นายอภิรักษ์ เจริญศิริ คู่มือ

ค่มู ือ ทักษะความฉลาดทางดจิ ทิ ลั สาหรบั ครู รายวชิ า การพัฒนาความเป็นครู (GD58201)

คำนำ คู่มือทักษะความฉลาดทางดิจิทัล สาหรับครู เป็นส่วนหน่ึงของรายวิชาการพัฒนา ความเปน็ ครู (GD58201) ของนักศึกษา ป.บณั ฑติ (วิชาชพี ครู) ร่นุ 23 มีจดุ ประสงค์เพอ่ื ให้ผู้ ที่เข้ามาศึกษาเข้าใจถึงทักษะความฉลาดทางดิจิทัล คือ กลุ่มความสามารถทางสังคม อารมณ์ และการรับรู้ ที่จะทาให้คนคนหนึ่งสามารถเผชิญกับความท้าทายของชีวิตดิจิทัล และสามารถปรับตัวให้เข้ากับชีวิตดิจิทัลได้ ความฉลาดทางดิจิทัลครอบคลุมท้ังความรู้ ทักษะ ทัศนคตแิ ละคา่ นยิ มที่จาเป็นตอ่ การใช้ชีวิตในฐานะสมาชิกของโลกออนไลน์ กล่าวอีก นยั คอื ทักษะการใชส้ ่ือและการเขา้ สังคมในโลกออนไลน์ ผู้จัดทาหวังว่า คู่มือทักษะความฉลาดทางดิจิทัลสาหรับครูเล่มน้ีจะเป็นประโยชน์กับ ผู้อ่าน หรือนักเรียน นักศกึ ษา ผู้ทก่ี าลังหาข้อมลู เรื่องนี้อยู่ หากมีข้อแนะนาหรือข้อผิดพลาด ประการใด ผู้จดั ทาขอน้อมรับไวแ้ ละขออภยั มา ณ ทนี่ ด้ี ้วย นายอภริ ักษ์ เจรญิ ศิริ วันที่ 5 เมษายน 2565

สำรบญั เร่ือง หนา้ รจู้ กั 8 กลุม่ สาคญั ของ DQ DIGITAL INTELLIGENCE 1 ทกั ษะที่ 1 ทกั ษะในการรักษาอัตลกั ษณ์ที่ดขี องตนเอง (Digital Citizen Identity) 2 ทักษะท่ี 2 ทกั ษะในการรกั ษาข้อมลู สว่ นตวั (Privacy Management) 3 ทกั ษะท่ี 3 ทกั ษะในการคิดวิเคราะห์มวี ิจารณญาณทด่ี ี (Critical Thinking) 4 ทักษะที่ 4 ทักษะในการจดั สรรเวลาหน้าจอ (Screen Time Management) 5 ทกั ษะที่ 5 ทักษะในการรบั มอื กบั การคกุ คามทางโลกออนไลน์ 6 (Cyberbullying Management) ทักษะท่ี 6 ทกั ษะในการบรหิ ารจัดการขอ้ มลู ทผี่ ใู้ ชง้ านทิ้งไว้บนโลกออนไลน์ 7 (Digital Footprints) ทกั ษะที่ 7 ทกั ษะในการรกั ษาความปลอดภัยของตนเองในโลกออนไลน์ 8 (Cybersecurity Management) ทักษะที่ 8 ทกั ษะในการใชเ้ ทคโนโลยอี ย่างมีจรยิ ธรรม (Digital Empathy) 9 สรปุ ความรทู้ ี่ได้รบั 10 เอกสารอ้างอิง 11

1 รจู้ ัก 8 กลมุ่ สาคญั ของ DQ DIGITAL INTELLIGENCE การเปลี่ยนแปลงของโลกปัจจุบันโดยเฉพาะการเข้ามาของเทคโนโลยีดิจิทัลน้ัน ทาใหเ้ กดิ การต้งั คาถามว่าทักษะและความสามารถจาเป็นในอนาคตจะเป็นอย่างไรและ ทาให้เกดิ ประเดน็ พูดคยุ เร่ืองการพัฒนาบคุ คลมากมายในช่วงหลายปีทผี่ า่ นมา หน่ึงในมาตรวัดที่ถูกให้ความสนใจอยู่ไม่น้อย คือการสร้างมาตรฐานท่ีช่ือว่า DQ Digital Intelligence ซงึ่ จะถูกนามาเพิ่มต่อเนอื่ งจากสมัยกอ่ นท่เี ราให้ความสาคัญ กบั IQ และ EQ ตามลาดบั ท้ัง นี้ DQ Digital Intelligence หรือค วา มฉ ลาด ด้า นดิจิทัลนั้นเป็ นกา ร วิเคราะห์ความฉลาดโดยเอาองค์ประกอบด้านเทคโนโลยีเข้ามาผสานเพ่ือชี้ให้เห็นว่า การใช้ชีวิตในอนาคตนั้นจาเป็นจะต้องมีความพร้อมในด้านไหนบ้าง ซึ่งในโมเดล พ้ืนฐานแลว้ กม็ ีการแบง่ DQ ออกมาให้ 8 กลมุ่ สาคัญดว้ ยกัน

2 1.ทกั ษะในการรกั ษาอัตลกั ษณ์ทดี่ ีของตนเอง (Digital Citizen Identity) ต้องมีความสามารถในการสร้างสมดุล บริหารจัดการ รักษาอัตลักษณ์ที่ ดีของตนเองไว้ให้ได้ ทั้งในส่วนของโลกออนไลน์และโลกความจริง โดย ตอนนี้ประเด็นเรื่องการสร้างอัตลักษณ์ออนไลน์ถือเป็นปรากฏการณ์ใหม่ ที่ ทาให้บุคคลสามารถแสดงออกถึงความเป็นตัวตนต่อสังคมภายนอก โดย อาศัยช่องทางการสื่อสารผ่านเว็บไซต์เครือข่ายสังคมในการอธิบายรูปแบบ ใหม่ของการสือ่ สารแบบมีปฏิสัมพันธ์ทางอินเทอร์เน็ต ซึ่งเป็นการแสดงออก เกยี่ วกับตวั ตนผ่านเว็บไซตเ์ ครอื ข่ายสังคมตา่ งๆ ตัวอย่าง การไมส่ ร้างภาพบนโลกออนไลน์จนเกินจริง การสร้าง ภาพหรือกระทาในสิ่งที่ตนเองไม่ได้เป็ นจะทาให้ไม่มี ความสุข ควรทาอยู่บนพื้นฐานความเป็นจริงของชีวิต เราดีทส่ี ดุ

3 2.ทักษะในการรักษาข้อมลู สว่ นตวั (Privacy Management) ดุลพินิจในการบริหารจัดการข้อมูลส่วนตัว โดยเฉพาะการแชร์ข้อมูล ออนไลน์เพื่อปอ้ งกันความเป็นส่วนตัวทั้งของตนเองและผู้อื่นเป็นสิง่ สาคัญที่ ต้องประกอบอยู่ในพลเมืองดิจิทัลทุกคน และพวกเขาจะต้องมีความตระหนัก ในความเท่าเทียมกันทางดิจิทัล เคารพในสิทธิของคนทุกคน รวมถึงต้องมี วิจารณญาณในการรักษาความปลอดภัยของข้อมูลตนเองในสังคมดิจิทัล รู้ วา่ ข้อมูลใดควรเผยแพร่ ข้อมูลใดไม่ควรเผยแพร่ และต้องจัดการความเสี่ยง ของข้อมูลของตนในสือ่ สงั คมดจิ ิทัลไดด้ ้วย ตวั อยา่ ง เชน่ ในโลกออนไลนเ์ ราก็ควรรักษาความเป็นส่วนตัวของ เ ร า ใ ห้ ดี เ ห มื อ น ใ น โ ล ก ชี วิ ต จ ริ ง ด้ ว ย ไ ม่ ค ว ร เ ปิ ด เ ผ ย ตวั เองมากเกนิ ไปบนโลกออนไลน์

4 3.ทกั ษะในการคิดวิเคราะห์มวี ิจารณญาณทีด่ ี (Critical Thinking) ความสามารถในการวิเคราะห์แยกแยะระหว่างข้อมูลที่ถูกต้องและข้อมูลที่ ผิด ข้อมูลที่มีเนื้อหาดีและข้อมูลที่เข้าข่ายอันตราย รู้ว่าข้อมูลลักษณะใดที่ถูก ส่งผา่ นมาทางออนไลน์แล้วควรตั้งข้อสงสัย หาคาตอบให้ชัดเจนก่อนเชื่อและ นาไปแชร์ ด้วยเหตุนี้ พลเมืองดิจิทัล จึงต้องมีความรู้ความสามารถในการ เข้าถึง ใช้ สร้างสรรค์ ประเมิน สังเคราะห์ และสื่อสารข้อมูลข่าวสารผ่าน เครื่องมือดิจิทัล ซึ่งจาเป็นต้องมีความรู้ด้านเทคนิคเพื่อใช้เครื่องมือดิจิทัล เช่น คอมพิวเตอร์ สมาร์ตโฟน แท็บเลต็ ไดอ้ ยา่ งเชีย่ วชาญ รวมถึงมีทักษะใน การรู้คิดขั้นสูง เช่น ทักษะการคิดอย่างมีวิจารณญาณ ทีจ่ าเป็นต่อการเลือก จัดประเภท วิเคราะห์ ตีความ และเข้าใจข้อมูลข่าวสาร มีความรู้และทักษะใน สภาพแวดล้อมดิจิทัล การรู้ดิจิทัลโดยมุ่งให้เป็นผู้ใช้ทีด่ ี เป็นผู้เข้าใจบริบททีด่ ี และเป็นผสู้ รา้ งเนือ้ หาทางดจิ ิทลั ทดี่ ี ในสภาพแวดลอ้ มสงั คมดิจิทัล ตวั อย่าง เชน่ การแยกแยะระหว่างข้อมูลทถ่ี ูกตอ้ งและข้อมูลท่ีผิด ข้อมูลท่ีเป็ นประโยชน์และข้อมูลที่ไม่เป็ นประโยชน์หรือ อันตราย เข้าใจรูปแบบการหลอกลวงต่างๆ ในโลกไซ เบอร์ เชน่ ข่าวปลอมเวบ็ ปลอมภาพตดั ต่อ

5 4.ทักษะในการจัดสรรเวลาหนา้ จอ (Screen Time Management) ทักษะในการบริหารเวลากับการใช้อุปกรณ์ยุคดิจิทัล รวมไปถึงการ ควบคุมเพื่อให้เกดิ สมดลุ ระหว่างโลกออนไลน์และโลกภายนอก นับเป็นอีกหนึ่ง ความสามารถทบี่ ง่ บอกถึง ความเป็นพลเมอื งดิจทิ ัล ได้เป็นอย่างดี เพราะเป็น ที่รู้กันอยู่แล้วว่าการใช้เทคโนโลยีสารสนเทศที่ขาดความเหมาะสมย่อมส่งผล เสียต่อสขุ ภาพโดยรวม ทงั้ ความเครยี ดตอ่ สขุ ภาพจิตและเป็นสาเหตุก่อให้เกิด ความเจ็บปว่ ยทางกาย ซึ่งนาไปสู่การสูญเสียทรัพย์สินเพื่อใช้รักษา และเสีย สขุ ภาพในระยะยาวโดยรู้เทา่ ไมถ่ งึ การณ์ ตวั อยา่ ง หากเป็นเด็กอายุ 2 ถึง 5 ปี ควรได้ screen time ไม่ เกิน 1 ชั่วโมง สาหรับรายการมีคุณภาพ และพ่อแม่ ควรดรู ว่ มกบั เด็ก ส่วนเด็กตั้งแต่ 6 ขวบข้ึนไป ควรมีกฎเรื่อง screen timeโ ด ย ค ว ร อ ยู่ ใ น ร ะ ดั บ ท่ี ไ ม่ ก ร ะ ท บ ต่ อ ก า ร พั ก ผ่ อ น การออกกาลงั กาย และพฤติกรรมด้านสุขภาพโดยรวม

6 5.ทกั ษะในการรบั มอื กบั การคกุ คามทางโลกออนไลน์ (Cyberbullying Management) จากข้อมูลทางสถิติล่าสุด สถานการณ์ในเรื่อง Cyber bullying ในไทย มีค่าเฉลี่ยการกลั่นแกล้งบนโลกออนไลน์ในรูปแบบต่างๆ ที่สูงกว่าค่าเฉลี่ย โลกอยู่ที่ 47% และเกิดในรูปแบบที่หลากหลาย อาทิ การด่าทอกันด้วย ข้อความหยาบคาย การตัดต่อภาพ สร้างข้อมูลเท็จ รวมไปถึงการตั้งกลุ่ม ออนไลน์กีดกันเพื่อนออกจากกลุ่ม ฯลฯ ดังนั้น ว่าที่พลเมืองดิจิทัลทุกคน จึง ควรมีความสามารถในการรับรู้และรับมือการคุกคามข่มขู่บนโลกออนไลน์ได้ อย่างชาญฉลาด เพื่อปอ้ งกันตนเองและคนรอบข้างจากการคุกคามทางโลก ออนไลน์ใหไ้ ด้ ตวั อยา่ ง เช่น การท่ีเราไม่ไปตอบโต้ ไม่ให้ความสนใจ บล็อก ข้อความ หรือถ้าจาเป็นต้องตอบโต้ก็ไม่ทาด้วยอารมณ์ ไม่ใชว้ ิธีการทร่ี ุนแรงแต่ถ้ารุนแรงจนเกินกว่าจะควบคุม ไดก้ ็ยกรวมหลกั ฐานเขา้ แจ้งความ

7 6.ทักษะในการบริหารจดั การขอ้ มูล ทผี่ ใู้ ช้งานทิง้ ไวบ้ นโลกออนไลน์ (Digital Footprints) มีรายงานการศกึ ษาวจิ ยั ยืนยนั วา่ คนรุน่ BabyBoomerคือ กลุ่ม Aging ที่เกิดตั้งแต่ปี พ.ศ.2487–2505 มักจะใช้งานอุปกรณ์คอมพิวเตอร์หรือ โทรศัพท์เคลื่อนที่ของผู้อื่น และเปิดใช้งาน WiFiสาธารณะเสร็จแล้วมักจะ ละเลย ไม่ลบรหัสผ่านหรือประวัติการใช้งานถึง 47% ซึ่งเสี่ยงมากที่จะถูก ผู้อื่นสวมสิทธิ ขโมยตัวตนบนโลกออนไลน์ และเข้าถึงข้อมูลส่วนบุคคลได้ อยา่ งง่ายดาย ดงั นนั้ ความเป็นพลเมืองดิจิทัล จึงต้องมีทักษะความสามารถ ที่จะเข้าใจธรรมชาติของการใช้ชีวิตในโลกดิจิทัล ว่าจะหลงเหลือร่องรอย ข้อมูลทิง้ ไว้เสมอ รวมไปถึงต้องเข้าใจผลลัพธ์ที่อาจเกิดขึ้น เพื่อการดูแลสิ่ง เหลา่ นอี้ ย่างมีความรับผิดชอบ ตวั อย่าง เช่น ทุกสิ่งท่ีเราเคยโพส หรือแชร์ไว้จะคงอยู่ตลอดไป เพราะทุกคนสามารถนาส่ิงท่ีเราโพสหรือแชร์ไปแชร์ต่อ ใ น โ ล ก อ อ น ไ ล น์ ภ า ย ใ น เ ว ล า อั น ร ว ด เ ร็ ว โ ด ย ที่ เ ร า ไ ม่ สามารถไปตามลบได้ซึ่งร่องรอยทางดิจิตอลน้ีก็อาจจะ ส่งผลทาลายชีวติ เราหรือทาลายอนาคตเราได้

8 7.ทักษะในการรักษาความปลอดภัย ของตนเองในโลกออนไลน์ (Cybersecurity Management) ความสามารถในการปอ้ งกันข้อมูลด้วยการสร้างระบบความปลอดภัยที่ เข้มแขง็ และปอ้ งกนั การโจรกรรมข้อมูลไม่ให้เกิดขึน้ ได้ ถ้าต้องทาธุรกรรมกับ ธนาคารหรือซื้อสินค้าออนไลน์ เช่น ซื้อเสื้อผ้า ชุดเดรส เป็นต้น ควรเปลี่ยน รหัสบ่อยๆ และควรหลีกเลี่ยงการใช้คอมพิวเตอร์สาธารณะ และหากสงสัยว่า ขอ้ มูลถูกนาไปใช้หรือสูญหาย ควรรีบแจง้ ความและแจ้งหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ทนั ที ตวั อยา่ ง เช่น การตั้ง Password ให้ปลอดภัยไม่ให้ถูกแฮกได้ ง่ายหรือคาดเดาได้ง่ายๆ ไม่ควรใช้รหัสเดียวกันทั้ง Facebook e-mail LINE หรือรวมไปถึงรหัสแอป ธนาคารต่างๆ

9 8.ทกั ษะในการใช้เทคโนโลยีอยา่ งมี จรยิ ธรรม (Digital Empathy) ความสามารถในการเห็นอกเห็นใจและสร้างความสัมพันธ์ที่ดีกับผู้อื่นบน โลกออนไลน์ พลเมืองดิจิทัลทีด่ ีจะต้องรู้ถึงคุณค่าและจริยธรรมจากการใช้ เทคโนโลยี ต้องตระหนักถึงผลพวงทางสังคม การเมือง เศรษฐกิจ และ วัฒนธรรม ที่เกิดจากการใช้อินเทอร์เน็ต การกดไลก์ กดแชร์ ข้อมูล ข่าวสาร ออนไลน์ รวมถึงรู้จักสิทธิและความรับผิดชอบออนไลน์ อาทิ เสรภี าพในการพูด การเคารพทรัพย์สนิ ทางปัญญาของผู้อนื่ และการปกปอ้ ง ตนเองและชุมชนจากความเสีย่ งออนไลน์ เช่น การกลั่นแกล้งออนไลน์ ภาพ ลามกอนาจารเด็ก สแปม เป็นต้น ตวั อย่าง เช่น เหตุการณ์ไฟไหม้ป่าที่ออสเตรเลียท่ีมีการแชร์ ความรู้สึกเสียใจแสดงความเห็นอกเห็นใจมีการระดม ทุ น จ า ก อ ง ค์ ก ร ต่ า ง ๆ ผ่ า น โ ล ก โ ซ เ ชี ย ล แ ล ะ อี ก ห ล า ย เหตุการณ์ที่เกิดจากการรวมพลังกันของคนบนโลกโซ เชยี ล เพ่ือชว่ ยเหลือซง่ึ กนั และกัน

10 สรุปความรู้ทไี่ ดร้ บั จะเห็นว่าความฉลาดดิจิทัลเป็นทักษะที่สาคัญสาหรับนักเรียน และบุคคลทั่วไปในการสื่อสารในโลกออนไลน์เป็นอย่างยิ่ง ทั้ง เอกลักษณ์พลเมืองดิจิทัล การบริหารจัดการเวลาบนโลกดิจิทัล การจดั การการกลนั่ แกล้งบนไซเบอร์ การจดั การความปลอดภัย บนระบบเครือข่าย การจัดการความเป็นส่วนตัว การคิดอย่างมี วจิ ารณญาณ ร่องรอยทางดิจิทัล ความเห็นอกเห็นใจและสร้าง สัมพั นธภาพที่ดีกับผู้อื่นทางดิจิทัล หากบุคคลมีทักษะและ ความสามารถทัง้ 8 ประการจะทาให้บุคคลนัน้ มีความสามารถใน การใชอ้ นิ เทอร์เน็ตในการบริหารจัดการ ควบคุม กากับตน รู้ผิด รู้ถูก และรู้เท่าทัน เป็นบรรทัดฐานในการใช้เทคโนโลยีดิจิทัล อย่างเหมาะสม เรียนรู้ที่จะใช้เทคโนโลยีอย่างชาญฉลาด และ ปลอดภยั

11 เอกสารอ้างอิง ธนวฒั น์ เจริญษา1 สุภาณี เส็งศรี2. (2563). ความฉลาดทางดิจทิ ลั กบั ทกั ษะการ เรยี นรู้และนวัตกรรมในศตวรรษท่ี 21. วารสารวิจยั และนวัตกรรมสถาบันการ อาชวี ศกึ ษากรุงเทพมหานคร, (2),21-29. ครอู าชีพดอทคอม. (2563). คุณครูตอ้ งรู้8ทักษะ สู่ความเป็นพลเมืองดิจิทัล ใน ศตวรรษที่ 21 สบื ค้นจาก https://www.kruachieve.com ฉัตรพงศ์ ชูแสงนิล. (2562). ความฉลาดทางดิจทิ ัล (Digital intelligence). สืบค้นจาก https://www.scimath.org/article-technology/item/10611- digital-intelligence iT24Hrs. (2020). 8 ทกั ษะ พลเมืองดิจทิ ัล ทีเ่ ราต้องมี! Digital Citizenship คืออะไร. สบื คน้ จาก https://www.youtube.com ทักษะดิจิทลั กา้ วสู่ พลเมืองในศตวรรษท่ี 21. สืบคน้ จาก https://www.ops.go.th

เสนออาจารยผ์ ูส้ อน อ.ดร.สุจิตตรา จันทรล์ อย อ.ดร.สธุ ดิ า ปรชี านนท์ รายวชิ า : การพัฒนาความเป็นครู (GD58201) ประวตั ผิ จู้ ดั ทา นายอภิรักษ์ เจริญศิริ หม่เู รียนที่ 1 รหสั นกั ศกึ ษา 647190104 ป.บัณฑติ วชิ าชพี ครู รุ่น 23 มหาวทิ ยาลัยราชภัฏหมบู่ า้ นจอมบงึ