TYT - AYT Kimya 10. Sınıf Ders İşleyiş Modülleri Modül 5 Karışımlar Asit, Baz ve Tuzlar

Bu kitabın her hakkı saklıdır ve AYDIN YAYINLARI’na aittir. 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre kitabın düzeni, metni, soru ve şekilleri kısmen de olsa hiçbir şekilde alınıp yayımlana- maz, fotokopi ya da başka bir teknikle çoğaltılamaz. Yayın Sorumlusu : Ali DİNÇSÖNMEZ Yazarlar : Ali DİNÇSÖNMEZ – İzzet ÖZKAL – Taha YILMAZ Dizgi – Grafik Tasarım : Aydın Yayınları Dizgi Birimi ISBN No : 978 - 605 - 7945 - 46 - 4 Yayıncı Sertifika No : 16753 Basım Yeri : Ertem Basım Yayın Ltd. Şti. • 0312 640 16 23 İletişim : AYDIN YAYINLARI info@aydinyayinlari.com.tr Tel: 0312 418 10 02 • 0850 577 00 71 Faks: 0312 418 10 09 0533 051 86 17 aydinyayinlari aydinyayinlari * www.aydinyayinlari.com.tr Bölüm Kapağı10.SINIF KARMA TEST - 1 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR Karma Testler 5. MODÜL Alt bölümlerin 1. Aşağıdakilerden hangisi tuzların genel özellik- 4. Aşağıdakilerden hangisi asitlerin özelliklerin- Modülün sonunda başlıklarını içerir. lerinden değildir? den değildir? tüm alt bölümleri ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR A) Asit ve bazın tepkimesi sonucunda oluşabilme A) Tatları ekşidir. B) Sulu çözeltilerinde iyon içerme B) Sulu çözeltileri elektrolittir. C) Suda çözündüğünde H+ iyonu oluşturma C) 25°C de sulu çözeltisinin pH değeri 7 den bü- D) Sulu çözeltilerinin elektrolit olması E) İyonik yapılı bileşik olma yüktür. D) Sulu çözeltisi mavi turnusolu kırmızıya çevirir. E) Suda çözündüklerinde H+ iyonu oluştururlar. ➤ ASİTLERİN VE BAZLARIN AYIRT EDİLMESİ • 2 2. I. HF camı aşındırabilir. (........) 5. 0,12 gram Mg metalinin yeterince HCl çözelti- içeren karma testler siyle tepkimesi sonucu açığa çıkan H2 gazı kaç yer alır. II. H3PO4 güçlü bir nem çekici maddedir. (........) gramdır? (H: 1, Mg: 24) III. NaHCO3 lavabo açıcı olarak kullanılır. (........) IV. H2SO4 amfoter metallerle tepkimeye girmez. A) 0,1 B) 0,01 C) 0,2 D) 0,02 E) 2 ➤ ASİT VE BAZLARIN TEPKİMELERİ • 9 (........) Yukarıdaki ifadeler sırasıyla doğru (D) veya ➤ HAYATIMIZDAKİ ASİTLER VE BAZLAR • 17 yanlış (Y) olarak işaretlendiğinde aşağıdaki sı- ralamalardan hangisi oluşur? Yazılı Soruları ➤ TUZLAR • 21 A) D B) D C) D D) Y E) Y D Y Sınıf İçi İşleyiş Y D Y Y D 6. Aşağıdaki maddelerden hangisi bazik özellik Y Y Bu bölümdeki örnek YAZILI SORULARI D soruların çözümlerine D D Y gösterir? B) ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR Y Y A) ➤ Ka1r0m. SIaNIFTest5l.eMrODÜ•L 24ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR www.aydinyayinlari.com.tr 7. Aşağıdaki soruları cevaplayınız. 9. Cu(k) Mg(k) Ag ➤ Yazılı Soruları • 36 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 3. NH3 a) 0,2 mol H2SO4 içeren sulu çözeltiyi tam nötrleş- İlişkili Kazanımlar Cu(k) tirmek için NkaaOçH gram NaOH katısı g ere k i r ? Y ağmur HCl Diş macunu Okul yazılı sınavlarında çözeltisi (NaOH: 40) çıkabilecek soruları içerir. 1.1 : Asitleri ve bazları bilinen özellikleri ile ayırt eder. H2SOb4) Kütlece %4H NlüOk3 NaOH çözeltisinin 2C0) 0 gramına D) HCl(suda) NaOH(suda) HNO3(derişik) çözeltisi kaç mol HçCölz iellativsie edilirse son çözeltinin oda ko- III ➤ Yeni Nesil Sorular • 39a. Limon suyu ve sirke gibi maddelerin ekşilik ve aşındırma özellikleri asitlikle, kireç ve sabun gibi maddelerin ciltte oluştur- I II dukları kayganlık hissi bazlıkla ilişkilendirilir. şullarındaki pH değeri 7 olur? b. Doğal ve yapay indikatör kavramı ve pH kağıdı tanıtılır. (NaOH: 40) Fe(k) Hg(s) Şekildeki kaplara üzerlerindeki maddeler ilave edi- Limon c. pH kavramı asitlik ve bazlık ile ilişkilendirilir. (logaritmik tanıma girilmez) Çilek 1.2 : Maddelerin asitlik ve bazlık özelliklerini moleküler düzeyde açıklar. liyor. a) I. yol a. Asitler su ortamında H3O+ iyonu oluşturma, bazlar ise OH– iyonu oluşturma özellikleriyle tanıtılır. E) b. Su ile etkileşerek asit/baz oluşturan CO2, SO2 ve N2O5 maddelerinin çözeltilerinin neden asit gibi davrandığı; NH3 ve CaO Kaplarda gerçekleşenHt2eSpOk4ime+ler s2oNnauOcHu o\"lu-Na2SO4 + 2H2O h-an0n=,g2 immsionl in fo-r00m,,44üm=lüoml hatalım = 16 gram H2SO4(derişik) CH3COOH(suda) maddelerinin çözeltilerinin de neden baz gibi davrandığı bu tepkimeler üzerinden açıklanır. Lewis asit-baz tanımına girilmez. şacak maddelerden mA 40 verilmiştir? IV V ASİTLERİN VE BAZLARIN AYIRT EDİLMESİ Asitlerle tepkimeye girerek tuz ve yanında ge- akıllı tahta uygulamasından A) SO2 B) H2O nasiItI..zyasoitl= nCb)a zN.zabaNz O3 Asitlerin Genel Özellikleri nellikle su oluştururlar. ulaşabilirsiniz. Yukarıdaki kaplara üzerlerindeki metaller atılıyor. D) Cu(SO4)2 0,2.2 E=)n NbaHz.14Cl Buna göre tepkime gerçekleşme durumunu ve Tatları ekşidir. Kuvvetli bazların derişik çözeltileri amfoter me- nbaz = 0,4 mol NaOH & 16 gram Kolaçıkan gaz bilgisini aşağıdaki tabloya yazınız. Suda çözündüklerinde H3O+ (H+) iyonu oluştu- tallerle (Zn, Al, Pb, Sn, Cr vs.) tepkimeye gire- Tepkime gerçekleşme Çıkan gaz rurlar. bilirler ve bu tepkimelerden H2 gazı çıkar. ................. 1. C 2. Ab) 230.0D. 4 = 8 gram NaOH 24 4. C 5. B 6. B durumu 100 1. ? 2. ?Sulu çözeltileri elektrik ak1ımını iletir. 1. ? Z2.n?(k) + 2NaOH(suda) \" Na2ZnO2(suda) + H2(g) I. kap ................................... Mavi turnusol kağıdını kırmızıya çevirirler. n = 8 = 0,2 mol II. kap ................................... ................. 40 III. kap ................................... ................. Aşındırıcı özellik gösterirler. pH = 7 olması için Ciltte yanık ve tahrişe neden olurlar. nasit.zasit = nbaz.zbaz IV. kap ................................... ................. nasit.1 = 0,2.1 V. kap ................................... ................. Karbonatlı bileşiklerle etkileştiklerinde CO2 gazı nasit = 0,2 mol çıkışına neden olurlar. ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR Yeni Nesil Sorular CaCO3(k) + 2HCl(suda)\"CaCl2(suda) + CO2(g) + H2O(s) I. kap: gerçekleşmez, X II. kap: gerçekleşmez, X III. kap: gerçekleşir, NO2 IV. kap: gerçekleşir, H2 Bazlarla tepkimeye girerek tuz ve yanında ge- Alt Bölüm Testleri YENİ NESİL SORULAR8. Aşağıda verilen maddeleri ilişkili oldukları se- çeneklerle eşleştiriniz. nellikle su oluştururlar. Her alt bölümün TEST - 2NaOH(suda) + HNO3(suda) \" NaNO3(suda) + H2O(s) sonunda o bölümle ilgili ASİT-BAZ VE TUZLAR testler yer alır. I. CaCO3 (....) 3. a. KYaabnadratm üal ktoezmuizin bazı bölgelerindeVk.i kaypa:ğgmeruçre klseuşymuenzu, Xn Hidrojenden aktif olan metallerle (Ca, Mg, Al, Asit-baz tepkimelerinde tuz ve genellikle su oluşur. II. CH3COOH (....) b. S2i5rk°Ce’deki pH değerleri belirli renklerle gösterilmiştir. Al(k) Z+n 3, HFeB rv(ssu.d)a t)e\"pkAimlBerl3e1(rs.i undda)IIIe.II+ I.n . HNMN322a2gOg2HOOa52z(gı) çıkarırlar. ÖRNEK 1 4. Kuvvetli bazlarla ilgili verilen; III. NaHCO3 (....) c. İHnşiçabairt mkiralelzteicmi feaskitör oluşmadığı durumlarda bile yağmur su- I III IV. Na2CO3 (....) pH = 5,5 I. Suda çözündüğünde OH- iyIo. nuS duelur içşöimzeinltii laerrtitnırinm ealektriği iletebilmesi V. NaClO (....) d. Çyua mhaaşvıar dsaukyiu CO2 gazı nedeniyle1 0a.z Adaş aoğlısdaa avseidriilke nözoelalliykl ardan meydanIVa gelme II V Modülün genelinde yorum II. Ağızda acı bir tat oluşturmaII. Asitlerle nötrleşme tepkimesi verebilmesi ne- pH = 5,0 yapma, analiz etme vb. e. Çügröaesmttteaiğrşii rır g vsaeoz dlpaaHrs, ı edgezğoezri g5a,6z ladrüı,z eoyrimndaend dğyireea. nrnlSiegarıaninsnlaaietyrıiçy tagaeriğsbpmiisı el(ue✗trrk)liinalieşirnıra roelatinklaoryauntiukz(.✓) işareti di- IV. SO2 III. Cilde kayganlık hissi vermeIII. Amfoter metallerle tepkimeye girebilmesi hdaığvıa idçaink ib SuO o2la, yNlaOr2ın, CgOer2ç geikblie aştsiğidi ikb öolkgase)i ltelTerrodinpe r mayakiktğatmakriu ınra ığs aıurry tımur--etallerin lVueçriöleznelbtiisleinşiinklpeHrddeenğhearni 7gidleeYIbrVnaiun.z kbilnaTüarury2ırdüi5nçak°uiCtnsüvodroe?le rrktkiaaliekğsntıuıdr-ıö?nzıne lrleiknlgeirndi ednööezzğeehişllalltiinikkrmglleeielrreinarirdaeasnsınihtdlaeanrdgırvi?leeri asitlerin de gösterdiği I. c II. b III. a çözünmesini sağlar IV. e V. d pH = 4,0 pH = 4,5 nun pH değeri azalır. () A) Yalnız III B) I ve II A) YCa) lInI ıvze I VII I B) II ve III A) YaCln) ıIz v Ie IV B) I ve II C) I ve III b) Küresel ısınmaya neden olur ( ) Buna göre aşağıdaki bilgilerden hancg) isTiayraihni leışsteırr?lerin aşınmasına neden olur ( ) D) II ve IV E) I, II vDe) III ve IV E) I, II, III ve DIV) II ve III E) I, II ve III A) Sanayileşmenin çok fazla olduğu vde) n üOfuzsounn t ayboağkuans oınldı uinğcue lbeötilrg (ele)rde yağmur suyunun pH değeri azalır. Hidroklorik asit, sülfürik asit, nitrik asit. - Bazlar suda OH- derişimini artırırlar ancak asitler ar- B) V numaralı bölgede bir termik santrea)l bAuğluançulayroar voela obrimlira. nlara zarar verir ( ) becerileri ölçen kurgulu Bazların Genel Özellikleri tırmazlar. C) Doğu karadeniz bölgesi sanayi baak)ım✓ ındanb )g✗elişmemc)i✓ştir. d) ✗ e) ✓ Tatları acıdır. - Asitler ekşi, bazlar acıdı5r.. I. Asitlerin tatları acıdır. (D/Y) D) IV numaralı bölgede yakınlarda bir orman yangını çıkmış olabilir. Suda çözündüklerind2e. OH- iyonu oluştururlar. - Bazlar ele kayganlık hissi veriIrI., asBitalezrlavre crmiltetez. kayganlık hissi oluşturur. (D/Y) Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. r-irlAesr.itAlesritvleerbkaırzmlaırzıtyuar,nbuaszolal rkaisğIeIıId.m ınAaıvnsiiytrleeenrç gegivneiirnidreleellğirk.işleti -metalleri aşındırır. (D/Y) E) II numaralı bölgede motorlu araç sayısı diğer bölgelerden az olmalıdır. sorulara yer verilmiştir. Cilde kayganlık hissi verirler. Ayrıca modül sonunda Kırmızı turnusol kağıdını maviye çevirirler. IV. Bazlar mCavevi atupr:nAusol kağıdının rengini kırmızı- 7. a) 16 b) 0,2 8. I. f II. c III. b IV. d V. e VI. h VII. a VIII. g 9. I. kap: gerçekleşmez, X II. kap: geçekleşmez, X ya çevirir. (D/Y) Sanayileşmenin ve nüfusun fazla3o8lduIğIIu. kI.abpö: lggeerççeekvlreeşsiirn, dNeOp2 HIVe. nkadpü:şgüekrtçüerk. leşir, H2 2 V numaralı bölge kırsal bölgedir ancakVp. kHadpü: şgüekrçtüerklbeuşnmuenz,nXeden1i0b. öal)g✓edbe)ki✗bicr)s✓andtr)a✗line)o✓luşturduğu gazlar olabilir. 1. A Yukarıdaki ifadeler sırasıyla doğru (D) veya yanlış (Y) olarak işaretlendiğinde aşağıdaki sı- III. numaralı bölge Doğu Karadenizde pH normal düzeydedir. Bu nedenle sanayileşme azdır denebilir. ralamalardan hangisi oluşur? IV numaralı bölgede sanayileşme azdır ancak pH ın düşük olma nedeni orman yangınlarıyla oluşan gazlar olabilir. II numaralı bölge sanayi bakımından çok gelişmiş olmasa da pH düşük çıkmıştır. Bunun nedeni araç fazlalığı olmalıdır. A) Y B) D C) Y D) D E) Y Cevap: E D Y Y D D Görseldeki elma sirkesi ile ilgili; tamamı yeni nesil sorulardan D D D D D oluşan testler bulunur. I. Tadı ekşidir. D Y D Y Y II. Mavi turnusol kağıdının rengini kırmızıya çevi- 4. Azot (N), Fosfor (P), Potasyum (K), Kalsiyum (Ca), Magnezyum (Mg), Kükürt (S) rir. III. Elektrik akımını iletir. yargılarından hangileri doğrudur? 6. Mide Çamaşır Yukarıda verilen elementler bitkiler için makro besin maddeleridir. Bitkiler büyüyüp gelişebilmek için bu elementle- re yüksek miktarda ihtiyaç duyarlar. Toprak bu elementler bakımından fakirse, doğal ve suni gübreler yardımı ile A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III asidi I II suyu bu eksiklik giderilmelidir. Sık kullanılan suni gübreler de bu elementlerin oluşturduğu bileşiklerdir ve çoğunlukla iyo- nik yapılıdırlar. D) II ve III E) I, II ve III Saf su 0 pH 14 Buna göre aşağıdaki asit, baz ve tuzlardan hangisi suni gübre üretiminde kullanılmaz? Yukarıda bir pH çizelgesi üzerinde bazı madde- A) Ca(OH)2 B) HNO3 C) NH4Cl D) HBr E) H3PO4 lerin yerleri gösterilmiştir. Buna göre I ve II nu- 3. Bir madde ile ilgili; maralı maddeler aşağıda verilenlerden hangisi Gübre üretiminde kullanılacak maddenin makro besleyici elementleri içermesi gerekir. HBr’deki elementler bu özellikte de- olabilir? ğildir. • Yapısında H atomu içerir. • Sulu çözeltisindeki H+ iyonu sayısı, OH- iyonu Cevap: D sayısından azdır. I II A) Sabun Limon suyu bilgileri veriliyor. B) Limon suyu Yağmur suyu Sirke Buna göre bu madde aşağıdakilerden hangisi C) Derişik H2SO4 olabilir? çözeltisi Yemek sodası Çamaşır sodası A) NH3 B) Na2O C) H2SO4 D) Elma suyu E) H2O E) Deterjan D) SO2 3. E 4. D 40 1. C 2. E 3. A 8 4. C 5. E 6. D

www.aydinyayinlari.com.tr  10. SINIF 5. MODÜL ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR ➤ ASİTLERİN VE BAZLARIN AYIRT EDİLMESİ • 2 ➤ ASİT VE BAZLARIN TEPKİMELERİ • 9 ➤ HAYATIMIZDAKİ ASİTLER VE BAZLAR • 17 ➤ TUZLAR • 21 ➤ Karma Testler • 24 ➤ Yazılı Soruları • 36 ➤ Yeni Nesil Sorular • 39 1. ? 2. ? 1 1. ? 2. ?

10. SINIF 5. MODÜL ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR www.aydinyayinlari.com.tr ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR İlişkili Kazanımlar 1.1 : Asitleri ve bazları bilinen özellikleri ile ayırt eder. a. Limon suyu ve sirke gibi maddelerin ekşilik ve aşındırma özellikleri asitlikle, kireç ve sabun gibi maddelerin ciltte oluştur- dukları kayganlık hissi bazlıkla ilişkilendirilir. b. Doğal ve yapay indikatör kavramı ve pH kağıdı tanıtılır. c. pH kavramı asitlik ve bazlık ile ilişkilendirilir. (logaritmik tanıma girilmez) 1.2 : Maddelerin asitlik ve bazlık özelliklerini moleküler düzeyde açıklar. a. Asitler su ortamında H3O+ iyonu oluşturma, bazlar ise OH– iyonu oluşturma özellikleriyle tanıtılır. b. Su ile etkileşerek asit/baz oluşturan CO2, SO2 ve N2O5 maddelerinin çözeltilerinin neden asit gibi davrandığı; NH3 ve CaO maddelerinin çözeltilerinin de neden baz gibi davrandığı bu tepkimeler üzerinden açıklanır. Lewis asit-baz tanımına girilmez. ASİTLERİN VE BAZLARIN AYIRT EDİLMESİ Asitlerle tepkimeye girerek tuz ve yanında ge- Asitlerin Genel Özellikleri nellikle su oluştururlar. Tatları ekşidir. Kuvvetli bazların derişik çözeltileri amfoter me- tallerle (Zn, Al, Pb, Sn, Cr vs.) tepkimeye gire- Suda çözündüklerinde H3O+ (H+) iyonu oluştu- bilirler ve bu tepkimelerden H2 gazı çıkar. rurlar. Zn(k) + 2NaOH(suda) \" Na2ZnO2(suda) + H2(g) Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. Mavi turnusol kağıdını kırmızıya çevirirler. Aşındırıcı özellik gösterirler. Ciltte yanık ve tahrişe neden olurlar. Karbonatlı bileşiklerle etkileştiklerinde CO2 gazı çıkışına neden olurlar. CaCO3(k) + 2HCl(suda)\"CaCl2(suda) + CO2(g) + H2O(s) Bazlarla tepkimeye girerek tuz ve yanında ge- nellikle su oluştururlar. NaOH(suda) + HNO3(suda) \" NaNO3(suda) + H2O(s) Hidrojenden aktif olan metallerle (Ca, Mg, Al, Asit-baz tepkimelerinde tuz ve genellikle su oluşur. Zn, Fe vs.) tepkimelerinden H2 gazı çıkarırlar. ÖRNEK 1 Al(k) + 3HBr(suda) \" AlBr3(suda) + 3 H2(g) I. Suda çözündüğünde OH- iyonu derişimini arttırma 2 II. Ağızda acı bir tat oluşturma III. Cilde kayganlık hissi verme IV. Turnusol kağıdının rengini değiştirme Yukarıda verilen özelliklerden hangileri asitler ve bazlar için ortaktır? A) Yalnız IV B) II ve III C) I ve IV D) II ve IV E) I, II, III ve IV Hidroklorik asit, sülfürik asit, nitrik asit. Çözüm Bazların Genel Özellikleri - Bazlar suda OH- derişimini artırırlar ancak asitler ar- Tatları acıdır. tırmazlar. Suda çözündüklerinde OH- iyonu oluştururlar. - Asitler ekşi, bazlar acıdır. Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. - Bazlar ele kayganlık hissi verir, asitler vermez. Cilde kayganlık hissi verirler. - Asitler ve bazlar turnusol kağıdının rengini değişti- Kırmızı turnusol kağıdını maviye çevirirler. rirler. Asitler kırmızıya, bazlar ise maviye çevirirler. 2 Cevap: A 1. A

www.aydinyayinlari.com.tr ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 5. MODÜL 10. SINIF ÖRNEK 2 ÖRNEK 3 I. Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. I. Mor lahana doğranmış salataya sirke damlatıldığın- da lahanaların renginin kırmızıya dönmesi II. Tatları acıdır. II. Çaya limon damlatıldığında renginin sarıya dönme- III. Karbonatlı bileşiklerle tepkimesi, CO2 gazı çıkışına si neden olur. III. Toprağın pH değerine göre ortanca çiçeğinin farklı Yukarıda verilen özelliklerden hangileri bir madde- renklerde açması nin asit olduğunun anlaşılmasını tek başına sağlar? Yukarıdaki durumlardan hangileri doğal bir madde- A) I ve II B) I ve III C) Yalnız III nin indikatör olarak davranmasına örnek olarak ve- rilebilir? D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) I ve III C) II ve III Asit ve baz çözeltilerinin her ikiside elektrik akımını ile- D) I ve II E) I, II, ve III tir. I. öncül tek başına kullanılamaz. Çözüm Asitlerin tadı eşkidir. II. öncül kullanılamaz. Verilen örneklerin hepsinde doğal bir madde ortamda- Karbonatlı bileşiklerden ise sadece asitler CO2 çıkarır- ki asitlik ve bazlık durumuna göre renk değişimine uğ- lar bu nedenle III. öncül tek başına kullanılabilir. ramaktadır. Bu sebeple hepsi doğal indikatördür. Cevap: C Cevap: E İndikatör (Belirteç) pH Kavramı Bir maddenin asit ya da baz olduğunun anlaşılması- Bir çözeltinin asitlik veya bazlık derecesini anla- nı sağlayan, asidik veya bazik ortamlarda farklı renk mak için pH değerine bakılabilir. pH değeri çözelti- alan maddelere indikatör maddeler denir. deki H3O+ (H+) iyonu derişimine bakılarak hesapla- nır. Logaritmik bir işlemle hesaplandığı için pH da- Turnusol kağıdı bir indikatördür. Asidik ortamda ki bir puanlık bir azalma; H3O+ derişiminin on katına kırımızı, bazik ortamda mavi renk alır. çıkması demektir. Bu nedenle pH değeri azaldıkça asitlik artar, pH değeri arttıkça bazlık artar. Mor lahana suyu, çay, üzüm suyu, alizarin do- ğal indikatörlerdir. Asidik veya bazik ortamlarda 25°C deki bir sulu çözelti için; farklı renk alırlar. pH > 7 ise ortam baziktir. Fenol kırmızısı, metil turuncusu, timol mavisi, fe- nolftalein sentetik indikatörlere örnek olarak ve- pH = 7 ise ortam nötrdür. rilebilir. pH < 7 ise ortam asidiktir. pH cetveli pH Yaygın Kullanılan Maddeler 0 Derişik HCl 1 Mide özsuyu 2 Limon Asidik özellik artar Sirke 3 Zeytinyağı 4 Elma Domates Gazoz 5 Muz 6 Süt 7 Saf su Nötr İçme suyu 8 Kan Bazik özellik artar 9 Yemek sodası Limon damlatılan çayın rengi sarıya döner. 10 Brokoli 11 12 Amonyak Sabunlu su 13 Lavabo açıcı 14 Derişik NaOH 2. C 3. E 3

10. SINIF 5. MODÜL ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR www.aydinyayinlari.com.tr pH Kağıdı MOLEKÜLER DÜZEYDE ASİTLİK - BAZLIK Arrhenius asit - baz tanımı Sulu çözeltide H3O+ (H+) iyonu oluşturan maddele- re asit, OH- iyonu oluşturan maddelere baz denir. Önemli bazı asitler Formül İsim Kuvvetli/Zayıf HCl Hidroklorik asit Kuvvetli HBr Hidrobromik asit Kuvvetli HI Hidroiyodik asit Kuvvetli Bir çözeltiye batırılan pH kağıdının aldığı renge göre HF Hidroflorik asit Zayıf çözeltinin pH değeri yaklaşık olarak hesaplanabilir. HNO3 Nitrik asit Kuvvetli ÖRNEK 4 H2SO4 Sülfürik asit Kuvvetli H3PO4 Fosforik asit Zayıf 25°C deki pH değeri 1 olan bir çözelti ile ilgili; HCN Hidrosiyanik asit Zayıf I. Aktif bir metalle tepkimeye girerek H2 gazı çıkışına HCOOH Formik (metanoik) asit Zayıf neden olur. CH3COOH Asetik (etanoik) asit Zayıf II. 25°C deki pH değeri 5 olan bir çözelti ile karıştırılır- H2CO3 Karbonik asit Zayıf sa nötürleşme tepkimesi gerçekleşir. NOT! III. Sabunlu su olabilir. yargılarından hangileri doğrudur? Asitlerin kuvvetli ya da zayıf oluşu suda iyonlaş- ma miktarına göre belirlenir. Asitler polar yapılı ol- A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız III dukları için suda moleküler olarak iyi çözünürler. D) I ve III E) I, II ve III HCl, HNO3 gibi kuvvetli asitler suda %100 oranın- da iyonlaşırken; HF, HCN gibi zayıf asitler suda çok Çözüm az iyonlaşırlar. Bu nedenle çözünmüş zayıf asitle- pH değeri 1 olduğuna göre asidik bir çözeltidir. Bu ne- rin büyük çoğunluğu suda moleküler halde bulunur. denle aktif bir metal ile H2 gazı çıkarır. pH değeri 5 olan çözelti asidiktir ve tepkimeye girmezler. Sabunlu su Asitlerin Suda İyonlaşması baziktir pH değeri 7 nin üzerindedir. HCl(g) + H2O(s) \" H3O+(suda) + Cl-(suda) Cevap: A H2SO4(s) + H2O(s) \" H3O+(suda) + HSO-4(suda) ÖRNEK 5 ✷ H+ iyonları suda H3O+ şeklinde bulunur bu ne- denle yukarıdaki gösterimleri kısaca aşağıda I. Limon II. Gazoz verildiği şekliyle de kullanabilirsiniz. III. Sabunlu su IV. Zeytinyağı HCl(g) H2O H+(suda) + Cl(-suda) V. Mide öz suyu Yukarıda verilen maddelerden hangisinin oda koşul- H2SO4(s) H2O H + + HSO -4 (suda) larındaki pH değeri 7 den büyüktür. (suda) NOT! H2SO4 kuvvetli bir asittir. Birinci protonu (H+) suda A) I B) II C) III D) IV E) V yüzde yüz iyonlaşırken ikinci protonu (H+) suda kıs- men iyonlaşır. HSO - H2O H+ + SO42- 4 Oda koşullarındaki bazik maddelerin pH değeri 7 den ✷ Bazı maddeler yapısında H+ bulundurmasalar da büyüktür. Limon suyu, gazoz, zeytinyağı ve mide öz suyu asidiktir. Sabunlu su ise baziktir. Bu nedenle pH suda H3O+ iyonu oluşturabilirler. Bu tür maddeler > 7 dir. de asit özelliği gösterirler. Bu duruma en iyi örnek Cevap: C asidik ametal oksitleridir. 4. A 5. C 4

www.aydinyayinlari.com.tr ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 5. MODÜL 10. SINIF Ametal oksitler Bazların Suda İyonlaşması NaOH(k) H2O Na + + OH - (suda) (suda) Oksijence zengin olanlar Oksijence zengin olma- asidik özellik gösterir. yanlar nötr özellik gös- Ca (OH) 2(k) H2O Ca 2+ + 2OH - terir. (suda) (suda) (NO2, SO2, SO3, N2O5, CO2, P2O5 vs.) (NO, N2O, CO vs.) ✷ NH3 ün yapısında OH- iyonu bulunmasa da za- Osakysıisjeı n > sAamyeıstıal Osakysıisjeı n ≤ Asamyeıstaı l yıf bir bazdır. NH3 sulu çözeltide OH- iyonu oluşturur. N2O5(g) + H2O(s) \" 2HNO3(suda) NH3(g) + H2O(s) ? NH+4(suda) + OH-(suda) HNO3(suda) + H2O(s) \" H3O+(suda) + NO-3(suda) CO2(g) + H2O(s) \" H2CO3(suda) ✷ Metal oksitler suda çözündüklerinde OH- iyonu H2CO3(suda) + H2O(s) ? H3O+(suda) + HCO-3(suda) oluştururlar. Bu nedenle bazik özellik gösterir- ler. ÖRNEK 6 CaO(k) + H2O(s) \" Ca2(+suda) + 2OH-(suda) Na2O(k) + H2O(s) \" 2Na+(suda) + 2OH-(suda) Aşağıdaki maddelerden hangisi suda çözündüğün- ÖRNEK 7 de H3O+ derişimini artırmaz? A) HNO3 B) HCOOH C) CO2 I. K2O II. NH3 III. NaOH IV. Cl2O7 V. MgO D) P2O5 E) CO Yukarıda verilen maddelerden hangisinin oda koşul- larındaki sulu çözeltisinin pH değeri 7 den küçük- CO nötr bir oksit olduğu için sudaki H3O+ iyonu de- tür? rişimini artırmaz. Diğer maddelerin hepsi asidik özel- lik gösterir. A) V B) IV C) III D) II E) I Cevap: E Önemli Bazı Bazlar Çözüm Formül İsim Kuvvetli/Zayıf K2O ve MgO metal oksit olduğu için sulu çözeltileri ba- Kuvvetli ziktir. NH3 zayıf, NaOH ise kuvvetli bir bazdır. Cl2O7 ise NaOH Sodyum hidroksit asidik bir oksittir. Bu nedenle sulu çözeltisinin pH de- ğeri 7 den küçüktür. Cevap: B KOH Potasyum hidroksit Kuvvetli Uyarı! Lityum hidroksit Kuvvetli LiOH Kalsiyum hidroksit Kuvvetli Yapısında H atomu bulunması bir maddenin Baryum hidroksit Kuvvetli asit olması için yeterli değildir. Ca(OH)2 Stronsiyum hidroksit Kuvvetli Ba(OH)2 Gümüş hidroksit Zayıf NH3 (Amonyak) \" Baz Sr(OH)2 Demir (II) hidroksit Zayıf C6H12O6 (Glikoz) \" Nötürdür. AgOH Amonyak Zayıf CH4 (Metan) \" Nötürdür. C2H6 (Etan) \" Nötürdür. Fe(OH)2 NH3 Yapısında -OH yapısı bulunması bir madde- nin baz olması için yeterli değildir. NOT! CH3OH (Metil alkol) \" Nötr kabul edilir. Metal hidroksitleri suda iyonal olarak çözündükle- C2H5OH (Etil alkol) \" Nötr kabul edilir. ri için bazlık kuvvetlerini metalin aktifliğine göre de- HCOOH (Formik asit) \" Asittir. ğerlendirebiliriz. Çok aktif olan 1A ve Mg, Be hariç 2A metallerinin hidroksitleri kuvvetlidir. NH3 ise su- CH3COOH (Asetik asit) \" Asittir. da moleküler olarak iyi çözünse de çok az OH- iyo- nu oluşturur bu nedenle zayıf bir bazdır. 6. E 7. B 5

10. SINIF 5. MODÜL ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR www.aydinyayinlari.com.tr ÖRNEK 8 ETKİNLİK 1 Aşağıdaki maddelerin hangisinin sulu çözeltisinin Aşağıda verilenleri dikkatlice okuyunuz. İfade doğ- oda koşullarındaki pH değeri için verilen bilgi yan- ru ise “D” harfini işaretleyiniz, yanlış ise “Y” harfi- lıştır? ni işaretleyerek doğrusunu karşısındaki boşluğa ya- zınız. Madde pH değeri A) MgO pH > 7 1. Asit-baz etkileşimi fi- Kimyasaldır. B) CH3OH pH > 7 ziksel bir değişimdir. C) C6H12O6 pH = 7 (D) (Y) D) CO pH = 7 E) NaOH pH > 7 25°C de asitlerin 2. sulu çözeltilerinde (D) (Y) pH < 7 dir. MgO ve NaOH çözeltileri bazik olduğu için pH değerle- ri 7 den büyüktür. 3. Bazların tadı ekşidir. Tatları acıdır. CO nötr oksit olduğu için pH değeri 7 dir. (D) (Y) CH3OH ve C6H12O6 da nötr bileşiklerdir. Bu nedenle pH değerleri 7 olmalıdır. Cevap: B 4. Asitler metal kaplarda (D) (Y) Asitler metal kabla- saklanmalıdır. rı aşındırabilir. ÖRNEK 9 Diş macunu, lavabo (D) (Y) 5. açıcı, yemek sodası Aşağıda verilen suda iyonlaşma denklemlerinden hangisi yanlıştır? bazik maddelerdir. A) HF(g) + H2O(s) ? H3O(+suda) + F(-suda) Amonyağın (NH3) B) KOH(k) H2O K+(suda) + OH-(suda) C) CO2(g) + 2H2O(s) ? H3O+(suda) + HCO-3(suda) 6. sulu çözeltisi kırmızı (D) (Y) D) CH3OH(s) H2O CH+3(suda) + OH-(suda) turnusol kağıdığını E) CaO(k) + H2O(s) \" Ca2(+suda) + 2OH-(suda) maviye çevirir. CH3OH suda iyonlarına ayrışmaz moleküler olarak çö- zünür. 7. Asitlerin sulu çözeltisi (D) (Y) Yapısında -OH bulunması baz olduğu anlamına gel- elektrik akımını iletir. mez. NaOH’ın sulu çözelti- Cevap: D 8. si kırmızı turnusol ka- (D) (Y) ğıdını maviye çevirir. Metal oksitlerin sulu 9. Na2O nun sulu çözel- (D) (Y) çözeltisi bazik özel- tisi nötrdür. lik gösterir. 10. CO2 nin sulu çözetisi (D) (Y) asidiktir. 8. B 9. D 1. Y 2. D 3. Y 4. Y 5. D 6 6. D 7. D 8. D 9. Y 10. D

ASİT-BAZ VE TUZLAR TEST - 1 1. Aşağıdaki maddelerden hangisinin sulu çözel- 4. I. NH3(suda) tisinin oda koşullarındaki pH değeri için verilen II. CaO(suda) bilgi yanlıştır? III. CH3COOH(suda) Madde Sulu çözeltisinde pH Yukarıdaki çözeltilerin hangileri kırmızı turnu- ————— ————————————— sol kağıdının rengini maviye çevirir? A) CaO pH > 7 B) HNO3 pH < 7 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) H3PO4 pH < 7 D) CO2 pH > 7 D) I ve II E) I, II ve III E) NaOH pH > 7 2. 0 X 7 Y 14 5. I. Sulu çözeltilerinde OH– iyonu oluşturur. 25°C de verilen pH cetvelinde gösterilen X ve Y II. Metallerin oksijenli bileşikleri suda çözündükle- çözeltileri ile ilgili; rinde bazik özellik gösterir. I. X asidik, Y bazik özellik gösterir. III. Sulu çözeltilerinde pH < 7 dir. II. X sabun, Y sirke çözeltisi olabilir. IV. Sulu çözeltileri elektrolittir. III. X mavi turnusol kağıdını kırmızıya çevirir. V. Cilde kayganlık hissi verirler. yargılarından hangileri doğrudur? Bazlar için verilen ifadelerden hangisi yanlış- tır? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III A) I B) II C) III D) IV E) V D) II ve III E) I, II ve III 3. I. Sulu çözeltileri elektrolittir. 6. I. Ametal oksitlerin oksijence zengin olanlarının II. Tatları ekşidir. sulu çözeltileri asit özelliği gösterir. III. Suda sadece OH- iyonu oluştururlar. II. Amonyak (NH3) suda çözündüğünde OH- iyo- Yukarıdaki ifadelerden hangileri asitler ve baz- nu oluşturur. lar için ortaktır? III. Na2O, CaO gibi metal oksitlerin sulu çözeltisi A) Yalnız l B) Yalnız II C) I ve II bazik özellik gösterir. Asit ve bazlarla ilgili verilen yargılardan hangi- leri doğrudur? D) I ve III E) II ve III A) Yalnız l B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III 1. D 2. C 3. A 7 4. D 5. C 6. E

TEST - 2 ASİT-BAZ VE TUZLAR 1. I. N2O5 4. Kuvvetli bazlarla ilgili verilen; II. MgO I. Sulu çözeltilerinin elektriği iletebilmesi II. Asitlerle nötrleşme tepkimesi verebilmesi III. Na2O III. Amfoter metallerle tepkimeye girebilmesi IV. SO2 özelliklerinden hangileri asitlerin de gösterdiği Verilen bileşiklerden hangilerinin 25°C deki su- özellikler arasındadır? lu çözeltisinin pH değeri 7 den büyüktür? A) Yalnız III B) I ve II C) II ve III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve IV E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III 2. 5. I. Asitlerin tatları acıdır. (D/Y) II. Bazlar ciltte kayganlık hissi oluşturur. (D/Y) III. Asitler genellikle metalleri aşındırır. (D/Y) IV. Bazlar mavi turnusol kağıdının rengini kırmızı- ya çevirir. (D/Y) Yukarıdaki ifadeler sırasıyla doğru (D) veya yanlış (Y) olarak işaretlendiğinde aşağıdaki sı- ralamalardan hangisi oluşur? A) Y B) D C) Y D) D E) Y Görseldeki elma sirkesi ile ilgili; D Y Y D D I. Tadı ekşidir. D D D D D II. Mavi turnusol kağıdının rengini kırmızıya çevi- D Y D Y Y rir. III. Elektrik akımını iletir. 6. Mide Çamaşır yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III asidi I II suyu D) II ve III E) I, II ve III Saf su 0 pH 14 3. Bir madde ile ilgili; Yukarıda bir pH çizelgesi üzerinde bazı madde- lerin yerleri gösterilmiştir. Buna göre I ve II nu- • Yapısında H atomu içerir. maralı maddeler aşağıda verilenlerden hangisi • Sulu çözeltisindeki H+ iyonu sayısı, OH- iyonu olabilir? sayısından azdır. I II A) Sabun Limon suyu bilgileri veriliyor. Yağmur suyu B) Limon suyu Buna göre bu madde aşağıdakilerden hangisi C) Derişik H2SO4 Sirke olabilir? çözeltisi Yemek sodası A) NH3 B) Na2O C) H2SO4 D) Elma suyu Çamaşır sodası E) H2O D) SO2 E) Deterjan 1. C 2. E 3. A 8 4. C 5. E 6. D

www.aydinyayinlari.com.tr ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 5. MODÜL 10. SINIF ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR İlişkili Kazanımlar 2.1 : Asitler ve bazlar arasındaki tepkimeleri açıklar. a. Nötralleşme tepkimeleri, asidin ve bazın mol sayıları üzerinden açıklanır. 2.2 : Asitlerin ve bazların günlük hayat açısından önemli tepkimelerini açıklar. a. Asitlerin ve bazların metallerle etkileşerek hidrojen gazı oluşturması reaksiyonlarına örnekler verilir; aktif metal, yarı soy metal, soy metal ve amfoter metal kavramları üzerinde durulur. b. Nitrik asit, sülfürik asit ve hidroflorik asidin soy metal ve cam/porselen aşındırma özelliklerine değinilir. Tepkime denklemlerine girilmez. c. Derişik sülfürik asit, fosforik asit ve asetik asidin nem çekme ve çözünürken ısı açığa çıkarma özellikleri nedeniyle yol açtıkları tehlikeler vurgulanır. ASİT VE BAZLARIN TEPKİMELERİ Uyarı! Asitler ve bazlar tepkimeye girerek tuz ve su Bazı asit-baz tepkimelerinde su oluşmaz bu oluştururlar. tür tepkimeler nötrleşme tepkimesi değildir. HNO3 + NaOH \" NaNO3 + H2O NH3(g) + HCl(g) \" NH4Cl(k) H+ NO3– + Na+ OH– nötrleşme değil H2O NaNO3 H2O oluşmayan asit-baz tepkimeleri sulu çö- zelti ortamında gerçekleşiyorsa nötrleşme tep- Asitten gelen anyon ve bazdan gelen katyon tuz kimesi kabul edilir. oluşturur. NH3(suda) + HCl(suda) \" NH4Cl(suda) Asitten gelen H+ iyonu ile bazdan gelen OH- nötrleşme iyonunun tepkimesine nötrleşme denir. H+(suda) + OH-(suda) \" H2O(s) ÖRNEK 11 ✷ Bu tepkime aynı zamanda asit-baz tepkimeleri- I. CH3COOH(suda) + NaOH(suda) \" nin net iyon denklemidir. II. NH3(g) + H2SO4(s) \" Asit - Baz Tepkimelerinin Dekleştirilmesi Asit-baz tepkimelerinde tuz ve genellikle su III. CO2(g) + KOH(suda) \" oluşur. Yukarıdaki tepkimelerden hangileri nötrleşme tepki- Tepkime denklemi denkleştirilirken metal ve mesidir? ametalleri önce denkleştirip en son H2O nun önüne uygun katsayıyı yazmak gerekir. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III ÖRNEK 10 Çözüm I. tepkimede tuz ve su oluşur. Aşağıdaki asitlerin ve bazların tepkimeleri sonucu II. tepkimede su oluşmaz. Nötrleşme değildir. oluşacak ürünleri belirleyip, tepkimeleri denkleşti- III. tepkime sulu ortamda gerçekleşen bir asit-baz tep- riniz. kimesi olduğu için nötürleşmedir. Cevap: C a. . . . HCl + . . . KOH $ . . .K. .C.l. . . . . + . . .H.2.O. . . . b. . 2. . HBr + . . . Ca(OH)2 $ . . .C. a. B. .r.2 . . . + . .2.H.2.O. . . c. . . . H3PO4 + . 3. . NaOH $ . .N. .a.3P. .O.4. . . + . .3.H.2.O. . . . d. . . . H2CO3 + . . . Ba(OH)2 $ . . .B.a.C. .O.3. . . + . .2.H.2.O. . . . e. . 3. . H2SO4 + . 2. . Al(OH)3 $ . .A. l.2.(S. .O.4.)3. . + . . .6.H. .2O. . . 10. a. HCl, KOH, KCl, H2O b. 2HBr, Ca(OH)2, CaBr2, 2H2O 9 11. C c. H3PO4, 3NaOH, Na3PO4, 3H2O d. H2CO3, Ba(OH)2, BaCO3, 2H2O e. 3H2SO4, 2Al(OH)3, Al2(SO4)3, 6H2O

10. SINIF 5. MODÜL ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR www.aydinyayinlari.com.tr Asit - Baz Tepkimelerinin Nicel İncelemesi ÖRNEK 13 Asit-baz tepkimelerinde asitten gelen H+ iyonu- 2 mol H3PO4 (fosforik asit) ile tam nötralleşen ba- nun mol sayısı ile bazdan gelen OH- iyonunun zın mol sayısı 3 olduğuna göre, baz aşağıdakilerden mol sayısı eşitse tam nötürleşme gerçekleşir. hangisi olabilir? nH+ = nOH- A) NaOH B) NH3 C) Ca(OH)2 D) Fe(OH)3 E) KOH Kuvvetli asit ve bazların tepkimelerinde tam nötrleş- me sonucunda 25°C deki pH değeri 7 olur. Tesir değerliği (z): 1 mol asidin suda oluşturabile- Çözüm ceği H+ iyonu mol sayısı ya da 1 mol bazın suda oluştu- rabileceği OH- iyonu mol sayısıdır. H3PO4'ün tesir değerliği: 3 nH+ = nasit.zasit Önemli asit ve bazlar Tesir değerliği nH+ = 2.3 = 6 mol H+ iyonu var tam nötrleşme için HCl 1 nH+ = nOH– olmalı nOH– = 6 mol HNO3 1 nOH– = nbaz.zbaz & 6 = 3.zbaz zbaz = 2 H2SO4 2 Tesir değerliği 2 olan baz Ca(OH)2 dir. H2CO3 2 Cevap: C H3PO4 3 CH3COOH 1 NaOH 1 KOH 1 ÖRNEK 14 Ca(OH)2 2 126 gram nitrik asidin (HNO3) tamamının tepkime- ye girmesi için harcanacak magnezyum hidroksit NH3 1 (Mg(OH)2) en az kaç gramdır? (H: 1, N: 14, O: 16, Mg: 24) Mg(OH)2 2 Tam nötrleşmenin gerçekleşebilmesi için nH+ = nOH- olmalı MA(HNO3) = 1 + 14 + 48 = 63 g/mol zasit: 1 nasit.zasit = nbaz.zbaz MA(Mg(OH)2 = 24 + 2.(1 + 16) = 58 g/mol zbaz: 2 ÖRNEK 12 nasit = 126 = 2 mol nH+ = nOH– olmalı 63 2 mol potasyum hidroksitin (KOH) tamamı en az kaç gram hidroklorik asit (HCl) ile tam nötralleşir? nasit.zasit = nbaz.zbaz (H: 1, Cl: 35,5) 2.1 = nbaz.2 \" nbaz = 1 mol 1 mol Mg(OH)2 = 58 g I. Yol KOH + HCl \" KCl + H2O -2 mol -2 mol +2 mol + 2mol 2 mol HCl gerekir NOT! MAHCl: 36,5 mHCl = n.MA Asit ve bazın kuvvetli ve zayıf olma durumuna göre mHCl = 2.36,5 & 73 gram oluşan tuz asidik veya bazik özellik gösterebilir. Bu nedenle bu tür nötrleşme tepkimelerinde tam nö- II. Yol türleşme geçekleşse bile (nasit.zasit = nbaz.zbaz) or- tamın 25°C deki pH değeri 7’den farklı olur. Tuzlar nasit.zasit = nbaz.zbaz konusuna gelindiğinde bazı asidik ve bazik tuzlar- nasit.1 = 2.1 dan bahsedilecektir. nasit = 2 mHCl = 2.36,5 & 73 gram 13. C 14. 58 12. 73 10

www.aydinyayinlari.com.tr ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 5. MODÜL 10. SINIF Asit-baz tepkimelerinde asitten gelen H+ iyonunun Asit ve Bazların Günlük Hayatta Karşılaşılan mol sayısı ile bazdan gelen OH- iyonunun mol sa- Önemli Tepkimeleri yısı eşit değilse kısmi nötrleşme gerçekleşir. Böyle durumlarda ortam asidik ya da bazik kalır. Ortamın Midedeki asitlik oranını düşürmek için bazik mi- son durumunu değerlendirmek için nH+ ve nOH- iliş- de ilaçları kullanılır. kisine bakılır. Toprağın bazik karakterini artırmak için sönme- nH+ > nOH- ise son çözelti asidiktir. miş kireç (CaO) kullanılır. nOH- > nH+ ise son çözelti baziktir. Oluşan tuz ve artan madde hesabı tepkime denkle- Yemeklerin ağızda oluşturduğu asitliği gidermek için diş macunları bazik karakterli bir yapıya sa- mi üzerinden yapılabilir. hiptir. ÖRNEK 15 Mutfaktaki yağlı kirleri temizlemek için yağ asit- leri ile etkileşen bazik yağ çözücüler kullanılır. 6 mol H2SO4 ve 5 mol NaOH alınarak başlatılan nötr- leşme tepkimesi tam verimle gerçekleştiğine göre; Lavabolarda yada ısıtıcılarda oluşan kireç leke- leri, asidik maddelerle kolayca temizlenebilir. a) Oluşan tuzun mol sayısı kaçtır? Tuvalette oluşan üre gibi bazik maddeler için b) Son durumda ortamın asitlik ve bazlık durumunu de- asidik tuvalet temizleyicileri kullanılır. ğerlendiriniz. Kabartma tozu bazik karekterlidir. Hamura katı- H2SO4 + 2NaOH \" Na2SO4 + 2H2O lan asidik maddelerle etkileşir ve CO2 gazı çıkı- Başlangıç: şı gerçekleşir. 6 mol 5 mol – – Şampuanın oluşturduğu bazik ortamı nötralize Rea ksiyon: –2,5 mol –5 mol +2,5 mol +5 mol etmek için saç kremleri hafif asidik özellik gös- – 2,5 mol 5 mol terirler. Sonuç: 3,5 mol a) 2,5 mol Na2SO4 oluşur. b) Tam nötrleşme gerçekleşmedi. Ortamda 3,5 mol asit kaldı bu nedenle son çözelti asidiktir. ÖRNEK 16 Diş macunu ve deterjanlar bazik özellikler gösterir. 0,5 mol H3PO4, aşağıdaki maddelerden hangilerinin Asit ve Bazların Metallerle Oluşturduğu 1’er mollerinin sulu çözeltileri ile karıştırıldığında or- Tepkimeler tam asidik kalır? Metaller tepkimeye girme eğilimlerine göre aşa- ğıdaki gibi sınıflandırılabilirler. I. NaOH II. Ca(OH)2 IV. MgO Metaller III. NH3 V. H2SO4 VI. C2H5OH 0,5 mol H3PO4; 0,5.3 = 1,5 mol H+ iyonu verir. Çözeltinin Aktif Amfoter Soy Metaller asidik kalması için karıştırılan çözeltiden gelen OH– sayısı metaller metaller daha az olmalıdır. Tam soy Yarı soy 1 mol NaOH, 1 mol OH– verir (asidik kalır) metaller metaller 1 mol Ca(OH)2, 2 mol OH– verir (bazik olur) Aktif Metaller: Asitlerle tepkimeye girerek H2 gazı 1 mol NH3, 1 mol OH– verir (asidik kalır) çıkarabilen metallerdir. 1 mol MgO (suda Mg(OH)2 oluşur) 2 mol OH– verir (Bazik olur) Li, Na, K, Mg, Ca, Ba, Sr, Al, Zn, Fe, Cr gibi metal- ler örnek verilebilir. H2SO4 asittir (asidik kalır) C2H5OH (etil alkol) nötrdür (asidik kalır) 15. a) 2,5 mol Na2SO4 oluşur b) Tam nötrleşme gerçekleşmedi. 11 16. NaOH, NH3, H2SO4, C2H5OH Ortamda 3,5 mol asit kaldı bu nedenle son çözelti asidiktir.

10. SINIF 5. MODÜL ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR www.aydinyayinlari.com.tr ✷ Li, Na, K, Ca, Ba, Sr gibi metaller ise çok aktif özel- ✷ HNO3 çözeltisi derişik ise NO2 gazı, seyreltik ise NO gazı çıkar. lik gösterirler. Bu metaller su ile bile tepkimeye gire- 2Ag(k) + 2H2SO4(suda) derişik Ag2SO4(suda)+SO2(g) + 2H2O(s) rek H2 gazı oluşturabilirler. Mg(k) + 2HCl(suda) \" MgCl2(suda) + H2(g) K(k) + HNO3(suda) \" KNO3(suda) + 1 H2(g) Hg(s) + 2H2SO4(suda) derişik HgSO4(suda) + SO2(g) + 2H2O(s) 2 Na(k) + H2O(suda) \" NaOH(suda) + 1 H2(g) ✷ H2SO4 çözeltisi derişik kullanıldığında tepkimeler 2 gerçekleşir ve SO2 gazı çıkar. H2(g) ✷ Yarı soy metaller oksijensiz asitlerle ve zayıf asitler- le tepkimeye girmezler. Aktif metallerin asitlerle Mg(k) tepkimelerinden Cu(k) + HCl(suda) \" Tepkime vermez H2 gazı çıkar. Hg(s) + CH3COOH(suda) \" Tepkime vermez Amfoter Metaller: Asitlerle ve kuvvetli bazlarla tep- Ag(k) + HBr(suda) \" Tepkime vermez kimeye girerek H2 gazı çıkarabilen metallerdir. Amfoter metaller aynı zamanda aktif metal özelliği de gösterirler. Tam Soy Metaller: Hiç bir asit ya da bazla tep- kimeye girmeyen metallerdir. Au ve Pt tam soy özellik Al, Sn, Zn, Pb, Cr, Be, Ge gibi metaller amfoter gösterirler. özellik gösterirler. Au(k) + HCl(suda) \" Tepkime vermez Zn(k) + 2HCl(suda) \" ZnCl2(suda) + H2(g) Pt(k) + HNO3(suda) \" Tepkime vermez Zn(k) + 2NaOH(suda) \" Na2ZnO2(suda) + H2(g) Au(k) + NaOH(suda) \" Tepkime vermez 2Al(k) + 3H2SO4(suda) \" Al2(SO4)3(suda) + 3H2(g) NOT! Al(k) + 3KOH(suda) \" K3AlO3(suda) + 3 H2(g) 2 Tam soy metaller sadece, Cabir bin Hayyan tara- fından bulunmuş olan kral suyu (HNO3 + 3HCl ka- NOT! rışımı) ile tepkimeye girebilirler. Amfoter metallerin oksitleri ve hidroksitleri de am- foter özellik gösterir. Örnek: ZnO, Al2O3, Al(OH)3 Alüminyum profil Çinko çatı kaplaması Bakır tel Gümüş kolye Cıva damlaları Altın yüzük Yarı Soy Metaller: Sadece H2SO4 ve HNO3 gibi kuvvetli oksijenli asitlerle tepkimeye girebilen metaller- dir. Bu tepkimelerden H2 gazı çıkmaz. SO2, NO ve NO2 gibi gazlar çıkar. Cu, Hg ve Ag yarı soy metallerdir. Cu(k) + 4HNO3(suda) derişik Cu(NO3)2(suda) + 2NO2(g) + 2H2O(s) 3Cu(k)+8HNO3(suda) seyreltik 3Cu(NO3)2(suda)+2NO(g)+4H2O(s) 12

www.aydinyayinlari.com.tr ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 5. MODÜL 10. SINIF ÖRNEK 17 ÖRNEK 18 Aşağıda reaktifleri verilen reaksiyonlardan gerçek- Zn, Cu, Fe metallerinden oluşan bir alaşımdan Cu leşenlerin ürünlerini yazınız. metalini saf olarak elde etmek için; 1. Mg(k) + HCl(suda) $ . . . . . . . . . . . . +. . . . . . . . . . . . . . . . 2. Ba(k) + H2SO4(suda) $ . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . I. Derişik NaOH sulu çözeltisi 3. Ca(k) + HNO3(suda) $ . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . . 4. Al(k) + NaOH(suda) $ . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . II. Derişik H2SO4 sulu çözeltisi 5. Li(k) + H3PO4(suda) $ . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . III. Derişik HCl çözeltisi 6. Ag(k) + HNO3(suda) derişik . . . . . . . + . . . . . . + . . . . . . . 7. Au(k) + HNO3(suda) $ . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . maddelerinden hangileri tek başına kullanılabilir? 8. Zn(k) + HNO3(suda) $ . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . 9. Hg(s) + HCl(suda) $ . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . A) Yalnız I B) II ve III C) I ve III 10. Na(k) + HCOOH(suda) $ . . . . . . . . . . . . . + . . . . . . . . . . . . . 11. Cu(k) + H2SO4(suda) derişik . . . . . . . . +. . . . . . . . + . . . . . . . . D) Yalnız III E) I, II ve III NaOH sulu çözeltisi sadece Zn metalini çözer. H2SO4 sulu çözeltisi hepsini çözer. HCl sulu çözeltisi Zn ve Fe metallerini çözer. Cu meta- li ise değişmeden kalır. Cevap: D ÖRNEK 19 A kabı 1. Mg(k) + 2HCl(suda) \" MgCl2(suda) + H2(g) 2. Ba(k) + H2SO4(suda) \" BaSO4(suda) + H2(g) 3. Ca(k) + 2HNO3(suda) \" Ca(NO3)2(suda) + H2(g) HCl(suda) Seyreltik HNO3(suda) 3 4. Al(k) + 3NaOH(suda) \" Na3AlO3(suda) + 2 H2(g) 5. 3Li(k) + H3PO4(suda) \" Li3PO4(suda) + 3 H2(g) Zn(k) NaOH(suda) Cu(k) 2 6. Ag(k) + 2HNO3(suda) derişik AgNO3(suda) + NO2(g) + H2O(s) Şekildeki sistemde bir süre beklendikten sonra A kabında hangi gazlar toplanır? 7. Au(k) + HNO3(suda) \" (Tepkime olmaz.) A) Yalnız H2 B) H2 ve NO C) Yalnız NO 8. Zn(k) + 2HNO3(suda) \" Zn(NO3)2(suda) + H2(g) D) H2 ve NO2 E) H2, NO ve NO2 9. Hg(s) + HCl(suda) \" (Tepkime olmaz.) 10. Na(k) + HCOOH(suda) \" HCOONa(suda) + 1 H2(g) Zn ve HCl tepkimesinden H2 gazı çıkar. Cu ve seyrel- 2 tik HNO3 tepkimesinden NO gazı çıkar. H2 ve NO gaz- ları nötr oldukları için NaOH ile etkileşmezler ve A ka- 11. Cu(k) + 2H2SO4(suda) derişik CuSO4(suda) + SO2(g) + 2H2O(s) bında toplanabilirler. Cevap: B 17. 1. MgCl2(suda)+H2(g) 2. BaSO4(suda)+H2(g) 3. Cu(NO3)2(suda)+H2(g) 13 18. D 19. B 4.Na3AlO3(suda) + H2(g) 5. Li3PO4(suda)+H2(g) 6. AgNO3(suda)+NO2(g) + H2O(s) 7. Tepkime olmaz. 8. Zn(NO3)2(suda)+H2(g) 9. Tepkime olmaz. 10. HCOONa(suda) + H2(g) 11. CuSO4(suda) + SO2(g) + H2O(s)

10. SINIF 5. MODÜL ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR www.aydinyayinlari.com.tr ÖRNEK 20 Bazı Önemli Asitlerin Ekzotermik Çözünme ve I. Zn Nem Tutma Özellikleri II. Al Derişik H2SO4, H3PO4 ve CH3COOH iyi nem tu- tucu özellik gösterirler. Bu nedenle cilde temas III. Ca ettiklerinde ciltte su kaybına neden olup yanık- ların daha ciddi doku hasarına yol açmasına IV. K neden olurlar. Yukarıda verilen metallerin birer mollerinin yeterin- Asitler suda ekzotermik çözünürler. Bu nedenle ce HCl çözeltisi ile tepkimeleri sonucu açığa çıkan çözelti, çözünme sırasında ısınır ve kabı da ısı- H2 gazının mol sayıları arasındaki ilişkiyi gösteriniz. tır. Bu ısınmaya karşı dikkatli olunmalıdır. Asit çözeltileri hazırlarken kaba önce su alınır ve I. Zn + 2HCl \" ZnCl2 + H2 asit su üzerine yavaşça eklenir. Asit üzerine su dökülmemelidir. II. Al + 3HCl \" AlCl3 + 3 H2 2 III. Ca + 2HCl \" CaCl2 + H2 1 IV. K + HCl \" KCl + 2 H2 Cevap: II > I = III > IV NOT! ÖRNEK 21 Aktif metal asit, amfoter metal asit veya amfoter Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? metal baz tepkimelerinde 1 mol metal, kararlı bile- A) H3PO4 iyi bir nem tutucu maddedir. B) Au ve Pt kral suyunda aşınabilir. C) Camı aşındırabilen tek asit HCl dir. D) HNO3 ün hem derişik hem de seyreltik çözeltisi güç- lü bir aşındırıcıdır. E) Asitler suda ekzotermik çözünürler. şiklerindeki değerliğinin yarısı kadar mol H2 gazı çı- Camı aşındıran asit HF dir. karır. Örneğin; 1 mol Na, bileşiklerinde +1 yüklü ol- Cevap: C 1 duğu için 2 mol H2 gazı çıkarır. 1 mol Mg, bileşik- lerinde +2 yüklü olduğu için 1 mol H2 gazı çıkarır. Bazı Önemli Asitlerin Aşındırıcı Etkileri HNO3 oksijenli kuvvetli bir asit olduğu için hem derişik hem de seyreltik çözeltisi iyi bir aşındı- rıcı maddedir. HCl ile karışımı olan kral suyu (HNO3 + 3HCl) Au ve Pt gibi tam soy metalle- ri bile aşındırabilir. Bu nedenle HNO3 cam veya plastik kaplarda saklanır. H2SO4 oksijenli kuvvetli bir asittir. Tüm aktif me- talleri aşındırır. Derişik çözeltisi yarı soy metal- leri de aşındırır. Bu nedenle cam veya plastik kaplarda saklanır. HF zayıf bir asittir. Aktif metalleri aşındırabilir- Hurda elektronik cihazlardan altın elde etmek için kral suyu ka- ken soy metallere etki etmez. HF’nin en önem- rışımı kullanılır. li özelliği cam ve porselen malzemeleri aşındı- rabilmesidir. Bu nedenle plastik kaplarda sakla- nır. 20. II > I = III > IV 14 21. C

ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR TEST - 3 1. Asit ve baz çözeltilerinin tepkimesinde genellikle 4. 2HCI + X(OH)2 $ XCl2 + 2H2O nötrleşme olayı gerçekleşir. reaksiyonuna göre 0,4 mol HCl ile 14,8 gram X(OH)2 tam olarak nötrleştiğine göre, X(OH)2 Buna göre; nin mol kütlesi kaç gramdır? A) 37 B) 74 C) 111 D) 148 E) 185 I. CO2(suda) - KOH(suda) II. HCl(suda) - Ba(OH)2(suda) III. NH3(suda) - H2SO4(suda) madde çiftlerinden hangileri nötrleşme tepki- mesi verir? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 2. Aşağıdaki denklemlerden hangisi bir asit–baz 5. 90 gram CH3COOH ın tamamını nötralleştirmek tepkimesine ait değildir? için gereken Ca(OH)2 en az kaç moldür? (H: 1, C: 12, O: 16) A) 0,75 B) 1,5 C) 37 D) 54 E) 74 A) HCl(suda) + KOH(suda) $ KCl(suda) + H2O(s) B) NH3(suda) + HCl(suda) $ NH4Cl(suda) C) H2(g) + 1 O2(g) $ H2O(g) 2 D) CO2(g) + NaOH(suda) $ NaHCO3(suda) E) H2SO4(suda) + Ca(OH)2(suda) $ 6. 40 gram NaOH ın tamamını nötralleştirmek için CaSO4(suda) + 2H2O(s) en az kaç gram H2SO4 gerekir? (H2SO4: 98, NaOH: 40) E) 98 A) 4,9 B) 9,8 C) 23 D) 49 3. Asit ve baz oldukları bilinen X ve Y maddelerinin 7. I. H3PO4 sulu çözeltileri arasında gerçekleşen tepkimenin II. HCl denklemi; III. H2SO4 2X + Y $ Ca(NO3)2 + 2H2O Yukarıda belirtilen asitlerin birer molü, Ca(OH)2 şeklindedir. ile tamamen nötrleştiğine göre her bir tepki- mede harcanan Ca(OH)2 mol sayıları arasında- Buna göre, X ve Y maddeleri aşağıda verilenler- ki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru veril- den hangisi olabilir? miştir? X Y A) I = II = III B) I > II > III C) III > II > I A) Ca(OH)2 HNO3 D) I > III > II E) II > III > I B) NaNO3 CaCl2 C) CH3COOH NH3 D) HNO3 Ca(OH)2 E) H2SO4 CaSO4 1. E 2. C 3. D 15 4. B 5. A 6. D 7. D

TEST - 4 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 1. 200 gram kütlece %20 lik NaOH sulu çözeltisi ile 4. X, Y ve Z metallerinden oluşan bir karışımın bir kıs- 300 gram kütlece %49 luk H2SO4 sulu çözeltisi ka- mı NaOH sulu çözeltisine atıldığında sadece H2 rıştırılıyor. gazı çıkışı gözleniyor. Derişik HNO3 sulu çözeltisi- Tam verimli tepkime sonucu oluşan tuzun mol ne atıldığında ise H2 ve NO2 gazlarının çıktığı belir- sayısı ve formülü aşağıdakilerden hangisinde leniyor. doğru verilmiştir? (NaOH: 40, H2SO4: 98) Buna göre bu karışımda; A) 0,5 mol NaHSO4 I. Amfoter metal II. Yarı soy metal B) 0,5 mol Na2SO4 III. Aktif metal (amfoter olmayan) IV. Tam soy metal C) 1 mol Na2SO4 türlerinden hangilerinin bulunduğu kesindir? D) 0,5 mol NaSO4 A) I ve II B) I ve III C) II ve III E) 1,5 mol Na2SO4 D) I ve IV E) I, II ve III 2. 0,5 mol H2SO4’ün 0,6 mol NaOH ile tam verim- 5. Aşağıda verilen asit-baz çiftlerinden hangisi- li tepkimesi sonucu ortamın pH değerini 7 yap- nin tepkimeleri sonucunda ortam asidik olur? mak için kaba aşağıdaki işlemlerden hangisi yapılmalıdır? A) 0,5 mol HCl - 0,3 mol Ca(OH)2 B) 0,3 mol NH3 - 0,1 mol H2SO4 A) 0,4 mol Mg(OH)2 ilave etmek C) 0,7 mol HNO3 - 0,35 mol Ba(OH)2 B) 0,4 mol KOH ilave etmek D) 0,4 mol HBr - 0,2 mol NaOH C) 0,2 mol H2CO3 ilave etmek E) 0,6 mol NH3 - 0,4 mol HF D) 0,1 mol HCl ilave etmek E) 0,4 mol CH3COOH ilave etmek 3. I. Cu(k) + HCl(suda) \" ✗ 6. Aşağıdaki olaylardan hangisi bir asit-baz tep- II. Na(k) + CH3COOH(suda) \" ✓ kimesi değildir? III. Zn(k) + NaOH(suda) \" ✗ IV. Au(k) + H2SO4(suda) \" ✓ A) Yemek sonrası dişlerin diş macunu kullanarak V. Al(k) + HNO3(suda) \" ✓ fırçalanması Yukarıdaki tepkimelerden gerçekleşebilenlere B) Mide yanmasını azaltmak için yemek sodası yu- tik (✓) gerçekleşmeyenlere çarpı (✗) işareti ko- tulması yan bir öğrenci hangi iki işaretin yerini değişti- rirse bütün işaretlemelerini doğru yapmış olur? C) Zeytin yağından sabun eldesi A) I ve II B) I ve IV C) II ve III D) Toprağın pH değerini arttırmak için kireç eklen- mesi D) III ve IV E) I ve V E) Doğal gazın yanması 1. B 2. B 3. D 16 4. A 5. D 6. E

www.aydinyayinlari.com.tr ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 5. MODÜL 10. SINIF ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR İlişkili Kazanımlar 3.1 : Asitlerin ve bazların fayda ve zararlarını açıklar. a. Asit yağmurlarının oluşumuna, çevreye ve tarihi eserlere etkilerine değinilir. 3.2 : Asit ve bazlarla çalışırken alınması gereken sağlık ve güvenlik önlemlerini açıklar. a. Birbiriyle karıştırılması sakıncalı evsel kimyasallara (çamaşır suyu ile tuz ruhu) örnekler verilir. b. Asit ve baz ambalajlarındaki güvenlik uyarılarına dikkat çekilir. c. Aşırı temizlik malzemesi ve lavabo açıcı kullanmanın sağlık, çevre ve tesisat açısından sakıncaları üzerinde durulur. d. Mutfak gereçlerinde oluşan kireçlenmeyi ve metal eşyaların paslarını gidermek için yöntem ve malzeme seçiminde dikkat edilmesi gereken hususlar üzerinde durulur. HAYATIMIZDAKİ ASİTLER VE BAZLAR Toprağın asitlik seviye- Asit ve Bazların Fayda ve Zararları sinin ayarlanması ta- Faydalar rım için çok önemlidir. Bunun için asidik ya da Meyve ve sebzeler- bazik gübreler ve katkı de vücut için faydalı maddeleri kullanılır. önemli organik asitler bulunur. Örneğin as- Sanayi üretiminde asit- korbik asit (C vitamini) ler ve bazlar önemli yer tutar. Midede sindirime yar- Zararlar dımcı HCl (hidroklorik Asitler ve bazlar tahriş edici ve aşındırıcı özellik- asit) bulunur. lerinden dolayı cilde zarar verirler. Asitlerin buharı solunmamalıdır. Aksi hâlde solu- Bağırsaklarda bazik bir num yollarında tahrişe neden olurlar. ortamda sindirim ger- Sanayi tesislerinden doğaya salınan SO2 ve çekleşir. SO3 gazları hem zehirli etkileriyle solunum ra- hatsızlıklarına neden olur hem de havadaki nem ile birleşerek asit yağmurlarına neden olur. Vücutta asitlik ve baz- Asit Yağmurları lık seviyeleri bir tam- Havada doğal olarak bulunan CO2 gazı havada- pon sistemiyle kontrol ki nem ile birleşerek yağmur suyunun pH değeri- edilir. Na+, K+, HCO– nin saf suyunkinden düşük olmasına neden olur. 3 gibi iyonlar vücudun pH’ının belirli seviye- Saf su için pH = 7 (25°C de) lerde olmasını sağlar. Yağmur suyu için yaklaşık pH = 5,6 (25°C de) CO2 + H2O \" H2CO3 Temizlik malzemeleri H2CO3 + H2O ? H3O+ + HCO-3 genellikle bazik yapılı- dır. Havada bulunan N2 gazı, O2 gazı ile birleşerek NO ve NO2 gibi gazlar oluşturur. N2 + 2O2 \" 2NO2 17

10. SINIF 5. MODÜL ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR www.aydinyayinlari.com.tr Bu tepkime kendiliğinden gerçekleşmez. Güneş ÖRNEK 22 ışığı, yıldırım ve şimşek gibi doğa olayları nedeniyle ger- çekleşir. Oluşan NO2 gazı havadaki nem ile birleşerek I. CO2 HNO3 ve HNO2 asitlerini oluşturur. II. NO 2NO2 + H2O \" HNO3 + HNO2 III. NO2 HNO3 + H2O \" H3O+ + NO-3 IV. SO2 HNO2 + H2O ? H3O+ + NO-2 V. SO3 Yukarıdaki gazlardan hangisi asit yağmurlarına ne- Yanardağ patlamalarından, orman yangınla- den olmaz? rından, sanayi tesislerinden ve motorlu taşıtla- rın egzozlarından çıkan CO2, SO2, SO3 ve NOx A) V B) IV C) III D) II E) I gazları da asit yağmurlarına neden olur. 1 SO2 + 2 O2 \" SO3 SO3 + H2O \" H2SO4 Çözüm H2SO4 + H2O \" H3O+ + HSO4- CO2, SO2, NO2 ve SO3 asidik oksit oldukları için suda asit oluştururlar. NO ise nötr oksittir. SO2 + H2O \" H2SO3 H2SO3 + H2O ? H3O+ + HSO3- Cevap: D Asit Yağmurlarının Zararları ETKİNLİK 2 Nehir ve göl sularının asitlik seviyesinin artması- na neden olurlar. Bunun sonucu olarak; Aşağıdaki ifadeleri doğru (D) veya yanlış (Y) olarak işaretleyiniz. • Ağır metaller suda bileşikleri halinde çözünür. • Su canlılarının yok olmasına neden olur. 1) SO2 gazı asit yağmurlarına neden olur. (..D....) 2) Meyve ve sebze suları genellikle asidiktir. (..D....) Toprakta bulunması gereken besin maddelerinin de bileşikleri halinde suda çözünmesine neden 3) Bazlar kireç çözücü olarak kullanılabilir. (...Y...) olur. Bunun sonucu olarak; 4) Mermer yüzeyler asitli temizleyiciler ile temizlenme- • Bitkiler gerekli besini topraktan alamazlar. lidir. (..Y....) • Toprak çoraklaşır. 5) NO2 gazı havada doğal yollarla oluşabilir. (...D...) Bitkilerin yapraklarına zarar verir ve gelişimlerini yavaşlatır. 6) Havadaki CO2 gazı asit yağmurlarına neden olmaz. (...Y...) Solunum rahatsızlıklarına neden olur. Beton yapıların yıpranmasına neden olur. Mermeri aşındırdığı için tarihi eserlere zarar verir. Açık metal malzemelerdeki paslanma ve aşınma- yı artırır. 7) Midede bazik bir ortam vardır. (...Y...) 8) Sabun bazik bir temizlik malzemesidir. (...D...) Toplu balık ölümleri Tarihi eserlerin aşınması 9) Asitler ve bazlar tahriş edici özelliğe sahiptirler. (...D...) 10) Yağmur suyunun 25°C deki pH değeri 7 nin üzerin- dedir. (...Y...) 11) Vücutta asitlik ve bazlığı belli düzeyde tutan bir tam- pon sistemi vardır. (..D....) Ağaçlarda oluşan zararlar Nehirlerde oluşan kirlilik 12) Bağırsaklarda bazik bir ortam vardır. (..D....) 22. D Etkinlik 2: 1. D 2. D 3. Y 4. Y 5. D 6. Y 7. Y 8. D 18 9. D 10. Y 11. D 12. D

www.aydinyayinlari.com.tr ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 5. MODÜL 10. SINIF ✷ Çamaşır suyu evde bulunabilen hiçbir asidik madde ile karıştırılmamalıdır. (sirke, limon, kez- zap gibi) Asit veya bazların ambalajlarında bazı güvenlik işaretleri bulunmalıdır. Sanayi tesislerinden çıkan gazlar asit yağmurlarına neden olur. Tahriş edici Aşındırıcı ÖRNEK 23 I. Tarihi eserler II. Mezar taşları III. Tarım arazileri Zehirli Çevreye zararlı IV. Metal direkler NaOH lavabo açıcı olarak kullanılır, ancak cilde V. Pencere camları temasından kaçınılmalıdır. Yukarıda verilenlerden hangisi asit yağmurları ne- Kireç ve pas sökücü olarak H2SO4 veya H3PO4 deniyle zarar görmez? çözeltileri kullanılır. Ancak bu maddelerin cilde temasından kaçınmak gerekir. Aşırı kullanımları A) I B) II C) III D) IV E) V tesisata zarar verebilir. Tarihi eserler ve mezar taşları mermer oldukları için Mutfak gereçlerindeki kireci temizlemek için kuv- aşınır. Tarım arazileri çoraklaşır. Metal direklerdeki vetli anorganik asitler yerine sirke kullanılması paslanma ve aşınma hızlanır ancak cam yüzeyler sa- daha uygundur. dece HF asidiyle aşınır asit yağmurları ile aşınmaz. Asit ve bazlarla çalışırken mutlaka eldiven takıl- Cevap: E malıdır. Kuvvetli asit ve bazlar kullanılmadan önce daha güvenli temizlik çözümleri denenmiş olmalıdır. Asit ve Bazlarla Çalışırken Alınması Gereken Asit ve bazlarla çalışırken mutlaka eldiven takılmalıdır. Güvenlik ve Sağlık Önlemleri Tuz ruhu (HCl) ve çamaşır suyu (NaClO çözelti- si) kesinlikle birbirine karıştırılmamalıdır. NaClO + H2O ? HClO + Na+ + OH- Çamaşır suyu bileşimi HClO + HCl \" Cl2 + H2O tepkimede açığa çıkan Cl2 (klor) gazı gözlere ve solunum yollarına ciddi zarar verir. Uzun süre klor gazına maruz kalmak ölümcül olabilir. 23. E 19

TEST - 5 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 1. I. Midedeki sindirimde rol alırlar. 4. • Orman yangınları II. Meyve ve sebzelerdeki asitler sağlığa zararlı- • Motorlu taşıtlar dır. • Yıldırım ve şimşek III. Kanın pH değerinin ayarlanmasında rol alırlar. • Sanayi tesisleri Yukarıdaki ifadelerden hangileri asitler için doğrudur? • Yanardağ patlamaları A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Yukarıda verilen olgulardan kaç tanesi asit yağ- murlarına neden olan gazların miktarının at- D) II ve III E) I, II ve III mosferde artmasına neden olur? A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1 2. Asitler ve bazlarla çalışırken; 5. Asit yağmurları ile ilgili; I. Tuz ruhu ve çamaşır suyunu karıştırmak I. Yağmur suyunun 25°C deki pH değerinin 7 nin II. Asit üzerine su dökmek üzerine çıkması durumudur. III. Mutfak ürünlerindeki kireci temizlemek için sir- II. Havadaki CO2 gazı asit yağmurlarına neden ke kullanmak olur. işlemlerinden hangileri yapılırsa ciddi sağlık III. Bitkilerin ihtiyaç duyduğu önemli katyonlar asit sorunları oluşabilir? yağmurları ile yeryüzüne ulaşır. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III yargılarından hangileri doğrudur? D) II ve III E) I, II ve III A) I ve II B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 3. Asit yağmurları aşağıda verilen durumlardan 6. Kömür ve petrol ürünlerinin yanması sonucu açığa hangisine neden olmaz? çıkan CO2, NO2 ve SO2 gazları asit yağmurlarına neden olurlar. A) Toplu balık ölümleri B) Suda ağır metal birikmesi Oluşan asit yağmurları için; C) Küçük bitkilerin yok olması nedeniyle ormanlık I. Mermerden yapılmış tarihi eserlerin ve yapıla- alanların hızla genişlemesi rın aşınmasına neden olur. D) Tarihi eserlerin aşınması E) Solunum rahatsızlıkları II. Metallerin aşınmasına neden olur. III. Toprağa ve canlı organizmalara zarar verir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III 1. C 2. B 3. C 20 4. A 5. B 6. E

www.aydinyayinlari.com.tr ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 5. MODÜL 10. SINIF ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR İlişkili Kazanımlar 4.1: Tuzların özelliklerini ve kullanım alanlarını açıklar. Sodyum klorür, sodyum karbonat, sodyum bikarbonat, kalsiyum karbonat ve amonyum klorür tuzları üzerinde durulur. TUZLAR Suda iyi çözünür. Tuzların Genel Özellikleri Nötr özellik gösterir. Kullanım Alanları: İyonik yapılı bileşiklerdir. Vücudun su ve elektrolit dengesinin sağlanma- Katı kristal yapısında bulunurlar, molekül yapı- sında rol alır. sında bulunmazlar. Kasların çalışmasında ve sinir iletiminde rol alır. Oda koşullarında tamamı katı halde bulunur. Mide asidi üretiminde klor sağlayıcıdır. Erime ve kaynama noktaları yüksektir. Gıdalarda tat ve aroma arttırıcı olarak kullanılır. Sulu çözeltileri nötr, asidik ya da bazik özellik Gıdaların uzun süre bozulmadan saklanmasında gösterebilir. kullanılır. Katı halde elektriği iletmezler. Buzlanmayı önlemek için kış aylarında yollara Sulu çözeltileri ve erimiş halleri elektriği kimyasal serpilir. yollarla iletir. Tıpta ve eczacılıkta kullanılır. Suda iyonlarına ayrışarak çözünürler. Endüstride ham madde olarak kullanılır. Na2CO3 (Sodyum karbonat) İyonik bileşikler kristal örgü yapısındadır. Özellikleri: Önemli Bazı Tuzların Özellikleri ve Kullanım Çamaşır sodasıdır. Alanları Beyaz kristal yapılı bir bileşiktir. NaCl (Sodyum klorür) Kokusuzdur. Bazik özellik gösterir. Özellikleri: Suda iyi çözünür. Yemek tuzudur. Nem çekici özelliğe sahiptir. Beyaz kristal yapılı bir bileşiktir. Kokusuzdur. Kullanım alanları: Herkesçe bilinen bir tada sahiptir. Sabun ve deterjan üretiminde kullanılır. Camın ana bileşenlerinden biridir. Sert suların yumuşatılmasında kullanılır. Kağıt üretiminde kullanılır. İlaç endüstrisinde kullanılır. 21

10. SINIF 5. MODÜL ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR www.aydinyayinlari.com.tr NaHCO3 (Sodyum bikarbonat) Tebeşir üretiminde kullanılır. Toprağın pH’ının düzenlenmesinde kullanılır. Özellikleri: Fabrika bacalarında kükürt gazlarının tutulmasın- Yemek sodasıdır. Beyaz toz şeklinde bir katıdır. da kullanılır. Kokusuzdur. Cam ve seramik üretiminde kullanılır. Suda iyi çözünür. İlaç endüstrisinde kullanılır. Bazik özellik gösterir. NH4Cl (Amonyum klorür) Kullanım alanları: Kabartma tozu olarak kullanılır. Özellikleri: Yaygın adı nişadırdır. 2NaHCO3 + ısı \" Na2CO3 + H2O + CO2 Beyaz, kokusuz bir kristaldir. ✷ Çıkan CO2 gazı hamurun kabarmasını sağlar. Suda iyi çözünür. Asidik özellik gösterir. Kağıt üretiminde kullanılır. Yangın söndürücülerde kullanılır. Kullanım alanları: Midedeki asitlik seviyesinin düşürülmesi için kul- Gübre üretiminde kullanılır. Kuru pil imalatında kullanılır. lanılır. Metal işlerinde metalin yüzeyinin temizlenmesin- Sert suların yumuşatılmasında kullanılır. de kullanılır. CaCO3 (Kalsiyum karbonat) Deterjan ve kişisel temizlik malzemelerinin üreti- minde kullanılır. Gıda endüstrisinde kullanılır. Bazı ilaçların üretiminde kullanılır. Cilt hastalıklarının tedavisinde kullanılır. Balgam söktürücü özelliği vardır. ÖRNEK 24 Özellikleri: Tuzlar ile ilgili; Kireç taşıdır. Doğada mermer ve tebeşir olarak da bulunur. I. Asidik ya da bazik özellik gösterebilirler. Suda az çözünür. II. Hepsi suda iyi çözünür. Vücuda zararlı bir bileşiktir. Ağız yoluyla alınma- malı, tozu solunmamalıdır. III. Gıda maddesi olarak kullanılamazlar. Cilde ve göze temasından kaçınılmalıdır. yargılarından hangileri doğrudur? Kullanım alanları: A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III İnşaat endüstrisinde birçok alanda kullanımı yay- gındır. Çimento, kireç, boya, dolgu macunu ve D) I, II ve III E) II ve III kaplama malzemesi üretiminde kullanılır. Çözüm Tuzlar asidik, nötr ya da bazik yapılı olabilirler. Bazı tuzlar suda az çözünür. NaCl gıda maddesidir. Cevap: A 24. A 22

ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR TEST - 6 1. Tuzlarla ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangi- 4. Kullanım alanı Tuz si yanlıştır? I. İnşaat malzemesi a. NH4Cl II. Kabartma tozu b. CaCO3 A) Oda koşullarında hepsi katı haldedir. III. Gübre üretimi c. NaHCO3 B) Katı halde elektriği iletmezler. C) Asit-baz tepkimelerinde oluşan tuzların anyo- Yukarıda verilen kullanım alanlarının tuzlar ile nu asitten gelir. eşleştirilmesi hangisinde doğru verilmiştir? D) Moleküler yapılıdırlar. E) Suda iyonlarına ayrışırlar. A) I - a B) I - a C) I - b II - b II - c II - c III - c III - b III - a D) I - c E) I - b II - a II - a III - b III - c 2. Bir tuz çeşidi ile ilgili; 5. I. NaCl sofra tuzu olarak kullanılır. (........) • Azotlu gübre üretiminde kullanılır. II. NaHCO3 çamaşır sodasıdır. (........) biridir. • Kuru pillerin içinde bulunur. bilgileri veriliyor. III. Na2CO3 camın ana bileşenlerinden (........) Buna göre bu tuzun geleneksel adı aşağıdaki- IV. NH4Cl kuru pil yapımında kullanılır. (........) lerden hangisidir? Yukarıdaki ifadeler doğru (D) ya da yanlış (Y) A) Kireç taşı B) Yemek sodası olarak işaretlendiğinde aşağıdaki sıralamalar- dan hangisi oluşur? C) Sofra tuz D) Nişadır A) D B) D C) D D) Y E) D D Y Y Y D E) Kabartma tozu Y D Y D Y D D D D Y 3. Sofra tuzu ve yemek sodası için; 6. X: Vücuda zararlıdır, tozu kesinlikle solunmamalıdır. I. Sodyum elementi içerme Y: Cilt hastalıklarının tedavisinde kullanılır. II. Beyaz kristal yapılı olma III. Suda iyi çözünme Z: Gıdalarda tat ve aroma arttırıcı olarak kullanılır. IV. Nötr özellik gösterme Yukarıda özellikleri verilmiş olan bileşikler aşa- özelliklerinden hangileri ortaktır? ğıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) I ve II B) II ve III C) I, II ve IV X Y Z D) I, II ve III E) II, III ve IV A) CaCO3 NH4Cl NaCl B) Na2CO3 NaHCO3 CaCO3 C) CaCO3 NH4Cl Na2CO3 D) Na2CO3 NaHCO3 NaCl E) CaCO3 NaCl NaHCO3 1. D 2. D 3. D 23 4. C 5. B 6. A

KARMA TEST - 1 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 1. Aşağıdakilerden hangisi tuzların genel özellik- 4. Aşağıdakilerden hangisi asitlerin özelliklerin- lerinden değildir? den değildir? A) Asit ve bazın tepkimesi sonucunda oluşabilme A) Tatları ekşidir. B) Sulu çözeltilerinde iyon içerme B) Sulu çözeltileri elektrolittir. C) Suda çözündüğünde H+ iyonu oluşturma C) 25°C de sulu çözeltisinin pH değeri 7 den bü- D) Sulu çözeltilerinin elektrolit olması E) İyonik yapılı bileşik olma yüktür. D) Sulu çözeltisi mavi turnusolu kırmızıya çevirir. E) Suda çözündüklerinde H+ iyonu oluştururlar. 2. I. HF camı aşındırabilir. (........) 5. 0,12 gram Mg metalinin yeterince HCl çözelti- II. H3PO4 güçlü bir nem çekici maddedir. (........) siyle tepkimesi sonucu açığa çıkan H2 gazı kaç III. NaHCO3 lavabo açıcı olarak kullanılır. (........) gramdır? (H: 1, Mg: 24) IV. H2SO4 amfoter metallerle tepkimeye girmez. A) 0,1 B) 0,01 C) 0,2 D) 0,02 E) 2 (........) 6. Aşağıdaki maddelerden hangisi bazik özellik Yukarıdaki ifadeler sırasıyla doğru (D) veya gösterir? yanlış (Y) olarak işaretlendiğinde aşağıdaki sı- A) B) ralamalardan hangisi oluşur? A) D B) D C) D D) Y E) Y D Y Y Y D Y D D D Y Y Y D Y Y 3. NH3 Cu(k) NaOH Yağmur Diş macunu C) D) HCl H2SO4 HNO3 çözeltisi çözeltisi çözeltisi Şekildeki kaplara üzerlerindeki maddeler ilave edi- Çilek Limon liyor. E) Kaplarda gerçekleşen tepkimeler sonucu olu- şacak maddelerden hangisinin formülü hatalı verilmiştir? A) SO2 B) H2O C) NaNO3 E) NH4Cl D) Cu(SO4)2 Kola 1. C 2. A 3. D 24 4. C 5. B 6. B

ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR KARMA TEST - 2 1. Aşağıdakilerden hangisi tuzlar ve bazların or- 4. H3PO4 + 3NaOH $ Na3PO4 + 3H2O tak özelliğidir? tepkimesine göre 0,1 mol H3PO4 artansız olarak NaOH ile tepkimeye giriyor. A) Nötralleşme tepkimeleri sonucunda oluşması B) Sulu çözeltilerinin elektriği iletmesi Buna göre tepkimede kullanılan NaOH in kütle- C) Ele kayganlık hissi vermesi si kaç gramdır? (Na: 23, O: 16, H: 1) D) Sulu çözeltisinde hidrojen iyonu (H+) oluşturma- A) 6 B) 12 C) 24 D) 36 E) 40 sı E) Fenolftalein indikatörüyle renk değiştirmemesi 2. Tuzlar için; 5. I. Çaydanlıkta birikmiş olan kirecin sirke ile temiz- I. İyonik bileşiklerdir. lenmesi II. Elektron hareketi ile elektrik akımını iletirler. III. Oda sıcaklığında katıdırlar. II. Mürekkep lekesinin CCl4 (karbon tetraklorür) ile IV. Asit ile bazın tepkimesi sonucu oluşan bileşik- temizlenmesi lerdir. III. Ocaktaki yağ lekelerinin yağ çözücü ile temiz- V. Sulu çözeltileri elektrolittir. lenmesi yargılarından hangisi yanlıştır? Yukarıdaki olaylardan hangileri asit–baz tepki- mesidir? A) V B) IV C) III D) II E) I A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 3. Asit ve bazın nötrleşmesinde asitin anyonu ile ba- 6. Aşağıda verilen suda çözünme denklemlerin- zın katyonu birleşerek tuzu oluşturur. den hangisi yazıldığı şekilde gerçekleşmez? Buna göre aşağıda verilenlerden hangisi yan- A) NH3(g) + H2O(s) @ NH+4(suda) + OH-(suda) lıştır? B) CH4(g) + 4H2O(s) @ 4H3O+(suda) + C4(-suda) Asit Baz Oluşan tuz C) H2SO4(s) H2O 2H+(suda) + SO24-(suda) D) NaOH(k) H2O Na+(suda) + OH-(suda) A) HCOOH NH3 HCONH3 NaOH NaCl E) HCOOH(s) + H2O(s) \" H3O+(suda) + HCOO-(suda) B) HCl Mg(OH)2 Mg3(PO4)2 C) H3PO4 KOH KNO3 D) HNO3 BaSO4 E) H2SO4 Ba(OH)2 1. B 2. D 3. A 25 4. B 5. C 6. B

KARMA TEST - 3 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 1. Aşağıda verilen maddelerden hangisi bazik 4. I. Bütün metaller HCl ile tepkime verir. özellik göstermez? II. H2SO4 sulu çözeltisinin NaOH sulu çözeltisi ile tepkimesi sonucu tuz ve su oluşur. A) Çamaşır suyu B) Sirkeli su III. Al metali NaOH ile tepkime vermez. C) Sabun D) Çamaşır sodası Yukarıda verilen yargılardan hangileri yanlış- E) Deterjan tır? A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 2. Tuzlar ile ilgili aşağıda verilenlerden hangisi 5. I. Sabunlu su yanlıştır? II. Asit yağmuru III. Mide özsuyu A) Nötralleşme tepkimeleri sonucunda oluşurlar. IV. Yağmur suyu B) İyonik yapılı maddelerdir. C) Kristal yapılıdırlar. Yukarıdaki maddelerin oda koşullarındaki pH D) Suda iyon oluşturmazlar. değerleri arasındaki ilişki nasıldır? E) Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. A) I > IV > II > III B) I > III > IV > II C) IV > III > II > I D) III > II > IV > I E) III > IV > II > I 3. I. Asit ve bazların sulu ortamda tepkime vererek 6. Aşağıda verilen asit ve baz miktarlarına göre tuz ve su oluşturmasına nötralleşme denir. gerçekleşecek tam verimli tepkimelerden han- gisinde 1 mol su oluşur? II. Asidin anyonu, bazın katyonu ile birleşerek tuz oluşturur. A) 0,5 mol H2SO4 - 0,5 mol NaOH B) 0,5 mol H3PO4 - 0,5 mol Ca(OH)2 III. Asidin oluşturduğu H+ iyonu ile bazın oluştur- C) 1 mol HCl - 0,5 mol NaOH duğu OH- iyonu birleşerek su oluşturur. D) 2 mol HNO3 - 2 mol KOH Asit ve baz tepkimeleriyle ilgili yukarıda verilen E) 2 mol HCl - 1 mol Ca(OH)2 yargılardan hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III 1. B 2. D 3. E 26 4. C 5. A 6. B

ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR KARMA TEST - 4 1. Asit ve baz tepkimesi sonucunda iyonik yapılı mad- 4. I. Sabunlu su de oluşur. II. Sirke Buna göre, aşağıda verilen maddelerden hangi- III. Limon suyu si iyonik yapılı değildir? Verilen maddelerden hangileri mermer bir yü- zeye döküldüğünde aşınma meydana gelir? A) Dihidrojen monoksit B) Sodyum karbonat A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III C) Kalsiyum sülfat D) Amonyum klorür D) II ve III E) I, II ve III E) Sodyum klorür 2. Aşağıda verilen madde çiftlerinden hangisi ile 5. II III hazırlanan sulu çözeltiler karıştırıldığında birbi- I riyle nötralleşme tepkimesi vermez? A) HNO3 ve Ca(OH)2 B) HBr ve NaOH C) HNO3 ve NH3 D) NH3 ve KOH E) SO3 ve CaO IV V Yukarıdaki görsellerdeki bölgelerden hangisin- de yağmur suyunun 25°C deki pH değeri en faz- ladır? A) I B) II C) III D) IV E) V 3. Verilen metal – asit ve metal – baz reaksiyonla- 6. Suda iyi rından hangisinin gerçekleşmesi beklenmez? çözünür. A) Fe(k) + HCl(suda) $ Kabartma I II Asidik özellik B) Al(k) + NaOH(suda) $ tozu olarak V NaHCO3 gösterir. C) Cu(k) + HCl(suda) $ kullanılır. D) Ca(k) + H2SO4(suda) $ E) Mg(k) + HNO3(suda) $ IV III Sistematik adı Midede asitliğin sodyum azaltılması için bikarbonattır. kullanılır. Yukarıdaki kavram haritasında NaHCO3 bileşiği ile ilgili verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) I B) II C) III D) IV E) V 1. A 2. D 3. C 27 4. D 5. B 6. B

KARMA TEST - 5 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 1. Eşit mollerde H3PO4 ve Ca(OH)2 maddelerinin bir 4. Bileşik Suya verdiği formülü iyonlar kapta tam verimle tepkimeye girmesi sağlanıyor. I. H3PO4 II. H+, PO43– Bu tepkime ile ilgili; III. NH3 H+, N3– I. Nötrleşme tepkimesidir. CO2 II. H3PO4 sınırlayıcı bileşendir. H+, CO32– III. Tepkime sonunda 25°C deki pH değeri 7 den Formülü verilen bileşiklerin suda oluşturabile- büyüktür. ceği iyonlar hangilerinde yanlış verilmiştir? yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III D) I ve II E) II ve III 2. Suda çözündüğünde H+ iyonu oluşturan bileşiklere 5. Fosil yakıt kullanan motorlarda silindir içinde ya- asit, OH- iyonu oluşturan bileşiklere ise baz denir. kıt hava karışımı patlayarak yanar ve açığa çıkan Buna göre aşağıdaki asit ve bazlardan hangisi- gazların basıncı sonucu hareket enerjisi elde edilir. nin iyonlaşma denklemi yanlış verilmiştir? Patlama sırasında CO, CO2 ve H2O gazlarının ya- A) HNO3(s) + H2O(s) $ H3O+(suda) + NO-3(suda) nında havada bulunan azot nedeniyle NO ve NO2 B) Mg(OH)2(k) H2O Mg2(+suda) + 2OH(-suda) gazları da oluşabilir. C) NH3(s) + H2O(s) $ H+(suda) + NH3OH(suda) Buna göre motorlu araç ekzozlarından salına- D) NaOH(k) H2O Na+(suda) + OH-(suda) bilecek yukarıdaki gazlardan hangileri asit yağ- E) HCl(s) H2O H+(suda) + Cl-(suda) murlarına neden olabilir? A) Yalnız CO2 B) CO2 ve NO2 C) CO, CO2 ve NO2 D) CO2 ve H2O E) NO ve NO2 3. Asit – baz tepkimeleriyle ilgili; 6. I. HCl(g) + H2O(s) $ H3O+(suda) + Cl-(suda) I. Tepkime sonucu tuz ve su oluşur. II. NH3(g) + 3H2O(s) ? 3H3O+(suda) + N3-(suda) II. Asit veya baz tamamen harcanırsa ortam nötr III. CH3COOH(s) H2O CH3CO+(suda)+OH-(suda) olur. III. Asidin anyonu ile bazın katyonu birleşerek tuz Yukarıda verilen asit ve bazlara ait suda çözün- me denklemlerinden hangileri yanlıştır? oluşturur. A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) II ve III 1. A 2. C 3. C 28 4. B 5. B 6. D

ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR KARMA TEST - 6 1. Asitler ve bazlar ile ilgili aşağıdaki ifadelerden 4. I. H3PO4 + Mg(OH)2 \" hangisi yanlıştır? II. HCl + Ca(OH)2 \" III. HNO3 + NaOH \" A) HCl midede sindirime yardımcı olur. B) H2SO4 nem çekici özellik gösterir. Yukarıdaki asit – baz tepkimeleri tamamlanıp en C) Sabun ve deterjanlar bazik yapılıdır. küçük tamsayılarla denkleştirildiğinde H2O’la- D) Yağmur suyunun 25°C deki pH değeri 7 den bü- rın katsayıları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? yüktür. E) Vücutta Na+, K+ ve HCO-3 gibi iyonlar pH düze- A) I > II > III B) III > II > I C) II > I > III yini ayarlayan bir tampon görevi görürler. D) I > III > II E) II > III > I 2. I. NaCl 5. Bir madde ile ilgili; II. NaHCO3 • Çaya damlatıldığında çayın açık sarı bir renk III. Na2CO3 almasını sağlıyor. IV. CaCO3 • Mor lahana suyunun rengini kırmızıya çeviriyor. Yukarıdaki iyonik bileşiklerden hangileri gıda katkı maddesi olarak kullanılır? bilgileri verildiğine göre bu madde aşağıdaki- lerden hangisi olabilir? A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III A) Yemek sodası B) Sabun D) III ve IV E) I, II ve IV C) Etil alkol D) Limon E) Su 3. 2 1 5 6. I. Bir maddenin asit ya da baz olduğunu renk de- 3 ğişimi ile gösteren maddelere denir. II. Sulu çözeltide H3O+ iyonu sayısını arttıran maddelere denir. III. Asitlik ve bazlık derecesini ifade eden bir ölçü birimidir. IV. Bazlarla etkileştiğinde mavi renk alan belirteç bir maddedir. 4 Yukarıdaki tanımlar aşağıdaki kavramlarla eş- leştirildiğinde hangi kavram açıkta kalır? A) İndikatör B) Asit Yukarıdaki görselde Kiev, Ukrayna’da bulunan St. C) Çözünürlük D) Turnusol kağıdı Michael Manastırı bulunmaktadır. Manastırın en dikkat çekici özelliği altın kaplama kubbeleridir. E) pH Buna göre bölgede oluşabilecek bir asit yağ- murunda numaralandırılmış yerlerden hangisi- nin bir zarar görmesi beklenmez? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 1. D 2. B 3. A 29 4. A 5. D 6. C

KARMA TEST - 7 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 1. Aşağıdaki tepkimelerden hangisi gerçekleş- 4. I. Ulaşımda toplu taşımayı tercih etmek mez? II. Sanayi ürünlerinin geri dönüşümünü sağlamak A) Cu(k) + H2SO4(suda) deriflik III. Güneş enerjisi ile elektrik üretimini artırmak B) Zn(k) + H2SO4(suda) $ C) Zn(k) + NaOH(suda) $ Yukarıdaki uygulamalardan hangileri havaya D) Hg(s) + HBr(suda) $ CO2 salınımını ve asit yağmurları riskini azaltır? E) Ca(k) + H2SO4(suda) $ A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 2. 60 gram NaOH ile hazırlanan bir sulu çözeltiyi 5. Asit - Baz çifti Oluşacak tuz tamamen nötrleştirmek için 0,5 mol X asidinden I. NaOH - H2SO4 NaSO4 kullanıldığına göre bu asit aşağıdakilerden han- gisi olabilir? (H: 1, O: 16, Na: 23) II. HNO3 - NH3 NH4NO3 A) HNO3 B) H3PO4 C) H2SO4 III. Ca(OH)2 - H2CO3 Ca(CO3)2 D) HCl E) CH3COOH Yukarıda verilen asit baz çiftlerinin tepkimeleri sonucu oluşacak tuzlardan hangisi yanlıştır? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 3. 2X(k) + ısı \" Na2CO3(k) + H2O(s) + CO2(g) 6. I. Diş macunu tepkimesindeki X bileşiği ile ilgili; II. Sirke III. Gazoz I. Yemek sodasıdır. II. Midede asitliğin azaltılmasında kullanılır. Yukarıda verilen maddelerin turnusol kağıdını III. Asidik özellik gösterir. dönüştürecekleri renk aşağıdakilerden hangi- sinde doğru verilmiştir? bilgilerinden hangileri doğrudur? I II III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Mavi Mavi Mavi B) Mavi Kırmızı Kırmızı D) II ve III E) I, II ve III C) Kırmızı Kırmızı Kırmızı D) Kırmızı Mavi Kırmızı E) Mavi Kırmızı Mavi 1. D 2. B 3. B 30 4. E 5. C 6. B

ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR KARMA TEST - 8 1. Aşağıdaki azot bileşiklerinden hangisinin sulu 4. I. Sönmüş kireç çözeltisi asidik değildir? II. Mermer III. Tebeşir A) NH3 B) N2O3 C) N2O5 E) N2O4 D) NO2 Yukarıdaki maddelerden hangileri CaCO3 bile- şiğinin doğada bulunma şekillerinden birisi de- ğildir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 2. Cu(k) + 4HNO3(suda) I Cu(NO3)2(suda) + 2NO2(g) + 2H2O(s) 2Ag(k) + 2H2SO4(suda) II Ag2SO4(suda) + SO2(g) + 2H2O(s) 3Cu(k) + 8HNO3(suda) III 3Cu(NO3)2(suda) + 2NO(g) + 4H2O(g) 5. CO2, SO2, SO3 ve NO2 gibi asidik oksit olan gazlar Yukarıda verilen tepkimelerde kullanılan asitle- asit yağmurlarına neden olurlar. Bir fabrikada bu rin derişik ve seyreltik olma durumları aşağıda- gazların salınımını önlemek için kullanılan filtreler- kilerden hangisinde doğru verilmiştir? de; I II III I. Ca(OH)2 A) Seyreltik Derişik Derişik II. MgO B) Derişik Derişik Seyreltik C) Seyreltik Seyreltik Seyreltik III. NaCl D) Derişik Derişik Derişik E) Derişik Seyreltik Seyreltik maddelerinden hangileri kullanılabilir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 3 . Asidik Bazik 6. 49 gram H3PO4’ün sulu çözeltisi aşağıdaki mad- • İnce bağırsak ortamı • Mide öz suyu delerden hangisi ile artansız olarak nötrleşir? (H: 1, O: 16, P: 31) • Yağmur suyu • Sabunlu su A) 1 mol H2SO4 • Portakal suyu B) 1,5 mol HCl C) 1,5 mol Ca(OH)2 Yukarıda bazı maddeler asidik ya da bazik olma D) 1,5 mol NaOH durumlarına göre sınıflandırılmışlardır. E) 0,5 mol NH3 Bu sınıflandırmalardan kaç tanesi doğrudur? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 1. A 2. B 3. E 31 4. A 5. B 6. D

KARMA TEST - 9 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 1. I. Alüminyum kap içerisinde mayalanan sütün 4. uzun süre bekletilmesi sonucu kabın aşınması Gübre üretimi ve renginin değişmesi I II. Çaydanlıkların içinde oluşan kireci temizlemek için çaydanlığın içinde limon suyunu bekletmek Kuru pil V Nişadır II Deterjan üretimi IV III üretimi III. Lavabo ve fayanslardaki kireç kalıntılarını tuz ruhu ile temizlemek İlaç endüstrisi Unlu mamüllerin üretimi IV. Yediğimiz elma, erik gibi meyvelerden ve içti- ğimiz gazoz gibi içeceklerden sonra ağzımızda Yukarıdaki kavram haritasındaki kollardan han- kalan asitlerin diş çürümelerine neden olması gisi nişadırın kullanım alanı değildir? Verilen olaylardan hangileri asitlerin yakıcı, tahriş edici ve aşındırıcı özelliğini belirtir? A) I ve II B) II ve III C) III ve IV A) I B) II C) III D) IV E) V D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV 5. A şehrindeki yağmur suyunun pH değeri oda koşul- larında 4 çıkmaktadır. B şehrindeki yağmur suyunun aynı koşullardaki pH değeri ise 5,5 çıkmaktadır. 2. 25°C deki Buna göre; sulu çözeltisi Sulu çözeltisi için pH < 7 dir. I. A şehri sanayi şehri, B şehri kırsal bölge olabi- elektriği iletir. lir. Tadı II. İkisi de kırsal bölge ise B şehrinde aktif yanar- ekşidir. dağ olabilir. III. B şehri tarım için daha uygundur. yargılarından hangileri doğrudur? Verilen kavram haritasında boş bırakılan kutu- A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III ya aşağıdaki bileşiklerden hangisi yazılabilir? A) NaOH B) NH3 C) CH3COOH D) II ve III E) I, II ve III E) CaO D) K2O 3. Aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? 6. I. 0,2 mol NaOH - 0,2 mol H3PO4 A) Amfoter metaller hem asitlerle hem de kuvvetli II. 0,4 mol NH3 - 0,3 mol H2SO4 bazlarla tepkimeye girebilirler. III. 0,1 mol KOH - 0,1 mol HCl B) Yarı soy metaller bazlarla tepkime vermezler. Yukarıdaki asit-baz çiftlerinin sulu çözeltileri- nin tepkimeleri sonucu ortamın 25°C deki pH C) Yarı soy metaller oksijenli kuvvetli asitler ile değerleri aşağıdakilerden hangisinde doğru ve- tepkime verirler. rilmiştir? D) Aktif metallerin asitle tepkimelerinden H2 gazı I II III açığa çıkar. A) pH > 7 pH > 7 pH = 7 E) Yarı soy metallerin asitlerle tepkimelerinden H2 B) pH < 7 pH = 7 pH < 7 gazı açığa çıkar. C) pH = 7 pH = 7 pH = 7 D) pH > 7 pH < 7 pH > 7 E) pH < 7 pH < 7 pH = 7 1. E 2. C 3. E 32 4. C 5. C 6. E

ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR KARMA TEST - 10 1. Cu(k) + 2H2SO4(suda) $ CuSO4(suda) + 2H2O(s) + SO2(g) 4. I. a. CaCO3 tepkimesinde oluşan ürünler ile ilgili; II. b. NaHCO3 I. CuSO4 tuzdur. II. SO2 nin sulu çözeltisi baziktir. III. Oluşan tuzun katyonu Cu+ ve anyon ve SO4- dir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız l B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III III. c. NH4Cl 2. Sofra tuzu ile ilgili; Yukarıdaki görsellerle üretiminde kullanılan tuzların eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangi- sinde doğru verilmiştir? • Formülü NaCl dir, sodyum klorür olarak adlan- A) I - b B) I - c C) I - c dırılır. II - c II - b II - a • Besin maddesi olarak yemeklerde kullanılır. III - a III - a III - b • Karayollarında buzlanma ile mücadelede kulla- nılır. D) I - b E) I - a • Dericilikte ve suyun yumuşatılmasında kullanı- II - a II - b lır. III - c III - c • Birçok kimyasal madde üretiminde kullanılır. 5. Asit yağmurlarının yoğun olarak yağdığı bölge- yargılarından kaç tanesi doğrudur? lerde; A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 I. Toprak yapısının çoraklaşması II. Mezar taşlarının aşınması III. Otomobil kaportalarının aşınması durumlarından hangilerinin gözlenmesi bekle- nir? A) I ve II B) II ve III C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III 3. H2SO4 Mg(OH)2 NaOH HCl 6. 49 gram H2SO4 içeren sulu çözelti ile 20 gram Na- II III IV I OH içeren bir sulu çözelti karıştırılıyor. N2O5 CaO Li2O Son çözelti ile ilgili; V VI VII I. Elektrik akımını iletir. II. Turnusol kağıdının rengini kırmızıya çevirir. Verilen maddelerden hangilerinin sulu çözeltisi III. İçerisinde Na+ iyonu bulunmaz. asit özelliği gösterir? yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve III B) I, IV ve V (NaOH: 40, H2SO4: 98) C) I, III, IV ve V D) II, III, VI ve VII A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III E) II, IV ve V D) II ve III E) I, II ve III 1. A 2. E 3. B 33 4. B 5. E 6. B

KARMA TEST - 11 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 1. Bir tuz çeşidi ile ilgili; 4. I. Şimşek ve yıldırımlar • Kuru pil yapımında kullanılır. II. Yanardağ patlamaları • Cilt hastalıklarının tedavisinde kullanılır. III. Orman yangınları • Asidik özellik gösterir. IV. Deniz suyunun buharlaşması V. Fosil yakıt kullanımı bilgileri verildiğine göre bu tuz aşağıdakilerden hangisidir? Yukarıda verilen olaylardan hangisi asit yağ- murlarına neden olmaz? A) NH4Cl B) Na2CO3 C) NaCl D) CaCO3 E) NaHCO3 A) I B) II C) III D) IV E) V 2. Cu ve Mg metallerinden oluşan 50 gramlık bir ka- 5. 2 mol HCl aşağıda verilen maddelerden hangi- rışım yeterince HCl içeren çözeltiye atıldığında en sinin 1 molü ile tam olarak nötrleşir? fazla 1,5 mol H2 gazı oluşmaktadır. Buna göre alaşımın kütlece yüzde kaçı Cu me- A) NaOH B) H2SO4 talidir? (Mg: 24, Cu: 64) A) 72 B) 48 C) 28 D) 14 E) 12 C) Ca(OH)2 D) HNO3 3. Saf suya bir miktar E) HCOOH H2SO4 sıvısı ekledim. Saf suya bir miktar Ekin NaOH katısı ekleyip Furkan çözdüm. Ekin ve Furkan’ın hazırladığı çözeltiler aynı 6. 1 mol NaOH içeren sulu çözelti ile 1 mol HCl kapta karıştırıldığında; içeren sulu çözelti karıştırılıyor. Tepkime so- • Asit-baz tepkimesi gerçekleşir. nunda elde edilen tuz ile ilgili; • Kimyasal değişim gerçekleşir. I. 1 mol NaCl bileşiği elde edilmiştir. II. Gıdaların tat ve aromasının zenginleştirilme- • Oluşan karışım elektrik akımını iletir. • Ekin'in karışımındaki H+ iyonu ile Furkan'ın ka- sinde kullanılır. III. Kendine has bir kokusu vardır. rışımındaki OH- iyonu birleşerek H2O yu oluş- turur. yargılarından hangileri doğrudur? • Na2SO4 tuzu oluşur. A Yalnız II B) I ve II C) I ve III yargılarından kaç tanesi doğru olur? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 D) II ve III E) I, II ve III 1. A 2. C 3. E 34 4. D 5. C 6. B

ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR KARMA TEST - 12 1. pH değiştikçe çözeltide renk değiştiren karmaşık 4. İçerisinde aynı sıcaklıkta, eşit mollerde HCl bulu- yapılı bileşiklere indikatör denir. nan üç ayrı kaba; Buna göre; I. Na II. Mg I. Çay III. Al II. Gül yaprağı III. Kırmızı lahana metalleri yeterli miktarda atılıyor. maddelerinden hangileri günlük hayatta indika- Tepkimelerde oluşan H2 gazının miktarları ara- tör olarak kullanılabilir? sındaki ilişki için aşağıdakilerden hangisi doğ- ru verilmiştir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III A) I = II = III B) I > II > III C) I > II = III D) III > II > I E) III > I > II 2. I II III 5. NO2(g) NaHCO3 NaCl H2SO4 I IV V SO2(g) V Asit II CO2(g) yağmurları CaCO3 NH4Cl IV III SO3(g) Yukarıdaki bileşiklerden hangisi oda koşulla- H2O(g) rında suda iyi çözünmez? Yukarıda verilen gazlardan hangisi asit yağ- A) I B) II C) III D) IV E) V murlarına neden olmaz? A) V B) IV C) III D) II E) I 3. Madde Yaygın adı 6. Na2CO3 bileşiği ile ilgili, a. Kezzap 1. CH3COOH b. Sirke asidi I. NaOH ve H2CO3 bileşiklerinin nötrleşme tepki- 2. HCl c. Tuz ruhu mesi sonunda oluşur. 3. HNO3 II. Sert suların yumuşatılmasında kullanılır. III. Çamaşır sodası olarak bilinir. Yukarıdaki madde ve yaygın adlarının eşleştiril- mesi hangi seçenekte doğru verilmiştir? yargılarından hangileri doğrudur? A) 1 . a B) 1 . b C) 1 . b D) 1 . c E) 1 . c A) Yalnız II B) I ve III C) I ve II 2 . b 2 . a 2 . c 2 . a 2.b 3 . c 3 . c 3 . a 3 . b 3.a D) II ve III E) I, II ve III 1. E 2. D 3. C 35 4. A 5. B 6. E

YAZILI SORULARI ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 1. Aşağıdaki ifadeleri doğru ise (D), yanlış ise (Y) harfi ile işaretleyiniz. a. (...D....) Al metali NaOH çözeltisinde aşınır. b. (...Y....) HF asidi cam veya porselen kaplarda saklanmalıdır. c. (...Y....) Asitlerin tadı acıdır. d. (...Y....) Asit - baz tepkimelerinde oluşan tuzlar daima nötr özellik gösterir. e. (...Y....) Ag metali tüm kuvvetli asitlerle tepkimeye girebilir. f. (...D....) Mermer tezgahın üzerinde limon kesmek uygun değildir. g. (...D....) Mide öz suyu asidiktir. h. (...Y....) CO gazı asidik bir oksittir. i. (...Y....) Asidik veya bazik ortamlarda renk değiştiren maddelere katalizör denir. j. (...D....) Au metali H2SO4 çözeltisiyle tepkime vermez. 2. Aşağıda verilen ifadelerdeki boşlukları uygun kelimeler ile doldurunuz. a. Suda H3O+ iyonu oluşturan maddelere ..........a.s..i.t.......... denir. b. Bazların 25°C’deki sulu çözeltilerinde pH değeri 7’nin .....ü..z.e..r.i.n..d..e.d..i.r........ c. Asit - baz tepkimelerinde su oluşmasına ......n..ö.t.r..le..ş..m..e....... denir. d. SO2 gazı doğal olarak ..........y.a..n..a.r..d.a..ğ.......... patlamalarından oluşabilir. e. Çamaşır suyu ve tuz ruhu karıştırılırsa ........k..l.o.r..(.C...l2..)....... gazı açığa çıkar. f. H2SO4 kuvvetli bir .........n..e..m........... çekici maddedir. g. NaHCO3 .......y..e.m...e..k........ sodası olarak bilinir. h. K2O bileşiğinin sulu çözeltisi .........b.a..z..ik.......... özellik gösterir. i. Aktif metallerin asitlerle tepkimesinden .......h..i.d..r.o..j.e.n...(.H..2.)........ gazı açığa çıkar. j. CaCO3 (kireç taşı) ........i.n.ş..a..a.t........ malzemesi yapımında kullanılır. 1. a. D b. Y c. Y d. Y e. Y f. D g. D h. Y i. Y j. D 36 2. a. asit b. üzerindedir c. nötrleşme d. yanardağ e. klor (Cl2) f. nem g. yemek h. bazik i. Hidrojen (H2) j. inşaat

ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR YAZILI SORULARI 3. Aşağıda verilen maddeleri asit, baz veya tuz 5. Aşağıda verilen asit ve bazların suda çözünme olarak ayırınız. denklemlerini tamamlayıp denkleştiriniz. Maddeler: Elma suyu, zaç yağı, potas kostik, kireç a) H3PO4 + 3H2O $ ........................... taşı, nişadır, yemek sodası, amonyak, sofra tuzu, tuz ruhu b) H2CO3 + 2H2O $ ........................... Asit: Elma suyu, zaç yağı, tuz ruhu c) NH3 + H2O $ ........................... d) NaOH H2O ........................... Baz: Potas kostik, amonyak e) HNO3 H2O ........................... Tuz: Kireç taşı, nişadır, yemek sodası, sofra tuzu a) 3H3O+ + PO43- b) 2H3O+ + CO32- c) NH+4 + OH- d) Na+ + OH- e) H+ + NO-3 4. Aşağıda verilen tepkimelerden gerçekleşenle- rin karşısına tepkimede açığa çıkacak gazı ya- zınız. a) Mg + HCl $ ........................... b) Ca + H2O $ ........................... 6. Aşağıda verilen asit - baz tepkimelerini tamam- c) K + H2O $ ........................... d) Al + NH3 $ ........................... layıp denkleştiriniz. e) Zn + NaOH $ ........................... a) 2HCl + Ca(OH)2 $ ........................... b) H2CO3 + 2NaOH $ ........................... f) Cu + H2SO4 derişik ........................... c) 2CH3COOH+Mg(OH)2 $ ........................... ........................... g) Ag + HCl $ ........................... d) 2H3PO4 + 3Zn(OH)2 $ ........................... ........................... h) Au + HNO3 derişik ........................... e) 2NH3 + H2SO4 $ ........................... i) Hg + HNO3 seyreltik j) Cu + HNO3 derişik a) CaCl2 + 2H2O b) Na2CO3 + 2H2O a) H2(g) c) (CH3COO)2Mg + 2H2O b) H2(g) d) Zn3(PO4)2 + 6H2O c) H2(g) e) (NH4)2SO4 d) X e) H2(g) f) SO2(g) g) X h) X i) NO(g) j) NO2(g) 3. Asit: Elma suyu, zaç yağı, tuz ruhu Baz: Potas kostik, 37 5. a) 3H3O+ + PO43- b) 2H3O+ + CO32- c) NH+4 + OH- amonyak Tuz: Kireç taşı, nişadır, yemek sodası, sofra tuzu d) Na+ + OH- e) H+ + NO-3 4. a) H2(g) b) H2(g) c) H2(g) d) X e) H2(g) f) SO2(g) g) X h) X i) NO(g) j) NO2(g) 6. a) CaCl2 + 2H2O b) Na2CO3 + 2H2O c) (CH3COO)2Mg + 2H2O d) Zn3(PO4)2 + 6H2O e) (NH4)2SO4

YAZILI SORULARI ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 7. Aşağıdaki soruları cevaplayınız. 9. Cu(k) Mg(k) Ag a) 0,2 mol H2SO4 içeren sulu çözeltiyi tam nötrleş- HCl(suda) NaOH(suda) HNO3(derişik) tirmek için kaç gram NaOH katısı gerekir? I II III (NaOH: 40) Fe(k) Hg(s) b) Kütlece %4 lük NaOH çözeltisinin 200 gramına kaç mol HCl ilave edilirse son çözeltinin oda ko- şullarındaki pH değeri 7 olur? (NaOH: 40) a) I. yol H2SO4 + 2NaOH \" Na2SO4 + 2H2O H2SO4(derişik) CH3COOH(suda) m = 16 gram -0,2 mol -0,4 mol IV V n= m 0, 4 = m 40 Yukarıdaki kaplara üzerlerindeki metaller atılıyor. mA Buna göre tepkime gerçekleşme durumunu ve II. yol çıkan gaz bilgisini aşağıdaki tabloya yazınız. nasit.zasit = nbaz.zbaz Tepkime gerçekleşme 0,2.2 = nbaz.1 durumu nbaz = 0,4 mol NaOH & 16 gram ................................... b) 200. 4 = 8 gram NaOH I. kap Çıkan gaz 100 II. kap ................................... ................. n = 8 = 0,2 mol ................. 40 III. kap ................................... ................. ................. pH = 7 olması için IV. kap ................................... ................. nasit.zasit = nbaz.zbaz V. kap ................................... nasit.1 = 0,2.1 nasit = 0,2 mol 8. Aşağıda verilen maddeleri ilişkili oldukları se- I. kap: gerçekleşmez, X çeneklerle eşleştiriniz. II. kap: gerçekleşmez, X I. CaCO3 (....) a. Kabartma tozu III. kap: gerçekleşir, NO2 II. CH3COOH (....) b. Sirke IV. kap: gerçekleşir, H2 III. NaHCO3 (....) c. İnşaat malzemesi V. kap: gerçekleşmez, X IV. Na2CO3 (....) d. Çamaşır suyu V. NaClO (....) e. Çamaşır sodası 10. Aşağıda verilen olaylardan meydana gelme ne- I. c II. b III. a deni asit yağmurları olanlara tik (✓) işareti di- IV. e V. d ğerlerine çarpı (✗) işareti koyunuz. a) Topraktaki ağır metallerin çözünmesini sağlar () b) Küresel ısınmaya neden olur ( ) c) Tarihi eserlerin aşınmasına neden olur ( ) d) Ozon tabakasını inceletir ( ) e) Ağaçlara ve ormanlara zarar verir ( ) a) ✓ b) ✗ c) ✓ d) ✗ e) ✓ 7. a) 16 b) 0,2 8. I. f II. c III. b IV. d V. e VI. h VII. a VIII. g 9. I. kap: gerçekleşmez, X II. kap: geçekleşmez, X 38 III. kap: gerçekleşir, NO2 IV. kap: gerçekleşir, H2 V. kap: gerçekleşmez, X 10. a) ✓ b) ✗ c) ✓ d) ✗ e) ✓

ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR YENİ NESİL SORULARı-1 1. Yağlı ve baharatlı yiyecekler yedikten sonra oluşan mide yanmasının temel nedeni; midede artan asidik mide öz suyunun hıçkırık, yatma, uzanma, ve benzeri hareketler sonucu yemek borusuna kaçması ve buradaki dokuları tahriş etmesidir. Bu tür yanma şikayetlerinin hafifletilmesi için yapılabilecek en kolay çözüm oluşan asidik ortamı nötrleştirmek için bazik birşeyler tüketmektir. Yandaki tabloda bazı gıdaların oda koşullarındaki pH değerleri verilmiştir. Gıda pH değeri I Kola 3 Buna göre mide yanması çeken bir kişi tablodaki gıdalardan hangile- II Portakal suyu rini tüketirse şikayetleri azalır? 4 III Kahve 5 A) Yalnız IV B) IV ve V C) II ve III IV Karbonatlı su 9 D) III, IV ve V E) I ve II V Havuç 10 pH değeri 7 nin üzerindeki maddeler baziktir. Bu nedenle karbonatlı su ve havuç mide suyunu nötrleştirmek için uygundur. Diğer maddeler ise asidik özellik gösterir. Cevap: B 2. Kimyasal çalışmalarda birçok hesaplama oran orantı işlemleri ile yapılabiliyor olsa da formülleri kullanmak labora- tuvarda çalışan birisi için zaman kazandırıcı olur. Bir kimyacı kütlece yüzde derişimini ve yoğunluğunu bildiği bir asit çözeltisinin belirli bir hacminde bulunan asidin kütlesini; m=V.d.% asit kütlesi çözelti hacmi çözelti yoğunluğu çözeltinin kütlece% derişimi (gram) (mL) (g/mL) (C/100 şeklinde) formülü ile kolayca hesaplayıp, buradan asidin mol kütlesi yardımıyla mol sayısına geçebilir. Mol kütlesi 74 gram/ mol olan Ca(OH)2 nin 3,7 gramı ile hazırlanmış çözeltiyi tam olarak nötrleştirmek isteyen bir kimyacının kullanaca- ğı HCl çözeltisinin üzerinde HCl çözeltisi Kütlece %40’lık Mol kütlesi: 36 g/mol (HCl) Yoğunluk: 1,2 g/mL (çözelti) etiketi bulunduğuna göre kimyacı bu şişeden kaç mililitre çözelti almalıdır? A) 2,5 B) 5 C) 7,5 D) 10 E) 20 Tam nötrleşme için asitten gelen H+ ve bazdan gelen OH- iyonlarının sayısı eşit olmalı 3, 7 nOH- = 0,05.2 = 0,1 mol nCa(OH)2 = 74 = 0,05 mol nH+ = 0,1 olmalı HCl'nin tesir değerliği 1 olduğu için 0,1 mol HCl alınmalı 0,1 mol HCl = m & m = 3,6 gram 36 Soruda verilen formül yardımıyla asidin gerekli hacmine geçeceğiz. m = V.d.% 3,6 = V.1,2. 40 V = 7,5 mL 100 Cevap: C 1. B 2. C 39

YENİ NESİL SORULAR-2 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR 1. Yanda ülkemizin bazı bölgelerindeki yağmur suyunun I III II V 25°C’deki pH değerleri belirli renklerle gösterilmiştir. IV Hiçbir kirletici faktör oluşmadığı durumlarda bile yağmur su- yu havadaki CO2 gazı nedeniyle az da olsa asidik özellik pH = 4,0 pH = 4,5 pH = 5,0 pH = 5,5 gösterir ve pH değeri 5,6 düzeyindedir. Sanayi tesislerinin ürettiği gazlar, egzoz gazları, orman yangınları gibi etkiler havadaki SO2, NO2, CO2 gibi asidik oksitlerin miktarını artır- dığı için bu olayların gerçekleştiği bölgelerde yağmur suyu- nun pH değeri azalır. Buna göre aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Sanayileşmenin çok fazla olduğu ve nüfusun yoğun olduğu bölgelerde yağmur suyunun pH değeri azalır. B) V numaralı bölgede bir termik santral bulunuyor olabilir. C) Doğu karadeniz bölgesi sanayi bakımından gelişmemiştir. D) IV numaralı bölgede yakınlarda bir orman yangını çıkmış olabilir. E) II numaralı bölgede motorlu araç sayısı diğer bölgelerden az olmalıdır. Sanayileşmenin ve nüfusun fazla olduğu I. bölge çevresinde pH en düşüktür. V numaralı bölge kırsal bölgedir ancak pH düşüktür bunun nedeni bölgedeki bir santralin oluşturduğu gazlar olabilir. III. numaralı bölge Doğu Karadenizde pH normal düzeydedir. Bu nedenle sanayileşme azdır denebilir. IV numaralı bölgede sanayileşme azdır ancak pH ın düşük olma nedeni orman yangınlarıyla oluşan gazlar olabilir. II numaralı bölge sanayi bakımından çok gelişmiş olmasa da pH düşük çıkmıştır. Bunun nedeni araç fazlalığı olmalıdır. Cevap: E 2. Azot (N), Fosfor (P), Potasyum (K), Kalsiyum (Ca), Magnezyum (Mg), Kükürt (S) Yukarıda verilen elementler bitkiler için makro besin maddeleridir. Bitkiler büyüyüp gelişebilmek için bu elementle- re yüksek miktarda ihtiyaç duyarlar. Toprak bu elementler bakımından fakirse, doğal ve suni gübreler yardımı ile bu eksiklik giderilmelidir. Sık kullanılan suni gübreler de bu elementlerin oluşturduğu bileşiklerdir ve çoğunlukla iyo- nik yapılıdırlar. Buna göre aşağıdaki asit, baz ve tuzlardan hangisi suni gübre üretiminde kullanılmaz? A) Ca(OH)2 B) HNO3 C) NH4Cl D) HBr E) H3PO4 Gübre üretiminde kullanılacak maddenin makro besleyici elementleri içermesi gerekir. HBr’deki elementler bu özellikte de- ğildir. Cevap: D 1. E 2. D 40