TYT - AYT Kimya 10. Sınıf Ders İşleyiş Modülleri Modül 6 Kimya Her Yerde

Bu kitabın her hakkı saklıdır ve AYDIN YAYINLARI’na aittir. 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre kitabın düzeni, metni, soru ve şekilleri kısmen de olsa hiçbir şekilde alınıp yayımlana- maz, fotokopi ya da başka bir teknikle çoğaltılamaz. Yayın Sorumlusu : Ali DİNÇSÖNMEZ Yazarlar : Ali DİNÇSÖNMEZ – İzzet ÖZKAL – Taha YILMAZ Dizgi – Grafik Tasarım : Aydın Yayınları Dizgi Birimi ISBN No : 978 - 605 - 7945 - 46 - 4 Yayıncı Sertifika No : 16753 Basım Yeri : Ertem Basım Yayın Ltd. Şti. • 0312 640 16 23 İletişim : AYDIN YAYINLARI [email protected] Tel: 0312 418 10 02 • 0850 577 00 71 Faks: 0312 418 10 09 0533 051 86 17 aydinyayinlari aydinyayinlari * www.aydinyayinlari.com.tr Bölüm Kapağı10.SINIF KARMA TEST - 1 KİMYA HER YERDE Karma Testler 6. MODÜL Alt bölümlerin 1. Aşağıdaki görsellerden hangisi yağ asitlerinin 3. Sabunlar ile ilgili; Modülün sonunda başlıklarını içerir. sodyum tuzudur? tüm alt bölümleri KİMYA HER YERDE A) B) I. Bitkisel veya hayvansal yağlardan elde edilirler. içeren karma testler II. Potasyumlu sabunlar serttir. yer alır. III. Kişisel temizlik için uygun olmasa da genel hij- yen amacıyla kullanılırlar. yargılarından hangileri yanlıştır? Sıvı Sabun Şampuan A) I ve II B) I ve III C) Yalnız III C) D) D) II ve III E) I, II ve III Çamaşır Suyu Katı Sabun E) ➤ TEMİZLİK MADDELERİ • 2 4. • • ➤ POLİMERLER • 8 Diş Macunu •• 2. ➤ KOZMETİKLER • 15 ➤ İLAÇLAR • 18 b • a Yazılı Soruları ➤ GIDALAR • 21 Sınıf İçi İşleyiş KYir AZILI SORULARI KİMYA HER YERDE ➤ YENİLE10B. SİLINİIFR YA6Ğ. MTODÜÜRL LEKRİMİYA•HER2Y4ERDE www.aydinyayinlari.com.tr ➤ Karma TİelişsktilileKarzan•ımla2r 8 KİMYA HER YERDE 1. Aşağıdaki cümlelerde bulunan boşlYukulkaarrııldisatkeidgeökirsueylgleurndekkeilimmealdedrleeledrodlednurkuançuzt.a- (zeytin, UHT, emülgatör, oyuncak, detnerejasni ,kşaaumçupkutaann, püorelistitlimreinş, ohlijaybeinli,rd?oymuş, ayçiçek) Okul yazılı sınavlarında 1. Temizlik maddeleri sabun veA)…5……de…te…Brj)a…n4 …… dCiy)e3ikiye ayDrı)la2bilir. E) 1 çıkabilecek soruları içerir. 1.1 Temizlik maddelerinin özelliklerini açıklar. ➤ Yazılı Soruları • 38a. Yapısal ayrıntılara girmeden sabun ve deterjan aktif maddelerinin kirleri nasıl temizlediği belirtilir. Bu bölümdeki örnek 2. ……Ş…am…pu…an…… aşırı kullanımda saç dökülmesine neden olabilir. b. Kişisel temizlikte kullanılan temizlik maddelerinin (şampuan, diş macunu, katı sabun, sıvı sabun) fayda ve zararları soruların çözümlerine Yukarıdaki görselde sabun moleküllerinin yağlı kir- akıllı tahta uygulamasından lerle etkileşimi bulunmaktadır3.. Çamaşır suyu, ………hi…jye…n …… amaçlı kullanılan bir maddedir. vurgulanır. ulaşabilirsiniz. ➤ Yeni Nesil Sorular • 40c. Hijyen amacıyla kullanılan temizlik maddeleri (çamaşır suyu, kireç kaymağı) tanıtılır. Buna göre; 4. Polietilen……o…yu…nc…ak… yapımında kullanılır. TEMİZLİK MADDELERİ NOT! I. a ile gösterilen kısım hidro5f.obduYra. lıtım malzemesi olan5…. ……p•o…lisRt…iree…nnk…le…ndihriacfilief rbir mal•zemEemdiür.lgatörler Sert sularda fazla miktarda Ca2+ ve Mg2+ iyon- II. b ile gösterilen kısımları s6u. moleYkaüğllleı rviesasrualur. kısımları bir ara•da UtuVtaenmmicaidledrelere …e…mü•…lg…aKtö…orr…uyudceunliar.r İnsanoğlu tarih boyunca kirlerinden arınmak için çe- ları bulunduğu için sabunlar bu iyonlarla çöke- III. b ile gösterilen kısma baş denir. şitli temizlik maddeleri kullanmıştır. Sabunun keş- lek oluşturarak temizleme özelliklerini kaybe- ifadelerinden hangileri doğ7ru. dur?………UH…T … işlemi yaklaşık 14•0°CPadrefü1m-le2rsaniye süreyle yapılır. fedilmesi kişisel bakım ve temizlik konusunda çok derler. Bu nedenle aynı temizlik etkisi için daha yağmYuieçketiarkirrılüderraü.knilkeardtkeı maddelerinden kaç tanesi koz- önemli bir yer tutar. Sabun bitkisel veya hayvansal fazla sabun harcamak gerekir. 8. CK)aI tvı eyaIIğI lar ……d…oy…mu…ş … bulunur? yağların bitki külleri ile birleştirilmesi yoluyla uzun A) Yalnız I B) I ve II yıllar boyunca üretilmiş ve kullanılmıştır. Deterjanlar ise sert sularda çökelek oluştur- Sabunlar ve Deterjanlar mazlar. Bu nedenle temizleme özelliklerini her D) II ve III E9.) I, II …ve…IIZI…ey…tin… yağının mineral Ave) 1vitaminBo)ra2nı yüksCek)t3ir. D) 4 E) 5 türlü suda korurlar. Günümüzde kullanılan en yaygın temizlik malzeme- 1. ? 2. ? 10. ……A…yçi…çe…k yağı rafine edilmeden kullanılamaz. 1. ? l2e.r?i sabunlar ve deterjanlardır. ÖRNEK 1 1. D 2. E 28 3. D 4. B 5. E Sabunlar, bitkisel veya hayv1ansal yağların NaOH Aşağıdakilerden hangisi hem sabunların hem de de- (sodyum hidroksit) veya KOH (potasyum hidroksit) terjanların özelliğidir? 2. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanlara (D), yanlış olanlara (Y) yazınız. gibi kuvvetli bazlarla tepkimesi sonucu elde edilir. A) Bitkisel yağlardan üretilme 1. (...D....) Sabunlar polar ve apolar kısımlar içerir. NaOH ile katı sabun, KOH ile sıvı sabun (yumuşak 2. (...D....) Sıvı sabunlar katı sabunlardan daha hijyeniktir. sabun, arap sabunu) elde edilir. 3. (...Y....) Bitkisel yağların hepsi sıvıdır. B) Su ve toprak kirliliğine yol açma Yeni Nesil Sorular COO–Na+ C) Sert sularda iyi temizleyebilme Modülün genelinde yorum Katı sabun D) İnsan vücuduna zarar vermeme Alt Bölüm Testleri 4. (...Y....) YENİ NESİL SORULARGıdalardaki koruyucu maddeler raf ömrünün kısalmasına neden olur. KİMYA HER YERDE yapma, analiz etme vb. 5. (...Y....) becerileri ölçen kurgulu E) Katı veya sıvı formda olabilme Her alt bölümün Kalıcı dövme boyası deri altındaki dokuları besler ve güçlendirir. sorulara yer verilmiştir. sonunda o bölümle ilgili Ayrıca modül sonunda TEST - 1Deterjanlar petrol türevi organik bileşiklerden elde KİMYA HER YERDE testler yer alır. 3. Aşağıdaki verilen ö1z.elliKklierlreirndoergnasnaikbuynaladraa aaitnoorlgaannlaikrak(aSy)n,adkelıteorljaabnilliar.ra ait ol3a.nlarHaa(zDır),ghıdearlaikriısnindeoğaaitl ogrı-dalardan en önemli farkı tamamı yeni nesil sorulardan oluşan testler bulunur. edilirler. Toz, sıvı, jel ya da tablet formunda olabilirler. Hem sabunlar hem de deterjanlar katı ya da sıvı form- tak özelliklere (O) harfi yAanzoırngıazn. ik kaynaklı kirler suyla kolaylıkla uzaklaşa- içerdikleri katkı maddeleridir. da bulunabilir. 4. Katı sabunlar ile ilgili aşağıda verilen bilgiler- bilirken, organik kaynaklı yağlı kirler için yağı saran Aşağıda bir hazır gıdanın etiketi bulunmaktadır. 1. SO3–Na+ A ivseeDsasdeSeçceOen3–edNğeiates+rajdaenclaerısnaöbzuenlllaidkrelıennr,iBhoalvdneugCğiussieiççyienannoelrkıtşlaetk-ır? 1. (...O....) Hidrofob hviedrhoifdorbofuilçulaçriçiçeermreen sabun veya deterjanların kul- ri 2. (...D....) lanılması gerekir. Yukarıda çizilmiş olan tanecik ilöezielglliikli;değildir. A) Aşırı kullanımları cilt kuruluğuna neden olur. Sert sulaBrduaniayigteömreiz;lik yapabilme Deterjan B) İnsanlarınCoevrtaapk: kEullanımı için en uygun temizlik Petrol türIe. vi Yoelmmaek dökülmüş masa örtüsü Sabun ve Deterjanların Genel ÖIz. ellKikalteı rsiabun olarak adlandırılır. 3. (...D....) II. Tozlanmış pantolon II. UDzeutnerhjaidnrokarbon zinciri doğal yağlardan elde 4. (...S....) ÇİKOLOTA VE KARAMELLİ Sabun maddesidirler. 5. (...S....) Yağların IsIIo.dTyauvmukveeytiadpooğtraasmyuışmbiilreatşeçpıkniımn eesllienrdi en elde edilme KAHVALTI GEVREĞİ Bitkisel ya da hayvansal 6. (...O....) Çevreye dzaurraurmvlearrmınedmaen hangilerindeki oluşmuş kiri te- yağlardan elde edilirler Petrol tüerdeivliri.organik Sabun ve Deterjanın TemizlemCe) ÖYzaeğlllaiğrıin NaOH ile tepkimesinden elde edilirler. 7. (...S....) İÇİNDEKİLER: Tahıllar (%68.8) (Tam buğday unu, Doğada kolayca zararsız bileşIiIkI.leSrduedna eçöldzeüneedbiliirlelenr kısmı vardır.Sabun ve 8. (...O....) mizlemek için sadece su yeterli olmaz? buğday unu, pirinç unu) şeker, glukoz şurubu, türlere parçalanırlar Doğyaadraguılzaurınndyıallnarhpaanrg- ileri doğrudurv?e kuyruk deterjan tanecikleDr)inÜinreotirltmaeksöi zkeolllaiğyi vbeauşcuzdur. karamel sosu (%4.9) palm yağı, çikolata (%3.3), İnsan vücuduna zarar olmak üzere iki kısımdan oluşmalarıdır. Temizlik Am)aYdadlensızi oI lma B) I ve III C) Yalnız III tuz, aroma vericiler (vanilya, karamel), emülgatör E) Kalıcı çevre kirliliğine yol açmazlar. (ayçiçek lesitini), renklendirici (karamel). çalanmadan kalırlar C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III İnsaAn)vYüaclundızuIna zaraBr) I ve II Vitamin ve Mineraller: Niasin, Vitamin B6, Folik asit Doğal olma vermezler verirler D) Yalnız III E) II ve III Yemekler yağlı olduğu için sadece su yeterli olmaz. Yağlı kTirolezrainteormgaiznliekmsueyla kolaylıkla uzaklaşabilen partikül- Kalıcı su ve toprak kirliliği- Su ve toprak kirliliğine 14444444244444443 123 ne yol açmazlar yol açarlar lerdir. Tekstil ürünlerini fazla Tekstil ürünlerini yıpra- Kuyruk Baş Tavuk etinin yağını sadece su ile uzaklaştıramayız. yıpratmazlar tırlar 5. Cevap: B Net miktar: 100 gram Sert sularda iyi temizleme Sert sularda iyi temizle- Baş: Suyu seven (hidrofil) kısımdır. Polar yapılı ol- 1. 1. deterjan 2. şampuan 3. hijyen 4. oyuncak 5. polistiren 2. 1. D 2. D 3. Y 4. Y 5. Y Son tüketim tarihi ambalajın üzerindedir. yapamazlar 2m. e yapabilirler Su ve toprak kirliliğindeuğu için su ile etkileşir. 6. emülgatör 7. UHT 8. doymuş 9. zeytin 10. ayçiçek 38 3. 1. O 2. D 3. D 4. S 5. S 6. O 7. S 8K. uOru ve serin bir yerde saklayınız. neden olurlar 2. Gümrük ve ticaret bakanlığı tarafından açıklanan Paketi açtıktan sonra hava almayacak şekilde kapatınız. 1. E verilere göre 2017 yılındaki dış ticaret açığımız, ya- 2 Petrol türevi organik ni ithal ettiğimiz ve ihraç ettiğimiz miktarlar arasın- Üretici: Berke Şekerleme ve Gıda Sanayi bileşiklerden elde daki fark 77 milyar USD’ye ulaşmıştır. Tekstil ürünlerini edilirler. yıpratmazlar. Bu farkın oluşmasındaki en büyük etken ise pet- rol ve petrol türevi ürünler gibi dışa bağımlı olduğu- I muz ithalat kalemleri olarak karşımıza çıkmaktadır. V Deterjanlar II Yukarıdaki görselde bulunan madde ile ilgili; Bu ürünlerde kullanımı sınırlamak, geri dönüşümü Bu hazır gıda ile ilgili aşağıdaki yargılardan VI III desteklemek ya da alternatif ürünlere yönelmek dış hangisi yanlıştır? I. Yapısında Na elementi bulunur. ticaret açığımızın kapanması için yapılabilecek fa- İnsan vücuduna Sert sularda temiz- II. Hidrofil ve hirofob kısımlar içerir. aliyetler arasında sayılabilir. A) Hazır gıdada yağlı ve sulu kısımları bir arada tu- zarar verebilirler. leme özelliklerini III. Sert sularda daha iyi temizleme işlemi yapar. Buna göre; tan bir madde kullanılmıştır. kaybetmezler. I. Polimerlerin geri dönüşümünü sağlamak II. Temizlikte deterjanları tasarruflu kullanmak B) Hazır gıdada mısırdan elde edilmiş şeker kulla- Deterjanlar ile ilgili yukarıda verilen kavram ha- yargılarından hangileri doğrudur? III. Elektrikli otomobil kullanımını artırmak nılmıştır. ritasındaki bilgilerden hangisi yanlıştır? IV. Bor madeninin kullanım alanlarını genişletecek A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III C) Hazır gıdanın etiketi gerekli saklama koşulları hakkında yeterli bilgi içermektedir. A) V B) IV C) III D) II E) I D) II ve III E) I, II ve III araştırmalar yapmak D) Hazır gıdada antioksidan madde bulunmakta- faaliyetlerinden hangileri dış ticaret açığımızın dır. azalmasına katkı sağlar? E) Hazır gıdanın besin değeri ilave vitamin ve mi- A) I ve II B) I ve III C) I, III ve IV nerallerle zenginleştirilmiştir. D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV Hazır gıdada yağlı ve sulu kısımları bir arada tutmak için emülgatör kullanılmıştır. 3. I. Uzun hidrofob uç içerme 6. Çamaşır suyu ile ilgili; Polimerler petrol türevidir ve geri dönüşümü petrol ih- Glukoz şurubu mısırdan elde edilen nişasta bazlı şe- II. Doğada kolayca parçalanıp zararsız türlere dö- tiyacını azaltır. Deterjanlar petrol türevi ürünlerden elde kerdir. nüşebilme I. Tekstil ürünlerinin rengini ağartır. edilir. Tasarruflu kullanılması fayda sağlar. Otomobiller Etikette yeterli saklama tavsiyesi bulunmaktadır. III. Sert sularda temizleme özelliğini kaybetmeme II. NaCl bileşiğinin sulu çözeltisidir. de elektriğin yaygınlaşması petrol kullanımını azaltır. Etikette antioksidan kullanıldığına dair bir bilgi yoktur. III. Yükseltgen özelliği sayesinde mikropları öldü- Bor ülkemizde bol miktarda bulunan bir mineraldir ve Hazır gıdaya vitamin ve mineral eklendiği etikette be- Yukarıdaki bilgilerden hangileri deterjanlar için deterjandan yakıta geniş bir kullanım alanı vardır. Bu lirtilmiştir. doğru iken sabunlar için yanlıştır? rür. faaliyetler dışa bağımlılığı azaltır. Cevap: D yargılarından hangileri doğrudur? Cevap: E A) I ve II B) I ve III C) Yalnız III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III 1. B 2. E 40 3. D 1. D 2. A 3. C 6 4. B 5. B 6. C

www.aydinyayinlari.com.tr  10. SINIF 6. MODÜL KİMYA HER YERDE ➤ TEMİZLİK MADDELERİ • 2 ➤ POLİMERLER • 8 ➤ KOZMETİKLER • 15 ➤ İLAÇLAR • 18 ➤ GIDALAR • 21 ➤ YENİLEBİLİR YAĞ TÜRLERİ • 24 ➤ Karma Testler • 28 ➤ Yazılı Soruları • 38 ➤ Yeni Nesil Sorular • 40 1. ? 2. ? 1 1. ? 2. ?

10. SINIF 6. MODÜL KİMYA HER YERDE www.aydinyayinlari.com.tr KİMYA HER YERDE İlişkili Kazanımlar 1.1 Temizlik maddelerinin özelliklerini açıklar. a. Yapısal ayrıntılara girmeden sabun ve deterjan aktif maddelerinin kirleri nasıl temizlediği belirtilir. b. Kişisel temizlikte kullanılan temizlik maddelerinin (şampuan, diş macunu, katı sabun, sıvı sabun) fayda ve zararları vurgulanır. c. Hijyen amacıyla kullanılan temizlik maddeleri (çamaşır suyu, kireç kaymağı) tanıtılır. TEMİZLİK MADDELERİ NOT! İnsanoğlu tarih boyunca kirlerinden arınmak için çe- şitli temizlik maddeleri kullanmıştır. Sabunun keş- Sert sularda fazla miktarda Ca2+ ve Mg2+ iyon- fedilmesi kişisel bakım ve temizlik konusunda çok ları bulunduğu için sabunlar bu iyonlarla çöke- önemli bir yer tutar. Sabun bitkisel veya hayvansal lek oluşturarak temizleme özelliklerini kaybe- yağların bitki külleri ile birleştirilmesi yoluyla uzun derler. Bu nedenle aynı temizlik etkisi için daha yıllar boyunca üretilmiş ve kullanılmıştır. fazla sabun harcamak gerekir. Sabunlar ve Deterjanlar Deterjanlar ise sert sularda çökelek oluştur- Günümüzde kullanılan en yaygın temizlik malzeme- mazlar. Bu nedenle temizleme özelliklerini her leri sabunlar ve deterjanlardır. türlü suda korurlar. Sabunlar, bitkisel veya hayvansal yağların NaOH (sodyum hidroksit) veya KOH (potasyum hidroksit) ÖRNEK 1 gibi kuvvetli bazlarla tepkimesi sonucu elde edilir. NaOH ile katı sabun, KOH ile sıvı sabun (yumuşak Aşağıdakilerden hangisi hem sabunların hem de de- sabun, arap sabunu) elde edilir. terjanların özelliğidir? COO–Na+ A) Bitkisel yağlardan üretilme Katı sabun B) Su ve toprak kirliliğine yol açma Deterjanlar petrol türevi organik bileşiklerden elde C) Sert sularda iyi temizleyebilme edilirler. Toz, sıvı, jel ya da tablet formunda olabilirler. D) İnsan vücuduna zarar vermeme SO3–Na+ E) Katı veya sıvı formda olabilme Deterjan Çözüm Sabun ve Deterjanların Genel Özellikleri Hem sabunlar hem de deterjanlar katı ya da sıvı form- da bulunabilir. Sabun Deterjan A ve D seçeneği sadece sabunların, B ve C seçenekle- Bitkisel ya da hayvansal Petrol türevi organik ri ise sadece deterjanların özellikleri olduğu için ortak yağlardan elde edilirler bileşiklerden elde edilirler özellik değildir. Doğada kolayca zararsız Doğada uzun yıllar par- türlere parçalanırlar çalanmadan kalırlar Cevap: E İnsan vücuduna zarar İnsan vücuduna zarar vermezler verirler Sabun ve Deterjanın Temizleme Özelliği Kalıcı su ve toprak kirliliği- Su ve toprak kirliliğine Sabun ve deterjan taneciklerinin ortak özelliği baş ne yol açmazlar yol açarlar ve kuyruk olmak üzere iki kısımdan oluşmalarıdır. Tekstil ürünlerini fazla Tekstil ürünlerini yıpra- yıpratmazlar tırlar 14444444244444443 123 Sert sularda iyi temizleme Sert sularda iyi temizle- yapamazlar me yapabilirler Kuyruk Baş Baş: Suyu seven (hidrofil) kısımdır. Polar yapılı ol- duğu için su ile etkileşir. 1. E 2

www.aydinyayinlari.com.tr KİMYA HER YERDE 6. MODÜL 10. SINIF Kuyruk: Suyu sevmeyen (hidrofob) kısımdır. Apo- Kişisel Temizlik Malzemelerinin Fayda ve Zararları lar yapılı olduğu için kir ile etkileşir. Temizlik insan ve çevre sağlığı için çok önemlidir. Kir, vücutta veya herhangi bir yüzeyde oluşan gö- Yetersiz temizlik birçok hastalığa neden olur. rüntü veya sağlık açısından sorunlar oluşturabile- cek istenmeyen maddelere denir. Kirler su ile kolay- Kişisel temizlik; el, yüz, diş ve vücut temizliği olarak ca uzaklaşabilen toz, toprak, çamur gibi anorganik sınıflandırılabilir. Kişisel temizlikte en çok kullanılan yapıda olabileceği gibi, suda çözünmeyen yağ ben- temizlik malzemeleri şunlardır; zeri organik maddelerden de oluşabilir. Katı Sabun Sabun ve deterjanların etkisi yağlı kirler üzerinde Yağ asitlerinin sodyum tu- gözlemlenir. zudur. El ve vücut temizliği için kul- Sabun ve Deterjanların Kirlere Etkisi lanılmasının yanında narin çamaşırların temizlenme- Suda çözünmüş deterjan sinde de kullanılabilir. molekülleri hidrofob uçla- Kalıp veya toz halinde ticari formları bulunur. rı ile kire tutunurlar. Faydaları Deterjan molekülleri kirin Kirlerin suyla uzaklaştırılmasını sağlar. etrafını sararlar. Elde edilmesi kolay olduğu için ucuz ve ulaşılabilir bir malzemedir. Deterjan molekülleri hid- Doğaldır. Cildi deterjan türü maddelere göre daha rofob uçları ile kiri hapse- az tahriş eder. derken hidrofil uçları ile de Doğada kolayca parçalanıp zararsız türlere dönüşe- suya tutunurlar. Bu şekilde bilir. Bu nedenle çevreye olumsuz bir etkisi yoktur. kir yüzeyden uzaklaştırılır. Zararları ÖRNEK 2 Cilt kuruluğuna veya alerjik reaksiyonlara neden olabilir. ... Y SO3– ... Tek kullanımlık olmadığından farklı kullanıcılar X Z arasında mikroorganizmaların yayılmasına neden olabilir. Bu nedenle herkese açık yerlerde kullanımı Yukarıda X, Y ve Z maddeleri şekilde verildiği doğrultu- uygun değildir. da birbirleriyle etkileşmektedir. Köpüklü veya ıslak bırakıldıklarında yüzeyinde bak- teri veya mantar üreyebilir. X maddesi yağlı bir kir olduğuna göre; Sıvı Sabun I. Y maddesi sabundur. Yağ asitlerinin potasyum tuzu- dur. II. Z maddesi su olabilir. El ve vücut temizliği için kullanı- labildiği gibi ev temizliğinde de III. Y maddesinin apolar kısmı ile X maddesi etkileşir. kullanılabilir. yargılarından hangileri doğrudur? Faydaları A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III Kirlerin suyla uzaklaştırılmasını sağlar. Cildi katı sabunlara göre daha az kurutur ve tahriş D) II ve III E) I, II ve III eder. Y maddesi sabun değil deterjandır. Z maddesi deterja- nın polar kısmıyla etkileştiği için su olabilir. Kirle etki- leşen kısım apolar kısımdır. Cevap: D 2. D 3

10. SINIF 6. MODÜL KİMYA HER YERDE www.aydinyayinlari.com.tr pH değeri katı sabunlara göre cilt için daha uygun- ÖRNEK 3 dur. I. Yağlardan elde edilme Herkese açık yerlerde kullanım için daha uygundur. İhtiyaç duyulan kadar alınabilen basmalı sabun ku- II. Ciltte kuruluğa neden olma tuları (dispanser) sayesinde farklı kullanıcılar ara- sında mikrop geçişine neden olmaz. III. Alkali metal içerme Verilen özelliklerden hangileri hem katı hem de sıvı Zararları sabunların özelliğidir? Kalıp halinde bulunamadığı için ek bir ambalaj için- de saklanır. Bu tür ambalajlar plastik türü malze- A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III meler olduğu için çevre sorunlarına neden olabilir. Plastik ambalaj kullanımı ayrıca ülke ekonomisine D) II ve III E) I, II ve III de zarar verir. Durulanma süresi katı sabunlara göre daha uzun- Sabunların tümü yağlardan elde edilir. dur bu nedenle su sarfiyatını artırabilir. Ciltte kuruluk yaparlar. Şampuanlar Saçlardaki yağ, toz ve Na ve K gibi alkali metaller bulundururlar. kirlerin temizlenmesi için kullanılan temizlik malze- Cevap: E melerine şampuan denir. Ancak günümüzde vücut Diş macunu temizliği için de şampuan- lar üretilmektedir. Faydaları Dişlerin temizli- Farklı saç tipleri için geliştirilmiş formları bulunur. Bu ği için kullanılan nedenle kullanıcılar ihtiyaçlarını daha rahat karşılar. bazik bir temizlik Kozmetik anlamda daha canlı, parlak ve kolay tara- malzemesidir. nan saçlar elde edilmesini sağlar. Farklı saç sorunlarına yönelik çözümler sunabilir. Faydaları Kepek giderme, saç dökülmesini önleme, yağlan- mayı önleme, hızlı uzama gibi faydalar sağlayabilir. Yemekler genellikle ağızda asidik bir ortam oluşma- sına neden olduğu için diş macunları mekanik te- Zararları mizliğin yanında bazik yapısı sayesinde ağız içinin nötrleşmesini sağlar. Saç derisinde doğal olarak bulunması gereken cil- din ürettiği yağı da temizlediği için saçların daha Yapısında bulunan florür dişleri güçlendirir ve çürü- güçsüz olmasına neden olur. meleri azaltır. Saç dökülmesine neden olabilir. Genellikle yapısında bulunan mentol ve benzeri Deterjan türevi olduğu için petrolden elde edilir. Bu aromalar nefesi ferahlatır ve ağız kokusunu azaltır. nedenle ülke ekonomisine zarar verir. Zararları İçerisinde birçok kimyasal madde bulunduğu için Fazla kullanımı diş minesinin aşınmasına neden alerjik reaksiyonlara ve çeşitli saç derisi rahatsızlık- olduğu için, diş hassasiyetine veya diş kayıplarına larına yol açabilir. neden olabilir. Doğal bir ürün olmadığı için doğada parçalanması zordur. Bu nedenle fazla kullanımı çevre sorunları- Yapısında bulunan florürün fazla kullanımı dişte na yol açabilir. renk değişikliğine neden olabilir. Plastik ambalajlarda saklandığı için aşırı plastik kul- Doğal bir ürün değildir bu nedenle çevre kirliliğine lanımına bağlı sorunların artmasına neden olur. neden olur. 3. E 4

www.aydinyayinlari.com.tr KİMYA HER YERDE 6. MODÜL 10. SINIF ÖRNEK 4 Yükseltgen özelliğinden dolayı mikroorganizmaları öldürür. Kişisel temizlik maddeleri ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? Tablet ya da toz formlarda bulunabilir. A) Şampuanlar saç dökülmesine neden olabilir. Halk arasında hijyen dışında reçellerde veya tat- B) Diş macunu bazik yapılı bir maddedir. lılarda bazı meyvelerin dağılmasını önlemek için C) Katı sabunlar ıslak bırakıldıklarında üzerlerinde bak- meyveyi sertleştirmek amacıyla da kullanılmaktadır. teri üreyebilir. ÖRNEK 5 D) Şampuanlar doğal maddelerdir. E) Diş macunu diş minesini aşındırabilir. Kişisel temizlikte kullanılan maddeler ile ilgili; Şampuanlar petrolden elde edilen deterjanlar içerir. I. Plastik ambalaj atığı oluştururlar. Bu nedenle doğal değildirler. II. Toprak ve su kirliliğine yol açarlar. III. Petrol türevi maddelerden elde edilirler. Cevap: D yargılarından hangilerinin doğruluğu kesin değildir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III Hijyen Amaçlı Kullanılan Temizlik Malzemeleri Katı sabunlar plastik atık oluşturmaz. Sağlığa zarar verebilecek durumlardan kaçınmaya Sabunlar toprak ve su kirliliğine neden olmaz. ve bu tür durumlardan korunmak için alınan temizlik önlemlerine hijyen denir. Hijyen amaçlı olarak kul- Sabunlar doğal yağlardan elde edilirler. lanılan temizlik malzemeleri şunlardır: Cevap: E Çamaşır Suyu ÖRNEK 6 Sodyum hipokloritin (NaClO) seyreltik bir çözeltisidir. Hijyen amaçlı kullanılan temizlik maddeleri ile ilgili; Ağartıcı özelliğe sahiptir. I. Kişisel temizlik için de kullanılabilirler. II. Hipoklorit (ClO–) iyonu içerebilirler. Yükseltgen özelliğe sahip oldu- III. Yükseltgen özelik gösterirler. ğu için mikroorganizmaları öldü- IV. Mikroorganizmaları öldürürler. rür. yargılarından hangileri doğrudur? Cilde temasından kaçınılmalı- A) Yalnız III B) II ve IV dır. Deri hücrelerine zarar verip ciltte tahrişe yol açar. C) I, II, III ve IV D) II, III ve IV Her türlü ev, iş yeri, alışveriş E) III ve IV merkezi, okul, hastane gibi hal- ka açık ya da kişisel alanda hijyen amaçlı kullanımı Çözüm uygundur. Hijyen amaçlı kullanılan çamaşır suyu ve kireç kay- mağı kişisel temizlikte kullanılamaz. Kireç kaymağının Beyaz çamaşırların temizliği için kullanılabilir. An- formülü Ca(ClO)2, çamaşır suyununki NaClO dur. Yapı- cak renkli çamaşırların rengini ağartır ve bozar. larında ClO– iyonu bulunur. Yükseltgen maddelerdir. Kireç Kaymağı Mikroorganizmaları öldürürler. Kalsiyum hipoklorittir. (Ca(ClO)2) Sönmüş kireç- su karışımından klor gazı geçirilerek Cevap: D elde edilir. 4. D 5. E 6. D 5

TEST - 1 KİMYA HER YERDE 1. SO3–Na+ 4. Katı sabunlar ile ilgili aşağıda verilen bilgiler- Yukarıda çizilmiş olan tanecik ile ilgili; den hangisi yanlıştır? I. Katı sabun olarak adlandırılır. A) Aşırı kullanımları cilt kuruluğuna neden olur. II. Uzun hidrokarbon zinciri doğal yağlardan elde B) İnsanların ortak kullanımı için en uygun temizlik edilir. maddesidirler. III. Suda çözünebilen kısmı vardır. C) Yağların NaOH ile tepkimesinden elde edilirler. D) Üretilmesi kolay ve ucuzdur. yargılarından hangileri doğrudur? E) Kalıcı çevre kirliliğine yol açmazlar. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) Yalnız III E) II ve III 5. 2. Su ve toprak kirliliğine neden olurlar Tekstil ürünlerini Petrol türevi organik yıpratmazlar. bileşiklerden elde edilirler. I V Deterjanlar II Yukarıdaki görselde bulunan madde ile ilgili; VI III I. Yapısında Na elementi bulunur. II. Hidrofil ve hirofob kısımlar içerir. İnsan vücuduna Sert sularda temiz- III. Sert sularda daha iyi temizleme işlemi yapar. zarar verebilirler. leme özelliklerini yargılarından hangileri doğrudur? kaybetmezler. Deterjanlar ile ilgili yukarıda verilen kavram ha- A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III ritasındaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) V B) IV C) III D) II E) I D) II ve III E) I, II ve III 3. I. Uzun hidrofob uç içerme 6. Çamaşır suyu ile ilgili; II. Doğada kolayca parçalanıp zararsız türlere dö- I. Tekstil ürünlerinin rengini ağartır. nüşebilme II. NaCl bileşiğinin sulu çözeltisidir. III. Yükseltgen özelliği sayesinde mikropları öldü- III. Sert sularda temizleme özelliğini kaybetmeme rür. Yukarıdaki bilgilerden hangileri deterjanlar için doğru iken sabunlar için yanlıştır? yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve II B) I ve III C) Yalnız III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III 1. D 2. A 3. C 6 4. B 5. B 6. C

KİMYA HER YERDE TEST - 2 1. I. Kireç kaymağı hijyen amaçlı kullanı- D Y 4. Temizlik maddesi Kullanım alanı lan bir temizlik maddesidir. a. El temizliği I. Şampuan b. Saç temizliği II. Şampuanların fazla kullanımı saç dö- D Y II. Katı sabun c. Çevre hijyeni külmesine neden olur. III. Kireç kaymağı Diş macununda, çürük oluşmasını Y III. önlemek amacıyla klorür iyonu bu- D lunur. IV. Deterjanların plastik ambalajları çev- D Y Yukarıda verilen temizlik maddelerinin uygun re sağlığını olumsuz etkiler. kullanım alanları ile eşleştirilmesi aşağıdakiler- den hangisinde doğru verilmiştir? Yukarıdaki ifadeler doğru (D) veya yanlış (Y) olarak işaretlendiğinde aşağıdaki sıralamalar- A) I - b B) I - a C) I - b dan hangisi oluşur? II - a II - b II - c A) D, D, Y, D B) D, Y, Y, D C) Y, D, Y, D III - c III - c III - a D) D, Y, D, Y E) Y, Y, Y, D D) I - a E) I - c II - c II - a III - b III - b 2. Sabun ve deterjanlar için; 5. Aşağıda verilen özelliklerden hangisi deterjan- I. Polar ve apolar uçlar içerme lar için yanlıştır? II. Kirlerin su ile giderilmesini sağlama III. Kalıcı su ve toprak kirliliğine neden olma A) Petrol türevi ürünlerden elde edilirler. B) Kıyafetleri sabuna göre daha fazla yıpratırlar. özelliklerinden hangileri ortaktır? C) Doğada hızlıca zararsız türlere dönüşürler. D) Sert sularda sabuna göre daha etkilidirler. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III E) Su ve toprak kirliliğine neden olurlar. D) Yalnız III E) II ve III 3. Diş macunları ile ilgili aşağıda verilen ifadeler- 6. Şampuanlar ile ilgili; den hangisi yanlıştır? I. Saç tipine göre uygun formlarının bulunması II. Parlak ve yumuşak saçlar elde edilmesi A) Asidik özellik gösterirler. III. Saç ve saç derisi sorunlarını gideren formları- B) Yapısında bulunan florür çürük oluşumunu ön- nın bulunması ler. IV. Saç derisinde doğal olarak üretilen yağı temiz- C) Su kirliliğine neden olabilirler. D) Aşırı kullanımları diş minesini aşındırır. lemesi E) Yutulması mide rahatsızlıklarına neden olabilir. özelliklerinden hangileri şampuanların faydalı özelliklerindendir? A) I ve II B) I ve IV C) II ve III D) I, II ve III E) I, II, III ve IV 1. A 2. B 3. A 7 4. A 5. C 6. D

10. SINIF 6. MODÜL KİMYA HER YERDE www.aydinyayinlari.com.tr KİMYA HER YERDE İlişkili Kazanımlar 1.2 Yaygın polimerlerin kullanım alanlarına örnekler verir. a. Polimerleşme olayı açıklanarak -mer, monomer ve polimer kavramları üzerinde durulur. b. Kauçuk, polietilen (PE), polietilen tereftalat (PET), kevlar, polivinil klorür (PVC), politetraflor eten (TEFLON) ve polistirenin (PS) yapısal ayrıntılarına girilmeden başlıca kullanım alanlarına değinilir. c. Polimerlerin farklı alanlarda kullanımlarına ilişkin olumlu ve olumsuz özellikleri vurgulanır. ç. İçerisinde polimer malzeme kullanılan oyuncak ve tekstil ürünlerinin zararlarına değinilir. POLİMERLER ÖRNEK 7 Polimerleşme Olayı Polimerler ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden han- Kelime olarak poli (çok), mer (parça) kelimelerinin gisi yanlıştır? bileşiminden türemiştir ve çok parça demektir. A) Polimerleşme doğada kendiliğinden gerçekleşebi- Küçük bir veya birkaç molekülün uç uca eklenme- len bir olaydır. siyle binlerce tekrarlayan birimlerden oluşan çok B) Polimerlerin tekrarlayan en küçük birimine trimer büyük moleküllerdir. denir. Tekrarlayan en küçük birimlerine mer denir. C) Polimeri oluşturan küçük moleküllere monomer denir. D) Selüloz doğal bir polimerdir. Kendisini oluşturan küçük moleküle monomer denir. E) Polimer kelime anlamı olarak çok parça demektir. İki monomerden oluşan yapıya dimer denir. Çözüm 3, 4,…. monomerden oluşan yapılar, trimer, tetra- Polimerin tekrarlayan en küçük birimine mer denir. mer vs. şeklinde devam eder. Cevap: B Binlerce monomerin bir araya gelmesiyle oluşan çok büyük moleküllere polimer denir. Bir polimerin moleküler yapısından bir kesit Yaygın Polimerlerin Kullanım Alanları Kauçuk Polimerler doğal olarak doğada oluşabileceği gibi günümüzde yapay olarak da elde edilirler. Doğal kauçuk, kauçuk ağacından elde edilen beyaz bir sıvıdan üretilir. Günümüzde petrol türevi ürünlerden yapay kauçuk da elde edilebilmektedir. Kauçuğun çok geniş kullanım alanları vardır. Bun- lardan bazıları otomobil lastiği, silgi, yer döşemesi, ayakkabı tabanları, temizlik ve ameliyat eldivenleri, oyuncak toplar, kablo yalıtımı, ambalaj poşetleridir. Nişasta ve pamuk doğal polimerlere örnektir. 8 Kauçuğun bazı kullanım alanları 7. B

www.aydinyayinlari.com.tr KİMYA HER YERDE 6. MODÜL 10. SINIF Polietilen (PE) Dayanıklı bir malzeme olduğu için başlıca kullanım alanları, kurşun geçirmez yelekler, ısıya dayanıklı H H HH kıyafetler, miğferler, uçak kanadı, gemi halatı, araç zırhı, tırmanma ipleri şeklinde sıralanabilir. CC C—C HH H Hn Etilen Polietilen Polimer Monomer Dikkat! Polimerlerin formülü müfredatta olmamasına rağmen monomer ver polimeri ayırmak için bir örnekle belirtilmiştir. Etilenin polimerleşmesi sonucu elde edilir. Kevlar yelek ve kask Polivinil klorür (PVC) Sentetik bir polimerdir. Kullanım amaçlarına göre düşük yoğunluklu ya da PVC borular Vinil klorür bileşiğinin polimerleşmesi sonucu elde yüksek yoğunluklu olarak farklı türlerde üretilir. En yaygın kullanılan polimer türlerinden biridir. Baş- edilir. Dış ortam şartlarına dayanıklı bir malzeme olduğu lıca kullanım alanları, market poşetleri, oyuncaklar, gıda saklama kutuları, boya kutuları, sepet, leğen, için daha çok kapı pencere doğraması olarak kulla- mutfak gereçleri, çanta şeklinde sıralanabilir. nılır. Ayrıca kirli su, temiz su ve gider boruları, çatı ve yer kaplamalarında kullanılır. Polietilen Tereftalat (PET) Glikol ve tereftalik asidin PET su şişesi önce birleşip sonra poli- merleşmesi sonucu olu- şan bir polimerdir. PET günlük hayatımız- da çok fazla yer bulan bir polimer çeşididir. En çok su, meşrubat, sıvı yağ ve deterjan kutularında kulla- nılır. Kevlar Politetraflor Eten (Teflon) (PTFE) Tetraflor etenin polimerleşmesi sonucu oluşur. Başlıca kullanım alan- ları, yanmaz yapışmaz mutfak gereçleri ve en- düstri kaplarıdır. Teflon kaygan bir malzeme ol- Gemi halatı kevlardan yapılır. duğu için, sürtünmenin Teflon tava az olması gereken araç Amin ve asit klorür türü organik bileşiklerin önce bir- leşip sonra polimerleşmesi sonucu elde edilen özel parçalarında ve rulmanların (bilye) iç yüzeylerinde bir polimer türüdür. kullanılır. 9

10. SINIF 6. MODÜL KİMYA HER YERDE www.aydinyayinlari.com.tr Polistiren (PS) Polimerlerin Olumlu ve Olumsuz Özellikleri Olumlu Özellikleri Stiren (vinil benzen, fenil etilen) monomerinin po- İşlenmeleri kolaydır. limerleşmesi sonucunda Genellikle esnek ve hafiftirler. elde edilir. Dayanıklı ve uzun ömürlüdürler. Kimyasallarla fazla etkileşmezler bu nedenle sakla- Genellikle yalıtım mal- zemesi olarak bina dış ma kabı olarak kullanılabilirler. cephelerinde mantolama Pet şişeden yapılan ça- Kolay şekillenirler. işlemlerinde kullanılır. Ay- tal kaşık Üretim maliyetleri düşüktür. rıca elektronik malzeme kutularının içinde koruyucu Zamanla birçok yerde ahşabın yerini aldığı için or- olarak, tek kullanımlık çatal, kaşık, bıçak, bardak, tabaklarda, yumurta, meyve, sebze, tavuk ve et manların korunmasına destek olurlar. ürünlerinin ambalajlanmasında kullanılabilir. Hafif olmaları sayesinde kullanıldıkları alanlarda Halk arasında strafor olarak bilinir. taşıma kolaylığı ve araçlarda yakıt tasarrufu gibi avantajlar sağlarlar. ÖRNEK 8 Bir çoğu ısı ve elektriği iletmemesi nedeniyle yeni kullanım alanları sunarlar. Bazı polimer çeşitleri ile ilgili; Tıpta ve diş hekimliğinde protezlerde ve elektronik cihazlarda kullanılırlar. I. Polistiren yalıtım ve koruyucu amaçla kullanılır. Geri dönüşüme uygun olanları bulunur. II. PET, meşrubat şişelerinin üretiminde kullanılır. Olumsuz Özellikleri III. Teflon, oldukça kaygan bir malzemedir. yargılarından hangileri doğrudur? Atıkları görüntü kirliliğine neden olur. Doğada zararsız türlere parçalanmaları çok uzun A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III zaman alır. D) II ve III E) I, II ve III Bazı polimerlerin parçalanma ürünleri toprak ve su Verilen bilgilerin hepsi doğrudur. kirliliğine neden olur. Güneş ışınına maruz kalmış polimerler kendini Cevap: E oluşturan monomere dönüşüp, ambalajdan gıdaya ÖRNEK 9 toksik madde geçmesine neden olabilir. Petrol türevi maddelerden üretildiği için ülke ekono- I. PET misi için olumsuz etkiler yaratır. İmha edilmeleri zordur, yakmak atmosfere zararlı II. PVC gaz salınmasına neden olur. Geri dönüşümleri mümkün olsa da toplama, taşıma, III. Kevlar depolama, temizleme gibi maliyetler nedeniyle yeni- sini üretmekten daha pahalı olabilir. Yukarıda verilen polimerlerden hangilerinin iki fark- Geri dönüşümleri sonucu daha kalitesiz bir ürün lı monomeri vardır? oluşur. İlk kullanımlarından kaynaklanan kirlilikler yeni ürüne geçebilir. A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız III Günümüzde parçalanmayan polimer malzemeler nedeniyle okyanuslardaki canlı yaşamı olumsuz et- D) I ve III E) I, II ve III kilenmektedir. PET, Glikol ve tereftalik asitin polimerleşmesi ile Kev- lar ise 1, 4-diamino benzen ile tereftaloil klorürün poli- merleşmesi ile oluşur. PVC’nin ise tek monomeri vinil klorürdür. Cevap: D 8. E 9. D 10

www.aydinyayinlari.com.tr KİMYA HER YERDE 6. MODÜL 10. SINIF ÖRNEK 10 • PET şişelerde oluşabilecek etilen glikol gözler- de ve solunum yollarında tahrişe neden olur, Hafif oldukları için araçlarda kulla- kanserojen etkiye neden olabilir. nımı yakıt tasarrufu sağlar. • PVC içerisindeki kimyasallar çocuklarda en- Atıkları çevre sorunla- I Kolay dokrin sistem sorunlarına neden olurlar. rına yol açar. işlenebilirler. • Elyaf tekstil ürünlerinde kullanılır, gözlerde ve Polimerlerin II solunum yollarında tahrişe ve ciltte alerjik reak- V özellikleri siyonlara neden olur. IV III • Tekstil ürünlerinde kullanılan halojenli alev ge- ciktirici maddeler, bağışıklık ve üreme sistemini Isı ve elektriği genel- Güneş ışığı altında olumsuz etkileyebilirler. likle iletmezler. bozunmadan kalırlar. • Polyester içeren tekstil ürünleri aşırı terlemeye neden olup vücudun ısıl dengesini bozarlar. İç Yukarıdaki kavram haritasında verilen polimerlere çamaşırlarda kullanımı üreme sorunlarına ka- ait özelliklerden hangisi yanlıştır? dar uzanan sağlık sorunlarına neden olabilir. A) I B) II C) III D) IV E) V • Bisfenol, poli karbonat olarak bilinen şeffaf plastik malzeme üretiminde ve oyuncaklarda Çözüm kullanılır, kanserojen etkisi vardır. Polimerler güneş ışığı altında bozunup, monomerleri- • Plastik oyuncaklarda kullanılan kadmiyum ve ne ayrışarak, toksik etki gösterebilirler. kurşun gibi metaller sinir sistemi, böbrekler ve beyin gelişiminde sorunlara neden olabilirler. Cevap: C ÖRNEK 11 Oyuncak ve Tekstil Ürünlerinde Kullanılan Madde Etkisi Polimerlerin Zararları I. Ftalat II. Polyester a. Aşırı terleme Polimerler güneş, ısı veya mekanik etkiler sonu- cunda zamanla kendisini oluşturan monomerlerin III. PVC b. Endokrin sistem sorunları serbest radikallerine dönüşebilir. Bu maddeler aşa- ğıdaki gibi sağlık sorunlarına yol açabilir. c. Böbrek ve karaciğer rahatsız- lıkları • Ciltte tahriş ve alerjik reaksiyonlar Yukarıda verilen bazı polimerlerde bulunan madde- • Solunum rahatsızlıkları lerin insan vücuduna zararlı etkileriyle eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? • Depresyon A) I - c B) I - b C) I - c D) I - b E) I - a • Kanserojen etki II - a II - a II - b II - c II - b III - b III - c III - a III - a III - c • Üreme sorunları Ftalatlar böbrek ve karaciğer rahatsızlıklarına neden • Bağışıklık sistemi sorunları olabilirler. Polimerlerin çabuk bozulmasını önlemek ya da kul- Polyester kumaşlar aşırı terletirler. lanım alanına uygun olarak yeni özellikler kazandır- mak için bazı katkı maddeleri de kullanılabilir. Bun- PVC çocuklarda endokrin sistem sorunlarına yol aça- ların faydalarının yanında insan sağlığı için olumsuz bilir. etkileri de olabilir. Cevap: A • Plastik ürünlerde yumuşaklığı artıran ftalatlar, böbrek, karaciğer ve üreme organlarına zarar verebilirler. 10. C 11 11. A

10. SINIF 6. MODÜL KİMYA HER YERDE www.aydinyayinlari.com.tr KİMYA HER YERDE İlişkili Kazanımlar 1.3 Polimer, kâğıt, cam ve metal malzemelerin geri dönüşümünün ülke ekonomisine katkısını açıklar. Geri Dönüştürülebilir Malzeme Kullanımının Ülke Ekonomisine Katkısı Geri dönüşümü temsil eden farklı semboller kullanılabilir. DİĞER Polimerlerin Geri Dönüşümü; Polimer çeşitlerinin geri dönüşüm sembolleri Petrol türevi oldukları için ülkemizin dışa bağımlılı- ğını azaltır. NOT! Çevreye olumsuz etkileri azaltır. Bu da dolaylı ola- rak arıtma, temizleme gibi maliyetleri düşürür. Polimerlerin geri dönüşüm sembolleri yeni öğ- retim programından çıkarılmıştır. Ancak gün- Kağıdın Geri Dönüşümü; lük hayatımızda önemli yeri olan bir bilgi oldu- Ormanların korunmasını sağlar. ğu için burada paylaşılmıştır. Su ve enerji tasarrufu sağlar. Sera gazı salınımını azaltır. ÖRNEK 12 Camın Geri Döşümü; • Enerji tasarrufu sağlar. Enerji tasarrufu sağlar, çünkü camın eritilmesi için • Sera gazı salınımını azaltır. gereken enerji, sıfırdan üretilmesi için gerekenden • Doğal kaynakların daha verimli kullanılmasını sağlar. daha azdır. • Ormanların korunmasını sağlar. Sera gazı salınımını azaltır. • Toprak ve su kirliliğini azaltır. Soda tüketimini azaltır. Yukarıdaki verilen ifadelerden kaç tanesi geri dönü- şümün sağladığı faydalardandır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 Geri dönüşüm için her malzemeyi kendi türüne uygun çöp ku- Çözüm tusuna atmak gerekir. Geri dönüştürmek baştan üretmeye göre daha az ener- Metalin Geri Dönüşümü; ji gerektirir. Madencilik faaliyetleri sonucu oluşacak çevre so- runlarını azaltır. Daha az enerji ihtiyacı sera gazı salınımı azaltır. Saflaştırma maliyetlerini azaltır. Doğal kaynaklarımızın daha verimli kullanılmasını Geri dönüşüm, ham madde ihtiyacını azaltır. Bu saye- sağlar. de doğal kaynaklar korunur. Sera gazı salınımını azaltır. Kağıdın geri dönüşümü ormanların korunmasını sağ- 12 lar. Geri dönüşüm çevre kirliliğini azaltır. Cevap: E 12. E

KİMYA HER YERDE TEST - 3 1. Tekrarlayan birimlerine mer 4. PET şeklinde kısaltılan polimer ile ilgili; denir. I. Monomeri gilkol ve tereftalik asittir. I II. Uzun adı polietilendir. III. İçecek şişelerinin üretiminde kullanılır. II Polimerler III yargılarından hangileri doğrudur? Kendisini oluşturan Sadece yapay ola- A) I ve II B) Yalnız I C) I ve III moleküllere trimer rak elde edilirler. D) II ve III E) I, II ve III denir. Yukarıdaki kavram haritasında verilen polimer- ler ile ilgili bilgilerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 5. Madde Etkisi Kevlar a. Yapışmaz tava I. 2. Kauçuk ile ilgili aşağıda verilen bilgilerden han- II. Teflon b. Kurşun geçirmez yelek gisi yanlıştır? III. PVC c. Pencere doğraması A) Doğal ya da yapay olarak üretilebilir. Yukarıda verilen polimer türlerinin kullanım alanları ile eşleştirilmesi aşağıdakilerden han- B) Etilenin polimerleşmesi sonucu elde edilir. gisinde doğru verilmiştir? C) Petrol türevi ürünlerden yapay kauçuk elde edi- A) I - a B) I - b C) I - a lir. II - b II - a II - c D) Doğal kauçuk, kauçuk ağacının özütünden elde edilir. III - c III - c III - b E) Ayakkabı tabanı üretiminde kullanılır. D) I - b E) I - c II - c II - a 3. H H III - a III - b C—C H Hn şeklinde gösterilen polimer ile ilgili; HH 6. I. Bisfenoller I. Monomeri H — C — C — H şeklindedir. II. Ftalatlar HH III. Ağır metaller II. Polietilen diye isimlendirilir. IV. Emülgatörler III. Binalarda dış cephe izolasyonlarında kullanılır. V. Alev geciktiriciler yargılarından hangileri doğrudur? Yukarıdaki katkı maddelerinden hangisi poli- mer malzemelerde bulunmaz? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III A) I B) II C) III D) IV E) V 1. A 2. B 3. A 13 4. C 5. B 6. D

TEST - 4 KİMYA HER YERDE 1. () 4. Aşağıdakilerden hangisi polimerlerin olumlu I. Kevlar ile dağcılık halatları yapılır. özelliklerinden birisi değildir? A) Kolay işlenebilirler. II. Teflon PTFE şeklinde de kısaltılabilir. ( ) B) Hafif oldukları için araçlarda yakıt tasarrufu sağ- II. Polietilen ile market poşetleri üretilebilir. ( ) larlar. C) Doğada kolaylıkla parçalanmazlar. IV. Polistiren yalıtım için uygun değildir. ( ) D) Ahşap yerine kullanılabildiği için ormanları ko- Yukarıda verilen ifadeler doğru (D) ya da yanlış rurlar. (Y) olarak işaretlendiğinde aşağıdaki sıralama- E) Maliyetleri genellikle düşüktür. lardan hangisi oluşur? 5. Aşağıda verilen polimer - kullanım alanı eşleş- A) D B) D C) Y D) D E) D tirmelerinden hangisi doğrudur? D Y D Y D A) Polietilen - Kurşun geçirmez yelek B) Polistren - Yapışmaz tava Y D D Y D C) Polietilen tereftalat - Pencere doğraması D) Polivinil klorür - Atık su boruları Y Y Y D Y E) Kauçuk - İçecek şişeleri 2. Aşağıdaki kullanım alanlarından hangisi polis- tirene ait değildir? A) B) C) D) E) 6. Özellik Sağladığı Fayda I. Petrol türevi olma Ülke ekonomisine katkı sağlama 3. Polimerlerin geri dönüşümü ile ilgili; II. Ahşap yerine kullanı- Ormanların korunma- labilme sına katkı sağlama I. Tümü geri dönüştürülebilir. III. Otomobil parçalarında Yakıt tasarrufu sağ- II. Geri dönüşümleri ürün kalitesini etkilemez. III. Önceki kullanımda oluşan kirlilik yeni ürüne geçer. kullanılabilme lama yargılarından hangileri doğrudur? Yukarıda polimerlere ait özelliklerin sağladığı fay- dalar belirtilmiştir. A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III Buna göre, yapılan eşleştirmelerden hangileri yanlıştır? D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 1. E 2. D 3. A 14 4. C 5. D 6. A

www.aydinyayinlari.com.tr KİMYA HER YERDE 6. MODÜL 10. SINIF KİMYA HER YERDE İlişkili Kazanımlar 1.4 Kozmetik malzemelerin içerebileceği zararlı kimyasalları açıklar. Kişisel bakım ve estetik amacıyla kullanılan parfüm, saç boyası, kalıcı dövme boyası ve jöle üzerinde durulur. KOZMETİKLER Bazı emülgatörler cildi daha geçirgen ve korumasız bir hale getirebilirler. Kozmetik Plastiklerde ve kozmetiklerde yumuşaklık verici bir madde olarak kullanılan ftalatlar cilt tarafından ko- layca emilirler ve dolaşıma geçerek böbrek, karaci- ğer ve üreme organlarına zarar verebilirler. Kişisel Bakım ve Estetik Amacıyla Kullanılan Bazı Kozmetik Ürünler Parfümler Kozmetik malzemelerin çok fazla çeşidi bulunur. Parfümleri kadınlar ve erkekler yaygın olarak kullanırlar. Güzel kokmak amacıyla kullanılırlar. İnsan vücudunun temizlenmesi, dış görünüşünün Ana bileşeni alkoldür. daha güzel hale getirilmesi, bakımı, korunması ve Doğal esanslardan elde edilebileceği gibi sentetik daha güzel kokması için kullanılan ürünlerin genel adına kozmetik denir. olarak da üretilebilirler. Yapısında genellikle aldehit veya keton türü aroma- Kozmetik ürünlerde bulunabilecek katkı maddeleri Emülgatörler (Yağlı ve sulu kısımların karışmasını tik bileşikler bulunur. sağlarlar) Yapısında bulunan maddeler yüksek toksik değe- Renklendiriciler ( Renk verirler) Antioksidanlar (Oksitlenmeyi önlerler) re sahip olmasa da bulantı, kusma, baş dönmesi, Ultraviyole ışık emiciler (Güneş ışığından korur- mide bulantısı, baş ağrısı, karın ağrısı, alerji, düşük lar) tansiyon, ciltte ve gözlerde tahriş gibi sorunlar oluş- Nemlendiriciler (Cildin nemlenmesini sağlarlar) turabilirler. Koruyucular (Mikroorganizma oluşumunu önlerler) Saç Boyası Parfümler (Koku verirler) Stabilizatörler (Dağılmayı önlerler) Saç boyası çoğunlukla kuaförlerde uygulanır. Çözücüler (Bileşenlerin dağıldığı ortamı oluşturur- Saçların rengini değiştirmek için kullanılan kozmetik lar) maddedir. Kozmetik maddelerin oluşturabilecekleri zararlar Renklendiricilerde bulunan ağır metaller (Hg, Pb, Cd, Cu vs.) böbreklerde ve sinir sisteminde sorun- lara yol açar. Kanserojen etki gösterebilir. Koruyucu maddelerden parabenler ve formaldehit ciltte alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Parfümler solunum rahatsızlıklarına ve ciltte alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Kozmetik maddedeki bazı kimyasallar güneş ışığı- nın etkisiyle ciltte yanıklara neden olabilirler. 15

10. SINIF 6. MODÜL KİMYA HER YERDE www.aydinyayinlari.com.tr Yapısında ağartıcı, renklendirici ve koruyucu mad- Koruyucu olarak formaldehit kullanılırsa saç diple- deler bulunur. rinde tahrişe neden olur. Saç boyalarında ağartıcı olarak H2O2 (hidrojen pe- Saç diplerinde birikerek tortu oluşturabilir. roksit) kullanılır ve saç dökülmesine neden olabilir. Saç dökülmesine neden olabilir. Saç boyalarındaki renklendirici veya koruyucu ola- rak kullanılan kimyasalların çoğu deri tarafından Kanserojen etki gösterebilir. emilip dolaşıma geçebilir. Bunun sonucu olarak da yanma, kızarıklık, kaşıntı ve saç dökülmesinin ya- ÖRNEK 13 nında sistemik sorunlar da oluşabilir. Kozmetik ürünlerdeki katkı maddeleri ile ilgili aşağı- Kalıcı Dövme Boyası daki ifadelerden hangisi yanlıştır? Kalıcı dövme deri içine uygulanır. A) Renklendiricilerde bulunan ağır metaller sinir siste- mi sorunlarına yol açabilir. Cilt üzerine yaptırılan dövmeler için kullanılan boya- lardır. B) Koruyucu olarak kullanılan formaldehit alerjen etki gösterir. Kullanılan boyanın türü değişiklik gösterebilir. Amin türü azo boyalar kanserojendir. C) UV önleyici maddeler cildi soğuktan korumak için ka- tılır. Renkli dövme boyalarında ağır metaller bulunur bunlar da deri altından dolaşıma geçebilir. D) Koruyucular mikroorganizmaların çoğalmasını önler. E) Oksitlenmeyi önlemek için antioksidan maddeler Dövmenin uygulamasında kullanılan iğne bazı has- talıkların bulaşmasına neden olabilir. katılabilir. Jöle Çözüm UV önleyiciler güneş ışınlarından korumak için katılır. Cevap: C ÖRNEK 14 Kozmetik Ürün Zararlı Etkisi I. Jöle a. Saç dökülmesi II. Kalıcı dövme boyası b. Bulaşıcı hastalık riski III. Parfüm c. Baş ağrısı, mide bulun- tısı Yukarıda verilen kozmetik ürünler ile oluşturabile- cekleri zararlı etkilerin eşleştirilmesi aşağıdakiler- den hangisinde doğru verilmiştir? A) I - a B) I - b C) I - a D) I - b E) I - c II - b II - a II - c II - c II - a III - c III - c III - b III - a III - b Jöle kullanımı sonrası saçları yıkamak gerekir. Jöle saç dökülmesine, kalıcı dövme yaptırılması hastalık bulaşmasına, Saça şekil vermek amacıyla kullanılan kozmetik parfümler ise baş ağısı ve mide bulantısına neden ola- maddedir. bilir. Yapısında polimerler, renklendiriciler, koruyucular Cevap: A ve çözücüler bulunabilir. 13. C 14. A 16

KİMYA HER YERDE TEST - 5 1. Aşağıdakilerden hangisi bir kozmetik ürünü de- 3. Kozmetikler, insan vücudunun .......I......., dış gö- ğildir? rünümünün daha güzel hale getirilmesi, cildin, A) B) .......II......., zararlı dış etkilerden .......III....... ve gü- zel .......IV....... için kullanılan ürünlerin genel adı- dır. ruj parfüm Yukarıdaki metinde numaralı boşluklar aşağı- daki kelimeler ile doğru bir şekilde dolduruldu- ğunda hangisi açıkta kalır? C) D) A) Isınması B) Kokması C) Nemlendirilmesi D) Korunması E) Temizlenmesi oje çamaşır suyu E) el kremi 4. Saç boyaları ile ilgili aşağıdaki ifadelerden han- 2. gisi yanlıştır? A) Yapısında ağartıcı maddeler bulunur. B) Saçı besler ve saç teli sayısını artırır. C) Saç derisinde alerjik reaksiyonlara neden olabi- lir. D) Farklı renk pigmentleri içerir. E) İçindeki koruyucular ve ağır metaller deri tara- fından emilip dolaşıma geçer. Görseldeki kozmetik ürün ile ilgili; 5. Murat saçlarını şekillendirmek için saydam, renkli I. Ana bileşeni alkoldür. jel kıvamında bir kozmetik madde kullanmaktadır. II. Yapısında aldehitler veya keton türü aromatik Bu madde ile ilgili; bileşikler olabilir. III. Kullanılması hiçbir sağlık sorununa yol açmaz. I. Jöle diye isimlendirilir. II. Fazla kullanımı saç dökülmelerine neden olur. yargılarından hangileri doğrudur? III. Saçları temizleme özelliği vardır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III 1. D 2. B 17 3. A 4. B 5. B

10. SINIF 6. MODÜL KİMYA HER YERDE www.aydinyayinlari.com.tr KİMYA HER YERDE İlişkili Kazanımlar 1.5 İlaçların farklı formlarda kullanılmasının nedenlerini açıklar. a. Piyasadaki ilaç formlarının (hap, şurup, iğne, merhem) temel özelliklerine değinilir. b. Yanlış ve gereksiz ilaç kullanımının insan sağlığına, ülke ekonomisine ve çevreye verdiği zararlar vurgulanır. İLAÇLAR İlaç Formları İlaç Hap Bir hastalığın tanı ve tedavisi için ya da hastalıkların Katı formda bulunur. önlenmesi için değişik yöntemlerle vücuda alınan Yutulan, çiğnenen, dil altında eritilen, suda çözünen ya da uygulanan kimyasal maddelere ilaç denir. türleri vardır. İlaçlar vücuda değişik şekillerde ve farklı formlarda Tablet, kapsül ya da draje şeklinde olabilir. uygulanır. Tablet Kapsül Draje İlaçların Farklı Formlarda Olmasının Nedenleri Hastanın doğru dozu almasını sağlamak Tablet formunda, etken madde bir dolgu maddesiy- Etken maddenin emilim ve dağılım sürecini ayarla- le birlikte sıkıştırılmıştır. mak. İlaçtan alınacak yanıt miktarını ve yanıt süresini Kapsül formunda, etken madde midede ya da ince ayarlamak. bağırsakta eriyen bir kapsülün içindedir. Etken madde için uygun çözücü ya da taşıyıcı orta- mı sağlamak. Draje formunda, hapın acı tadını gizlemek ya da İlacın kötü tadı ya da kokusunu maskelemek. midede çözünmesini önlemek için dışı şekerli bir Hasta için uygulama kolaylığı sağlamak. kaplamayla kaplanır. Etken maddenin raf ömrünü uzatmak Etken maddenin midedeki asidik ortamdan etkilen- Haplar yeterince suyla birlikte yutulmalıdır. mesini önlemek. Şurup Mideyi ilacın etkilerinden korumak. İlacın olası yan etkilerini azaltmak. Sıvı formda bulunur. Ağız yoluyla alınır. Yukarıdaki ve benzeri nedenlerle ilaçlar katı, sıvı ve Şeker oranı yüksektir. yarı katı formlarda bulunabilir. Bu nedenle şuruplarda ÖRNEK 15 mikroorganizma üreye- mez. İlaçların asıl etki gösteren etken maddesi bir taşıyıcı or- Tablet yutmakta zorla- tam içerisinde bulunur ve vücuda bu şekilde alınır. Bu nan hastalar ve küçük çocuklar için kullanımı uy- nedenle ilaçlar farklı formlarda üretilebilir. gundur. İlaçların farklı formlarda üretilmesinin nedenleri Emülsiyon ve süspansiyon tarzı sıvı formda ilaçlar aşağıdakilerden hangisi değildir? da bulunur. Bunlar kullanılmadan önce çalkalanma- lıdır. A) Doktorun doz ayarlaması yapabilmesi İğne Sıvı formda bulunur. B) İlacın emilim, dağılım gibi özelliklerinin ayarlanması Bir enjektör yardımıyla C) İlacın yan etkilerinin azaltılması vücuda uygulanır. D) İlacın kimyasal özelliklerinin değiştirilmesi Sterildir. E) Hasta için kullanım kolaylığı sağlanması İlaç, ampul denilen cam bir tüpte saklanır. Çözüm Etken madde taşıyıcı ortamda kimyasal özelliklerini Kas içine, deri altına ya da damar içine uygulanabilir. korur. Cevap: D 15. D 18

www.aydinyayinlari.com.tr Asit-baz tepkimelerinde tuz ve genellikle su oluşur. KİMYA HER YERDE 6. MODÜL 10. SINIF Sistemik dolaşıma en hızlı geçen ilaç formudur. Yanlış ve Gereksiz İlaç Kullanımının Hasta kendisi uygulayabildiği gibi, bir sağlık çalışanı Zararları tarafından uygulanması da gerekebilir. İlaçlar uygun hastalığın tedavisi için doğru ve yeterli Merhem dozda doktor tarafından belirli bir süre kullanım için hastalara reçete edilir. Yarı katı formda bulu- nur. İlaçların bilinçsiz kullanımı insan ve çevre sağlığı için sorunlara yol açmanın yanı sıra ülke ekonomi- Deri üstüne sürülerek sinin de zarar görmesine neden olur. uygulanır. İnsan Sağlığına Zararları Su oranı fazla olanlara krem, yağ oranı fazla Yanlış ilaç veya yanlış doz nedeniyle hastalık iyileş- olanlara merhem, yağlı mez ya da daha başka sorunlar ortaya çıkar. ve koyu kıvamlı olanlarına ise pomat denir. Karaciğer ve böbrek gibi organlar gereksiz yere yo- ÖRNEK 16 rulur. İlaçlar farklı amaçlarla değişik formlarda bulunabilir. Yanlış yöntemle uygulanan ilaçlar yeni sağlık so- runlarına yol açar. Katı formdaki ilaçları yutmakta zorlanan hastalar ya da küçük çocuklar için uygun olan, sıvı formda bu- Gereksiz antibiyotik kullanımı sonucu mikroorganiz- lunan ve ağız yoluyla alınan ilaç formu aşağıdakiler- malarda direnç gelişebilir. den hangisidir? Çevre Sağlığına Etkileri A) İğne B) Şurup C) Merhem Bilinçsizce çöpe atılan ilaçlar toprak ve su kirliliğine yol açarlar. D) Tablet E) Hap Ülke Ekonomisine Etkileri Ağız yoluyla alınan sıvı ilaç formu şuruptur. Ülkemizdeki ilaç harcamalarının büyük bir kısmı Cevap: B sosyal güvenlik kurumu üzerinden gerçekleştiği için gereksiz kullanılan ya da çöpe atılan her ilaç ülke ekonomisine zarar verir. ÖRNEK 18 ÖRNEK 17 Yanlış ve gereksiz ilaç kullanımı • Krem I. Tedavi süresinin uzaması • Pomat II. Toprak ve su kirliliği • Draje • Şurup III. İlaç piyasasındaki canlılık sayesinde ekonominin • İğne iyileşmesi Yukarıdaki ilaç formlarından kaç tanesi kesinlikle şeker ya da tatlandırıcı maddeler içerir? sonuçlarından hangilerine yol açar? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Drajeler şeker kaplı haplardır. Şuruplarda ise yüksek oranda şeker bulunur. D) II ve III E) I, II ve III Cevap: B Yanlış ve gereksiz ilaç kullanımı, tedavi sürelerinin uzamasına yol açar. Çöpe atılan ilaçlar çevre sorunları oluşturur. İlaç konusunda en büyük alıcı devlettir ve gereksiz kullanım ekonomiye zarar verir. Cevap: B 16. B 17. B 19 18. B

TEST - 6 KİMYA HER YERDE 1. İlaçların farklı formlarda bulunmasının nedenle- 4. Cilde sürülerek uygulanan bir ilaç formu ile ilgi- ri arasında; li; I. Hastanın doğru dozu almasını sağlamak I. Yarı katı formda bulunur. II. Etken maddenin kötü tadını maskelemek II. Yağlı ve koyu kıvamlı ise pomattır. III. İlacın yan etkilerini azaltmak III. Su oranı fazla ise kremdir. özelliklerinden hangileri bulunur? yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III 5. Aynı etken maddeli ilacın tablet, şurup ve iğne formları bulunmaktadır. 2. I. Yağ oranı yüksek olan yarı katı ilaç formuna Buna göre, bu formlar ile ilgili; merhem denir. I. Çocuklar için en uygun form tablettir. II. İğne formu diğerlerinden daha hızlı etki göste- II. Yüksek şeker oranı nedeniyle şuruplarda bak- teri üreyebilir. rir. III. Şurup formu sıvı formdadır. III. Kapsül bir çeşit haptır. yargılarından hangileri doğrudur? Yukarıdaki ilaçlarla ilgili verilen ifadelerden hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III 3. Yarı katı formdadır. 6. İlaçlar doktor tarafından uygun görülen formda, dozda ve sürede kullanılmalıdır. İlaç enjektörün I Buna göre, bu formlar ile ilgili; içinde saklanır. Sterildir. I. Boğazımız ağrıdığında evdeki antibiyotikten iç- V II mek IV III II. Arkadaşımızın kullandığı ilacı benzer şikayetle- rimiz olduğu için kullanmaya başlamak Dolaşıma en Ağız yoluyla yavaş geçen alınır. III. İnternetten araştırma yaparak şikayetlerimize ilaç formudur. uygun bir ilacı kısa ürün bilgisinde yazıldığı şe- kilde kullanmaya başlamak uygulamalarından hangileri yanlış ve gereksiz ilaç kullanımı olarak değerlendirilir? Görseldeki ilaç formu ile ilgili bilgilerden hangi- A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III si doğrudur? A) I B) II C) III D) IV E) V D) II ve III E) I, II ve III 1. E 2. C 3. B 20 4. E 5. D 6. E

www.aydinyayinlari.com.tr KİMYA HER YERDE 6. MODÜL 10. SINIF KİMYA HER YERDE İlişkili Kazanımlar 2.1 Hazır gıdaları seçerken ve tüketirken dikkat edilmesi gereken hususları açıklar. a. Hazır gıdaların doğal gıdalardan başlıca farklarına (koruyucular, renklendiriciler, emülsiyonlaştırıcılar, tatlandırıcı- lar, pastörizasyon, UHT sütün işlenmesi) değinilir. b. Hazır gıda etiketlerindeki üretim ve son kullanım tarihlerinin önemi vurgulanır. c. Koruyucular, renklendiriciler ve yapay tatlandırıcıların kullanılmasının sağlık üzerindeki etkilerine değinilir. GIDALAR Hazır Gıdalarda Bulunan Katkı Maddeleri Koruyucular Doğal Gıda Hazır gıdada mikroorganizmaların çoğalmasını ön- lemek amacıyla katılırlar Raf ömrünü uzatırlar Alerjik reaksiyonlardan kanserojen etkiye kadar ge- niş bir zararlı etki dağılımı gösterebilirler. Doğal gıdalar daha sağlıklıdır. Renklendiriciler Hazır gıdanın dış görünüşünü güzelleştirmek için Üretiminde hiçbir kimyasal katkı maddesi kullanıla- kullanılırlar. mayan ve herhangi bir işlem uygulanmadan tüketi- Doğal ve yapay türleri bulunur. len gıdalara doğal gıda denir. Alerjik reaksiyonlardan kanserojen etkiye kadar ge- niş bir zararlı etki dağılımı gösterebilirler. Hazır Gıda Emülgatörler Hazır gıdalar daha ucuz ve ulaşılabilirdir. Polar ve apolar uçları sayesinde yağlı kısımlar ile sulu kısımların birbirine karışmasını sağlarlar. Raf ömrünü uzatmak, tadını, kokusunu, rengini kıva- Hazır gıdanın homojen bir görünüme sahip olması- mını ve benzeri bazı özelliklerini değiştirmek için kat- nı sağlarlar. kı maddeleri ilave edilmiş gıdalara hazır gıda denir. Hazır gıdanın kıvamının ayarlanmasını sağlarlar. Alerjik reaksiyonlara neden olabilirler. ÖRNEK 19 Tatlandırıcılar Aşağıdakilerden hangisi hazır gıda değildir? Hazır gıdanın tadını, kokusunu ve aromasını değiş- tirmek için kullanılırlar. A) Çikolata B) Mısır cipsi Doğal tatlandırıcılar glikoz, fruktoz ve sakkaroz gibi karbonhidratlardır. C) Tarla domatesi D) Sakız Yapay tatlandırıcılardan sakkarin, siklamat, aspar- tam, asesülfam-K gibi türler diyet gıdalarda bulunur- E) Konserve ton balığı lar. Sakkarozdan yüzlerce kat tatlı olabilirler ancak kalori değerleri çok düşüktür. Tarla domatesi doğal bir gıdadır. Diğer gıdalar katkı Yapay tatlandırıcıların fazla tüketimi laksatif (ishal maddesi içeren işlenmiş ürünlerdir. yapıcı) etki yapabilir. Cevap: C 19. C 21

10. SINIF 6. MODÜL KİMYA HER YERDE www.aydinyayinlari.com.tr Mısır şurubu (glikoz – fruktoz şurubu) mısır nişasta- 135 °C – 150 °C gibi sıcaklıklarda 1 – 2 saniye gibi sından kimyasal yöntemlerle elde edilir. Sakkaroz- sürelerde uygulanır ve hızlıca soğutulur. dan daha ucuz olduğu için hazır gıdalarda yaygın olarak kullanılır. Vücudun şeker metabolizmasında Raf ömrünü pastörizasyon işlemine göre çok daha sorunlara yol açabilir. fazla uzatır. ÖRNEK 20 ÖRNEK 21 Bir gıda katkı maddesi ile ilgili; a. Pastörizasyon • Kalori değeri yok denecek kadar azdır. • Diyet ürünlerinde kullanılır. b. UHT • Sakkarozdan çok daha fazla tat verir. bilgileri veriliyor. Yukarıdaki işlemlerle hazırlanan iki ayrı süt ürünü- Buna göre, bu katkı maddesi aşağıdakilerden han- nün; gisi olabilir? A) Mısır şurubu I. Raf ömrü B) Aspartam C) Emülgatör II. Isıl işlem sıcaklığı D) Renklendirici E) Koruyucu III. Yok edilen mikroorganizma sayısı niceliklerinden hangilerinde b > a ilişkisi vardır? Çözüm Bilgiler bir yapay tatlandırıcıyı anlatmaktadır. Aspar- A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III tam yapay tatlandırıcıdır, kalori değeri ihmal edilir ve sakkarozdan 200 kat tatlıdır. D) II ve III E) I, II ve III Cevap: B UHT işlemi daha yüksek sıcaklıkta gerçekleştirilir. Daha çok mikroorganizma öldürülür ve raf ömrü daha uzundur. Cevap: E Hazır Gıdaları Seçerken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Pastörizasyon Hazır gıdanın etiketli olması gerekir, üretici bilgileri, üretim tarihi, son tüketim tarihi, besin değerleri, için- Gıda içerisindeki zararlı mikroorganizmaların büyük dekiler bilgileri, uygun saklama ve tüketim koşulları bir kısımını yok eden ısıl bir işlemdir. etikette yazmalıdır. 72°C de 15 saniye (yüksek sıcaklık kısa süre; Açıkta satılan, üreticisi belli olmayan ürünler satın HTST) veya 63°C de 30 dakika (Düşük sıcaklık alınmamalıdır. uzun süre; LTLT) şeklinde uygulanır. Ambalajı yırtılmış ürünler satın alınmamalıdır. Raf ömrünü uzatırken doğal yapıya en az etki edil- mesi amaçlanır. Saklama koşullarına uygun saklanmayan ürünler satın alınmamalıdır. Örneğin, oda sıcaklığında sa- UHT (Ultra High Temperature) işlemi tılan süt ürünleri satın alınmamalıdır. Çok yüksek sıcaklık anlamına gelir. Son kullanma tarihinin geçmemiş olduğuna dikkat Özellikle süt için uygulanan bir yöntemdir. edilmelidir. Zararlı mikroorganizmaların tamamını yok etmek Donmuş ürünler alışverişin sonunda alınmalı ve eve için yapılır. gider gitmez buzluğa konulmalıdır. Kutusu, kapağı şişmiş konserve ürünleri satın alın- mamalıdır. 20. B 22 21. E

KİMYA HER YERDE TEST - 7 1. Hazır gıdaların, doğal gıdalarla karşılaştırılan 4. UHT işlemi ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden bazı özellikleri ile ilgili; hangisi yanlıştır? I. Hazır gıdaların raf ömürleri daha uzundur. A) Çok yüksek sıcaklık anlamına gelir. II. Hazır gıdalar daha sağlıklıdır. B) Süt için uygun bir yöntemdir. III. Hazır gıdalar katkı maddesi içerir. C) Zararlı mikroorganizmaların bir kısmı yok edilir. D) 135-150°C arasında 1-2 saniye süreyle uygu- yargılarından hangileri doğrudur? lanır. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III E) Raf ömrünü pastörizasyona göre çok daha faz- D) II ve III E) I, II ve III la uzatır. 2. Hazır gıdalarda yaygın olarak kullanılan yağlı 5. Diyet ürünlerin bir çoğunda kalori değeri olmayan ve sulu kısımların birbirine karışmasını sağla- ya da çok düşük olan yapay tatlandırıcılar kullanılır. yarak gıdayı homojenize eden maddelere veri- len isim aşağıdakilerden hangisidir? Aşağıdakilerden hangisi diyet ürünlerinde kul- lanılan yapay tatlandırıcılardan birisi değildir? A) Antioksidan B) Renklendirici A) Aspartam B) Sakkaroz C) Asesülfam–K C) Tatlandırıcı D) Emülgatör E) Koruyucu D) Sakkarin E) Siklamat 3. Gıda içerisindeki bütün zararlı 6. I. Açıkta dökme satılan ürünlerden almak mikroorganizmaları yok eder. II. Kutusunda şişkinlik oluşmuş konserve kutusu- nu almak I III. Ambalajı yırtılmış ancak son kullanma tarihi III Pastörizasyon II geçmemiş bir ürün almak 72 °C de Gıdaların besin IV. Soğuk reyonda bulunan etiketli ve ambalajı 15 saniye şeklinde değerlerini en çok sağlam kaşar peynirinden almak koruyan ısıl işlemdir. uygulanabilir. V. Etiketi yırtılmış bir ürün almak Yukarıda pastörizasyon ile ilgili verilen bilgiler- Yukarıdaki uygulamalardan hangisi hazır gıda den hangileri doğrudur? seçerken dikkat edilmesi gereken hususlara uygun bir davranıştır? A) I ve II B) I ve III C) Yalnız III A) I B) II C) III D) IV E) V D) II ve III E) I, II ve III 1. C 2. D 3. D 23 4. C 5. B 6. D

10. SINIF 6. MODÜL KİMYA HER YERDE www.aydinyayinlari.com.tr KİMYA HER YERDE İlişkili Kazanımlar 2.2 Yenilebilir yağ türlerini sınıflandırır. a. Yağ türlerinden katı (tereyağı, margarin) ve sıvı (zeytin yağı, ayçiçek yağı, mısır özü yağı, fındık yağı) yağlara değinilir. b. Yağ endüstrisinde kullanılan sızma, rafine, riviera ve vinterize kavramları açıklanır. c. Yenilebilir yağların yanlış kullanımının sağlık üzerindeki etkileri vurgulanır. YENİLEBİLİR YAĞ TÜRLERİ Yağ asidi miktarına göre, yemeklik, salatalık ya da Katı Yağlar sabunluk olarak kullanılabilir. Tereyağı ve margarinler başlıca kullandığımız katı Ayçiçeği Yağı yağlardır. Ayçiçeği bitkisinin to- humlarının preslenme- Tereyağı siyle elde edilen ham yağın rafinasyonu sonu- Hayvansal kaynaklıdır. cu elde edilen açık sarı renkli bir sıvı yağ çeşidi- Oda sıcaklığında katı dir. haldedir. Bitkisel yağlar içerisinde en yaygın olarak kullanılanıdır. Sütten elde edilir. Yemeklerde, kızartmalarda ve salatalarda kullanılır. Margarin üretimi için kullanılır. 28°C – 40°C arasında Kalori değeri yüksektir. erir. Vitamin ve mineral içeriği düşüktür. Yemeklerde ve kahvaltıda kullanılır. Mısır Özü Yağı Lezzetlidir, herhangi ısıl bir işleme tabi tutulmadan Mısır temelde yağ üre- tüketilebilir. timi için ekilmese de mısırın yaş veya kuru Kızartmalar için uygun değildir. Fazla ısıtıldığında öğütülmesi sonucun- yapısındaki protein ve karbonhidratlar yanar. da mısırın ham yağı da elde edilir. Margarin Genellikle bitkisel yağ- Ham yağ rafine edilerek mısır özü yağı elde edilir. lardan elde edilir. Doymamış sıvı yağla- Tutuşma sıcaklığı yüksek olduğu için en çok kızart- rın hidrojenle doyurulup malarda kullanılır. katı hale getirilmesinden sonra süt, A vitamini ve Fındık Yağı bazı katkı maddeleriyle karıştırılmasıyla elde edilir. Doyurma işlemi sırasında trans yağlar oluşabilir. Taze fındıktan presleme Trans yağlar sağlığa oldukça zararlıdır. ve ekstraksiyon yöntem- leri ile elde edilir. Sıvı Yağlar Rafine edilmeden kulla- Zeytin yağı, ayçiçeği yağı, mısır özü yağı ve fın- nılabilir. dık yağı başlıca kullandığımız sıvı yağ çeşitleridir. Doymamış yağ oranı Zeytin Yağı yüksektir. Zeytin preslendikten sonra yağı ve posası- Mineral içeriği zengindir. nın ayrılması ile elde edilir. Kızartma ve yemeklerde kullanılır. Rafine edilmeden kul- lanılabilir. Fındığın pahalı olması nedeniyle diğer yağlara göre İçerisinde bol miktarda daha pahalıdır. doymuş ve doymamış yağ asitleri, trigliseritler ve vitaminler bulunur. 24

www.aydinyayinlari.com.tr KİMYA HER YERDE 6. MODÜL 10. SINIF ÖRNEK 22 Bu işlem sırasında yağ bir miktar soğutulur ve don- ma noktası yüksek olan yağlar katılaşır ve çöker. Sıvı yağlar ile ilgili; Yağ süzüldüğünde berrak bir şekilde elde edilir. I. Doymamış yağ asidi bakımından zengindir. Vinterizasyon sonucu çöken yağlar sabun üretimin- II. Yağlı tohumlardan presleme sonucunda elde edil- de kullanılır. dikleri şekilde kullanılabilir. Yağların Yanlış Kullanımının İnsan Sağlığına Etkileri III. Margarine göre daha sağlıklıdırlar. Yağlar enerji değeri yüksek besinlerdir. Fazlası deri altında ve iç organların çevrelerinde depolanır. Bu- yargılarından hangileri tüm sıvı yağ çeşitleri için nun sonucunda; doğrudur? • Obezite • Kalp ve damar hastalıkları A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III • Karaciğer yağlanması • Yüksek kötü kolesterol D) II ve III E) I, II ve III ve diğer sağlık sorunları oluşur. Hayvansal doymuş yağların tüketimi kötü kolestero- Çözüm lü (LDL) artırıp damar tıkanıklıklarına neden olabilir. Margarinler trans yağ içerebilir. Trans yağlar kötü Sıvı yağlar doymamış yağ asidi içerirler. kolesterolü (LDL) artırıp, iyi kolesterolü (HDL) dü- şürür. Bu nedenle kalp ve damar sağlığını olumsuz Ayçiçeği yağı ve mısır özü yağı rafine edilmeden kulla- etkilerler. Kızartma yağları çok yüksek sıcaklıklara ulaşır. Bu nılmaz. Sıvı yağlar margarinlerden sağlıklıdırlar. yağların defalarca kullanımı sonucunda yağ yanar, Cevap: C yapısı bozulup zehirli hale gelir ve kanserojen etki gösterebilir. Yağ Endüstrisinde Kullanılan Kavramlar ÖRNEK 23 Yağlar, üretimlerinde uygulanan işlemlere göre; sız- ma, rafine, riviera ve vinterize şeklinde sınıflandırı- Zeytinin preslenmesi sonucu ................I................ zey- labilirler. tin yağı elde edilir. Bu yağ yüksek bir asitlik değerine sa- hip olduğu için ..............II.............. edilir. Ancak bu işlem Sızma Yağ sonucunda yağın tadı ve aroması azalır, bu nedenle, iş- lem görmüş ve görmemiş yağlar karıştırılarak .............. Hiçbir kimyasal işleme tabi tutulmadan sadece me- III.............. yağ elde edilir. Yemeklik yağların yağ asidi kanik ve fiziksel işlemler sonucu elde edilen doğal oranının düşük olması istenir. Yağ asidi oranı çok yük- yağdır. sek olan yağlar ..............IV.............. yağ olarak kullanılır. Yağ asidi oranı oldukça yüksektir. Yukarıdaki metinde bulunan boşluklar aşağıdaki kavramlar ile doldurulduğunda hangisi açıkta kalır? Tadı ve aroması güçlüdür. Rafine Yağ A) Vinterize B) Sabunluk C) Rafine Ham yağın kimyasal yapısı değiştirilmeden rengi, D) Riviera E) Sızma kokusu, asitlik miktarı gibi özelliklerinin ayarlanmış halidir. I. Sızma, II. Rafine, III. Riviera, IV. Sabunluk Cevap: A Rengi daha açık, kendine has kokulu ve asitliği dü- şüktür. Riviera Yağ Sızma yağ ile rafine yağın belirli oranlarda karıştırıl- ması ile elde edilir. Tadı ve kokusu sızma yağlara göre daha hafiftir. Rafinasyon sonucu tadı ve aroması kaybolmuş bazı yağları sızma yağ ile zenginleştirmek için uygulanır. Vinterize Yağ Bulanıklık veren maddelerden arınmış berrak görü- nümlü yağdır. Donma noktası yüksek olan yağ asitlerinin yağdan uzaklaştırılması ile elde edilirler. 22. C 25 23. A

TEST - 8 KİMYA HER YERDE 1. Aşağıdaki yağlardan hangisi oda koşullarında- 4. Hayvansal Oda sıcak- kaynaklıdır. lığında katı ki fiziksel hâli bakımından diğerlerinden farklı- Kızartmalar dır? için V I II haldedir. A) Zeytin yağı B) Ayçiçeği yağı uygundur. Tereyağı C) Tereyağı D) Fındık yağı E) Mısır özü yağı IV III Sütten elde Kahvaltıda ve edilir. yemeklerde kullanılabilir. Yukarıda verilen tereyağı ile ilgili kavram harita- sındaki bilgilerden hangisi yanlıştır? 2. Margarinler ile ilgili; A) V B) IV C) III D) II E) I I. İçerisinde A vitamini bulunur. 5. Mısır özü yağı ile ilgili; II. Doymamış yağ oranı yüksektir. III. Genellikle bitkisel kaynaklıdırlar. I. Rafine edilmeden kullanılmaz. yargılarından hangileri doğrudur? II. Mısırın öğütülmesi sırasında ham olarak elde A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III edilir. III. Tutuşma sıcaklığı düşük olduğu için kızartma- D) II ve III E) I, II ve III larda kullanılması uygun değildir. bilgilerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 3. 6. Mineral Rafine içeriği edilmeden Fiyatı diğer zengindir. kullanılabilir. yağlara V I II III göre daha Fındık yağı ucuzdur. Görselde bulunan yağ türü ile ilgili; IV I. Rafine edilmeden kullanılmaz. Kızartmalarda Doymamış yağ II. Yemekler ve salatalar için kullanılabilir. kullanılabilir. oranı yüksektir. III. Sabun yapımı için uygun değildir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III Yukarıdaki fındık yağı ile ilgili kavram haritasın- daki bilgilerden hangisi yanlıştır? D) II ve III E) I, II ve III A) I B) II C) III D) IV E) V 1. C 2. C 3. A 26 4. A 5. B 6. E

KİMYA HER YERDE TEST - 9 1. Bir yağ ile ilgili; 4. Aşağıda verilen yağ çeşitlerinden hangisi di- • Sıvı yağdır. ğerlerinden daha doğaldır? • Yemeklerde, kızartmalarda ve salatalarda kul- A) Rafine ayçiçeği yağı lanılabilir. B) Riviera zeytin yağı • En yaygın tüketilen yağ türüdür. C) Margarin • Mineral ve vitamin içeriği düşüktür. D) Rafine zeytin yağı E) Sızma zeytin yağı bilgileri verildiğine göre bu yağ çeşidi aşağıda- kilerden hangisidir? A) Zeytin yağı B) Ayçiçeği yağı C) Margarin D) Fındık yağı E) Tereyağı 2. I. Doymamış yağların hidrojenle doyurulması 5. X, Y ve Z yağları ile ilgili; II. Zeytinde presleme ile yağ eldesi • X yağı sadece presleme ve dekantasyon sonu- III. Donma noktası yüksek yağ asitlerinin vinteri- cu elde edilmiştir. zasyon ile sıvı yağdan uzaklaştırılması • Y yağı X ve Z yağlarının belli oranda karışımı- dır. Yukarıda verilen işlemlerden hangileri trans yağ oluşumuna neden olur? • Z yağının rengi, kokusu ve berraklığı bir takım işlemlerle daha iyi hale getirilmiştir. bilgileri veriliyor. Buna göre, X, Y ve Z yağlarının türleri aşağıda- kilerden hangiside doğru verilmiştir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III X Y Z A) Riviera Sızma Rafine D) II ve III E) I, II ve III B) Sızma Riviera Rafine C) Rafine Riviera Sızma D) Sızma Rafine Riviera E) Sızma Riviera Vinterize 3. Ayçiçeği yağı ve fındık yağı için; 6. Yağların kullanımı ile ilgili; I. Sıvı yağ olma I. Fazla kullanımı obeziteye neden olur. II. Rafine edilmeden kullanılabilme II. Kızartma yağları tasarruf amaçlı olarak defalar- III. Kızartma yağı olarak kullanılabilme özelliklerinden hangileri ortaktır? ca kullanılmalıdır. III. Doymamış yağlar, doymuş olanlara göre daha zararlıdır. yargılarından hangileri doğrudur? A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) Yalnız I D) II ve III E) I, II ve III 1. B 2. A 3. C 4. E 5. B 6. E 27

KARMA TEST - 1 KİMYA HER YERDE 1. Aşağıdaki görsellerden hangisi yağ asitlerinin 3. Sabunlar ile ilgili; sodyum tuzudur? I. Bitkisel veya hayvansal yağlardan elde edilirler. A) B) II. Potasyumlu sabunlar serttir. III. Kişisel temizlik için uygun olmasa da genel hij- yen amacıyla kullanılırlar. yargılarından hangileri yanlıştır? Sıvı Sabun Şampuan A) I ve II B) I ve III C) Yalnız III C) D) D) II ve III E) I, II ve III Çamaşır Suyu Katı Sabun E) 4. • • Diş Macunu • • 2. b • a Kir Yukarıdaki görsellerdeki maddelerden kaç ta- nesi kauçuktan üretilmiş olabilir? A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1 Yukarıdaki görselde sabun moleküllerinin yağlı kir- lerle etkileşimi bulunmaktadır. Buna göre; 5. • Renklendiriciler • Emülgatörler • Koruyucular I. a ile gösterilen kısım hidrofobdur. • UV emiciler II. b ile gösterilen kısımları su molekülleri sarar. • Parfümler III. b ile gösterilen kısma baş denir. ifadelerinden hangileri doğrudur? Yukarıdaki katkı maddelerinden kaç tanesi koz- metik ürünlerde bulunur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 1. D 2. E 28 3. D 4. B 5. E

KİMYA HER YERDE KARMA TEST - 2 1. Saç boyaları ile ilgili; 4. I. Ağartıcı olarak beyaz renkli boyalar kullanılır. Isıl işlem Fast Food II. İçerisindeki kimyasallara karşı saç derisi olduk- görmüş sucuk ürünler ça dayanıklıdır. Pastörize Hazır Gıda Paketlenmiş III. Kaşıntı ve kızarıklık önleyici antialerjik bir yapı- süt UHT süt meyve suyu ya sahiptir. yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız III B) I ve II C) I, II ve III D) II ve III E) I ve III Yukarıdaki kavram haritasındaki gıda maddele- rinden kaç tanesi hazır gıdadır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 2. Tablet Şurup 5. Katı yağlar ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden İlaç Formları Draje hangisi doğrudur? Merhem İğne A) Doymuş yağ asidi miktarları fazladır. B) Erime sıcaklıkları oda sıcaklığından düşüktür. Yukarıdaki kavram haritasındaki kollardan kaç C) Hepsi hayvansal kaynaklıdır. tanesi ilaç formudur? D) Fındık yağı örnek olarak gösterilebilir. E) Yemeklerde kullanılmazlar. A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 3. İlaç formlarından iğne ile ilgili; 6. I. Donma noktası yüksek olan yağ asitleri uzak- I. Sterildir. laştırılmış yağ türü II. İlacın sıvısı ampul ya da flakon denilen özel II. Ham yağın koku, renk, asitlik miktarı gibi özel- kaplarda bulunur. liklerinin değiştirildiği yağ türü III. Bazı türlerini hasta kendisi uygulayabilir. III. Doğal ve işlenmiş yağlardan oluşan karışım yargılarından hangileri doğrudur? yağ türü Yukarıda özellikleri verilen yağ çeşitleri aşağı- dakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III I II III A) Sızma Vinterize Sızma D) II ve III E) I, II ve III B) Vinterize Riviera C) Rafine Rafine Sızma D) Vinterize Vinterize Riviera E) Vinterize Sızma Sızma Rafine 1. C 2. E 3. E 29 4. E 5. A 6. B

KARMA TEST - 3 KİMYA HER YERDE 1. H2O 4. Oyuncak ve tekstil ürünlerinde kullanılan poli- Kir mer malzemelerin içerisinde bulunabilecek za- rarlı katkı maddeleri ile ilgili aşağıdaki ifadeler- AB den hangisi yanlıştır? Yukarıda gösterilmiş olan şekille ilgili; A) Alev geciktirici maddeler bağışıklık sistemine zarar verir. I. A kısmı apolar yapılıdır. II. B kısmı hidrofildir. B) Elyaf gözlerde ve solunum yollarında tahrişe III. A kısmı suda iyi çözününr. neden olur. yargılarından hangileri doğrudur? C) Kadmiyum ve kurşun gibi metaller sinir sistemi A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III sorunlarına yol açar. D) II ve III E) I, II ve III D) Bisfenoller kanserojen etki yapar. E) Polyester içeren tekstil ürünleri terlemeyi önle- yerek vücudun ısıl dengesini bozarlar. 2. Bir temizlik maddesiyle ilgili; 5. Aşağıdaki görsellerden hangisi bir polimer de- • Yapısında sodyum elementi bulunur. ğildir? • Kişisel temizlik için uygun değildir. A) B) bilgileri veriliyor. C) D) Buna göre, bu temizlik maddesi aşağıdakiler- den hangisi olabilir? E) A) Çamaşır suyu B) Kireç kaymağı C) Katı sabun D) Sıvı sabun E) Şampuan 3. Sert sularda temizleme özelliği azalan doğal te- 6. Aşağıdaki maddelerden hangisinin geri dönü- mizlik maddesi ile ilgili; şümü ülke ekonomisine ve çevre sağlığına kat- kıda bulunmaz? I. Yapısında sodyum elementi bulunur. II. Oda sıcaklığında katı hâlde bulunur. A) Polimerler B) Kâğıt C) Cam III. Atıkları çevre kirliliği oluşturmaz. yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) Metaller E) Seramik D) II ve III E) I, II ve III 1. B 2. A 3. A 30 4. E 5. C 6. E

KİMYA HER YERDE KARMA TEST - 4 1. İlaçlar ile ilgili; 4. Emülgatörler ile ilgili; I. Etken madde taşıyıcı bir ortam içerisine dağıl- I. Hidrofob ve hidrofil uçları vardır. mıştır. II. Alerjik reaksiyonlara neden olabilirler. III. Hazır gıdanın görünümünü homojen hâle geti- II Merhem sıvı formda bir ilaç türüdür. III. İlaçlar vücutta bazı fizyolojik etkiler gösterirler. rirler. yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III 2. Saç boyalarında bulunan ağartıcı madde aşağı- 5. Haplar ile ilgili; dakilerden hangisidir? I. Sadece yutularak kullanılır. II. Kapsül, draje ya da tablet şeklinde bulunabilir. A) H2O2 B) NaClO C) Ca(ClO)2 III. Yarı katı formdadır. D) HClO E) H2O yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve II B) I ve III C) Yalnız II D) II ve III E) I, II ve III 3. Aşağıdaki bitkilerden hangisi yağ eldesinde 6. Yağa aromasını veren temel faktörlerin başında içe- yaygın olarak kullanılan bir bitki değildir? risinde bulunan yağ asitlerinin türü ve miktarı gelir. A) B) Buna göre; C) D) I. Riviera E) II. Sızma III. Rafine verilen yağ çeşitlerinin asitlik miktarı arasında- ki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru veril- miştir? A) I > II > III B) III > II > I C) II > III > I D) I > III > II E) II > I > III 1. C 2. A 3. B 31 4. E 5. C 6. E

KARMA TEST - 5 KİMYA HER YERDE O– 4. I. Yakarak imha etmek 1. C — O Na+ II. Mümkünse geri dönüştürmek III. Ayrı yerlerde toplayıp çürümesini sağlamak Yukarıda gösterilmiş olan tanecik ile ilgili aşa- ğıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? Bir polimer atığı ile ilgili yukarıda verilen işlem- A) Doğal bir temizlik malzemesidir. lerden hangilerinin yapılması uygundur? B) Uzun hidrokarbon zinciri içerir. C) Oda koşullarında sıvı hâlde bulunur. A) I ve II B) Yalnız II C) I ve III D) Sert sularda temizleme özelliği azalır. E) Yağların NaOH ile tepkimesi sonucu oluşur. D) II ve III E) I, II ve III 2. Bir temizlik maddesi ile ilgili; 5. Polistiren ile ilgili verilen aşağıdaki bilgilerden • Yapısında ClO-(hipoklorit) iyonu bulunur. hangisi yanlıştır? • Havuz suyunu dezenfekte etmek için kullanılır. • Yapısında alkali metal bulunmaz. A) Bina yalıtımlarında kullanılır. özellikleri verildiğine göre bu madde aşağıdaki- B) Vinil benzenin polimerleşmesi ile elde edilir. lerden hangisi olabilir? C) Gemi halatı imalatı için uygun bir maddedir. A) Şampuan B) Çamaşır suyu D) Tek kullanımlık bardak, tabak yapımında kulla- C) Kireç kaymağı D) Katı sabun nılır. E) Deterjan E) Halk arasında köpük olarak bilinen elektronik eşya kutularındaki koruyucu maddedir. 3. Bir alışveriş merkezinin, herkesin kullanımı- 6. Kozmetik maddeler ile ilgili aşağıda verilen ifa- na açık bir lavabosunda kişisel el temizliği için delerden hangisi yanlıştır? aşağıdaki temizlik maddelerinden hangisinin kullanımı en uygundur? A) Ciltte tahriş ve kızarıklık gibi yan etkileri olabilir. B) Dış görünüşü değiştirmek amacıyla kullanılırlar. A) Katı sabun B) Sıvı sabun C) Belirli maddelerin karışımıdırlar. D) Ağız yoluyla bol su ile alınabilirler. C) Kireç kaymağı D) Bulaşık deterjanı E) Doğal ya da sentetik malzemelerden üretilebilirler. E) Çamaşır suyu 1. C 2. C 3. B 32 4. B 5. C 6. D

KİMYA HER YERDE KARMA TEST - 6 1. Bir ilaç formu ile ilgili; 4. Yağlar ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi • Ağız yoluyla alınır. yanlıştır? • Yoğun acı tadını maskelemek için şekerle kap- A) Tereyağı kızartmalar için uygun değildir. lanmıştır. B) Margarin bitkisel yağların hidrojen ile doyurul- bilgileri veriliyor. ması ile elde edilir. C) Ayçiçeği yağı mineral ve vitamin bakımından Buna göre, bu ilaç formu aşağıdakilerden han- gisidir? zengindir. D) Mısır özü yağı yüksek sıcaklıklara kadar ısıtıla- A) Kapsül B) Draje C) Krem bilir. D) Şurup E) Tablet E) Sızma zeytin yağının asitliği yüksektir. 2. Üretimi sırasında hiçbir işleme tabi tutulmayan gı- 5. D / Y dalara, doğal gıda denir. I. Zeytinyağı rafine edilmeden kul- lanılabilir. Buna göre, aşağıdakilerden hangisi doğal gıda değildir? II. Margarinler A vitamini içerir. A) Taze fındık III. Vinterize yağ hiçbir işlem yapıl- B) Kaynatılmamış inek sütü mamış bir yağ çeşididir. C) Dondurulmuş sebze D) Tarla domatesi IV. Fındık yağı mineral açısından fakir E) Petek bal bir yağdır. Yukarıda verilen ifadeler doğru (D) veya yanlış (Y) olarak işaretlediğinde aşağıdaki sıralama- lardan hangisi oluşur? A) D B) D C) Y D) D E) Y D Y DYY Y D Y YY Y Y Y YD 3. Tatlandırıcı maddeler ile ilgili aşağıdaki ifade- 6. I. Hayvansal yağların aşırı tüketimi kalp ve damar lerden hangisi yanlıştır? sağlığını bozar. A) Yapay tatlandırıcılar laksatif (ishal yapıcı) etki II. Trans yağlar tüm kolesterol türlerini artırır. gösterebilirler. III. Kızartma yağlarının defalarca kullanımı toksik B) Glikoz - fruktoz şurubu genellikle mısırdan elde ve kanserojen etkiler ortaya çıkarır. edilir. IV. Aşırı yağ tüketimi iç organ yağlanmasına neden C) Aspartam yapay bir tatlandırıcıdır. olur. D) Karbonhidrat türü olmayan yapay tatlandırıcıla- V. Yağlar yüksek enerji değerine sahiptirler. rın kalori değeri yüksektir. Yukarıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? E) Sakkaroz doğal bir tatlandırıcıdır. A) I B) II C) III D) IV E) V 1. B 2. C 3. D 33 4. C 5. A 6. B

KARMA TEST - 7 KİMYA HER YERDE 1. Temizlik maddesi Özellik 4. Deterjan Sert sularda da iyi I. temizleme Renkleri ağartma Petrol türevi olma Kuyruk Baş II. Çamaşır suyu Yukarıdaki şekilde temsil edilen bir molekül ile III. Sabun ilgili; Yukarıda verilen temizlik maddesi özellik eş- I. Baş kısmı -COO-Na+ şeklinde olursa arap sa- leştirmelerinden hangileri doğrudur? bunu olabilir. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III II. Kuyruk kısmı suda iyi çözünür. III. Baş kısmı -SO-3Na+ şeklinde olursa çevreye D) II ve III E) I, II ve III zararlıdır. yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve II B) Yalnız III C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 2. I. Deterjan hidrofob kısımları ile kiri sarar. 5. I. Tetrafloro eten II. Kir tutunduğu yüzeyden ayrılarak suya karışır. II. Vinil klorür III. Deterjan suyun içinde çözünür. III. Vinil benzen IV. Deterjanın hidrofil kısımlarını su molekülleri sa- Yukarıda verilen bileşiklerden hangileri yaygın rar. kullanılan bir polimerin monomeridir? Yukarıda bir kirin, bir yüzeyden suyla temizlenme- A) I ve II B) I ve III C) II ve III sinde gerçekleşen olaylar verilmiştir. Bu olayların gerçekleşme sırası aşağıdakiler- D) Yalnız II E) I, II ve III den hangisinde doğru verilmiştir? A) III - II - I - IV B) IV - I - II - III C) II - I - III - IV D) III - IV - II - I E) III - I - IV - II 3. • Diş macunu 6. • Alerjik reaksiyonlar • Çamaşır suyu • Solunum rahatsızlıkları • Şampuan • Bağışıklık sistemi sorunları • Sıvı sabun • Kanserojen etki • Kireç kaymağı • Üreme sorunları Yukarıdaki temizlik malzemelerinden kaç tanesi Polimerlerin tekstil ürünleri ve oyuncaklarda kişisel temizlik için kullanılabilir? kullanımı yukarıdaki sorunlardan kaç tanesine yol açabilir? A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1 A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 1. B 2. E 3. C 34 4. B 5. E 6. E

KİMYA HER YERDE KARMA TEST - 8 1. Kozmetikler ile ilgili bir yazılı sınavdaki doğru/yanlış 3. Koruyucu katkı maddeleri ile ilgili; ifadelerini bir öğrenci aşağıdaki gibi cevaplamıştır. I. Raf ömrünü uzatırlar. II. Hiçbir zararlı etkileri yoktur. D/Y III. Mikroorganizma üremesine neden olurlar. I. Kozmetiklerde bulunan renklendirici- D yargılarından hangileri yanlıştır? ler ağır metaller içerir. II. Koruyucu olarak paraben kullanmak A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III kozmetiklerin alerjik reaksiyon gös- D D) II ve III E) I, II ve III termelerini önler. III. Parfümler solunum rahatsızlıklarına Y O neden olur. 4. H2C — O — C IV. Kozmetiklerin yumuşaklığını ve kay- O ganlığını arttıran ftalatlar böbrek ve D karaciğer rahatsızlıklarına neden HC — O — C O olur. 1H24C4—24O4—31C444442444443 Her ifadenin doğru cevabı 5 puan olduğuna gö- AB re bu öğrenci kaç puan almıştır? A) 0 B) 5 C) 10 D) 15 E) 20 Şekilde bir yağ molekülü verilmiştir. Yağlar, yağ asitleri ile gliserolün tepkimesinden oluşur. A ile gösterilen kısım gliserolden, B ile gösterilen kısım- lar 3 tane oleik asitten meydana gelir. 2. Saadettin Bey, daha önceden kullandığı ağrı kesi- B kısmındaki yağ asitleri doymamış olduğuna göre, bu yağ asidi ile ilgili; cinin mide kanamasına yol açması nedeniyle ağız yoluyla ağrı kesici alamamaktadır. Saadettin Bey I. Erime noktası oda sıcaklığından düşüktür. kas ağrısı şikayeti ile doktora başvurduğunda mide II. Tereyağı olabilir. kanaması hikayesini de anlatmıştır. III. Sabun üretiminde kullanılabilir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III Doktor, Saadettin Bey’e ağız yoluyla kullanılan 5. Vinterizasyon işlemi ile ilgili; bir ilaç reçetelendirmediğine göre tercih ettiği ilaç; I. Donma noktası yüksek yağ asitlerini çöktürme işlemidir. I. Şurup II. Hap II. Sonucunda daha berrak bir yağ elde edilir. III. Merhem III. Çöktürülen yağ asitlerinin ticari değeri olmadığı formlarından hangileri olabilir? için imha edilirler. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III 1. C 2. A 35 3. D 4. C 5. B

KARMA TEST - 9 KİMYA HER YERDE 1. 4. Bir polimer çeşidi ile ilgili; Ev Arap sabunu Yapısında • Üretiminde doğal maddeler kullanılmaz. temizliğinde olarak bilinir. potasyum • İki farklı momoneri vardır. kullanılabilir. elementi • Su şişesi üretiminde kullanılır. V I II bulunur. bilgileri verildiğine göre bu polimer aşağıdaki- Sıvı Sabun lerden hangisidir? IV III A) Polietilen B) Kauçuk Sert sularda Cildi katı C) Kevlar D) Polivinil klorür çökelek sabunlardan daha oluşturur. E) Polietilen tereftalat çok kurutur. Yukarıdaki kavram haritasında sıvı sabunlarla ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) I B) II C) III D) IV E) V 2. Bir temizlik maddesi ile ilgili; 5. • Plastik ambalajlarda saklanır. Yukarıda görseli verilen malzemenin iç yüzeyi- • Yapısında sodyum elementi bulunur. nin kaplandığı polimer ile ilgili; • İnsan vücuduna zararlı etkileri vardır. bilgileri verildiğine göre bu temizlik maddesi; I. Monomeri tetrafloro etendir. II. Sürtünme katsayısı düşük kaygan bir malze- I. Deterjan II. Katı sabun medir. III. Çamaşır suyu III. Tavaya yiyeceklerin yapışmasını önler. maddelerinden hangileri olamaz? yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve II B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 3. Sabun ve deterjanlarla ilgili; 6. Geri dönüşüm ile ilgili; I. Yağlı kirlere etki etme I. Enerji tasarrufu sağlar. II. İnsan vücuduna zararlı olma II. Yenilenemez kaynakların tükenmesini gecikti- III. Bitkisel yağlardan elde edilme rir. özelliklerinden hangileri ortaktır? III. Sera gazı salınımını artırır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III 1. C 2. B 3. A 36 4. E 5. E 6. B

KİMYA HER YERDE KARMA TEST - 10 1. Kozmetik maddelerdeki katkılar beraberinde birçok 4. Aşağıdaki yağ türlerinden hangisinin bitkisel zararlı etki getirirler. kaynaklı olmadığı kesindir? Kozmetiklerde bulunan aşağıdaki katkı madde- A) Margarin B) Mısır özü yağı lerinden hangisi cilt için daha çok faydalı etki- ler sağlar? C) Fındık yağı D) Tereyağı A) Nemlendiriciler B) Renklendiriciler E) Ayçiçeği yağı C) Koruyucular D) Parfümler E) Emülgatörler 2. I. UHT işlemi 5. Ayçiçeği yağı ile ilgili verilen; II. Pastörizasyon I. Rafine edilmeden kullanılmaz. III. Koruyucu II. En yaygın kullanılan yemeklik sıvı yağ türüdür. III. Kalori değeri diğer yağ çeşitlerine göre düşük- Yukarıda verilen yöntem veya katkı maddelerin- den hangileri hazır gıdanın raf ömrünü uzatır? tür. IV. Vitamin ve mineral içeriği düşüktür. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III V. Doyurularak margarin üretilebilir. D) II ve III E) I, II ve III yargılarından hangisi yanlıştır? A) I B) II C) III D) IV E) V 3. Yanlış ve gereksiz ilaç kullanımı; 6. Riviera yağlar aşağıdaki yağ çiftlerinden hangi- I. Tedavi süresinin uzaması sinin belirli oranlardaki karışımıdır? II. Karaciğer ve böbrek gibi organların yorulması III. Yeni sağlık sorunlarının oluşması A) Sızma - Vinterize IV. Mikroorganizmalarda antibiyotiğe direnç geliş- B) Rafine - Vinterize C) Sızma - Sabunluk mesi D) Sızma - Rafine E) Vinterize - Sabunluk etkilerinden hangilerine yol açabilir? A) I ve II B) I ve III C) II, III ve IV D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV 1. A 2. E 3. E 37 4. D 5. C 6. D

YAZILI SORULARI KİMYA HER YERDE 1. Aşağıdaki cümlelerde bulunan boşlukları listedeki uygun kelimelerle doldurunuz. (zeytin, UHT, emülgatör, oyuncak, deterjan, şampuan, polistiren, hijyen, doymuş, ayçiçek) 1. Temizlik maddeleri sabun ve ………de…te…rja…n …… diye ikiye ayrılabilir. 2. ……Ş…am…pu…an…… aşırı kullanımda saç dökülmesine neden olabilir. 3. Çamaşır suyu, ………hi…jye…n …… amaçlı kullanılan bir maddedir. 4. Polietilen……o…yu…nc…ak… yapımında kullanılır. 5. Yalıtım malzemesi olan ………po…list…ire…n …… hafif bir malzemedir. 6. Yağlı ve sulu kısımları bir arada tutan maddelere …e…mü…lg…atö…r … denir. 7. ………UH…T … işlemi yaklaşık 140°C de 1-2 saniye süreyle yapılır. 8. Katı yağlar ……d…oy…mu…ş … yağ içerirler. 9. ……Z…ey…tin… yağının mineral ve vitamin oranı yüksektir. 10. ……A…yçi…çe…k yağı rafine edilmeden kullanılamaz. 2. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanlara (D), yanlış olanlara (Y) yazınız. 1. (...D....) Sabunlar polar ve apolar kısımlar içerir. 2. (...D....) Sıvı sabunlar katı sabunlardan daha hijyeniktir. 3. (...Y....) Bitkisel yağların hepsi sıvıdır. 4. (...Y....) Gıdalardaki koruyucu maddeler raf ömrünün kısalmasına neden olur. 5. (...Y....) Kalıcı dövme boyası deri altındaki dokuları besler ve güçlendirir. 3. Aşağıdaki verilen özelliklerinden sabunlara ait olanlara (S), deterjanlara ait olanlara (D), her ikisine ait or- tak özelliklere (O) harfi yazınız. 1. (...O....) Hidrofob ve hidrofil uç içerme 2. (...D....) Sert sularda iyi temizlik yapabilme 3. (...D....) Petrol türevi olma 4. (...S....) Yağların sodyum veya potasyum ile tepkimesinden elde edilme 5. (...S....) Çevreye zarar vermeme 6. (...O....) Temizlik maddesi olma 7. (...S....) Doğal olma 8. (...O....) Yağlı kirleri temizleme 1. 1. deterjan 2. şampuan 3. hijyen 4. oyuncak 5. polistiren 2. 1. D 2. D 3. Y 4. Y 5. Y 6. emülgatör 7. UHT 8. doymuş 9. zeytin 10. ayçiçek 38 3. 1. O 2. D 3. D 4. S 5. S 6. O 7. S 8. O

KİMYA HER YERDE YAZILI SORULARI 4. Aşağıda verilen polimer çeşitleri ile kullanım 7. Aşağıdaki kısa cevaplı soruları yanıtlayınız. alanlarını eşleştiriniz. a. Kişisel temizlikte kullanılan maddelere üç ör- nek veriniz. Polimer Kullanım Alanı Sabun 1. Kevlar a. Atık su borusu Şampuan Diş macunu 2. PVC b. Su şişesi b. İlaçların farklı formlarda üretilmelerinin ne- 3. PET c. Yalıtım malzemesi denlerinden üç tanesini yazınız. 4. PS d. Yapışmaz tava Hastanın doğru dozu almasını sağlamak. Etken maddenin kötü kokusunu ve tadını maskelemek. 5. Teflon e. Gemi halatı Mideyi korumak. 5. Aşağıda verilen yağlarla ilgili kavramlar ile açık- c. Polivinil klorür polimerinin iki tane kullanım alanını yazınız. lamaların doğru eşleştirilmesini yapınız. Kapı ve pencere doğraması Kavramlar Açıklamalar Atık su borusu 1. Vinterize a. Bulanıklığı giderilmiş yağ d. Vinterize yağ ne demektir kısaca açıklayınız. 2. Sızma b. Renk, koku ve asitlik düzeyi Erime noktası yüksek olan yağ asitleri çöktürülmüş, kimyasal işlemlerle ayarlan- bulanık olmayan, berrak yağdır. mış yağ e. Kozmetik ürünlerde bulunan katkı maddele- 3. Riviera c. Sızma ve rafine yağın karışı- rinden üç tanesini yazınız. mı Renklendirici 4. Rafine d. Yağlı tohumun preslenmesi Emülgatör ile elde edilmiş işlem görme- Ultraviyole emiciler miş yağ 6. Geri dönüşümün sağladığı faydalardan dört ta- nesini yazınız. 1. Toprak ve su kirliliğini azaltır. 2. Ormanların korunmasını sağlar. 3. Enerji tasarrufu sağlar. 4. Sera gazı salınımını azaltır. 4. 1. e 2. a 3. b 4. c 5. d 5. 1. a 2. d 3. c 4. b 39

YENİ NESİL SORULAR KİMYA HER YERDE 1. Kirler organik ya da anorganik kaynaklı olabilir. 3. Hazır gıdaların doğal gıdalardan en önemli farkı Anorganik kaynaklı kirler suyla kolaylıkla uzaklaşa- içerdikleri katkı maddeleridir. bilirken, organik kaynaklı yağlı kirler için yağı saran Aşağıda bir hazır gıdanın etiketi bulunmaktadır. hidrofob uçlar içeren sabun veya deterjanların kul- lanılması gerekir. ÇİKOLOTA VE KARAMELLİ Buna göre; KAHVALTI GEVREĞİ I. Yemek dökülmüş masa örtüsü II. Tozlanmış pantolon İÇİNDEKİLER: Tahıllar (%68.8) (Tam buğday unu, III. Tavuk eti doğramış bir aşçının elleri buğday unu, pirinç unu) şeker, glukoz şurubu, durumlarından hangilerindeki oluşmuş kiri te- karamel sosu (%4.9) palm yağı, çikolata (%3.3), mizlemek için sadece su yeterli olmaz? tuz, aroma vericiler (vanilya, karamel), emülgatör (ayçiçek lesitini), renklendirici (karamel). A) Yalnız I B) I ve III C) Yalnız III Vitamin ve Mineraller: Niasin, Vitamin B6, Folik asit D) II ve III E) I, II ve III Net miktar: 100 gram Yemekler yağlı olduğu için sadece su yeterli olmaz. Son tüketim tarihi ambalajın üzerindedir. Toz anorganik suyla kolaylıkla uzaklaşabilen partikül- Kuru ve serin bir yerde saklayınız. lerdir. Paketi açtıktan sonra hava almayacak şekilde kapatınız. Tavuk etinin yağını sadece su ile uzaklaştıramayız. Üretici: Berke Şekerleme ve Gıda Sanayi Cevap: B Bu hazır gıda ile ilgili aşağıdaki yargılardan 2. Gümrük ve ticaret bakanlığı tarafından açıklanan hangisi yanlıştır? A) Hazır gıdada yağlı ve sulu kısımları bir arada tu- verilere göre 2017 yılındaki dış ticaret açığımız, ya- tan bir madde kullanılmıştır. ni ithal ettiğimiz ve ihraç ettiğimiz miktarlar arasın- B) Hazır gıdada mısırdan elde edilmiş şeker kulla- daki fark 77 milyar USD’ye ulaşmıştır. nılmıştır. Bu farkın oluşmasındaki en büyük etken ise pet- C) Hazır gıdanın etiketi gerekli saklama koşulları rol ve petrol türevi ürünler gibi dışa bağımlı olduğu- hakkında yeterli bilgi içermektedir. muz ithalat kalemleri olarak karşımıza çıkmaktadır. D) Hazır gıdada antioksidan madde bulunmakta- Bu ürünlerde kullanımı sınırlamak, geri dönüşümü dır. desteklemek ya da alternatif ürünlere yönelmek dış E) Hazır gıdanın besin değeri ilave vitamin ve mi- ticaret açığımızın kapanması için yapılabilecek fa- nerallerle zenginleştirilmiştir. aliyetler arasında sayılabilir. Buna göre; Hazır gıdada yağlı ve sulu kısımları bir arada tutmak I. Polimerlerin geri dönüşümünü sağlamak için emülgatör kullanılmıştır. II. Temizlikte deterjanları tasarruflu kullanmak Glukoz şurubu mısırdan elde edilen nişasta bazlı şe- III. Elektrikli otomobil kullanımını artırmak kerdir. IV. Bor madeninin kullanım alanlarını genişletecek Etikette yeterli saklama tavsiyesi bulunmaktadır. Etikette antioksidan kullanıldığına dair bir bilgi yoktur. araştırmalar yapmak Hazır gıdaya vitamin ve mineral eklendiği etikette be- faaliyetlerinden hangileri dış ticaret açığımızın lirtilmiştir. azalmasına katkı sağlar? Cevap: D A) I ve II B) I ve III C) I, III ve IV D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV Polimerler petrol türevidir ve geri dönüşümü petrol ih- tiyacını azaltır. Deterjanlar petrol türevi ürünlerden elde edilir. Tasarruflu kullanılması fayda sağlar. Otomobiller de elektriğin yaygınlaşması petrol kullanımını azaltır. Bor ülkemizde bol miktarda bulunan bir mineraldir ve deterjandan yakıta geniş bir kullanım alanı vardır. Bu faaliyetler dışa bağımlılığı azaltır. Cevap: E 1. B 2. E 40 3. D