ความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิตในระบบนิเวศ

คำนำ หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ (E-Book) เล่มนี้ จัดทำขึ้นเพื่อประกอบการเรียนการสอนใน รายวิชาวิทยาศาสตร์เเละเทคโนโลยี ซึ่งมีเนื้อหาเกี่ยวกับความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิตในระบบ นิเวศ เพื่อให้ผู้เรียนได้มีความรู้ ความเข้าใจในเนื้อหามากยิ่งขึ้น โดยจะนำเสนอในรูปแบบที่ น่าสนใจ มีภาพประกอบให้นักเรียนได้เห็นภาพจริง เกิดการเรียนรู้ได้ดียิ่งขึ้น ผู้จัดทำหวังเป็นอย่างยิ่งว่าหนังสืออิเล็กทรอนิกส์ (E-Book) เล่มนี้ จะเป็นประโยชน์เเก่ นักเรียนเเละผู้ที่สนใจได้ไม่มากก็น้อย หากผิดพลาดประการใด ผู้จัดทำต้องขออภัยมา ณ ที่ นี้ด้วย คณะผู้จัดทำ

สารบัญ หน้า เรื่อง 1 3 ความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิตในระบบนิเวศ 7 รูปแบบการกระจาย 34 ความสัมพันธ์ระหว่างสิ่งมีชีวิตกับสิ่งมีชีวิต 40 ความสัมพันธ์ระหว่างสิ่งมีชีวิตกับสิ่งไม่มีชีวิต 41 VDO ความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิตในระบบนิเวศ แบบฝึกหัดทบทวน



1 ความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิตในระบบนิเวศ สิ่งมีชีวิตมีการแพร่กระจายตัวที่แตกต่างกันไปในเเต่ละพื้นที่ทำให้สิ่งมีชีวิต มีวิถีชีวิตจำเพาะ (niche) หรือความจำเป็นขั้นพื้นฐานของสิ่งมีชีวิตที่เเตกต่างกัน เช่น เเหล่งที่อยู่อาศัย เเละเเหล่งอาหาร เป็นต้น ซึ่งหลีกเลี่ยงไม่ได้ที่สิ่งมีชีวิตจะ เกิดความสัมพันธ์ระหว่างกันสามารถเเบ่งระดับความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิตได้เป็น 2 ระดับ คือ ความสัมพันธ์ระหว่างสิ่งมีชีวิตชนิดเดียวกัน (intraspecific relationship)

2 ความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิตชนิดเดียวกันในระบบนิเวศ การอาศัยอยู่ร่วมกันในระบบนิเวศ ทำให้ความสัมพันธ์ระหว่างกันทั้งทางตรงเเละทาง อ้อม โดยการแข่งขันเป็นความสัมพันธ์ที่หลีกเลี่ยงไม่ได้ เนื่องจากทรัพยากรที่จำเป็นต่อวิถี ชีวิตเฉพาะมีอยู่อย่างจำกัด จึงเกิดรูปแบบการกระจาย (dispersion) ของสิ่งมีชีวิตเพื่อให้ ได้ มาซึ่งทรัพยากรเหล่านั้น

3 รูปแบบการกระจาย หมายถึง ความหนาเเน่นของประชากรใดประชากรหนึ่งใน พื้นที่ใดพื้นที่หนึ่งเเละช่วงเวลาใดเวลาหนึ่งต่อหนึ่งหน่วยพื้นที่เท่านั้น โดยรูปแบบการ กระจายสามารถเปลี่ยนเเปลงได้เสมอตามสภาพเเววดล้อม เพื่อประโยชน์ในการดำรงชีวิต เเละการสืบพันธุ์

4 การกระจายแบบกลุ่ม (Clumped Dispersion) การกระจายตัวของประชากรที่ไม่สม่ำเสมอทั่วทั้ง บริเวณ โดยมีการกระจุกตัวเป็นกลุ่ม ๆ อยู่บริเวณใด บริเวณหนึ่ง ซึ่งการกระจายตัวแบบกลุ่มเป็นรูปแบบ ประชากรที่พบเห็นได้มากที่สุดในธรรมชาติ โดยเฉพาะ อย่างยิ่งในพวกสัตว์ต่าง ๆ ซึ่งมีพฤติกรรมการอยู่ร่วม กันเป็นกลุ่มหรือสังคม

5 การกระจายแบบสม่ำเสมอ (Uniform Dispersion) การกระจายตัวของประชากรที่มีการจัดระเบียบจากปัจจัยการดำรงชีวิตที่มีอยู่ อย่างค่อนข้างจำกัด แต่กระจายอยู่ทั่วทั้งบริเวณอย่างสม่ำเสมอ ซึ่งส่งผลให้ สิ่งมีชีวิตจึงเป็นต้องจัดระเบียบการอยู่ร่วมกัน เพื่อให้สามารถเข้าถึงปัจจัยต่าง ๆ ได้อย่า2งทั่วถึง

6 การกระจายแบบสุ่ม (Random Dispersion) การกระจายตัวของประชากรที่ปราศจากแบบแผนใด ๆ เนื่องจากเป็นบริเวณที่มีปัจจัยที่จำเป็นเพียงพอต่อทุก ชีวิต อีกทั้งยังมีการกระจายตัวอย่างสม่ำเสมอ ส่งผลให้ สิ่งมีชีวิตสามารถอยู่อาศัยได้ในทุกอาณาบริเวณ การ แก่งแย่งแข่งขันจึงไม่สูงนักในกลุ่มประชากร

7 ความสัมพันธ์ระหว่างสิ่งมีชีวิตกับสิ่งมีชีวิต ภาวะได้ประโยชน์ร่วมกัน ภาวะอิงอาศัย ภาวะพึ่งพากัน ภาวะปรสิต ภาวะการล่าเหยื่อ ภาวะการแก่งเเย่ง ภาวะเป็นกลาง

8 เพื่อให้ง่ายต่อความเข้าใจ จึงมีการใช้สัญลักษณ์ เเสดงความสัมพันธ์ระหว่างกลุ่มสิ่งมีชีวิต ในระบบนิเวศ = สิ่งมีชีวิตได้รับประโยชน์จากอีกฝ่ายหนึ่ง + = สิ่งมีชีวิตเสียประโยชน์ให้อีกฝ่ายหนึ่ง - เสียอาหาร, ตาย 0 = สิ่งมีชีวิตไม่ได้รับ เเละ ไม่เสียประโยชน์

9 1. ภาวะได้ประโยชน์ร่วมกัน + , +(Protocooperation) เป็นการอยู่ร่วมกันของสิ่งมีชีวิต 2 ชนิด โดยสิ่งมีชีวิตต่างได้รับประโยชน์ร่วมกันทั้ง 2 ฝ่าย เเต่สามารถแยกออกจากกันได้ ต่างฝ่ายสามารถดำรงชีวิตได้ตามปกติ ตัวอย่าง เช่น ผีเสื้อกับดอกไม้ มดดำกับเพลี้ย ปูเสฉวนกับดอกไม้ทะเล นกเอี้ยงกับควาย

10 1. ภาวะได้ประโยชน์ร่วมกัน + , +(Protocooperation) ผีเสื้อกับดอกไม้ ดอกไม้ มีผีเสื้อมาช่วยผสมเกสร ผีเสื้อ ได้อาหาร ได้ดูดน้ำหวานจาดอกไม้

11 1. ภาวะได้ประโยชน์ร่วมกัน + , +(Protocooperation) มดดำกับเพลี้ย เพลี้ย อาศัยมดดำพาไปไว้ตามต้นพืชต่าง ๆ เพื่อดูดน้ำเลี้ยงจากพืชเป็ยอาหาร มดดำ ได้อาหารจากเพลี้ย โดยการดูดน้ำ เลี้ยงจากเพลี้ย

12 1. ภาวะได้ประโยชน์ร่วมกัน + , +(Protocooperation) นกเอี้ยงกับควาย นกเอี้ยง ได้กินเเมลงเเละปรสิตต่าง ๆ บนหลังควายเป็นอาหาร ควาย สบายตัว ไม่รำคาญ เนื่องจากมี นกเอี้ยงมากำจัดเเมลงเเละปรสิตให้

13 1. ภาวะได้ประโยชน์ร่วมกัน + , +(Protocooperation) ปูเสฉวนกับดอกไม้ทะเล ปูเสฉวน อาศัยดอกไม้ทะเลในการพรางตัว เเละ อาศัยเข็มพิษจากดอกไม้ทะเลในการ ป้องกันศัตรู ดอกไม้ทะเล อาศัยปูเสฉวนช่วยพาเคลื่อนที่ไปหา อาหารเเละได้กินเศษอาหารจากปูเสฉวนอีกด้วย

14 + , +2. ภาวะพึ่งพากัน (Mutualism) เป็นการอยู่ร่วมกันของสิ่งมีชีวิต 2 ชนิด โดยสิ่งมีชีวิตต่างได้รับประโยชน์ร่วมกันทั้ง 2 ฝ่าย เเต่ไม่สามารถแยกออกจากกันได้ ต้องอาศัยอยู่ร่วมกันตลอดชีวิต ตัวอย่าง เช่น โพรโทซัวในลำไส้ปลวก ไลเคนส์ แบคทีเรียในปมรากพืชตระกูลถั่ว

15 + , +2. ภาวะพึ่งพากัน (Mutualism) โปรโทซัวในลำไส้ปลวก ปลวก อาศัยโพรโทซัวที่อยู่ในลำไส้ช่วยย่อย เซลลูโลสที่ปลวกกินเข้าไป (+) โพรโทซัว มีที่อยู่อาศัย โดยอยู่ลำไส้ของปลวก เเละได้รับอาหารจากการย่อยเซลลูโลสด้วย (+)

16 + , +2. ภาวะพึ่งพากัน (Mutualism) โปรโทซัวในลำไส้ปลวก โพรโทซัว ได้แบคทีเรียช่วยตรึงไนโตรเจน ในอากาศให้เป็นไนเตรตในดิน ให้ต้นถั่ว สามารถนำไปใช้ในการเจริญเติบโตได้ แบคที่เรีย ได้รากของต้นถั่วเป็นที่อยู่อาศัย

17 + , +2. ภาวะพึ่งพากัน (Mutualism) ไลเคนส์ (Lichens) สาหร่ายอยู่ร่วมกันกับรา สาหร่าย ได้รับความชื้นเเละเเร่ธาตุจากรา (+) รา ได้รับอาหารเเละออกซิเจนจากสาหร่าย (+)

18 + , 03. ภาวะอิงอาศัย (Commensalism) เป็นการอยู่ร่วมกันของสิ่งมีชีวิต 2 ชนิด โดยสิ่งมีชีวิตอาศัยอยู่ด้วยกัน ซึ่งฝ่าย หนึ่งได้รับประโยชน์อีกฝ่ายหนึ่งไม่ได้เเละไม่เสียประโยชน์ ตัวอย่าง เช่น ปลาฉลามกับเหาฉลาม ผึ้งทำรังบนต้นไม้ กล้วยไม้กับต้นไม้

19 + , 03. ภาวะอิงอาศัย (Commensalism) ปลาฉลามกับเหาฉลาม เหาฉลาม เกาะติดปลาฉลามได้เศษอาหารจาก ปลาฉลาม (+) ปลาฉลาม ไม่ได้เเละไม่เสียประโยชน์อะไร (0)

20 + , 03. ภาวะอิงอาศัย (Commensalism) ผึ้งทำรังบนต้นไม้ ผึ้ง ได้ที่อยู่อาศัยหลบภัยจากศัตรู ธรรมชาาติ (+) ต้นไม้ ไม่ได้เเละไม่เสียประโยชน์อะไร (0)

21 + , 03. ภาวะอิงอาศัย (Commensalism) กล้วยไม้กับต้นไม้ กล้วยไม้ ได้ที่อยู่อาศัย ได้ความชื้นจากต้นไม้ (+) ต้นไม้ ไม่ได้เเละไม่เสียประโยชน์อะไร (0)

22 4. ภาวะปรสิต (Parasitism) +, - เป็นการอยู่ร่วมกันของสิ่งมีชีวิต 2 ชนิด ที่สิ่งมีชีวิตชนิดหนึ่งไปอาศัยสิ่งมีชีวิตชนิด หนึ่ง โดยสิ่งมีชีวิตที่ได้รับประโยชน์ เรียกว่า ปรสิต ส่วนอีกสิ่งมีชีวิตอีกฝ่ายหนึ่งเสีย ประโยชน์ เรียกว่า ผู้ถูกอาศัย ตัวอย่าง เช่น เห็บ เหา ไร หมัด บนร่างกายสัตว์ กาฝากกับต้นไม้ พยาธิในร่างกายสัตว์หรือคน

23 4. ภาวะปรสิต (Parasitism) +, - เห็บ เหา ไร หมัด บนร่างกายสัตว์ เห็บ เหา ไร หมัด ดูดเลือดจากร่างกายสัตว์ (+) สัตว์ ถูกดูดเลือด อาจทำให้เกิดการแพ้ตามมา เเละอาจทำให้เป็นโรค หรือตายได้ (-)

24 4. ภาวะปรสิต (Parasitism) +, - พยาธิในร่างกายคนหรือสัตว์ พยาธิ ดูดเลือด ดูดสารอาหารจากร่างกาย จึงเป็น ได้ประโยชน์ (+) คน/สัตว์ ถูกดูดเลือด โดนเเย่งสารอาหาร ทำให้ เป็นต่าง ๆ เเละอาจทำให้เสียชีวิตได้ (-)

25 4. ภาวะปรสิต (Parasitism) +, - กาฝากกับต้นไม้ กาฝาก มีรากพิเศษที่เจาะลงไปยังท่อน้ำเเละท่ออาหารของต้นไม้เพื่อดูดน้ำและธาตุอาหาร (+) ต้นไม้ เสียประโยชน์สูยเสียน้ำเเละธาตุอาหาร (-)

26 + , -5. ภาวะการล่าเหยื่อ (Predation) เป็นการอยู่ร่วมกันของสิ่งมีชีวิต 2 ชนิด ซึ่งฝ่ายหนึ่งเป็นผู้ล่า (predator) ได้รับ ประโยชน์ (ได้กิน) ส่วนอีกฝ่ายหนึ่งถูกล่ากินเป็นอาหาร เรียกว่า เหยื่อ (prey) เสีย ประโยชน์ (ถูกกิน) ตัวอย่าง เช่น นกกับหนอน สิงโตกับม้าลาย เสือกับกวาง แมวกับหนู เหยี่ยวกับงู กบกับตั๊กเเตน

27 + , -5. ภาวะการล่าเหยื่อ (Predation) เสือ กับ กวาง หยี่ยว กับ งู (+) (-) (+) (-)

28 + , -5. ภาวะการล่าเหยื่อ (Predation) แมว กับ หนู สิงโต กับ ม้าลาย (+) (-) (+) (-)

29 + , -5. ภาวะการล่าเหยื่อ (Predation) นก กับ หนอน กบ กับ เเมลงปอ (+) (-) (+) (-)

30 - , -6. ภาวะการแก่งเเย่ง (Competition) เป็นการอยู่ร่วมกันของสิ่งมีชีวิต ที่ทั้งสองฝ่ายต้องการปัจจัยในการดำรงชีวิต เเต่ ปัจจัยนั้นมีจำกัดหรือไม่เพียงพอ จึงต้องแก่งเเย่งเเข่งขัน ทำให้เสียประโยชน์ทั้งสองฝ่าย ตัวอย่าง เช่น หมาป่าต่อสู้เเย่งชิงเพื่อครอบครองที่อยู่อาศัยหรือแย่งอาหารกัน กวางต่อสู้เพื่อเเย่งชิงตัวเมีย

31 - , -6. ภาวะการแก่งเเย่ง (Competition) หมาป่าต่อสู้เเย่งชิงเพื่อครอบครองที่ กวางต่อสู้กันจนตาย อยู่อาศัยหรือเเย่งอาหารกัน (-,-) ทั้งสองฝ่าย (-,-)

32 7. ภาวะเป็นกลาง (Neutralism) 0,0 เป็นการอยู่ร่วมกันของสิ่งมีชีวิต 2 ชนิด ในระบบนิเวศเดียวกัน โดยสิ่งมีชีวิตทั้ง 2 ฝ่ายไม่มีผลประโยชน์ซึ่งกันเเละกัน ตัวอย่าง เช่น กบกับต้นหญ้าริมสระน้ำ ผีเสื้อกับเเมลงปอในทุ่งหญ้า

33 7. ภาวะเป็นกลาง (Neutralism) 0,0 กบกับต้นหญ้าริมสระน้ำ ผีเสื้อกับเเมลงปอในทุ่งหญ้า (0) , (0) (0) , (0)

34 ความสัมพันธ์ระหว่างสิ่งมีชีวิตกับสิ่งไม่มีชีวิต สิ่งมีชีวิตจะมีความสัมพันธ์กับสภาพเเวดล้อมที่ไม่มีชีวิตในเเหล่งที่อยู่นั้น เพื่อ ประโยชน์ต่อการดำรงชีวิต เช่น ใช้ดินเป็นเเหล่งที่อยู่อาศัย ใช้อากาศในการหายใจ สภาพเเวดล้อมทางกายภาพหรือไม่มีชีวิต ได้แก่ แสง น้ำ อากาศ อุณหภูมิ ดินเเละเเร่ธาตุ

35 1. แสง เป็นปัจจัยสำคัญในการดำรงชีวิตของสิ่งมีชีวิต ดังนี้ ในกระบวนการสังเคราะห์ด้วยแสงของพืช การหุบและบานของดอกและใบของพืชหลายชนิด เช่น ใบไมยราบ ใบกระถิน มีอิทธิพลต่อเวลาการออกอาหารของสัตว์

36 2. น้ำ เป็นปัจจัยสำคัญที่มีอิทธิพลต่อการดำรงชีวิตของสิ่งมีชีวิต เช่น

37 3. อากาศ เป็นปัจจัยสำคัญที่มีอิทธิพลต่อการดำรงชีวิตของสิ่งมีชีวิต ในอากาศมีแก๊ส ออกซิเจนที่จำเป็นมนการหายใจของสิ่งมีชีวิต อากาศช่วยในการสร้างอาหาร ของพืช นั่นก็คือ เเก๊สคาร์บอนไดออกไซด์ นอกจากนี้อากาศยังช่วยปรับ อุณหภูมิของโลกให้เหมาะกับการดำรงชีวิตของสิ่งมีชีวิต เเละโลกยังมีอากาศ ช่วยห่อหุ้มเเละป้องกันนังสีจากดวงอาทิตย์อีกด้วย

38 4. อุณหภูมิ อุณภูมิเป็นจัยสำคัญเเละอิทธิพลในการดำรงชีวิตของสิ่งมีชีวิต เช่น ทำให้สิ่งมีชีวิตมีการปรับ ตัว ปรับเปลี่ยนโครงสร้าวเพื่อให้อยู่รอดในเเหล่งที่อยู่ที่มีอุณหภูมิแตกต่างกัน เช่น อุณหภูมิมีผลต่อการหุบและบานของดอกไม้บางชนิด เช่น ดอกบัวจะบานตอนกลางวันและจะหุบในตอนกลางคืน อุณหภูมิมีผลต่อพฤติกรรมบางประการของสัตว์ เช่น การจำศีลมนฤดูหนาวของหมีขั้วโลก อุณหภูมิมีผลต่อลักษณะและรูปร่างของสิ่งมีชีวิต เช่น สัตว์บางชนิดที่อยู่ในเขตหนาวจะมีขนหนากว่าสัตว์ในเขตร้อน

39 5. ดินเเละเเร่ธาตุ ดินเป็นปัจจัยที่สำคัญในการดำรงชีวิตของสิ่งมีชีวิตหลายชนิด เช่น เป็นที่อยู่ อาศัยเเละเป็นแหล่งอาหารของสัตว์บางชนิดเช่น ไส้เดือน เเละในดินมีเเร่ธาตุ ต่าง ๆ ช่วยในการเจริญเติบโตของพืช

40 VDO ความสัมพันธ์ของสิ่งมีชีวิตในระบบนิเวศ Scan QR Code

41 แบบฝึกหัดทบทวน คำชี้เเจง : ให้นักเรียนตอบคำถามต่อไปนี้ให้ถูกต้อง ลงในสมุดบันทึกรายวิชาวิทยาศาสตร์ (คะเเนนเต็ม 5 คะเเนน) 1. จงบอกความหมายของความสัมพันธ์ระหว่างสิ่งมีชีวิตกับสิ่งมีชีวิต พร้อมยกตัวอย่าง ความสัมพันธ์ ดังนี้ 1.1 ภาวะได้ประโยชน์ร่วมกัน 1.5 ภาวะการล่าเหยื่อ 1.2 ภาวะพึ่งพากัน 1 ภาวะการแก่งเเย่ง 1.3 ภาวะอิงอาศัย 1.7 ภาวะเป็นกลาง 1.4 ภาวะปรสิต

42 แบบฝึกหัดทบทวน คำชี้เเจง : ให้นักเรียนตอบคำถามต่อไปนี้ให้ถูกต้อง ลงในสมุดบันทึกรายวิชาวิทยาศาสตร์ (คะเเนนเต็ม 5 คะเเนน) 2. นักเรียนคิดว่าถ้าในระบบนิเวศขาดผู้ล่าจะส่งผลอย่างไรต่อระบบนิเวศ 3. กาฝากกับต้นไม้ใหญ่ เเละ พลูด่างกันต้นไม้ใหญ่ มีความสัมพันธ์เหมือนกันหรือไม่ อย่างไร 4. เครื่องหมาย + , - เเละ 0 มีความหมายถึงอะไร

อ้างอิง ความจาสักมพhัtนtธp์sข:อ/ง/สsิ่hงoมีrชtีวuิตrlใ.นasรiะaบ/บHนkิXเว4ศW. สืบค้นเมื่อ 2 มีนาคม 2565. รูปภจาาพกขอhงttคpวsา:/ม/สัwมwพwัน.gธo์ขoอgงleสิ่.งcoมี.ชtีวhิต/sในeaรrะcบhบนิเวศ. สืบค้นเมื่อ 2 มีนาคม 2565. ผู้จัดทำ นางสาวณัฐริกา ชัยรัตน์ นางสาวนิภาวรรณ แก้วกาญจน์ นางสาววนัสนันท์ ตางาม 6110941112 6110941114 6110941120 สาขาวิชาวิทยาศาสตร์ทั่วไป คณะครุศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฎภูเก็ต