทประพันธ์ จากบทประพันธ์นี้จะเห็นว่ากวี เลอื กใชค้ าท่ปี ระสมดว้ ยสระเสยี งสน้ั คือ ละ โปะ โหละ

@เพจภาษาไทย ใจพองโต คณุ ค่าด้านวรรณศลิ ป์ ๕. การใช้คามสี ัมผสั สระและควบกล้า การใช้คาเหล่านี้ทาให้ผู้อ่านเห็นภาพพจน์ชัดเจนขึ้น ดังตอนแสดงอาการ ขยะแขยงตวั ทาก ดงั บทประพนั ธ์ กระโดดเผาะเกาะผับกระหยับคนื ถีบกระทบื มใิ ครห่ ลุดสุดแสยง ปลดทตี่ นี ติดขาระอาแรง ท้งั ขาแขง้ เลือดโซมชโลมไป

@เพจภาษาไทย ใจพองโต คณุ ค่าด้านวรรณศลิ ป์ จากบทประพันธ์ กวีเลือกใช้ถ้อยคาที่ประสมด้วยสระเดียวกันจึงทา ให้เกดิ สมั ผัสคลอ้ งจองคือคาว่า เผาะ กับ เกาะ, ผับ กับ หยับ, คืบ กับ ทึบ, หลุด กับ สุด, ขา กับ อา,อาโซม กับ ชโลมนอกจากสัมผัสสระแล้วยังใช้คา ควบกล้าคือ กระ, ปลด ซึ่งคาที่กวีเลือกใช้ล้วนก่อให้เกิดจินตภาพแก่ผู้อ่าน โดยมองเห็นภาพของตัวทากสัตว์ที่กินเลือดเป็นอาหาร เริ่มจากการกระโดด เกาะแลว้ จึงคอ่ ย ๆ เคล่อื นตวั ไปไมว่ ่าจะพยายามปลดออกอย่างไรก็ไม่เป็นผล จึงทาใหบ้ ริเวณขาและแขง้ ที่ทากเกาะมเี ลอื ดไหลซมึ ออกมา

@เพจภาษาไทย ใจพองโต คุณคา่ ดา้ นสงั คม ๑. สะท้อนให้เหน็ สภาพบ้านเมอื ง ๒. สะท้อนให้เหน็ ความอุดมสมบรู ณ์ของธรรมชาติ ๓. สะท้อนวถิ ชี วี ิตของผคู้ น ๔. สะท้อนความเช่ือในสง่ิ ศักดส์ิ ทิ ธิ์ ๕.การแตง่ กายและความเป็นอย่ขู องผู้หญงิ ชาวระยอง ๖. สะทอ้ นคา่ นิยมเรือ่ งความเออ้ื เฟ้ือเผื่อแผ่ ๗. สะท้อนคา่ นยิ มในการขบั เสภา

@เพจภาษาไทย ใจพองโต ตวั อย่างคณุ ค่าด้านสงั คม สะทอ้ นใหเ้ ห็นสภาพบ้านเมอื ง “ พอพลบคา่ พานักที่เรอื นเพอื่ น ดูเหยา้ เรือนชาวแขวงทกุ แห่งหน มุงด้วยไมห้ วายโสมแสนพกิ ล ครน่ั คนมาเอาหลงั คาขนึ้ คลมุ คลี่ ไมม่ ีคนแลว้ ก็มว้ นหลงั คาวาง เวลาค่าล้าเหลือดว้ ยเสอื กวาง ก็ดดู เี ร็วรัดไม่ขดั ขวาง ปีบมาขา้ งเรือนเหยา้ ทเ่ี รานอน” ทาใหเ้ หน็ ภาพความเป็นอยูแ่ บบงา่ ย ๆ ของความเป็นอยู่ของผู้คนในอดีต ที่ประกอบด้วยวิถีชีวิตที่เรียบง่ายอยู่แบบพี่แบบน้องเอื้ออาทรช่วยเหลือซึ่งกัน แ ล ะ กั น แ ล ะ ถื อ ว ง ศ า ค ณ า ญ า ติ เ ป ็ น สิ ่ ง ที ่ ต ้ อ ง ช ่ ว ย เ ห ลื อ เ อื ้ อ เอ็นดู แม้แต่ “ยกกระบัตร” ซึ่งเป็นผู้ปกครองชุมชนในขณะนั้น ก็มีความ เปน็ อยู่แบบเรียบง่ายไม่มีพธิ รี ตี รองเหมือนเช่นปจั จุบัน

@เพจภาษาไทย ใจพองโต ตวั อย่างคุณคา่ ดา้ นสังคม การแตง่ กายและความเป็นอยูข่ องผู้หญงิ ชาวระยอง สุนทรภู่ไดก้ ลา่ วถงึ สภาพของผู้หญิงในนริ าศเมอื งแกลงว่า “ เหน็ สาวสาวชาวไร่เขาไถที่ บ้างพาทอี ือเออเสียงเหนอหนอ แลขีไ้ คลใสต่ าบเป็นคราบคอ ผ้าหม่ หอ่ หมากแห้งตะแบงมาน” ผู้หญิงในสมัยนั้นแต่งชุดตะแบงมาน แล้วไถที่มีหมากแห้งห่อติดกาย คงจะกิน หมากฟันดาอันเป็นประเพณีของคนสมัยนั้นไม่ว่าสาว ว่าแก่ทุกคนต้องกินหมาก ถ้าใคร ฟันดาถือว่า “สวย” ที่สาคัญคือ “พาทีอือเออ เสียงเหนอหนอ” คงจะพูด “เหน่อ” แบบ สาเนยี งระยอง ปัจจุบันก็เริ่มเลือนหายไปแล้ว จะมีการพูดสาเนียงระยองกันก็เฉพาะคนมี อายุ เดก็ ๆ ไม่ค่อยจะพดู กันแลว้ ความสาคญั ในปัจจบุ ันคือหลักสตู รการศกึ ษาข้ันพน้ื ฐาน พ.ศ. ๒๕๔๔ นนั้ กาหนดให้มมี าตรฐานการเรยี นรภู้ าษาถิ่นไวด้ ว้ ยจงึ จาเป็นทสี่ ถานศึกษา จักต้องจัดให้มีการพื้นฟูภาษาถิ่นกันต่อไป เพื่อสนองให้สอดคล้องและถูกต้องตาม เจตนารมยข์ องหลกั สูตรท่ีกาหนด

@เพจภาษาไทย ใจพองโต การไปประยุกต์ใช้ในชวี ิตประจาวนั ๑. ใหร้ ักษาความอดุ มสมบูรณ์ของธรรมชาติ ๒. ให้ตอบแทนคุณบิดามารดาในขณะทย่ี งั มชี วี ติ ๓. ใหม้ คี วามเออื้ เฟอ้ื เผอื แผ่ ๔. ให้ระลึกถงึ ผลอันเกดิ จากการกระทาของตน