งานครูพิมพ์

พระพุทธศาสนาเปน็ ศาสตร์แหง่ การศกึ ษา

การศกึ ษาในทัศนะทาง พระพทุ ธศาสนา ….การศกึ ษาตรงกับคาศัพท์ภาษาลีวา่ “สิกขา” แปลว่า การฝกึ อบรมตนใหง้ อกงามหรอื การพฒั นาตนใหง้ อกงาม

การพฒั นาตนให้งอกงาม 1.การพัฒนากาย คือ การรกั ษาสขุ ภาพรา่ งกาย 3.การพฒั นาจติ ใจ รจู้ ักปรบั ตวั ใหเ้ ข้ากับสง่ิ แวดล้อมทางวัตถไุ ดอ้ ย่าง ถกู ตอ้ งและเกิดประโยชน์ดว้ ย ด้านความดี เชน่ มเี มตตา มคี วามรัก มี ความกตัญณู มสี ัมมาคารวะ เปน็ ต้น 2.การพฒั นาศีล คอื การควบคมุ กาย ด้านความแขง็ แกรง่ เชน่ มจี ติ ใจแน่วแน่ วาจา ไมใ่ ห้มพี ฤตกิ รรมออกมาในทาง มสี ติ มวี ริ ิยะ มีขันติ มสี มาธิ มีสจั จะ เปน็ เบียดเบียนตนเองและคนอน่ื ต้น ด้านความสุข เชน่ จิตใจมีความสดช่นื 4.การพัฒนาปญั ญา คอื การรูจ้ กั เพม่ิ สะอาด สงบ ปลอดโปร่ง มีปีตปิ ราโมทย์ ความรู้ใหแ้ กต่ ัวเอง เพ่ือก้าวใหท้ นั ความ เป็นตน้ เปลี่ยนแปลงของโลก

บรุ พภาคของการศึกษา ได้รับการถา่ ยทอดการสงั่ สอนอบรมทดี่ ี จากพ่อแม่ ครบู าอาจารย์ เปน็ องคป์ ระกอบสนบั สนุนในเบอื้ งต้นท่ี จะทาใหก้ ารพัฒนาตนเองสาเรจ็ ไดด้ ้วยดี แหล่งส่อื ท่ใี หข้ า่ วสารและความรทู้ ถ่ี ูกต้อง 1.องค์ประกอบภายนอก “ปรโตโฆสะ” มเี พอ่ื นทีด่ ี หรือการมีเง่ือนไขภายนอกทส่ี นับสนุนให้การ พัฒนาตนเองเปน็ ไปดว้ ยดี 2.องคป์ ระกอบภายใน “โยนโิ สมนสกิ าร” หมายถึง ตัวผศู้ กึ ษาจะตอ้ งเป็นคนรู้จกั คิด รู้จกั พิจารณา รู้จกั ใชเ้ หตุผลในการดาเนินชีวติ คดิ เป็น คิดตามหลักของเหตผุ ล แยกแยะปัญหาออกใหเ้ หน็ ตามสภาวะและ ความสมั พนั ธ์แหง่ เหตุปจั จยั

กระบวนการศึกษา เน้นไปทส่ี ัมมาทฐิ ิ คือ ความคดิ เหน็ ความเช่อื ถอื ความนิยม เจตคตติ า่ งๆ ที่เปน็ ไปในทางถู ตอ้ งดีงาม เมื่อมีสมั มาทิฐิเป็นฐานแล้วกระบวนการศึกษาในตวั บุคคลกด็ าเนนิ ไปไดด้ ว้ ยดี แบง่ รายละเอยี ดเป็นอริยมรรคมีองค์ 8 แบง่ เปน็ ขน้ั ตอนใหญเ่ รียกวา่ “ไตรสกิ ขา”ดง้ั นี้ ไตรสกิ ขา (ศีล สมาธิ ปัญญา) อริยมรรคมอี งค์ 8 1.อธศิ ีลสกิ ขา คือ การฝึกอบรมในดา้ นความประพฤติ รวมถงึ สัมมาวาจา สัมมากัมมันตะ ระเบยี บวินัย ความสจุ รติ ทางกายและวาจา ประกอบชีพทีส่ จุ ริต และ สัมมาอาชีวะ 2.อธิจิตตสกิ ขา คือ การฝึกฝนอบรมในดา้ นจติ ใจ ไดแ้ ก่ การ สัมมาวายามะ สัมมมาสติ ปลกู ฝังคุณธรรม การเสริมสร้างคุณภาพสมรรถภาพ และสุขภาพ และ สัมมาสมาธิ ของจติ

กระบวนการศึกษา ไตรสิกขา (ศลี สมาธิ ปัญญา) อริยมรรคมีองค์ 8 3.อธิปญั ญาสิกขา คือ การฝกึ อบรมในด้านปญั ญา ซงึ่ ก่อใหเ้ กิดความรู้ สมั มาทิฏฐิ และ ความเข้าใจในสิง่ ทัง้ หลายตามความเปน็ จริง รคู้ วามเป็นไปตามเหตุ สัมมาสงั กปั ปะ ปัจจยั ท่ีนามาใชใ้ นการแกไ้ ขปัญหาจนสามารถทาจติ ใจให้บรสิ ุทธ์ิ

พระพทุ ธศาสนาเน้นความสัมพนั ธข์ อง เหตุปจั จัยและวิธกี ารแก้ปญั หา

พระพทุ ธศาสนาเนน้ ความสมั พันธ์ของเหตุปจั จัย หลักของเหตปุ ัจจยั หรือ หลกั ความเปน็ เหตุเป็นผล ซึ่งเป็นหลักของเหตุปจั จยั ท่ีองิ อาศยั ซึ่งกันและกนั ที่เรยี กวา่ \"กฎปฏจิ จสมปุ บาท\" โดยพุทธศาสนาถือว่า สงิ่ ทีท่ าให้ผลเกิดขน้ึ ไม่ใชเ่ หตุ อย่างเดยี วต้องมปี ัจจัยต่างๆดว้ ยเม่ือมปี จั จยั หลายปัจจยั ผลกเ็ กดิ ขน้ึ ตัวอย่าง เหตปุ จั จยั : สถานการณ์ : ปลกู ตน้ มะม่วง 1 ตน้ เมลด็ มะม่วง ดิน นา้ ผล : ได้ต้นมะม่วงทีเ่ จริญเติบโตอยา่ งสมบรูณ์ ออกซิเจน แสงแดด อณุ หภมู ทิ ี่พอเหมาะ ปุ๋ย เป็นตน้

หลกั คาสอนของพระพุทธศาสนาท่เี นน้ ความสัมพันธ์ของเหตุปัจจยั ปฏจิ จสมปุ บาท อริยสัจ 4

กฏปฏิจจสมปุ บาท หรอื กฏอทิ ปั ปจั จยตา กฏอิทปั ปัจจยตา คอื กฏแห่งความเปน็ เหตุเปน็ ผลของกันและกัน มีองคป์ ระกอบ 12 ประการ อวิชชา คือ ความไมร่ ้จู รงิ ของชวี ิต ไมร่ แู้ จง้ ในอรยิ สัจ 4 ไมร่ เู้ ท่าทันตามสภาพทเ่ี ปน็ จรงิ สงั ขาร คอื ความคดิ ปรงุ แต่ง หรอื เจตนาทัง้ ท่ีเปน็ กศุ ลและอกุศล นามรูป คือ ความมีอยู่ในรปู ธรรมและนามธรรม ได้แก่ กายกับจติ สฬายตนะ คอื ตา หู จมกู ลิน้ กาย และใจ ผสั สะ คอื การถกู ต้องสัมผสั หรอื การกระทบ

อุปาทาน คือ ความยดึ มนั่ ถอื ม่นั ในตวั ตน เวทนา คือ ความรสู้ กึ วา่ เป็นสขุ ทุกข์ หรืออุเบกขา ชาติ คอื ความเกดิ ความตระหนกั ในตวั ตน ตระหนักในพฤตกิ รรมของตน วญิ ญาณ คือ ความรบั รู้ตอ่ อารมณต์ า่ งๆ เช่น เหน็ ไดย้ ิน ได้กลิ่น รู้รส รสู้ ัมผัส ภพ คอื พฤติกรรมทแ่ี สดงออกเพอื่ สนองอุปาทานน้ันๆ เพ่อื ใหไ้ ด้มาและใหเ้ ป็นไปตาม ความยึดมนั่ ถอื มน่ั ตัณหา คอื ความทะเยอทะยานอยากหรอื ความตอ้ งการในสิ่งที่อานวยความสขุ เวทนา และความดน้ิ รนหลกี หนีในสง่ิ ที่ก่อทกุ ขเวทนา ชรา มรณะ โสกะ ปรเิ ทวะ ทกุ ขะ โทมนัส อปุ ายาสะ คอื ความแก่ ความตาย ความโศกเศร้า ความคร่า ครวญ ความไม่สบายกาย ความไมส่ บายใจ และความคับแค้นใจหรอื ความกลดั กลมุ่ ใจ

อรยิ สจั 4 หลกั ความจรงิ อนั ประเสริฐหรอื หลักความจรงิ ท่ีทาให้ผเู้ ข้าถงึ เปน็ ผูป้ ระเสรฐิ มี 4 ประการ 1.ทุกข์ หมายถงึ ความไม่สบายกาย ไมส่ บายใจ ทุกขเ์ ป็นสภาวะท่จี ะตอ้ งกาหนดรู้ 2.สมทุ ัย (ทกุ ขสมทุ ัย) หมายถึง ตน้ เหตทุ ่ที าให้เกิดทุกข์ ได้แก่ ตัณหา3 ประการ คือ กามตัณหา ภวตณั หา และวภิ วตัณหา 3.นิโรธ (ทกุ นิโรธ)หมายถงึ ความดับทกุ ข์ เป็นสภาวะที่ตอ้ งทาความเขา้ ใจให้แจม่ แจ้ง 4.มรรค (ทกุ ขนิโรธคามินีปฎิปทา) หมายถงึ ทางดับทกุ ข์ ได้แก่ อริยมรรคมีองค์ 8 ซง่ึ สรปุ ลงใน ไตรสิกขา คือ ศลี สมาธิ ปัญญา

องคป์ ระกอบของการแก้ปญั หา ปญั ญา ความรู้ความเข้าใจวา่ ปญั หาทีแ่ ท้จริงคือส่ิงใด และรู้สาเหตขุ องปัญหา แล้ว พยายามค้นหาแนวทางการดับทกุ ข์หลากวิธีตามความเหมาะสม แล้วเลือก แนวทางที่ดีท่สี ุดไปใชใ้ นการแกไ้ ขปัญหานั้น ๆ ตอ่ ไป กรรม การลงมือกระทา โดยปฏบิ ตั ใิ หไ้ ดต้ ามแนวทางแหง่ ปญั หา โดยเชอ่ื ว่าทาดไี ด้ดี ทาชัว่ ไดช้ ั่ว วิรยิ ะ ความพากเพียร แก้ไขปัญหาดว้ ยความอดทน และความไม่ย่อท้อก็เป็นแนว ทางในการแกไ้ ขปัญหาทเี่ กิดข้นึ ได้

ประโยชน์ทีไ่ ดร้ ับจากคาสอนเรื่องเหตแุ ละปัจจัย ชาวพทุ ธเชอ่ื ว่าการที่ปฏบิ ัติตามหลักคาสอนในเรือ่ งเหตุปัจจยั จะไดร้ บั ประโยชน์ดังน้ี 1) เปน็ ผ้ทู ่ีมจี ติ ใจเยือก 4) มีแนวทางในการ 5) เปน็ ผ้ทู ่ียอมรบั เย็น มสี ตมิ น่ั คงในการ วเิ คราะหป์ ัญหา การเปลี่ยนแปลงท่ี แกไ้ ขปญั หาต่าง ๆ อยา่ งมีเหตผุ ล เกดิ ขน้ึ ในชวี ิตได้ 2) เปน็ ผทู้ ่มี เี หตแุ ละผลใน 6) สามารถปรบั ตวั เขา้ กับ การแก้ไขปัญหาตา่ ง ๆ ที่ การเปลย่ี นแปลงในดา้ น เกดิ ขึน้ ในชีวิตประจาวัน ต่าง ๆ อย่างมเี หตผุ ล 3) ยอมรับการฟงั ความ 7) เป็นผู้ทีม่ คี วามหนัก คิดเหน็ ของคนอน่ื เป็น แนน่ เปน็ ตวั ของตวั เอง แนวคดิ แบบประชาธิปไตย ในการแก้ไขปัญหา

ไตรสิกขา 1. สีลสกิ ขา การฝึกศกึ ษาในด้านความประพฤตทิ างกาย วาจา และอาชีพ ให้มีชีวติ สจุ ริตและ เกือ้ กลู (Training in Higher Morality) 2. จติ ตสกิ ขา การฝึกศกึ ษาด้านสมาธิ หรือพฒั นาจิตใจให้เจริญได้ที่ ( Training in Higher Mentality หรือ Concentration) 3. ปัญญาสกิ ขา การฝึกศกึ ษาในปัญญาสงู ขนึ ้ ไป ให้รู้คดิ เข้าใจมองเหน็ ตามเป็นจริง (Training in Higher Wisdom)













การศึกษาตามแนวพทุ ธวถิ ี

หลักธรรมพนื้ ฐานของพระพุทธศาสนาใน ฐานะเป็ นศาสตร์การศกึ ษา



คาศัพท์พระพุทธศาสนาท่เี ก่ียวข้อง กับการศกึ ษา