TYT Kimya Konu Anlatım Modülleri Modül 1 Kimya Bilimi Atom ve Yapısı Periyodik Sistem

www.aydinyayinlari.com.tr ATOMUN YAPISI 1. MODÜL TYT İzoton Atomlar İzobar Atomlar Nötron sayıları aynı, proton sayıları farklı olan Kütle numaraları aynı, proton sayıları farklı olan atomlara izoton atomlar denir. atomlara izobar atomlar denir. Örneğin; Örneğin; • 164C ve 147N • 1389Ar ve 3199K • 2113Na ve 24 Mg 12 Nötron sayısı • 37 Cl ve 39 K a 17 19 Nötron sayısı ZT a Proton sayısı Proton sayısı İzobar atomların nükleon sayıları aynı, atom numa- Z ve T izoton atomlardır. raları farklı olduğu için nötron sayıları farklıdır. İzoton atomların nötron sayıları aynı, atom numa- İzobar atomların fiziksel ve kimyasal özellikleri farklıdır. raları farklı olduğu için kütle numaraları farklıdır. İzoelektronik Tanecikler İzoton atomların fiziksel ve kimyasal özellikleri fark- lıdır. Elektron sayıları ve dizilimleri aynı, proton sayıları farklı olan taneciklerdir. Örneğin; S2-, Ar, K+ 16 18 19 NOT İzoelektronik taneciklerden en az biri iyon ha- linde olmalıdır. ÖRNEK 19 İzoelektronik taneciklerin fiziksel ve kimyasal özel- likleri farklıdır. I. 14 C – 16 O2− 6 8 İzoelektronik taneciklerden proton sayısı büyük olanın birim elektron başına düşen çekirdek çekim II. 14 N – 157N kuvveti en fazla olduğu için çapı en küçüktür. 7 ÖRNEK 20 19 20 III. 9 F – 10 Ne 2400X2+ ve 17Ym iyonları hem izoelektronik hem de izotondur. Buna göre, Ym iyonu için; Yukarıda verilen tanecik çiftlerinden hangileri izo- tondur? I. Anyondur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III II. Nötron sayısı 20’dir. III. 35Z atomu ile kimyasal özellikleri aynıdır. D) II ve III E) I, II ve III 17 yargılarından hangileri doğrudur? İzoton atomların nötron sayıları aynı, proton sayıla- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II rı farklıdır. D) II ve III E) I, II ve III I. 8164C – 8186O2− II. 174N – 157N izotop atomlardır. 20 40 X 2+ ve 20 37 Y m 20 18 17 18 III. 10199F – 10 2100Ne İyon yükü + elektron sayısı = proton sayısı Cevap: C m + 18 = 17 m = –1 Ym ve Z nin elektron sayıları farklı olduğu için kimya- sal özellikleri farklıdır. Cevap: C 19. C 49 20. C

TEST - 3 ATOMUN YAPISI 1. 23Na ve 24Na+ tanecikleri için; 4. Proton sayısı I. Çekirdek yükü XY II. Kimyasal özellik III. Nötron sayısı nitelik ve niceliklerinden hangileri farklıdır? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II Nötron sayısı D) II ve III E) I, II ve III Y ukarıdaki grafikte X ve Y atomlarının proton sayı- sı ile nötron sayısı ilişkisi verilmiştir. Buna göre, X ve Y atomları ile ilgili, I. İzotopturlar. II. Y’nin nükleon sayısı, X’inkinden fazladır. III. Kimyasal özellikleri aynıdır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 2. 3177Cl- ve 4200Ca2+ iyonları ile ilgili aşağıdaki ifade- D) II ve III E) I, II ve III lerden hangisi yanlıştır? 5. I. 14N ve 15N A) İzoelektronik taneciklerdir. II. 13H ve 24He B) Her ikisi de iyondur. III. 40K ve 40Ca C) Birbirlerinin izotonudurlar. Yukarıda verilen madde çiftleri ile ilgili aşağıda- D) Ca2+ nın p/e oranı daha büyüktür. ki ifadelerden hangisi yanlıştır? E) İyon yarıçapları eşittir. A) I. deki atomlar izotoptur. B) II. deki atomların fiziksel özellikleri aynıdır. C) III. deki atomlar izobardır. D) I. deki atomların nötron sayıları farklıdır. E) III. deki atomların kimyasal özellikleri farklıdır. 3. X3+, Y2– ve Z5+ tanecikleri birbirinin izoelektroniği- 6. I. 168O2– ve 188O2– dir. II. 2131Na+ ve 1200Ne Buna göre, bu taneciklerin çapları aşağıdakile- III. 35 Cl- ve 35 Cl7+ rin hangisinde doğru karşılaştırılmıştır? 17 17 A) X3+ > Y2– > Z5+ Yukarıda verilen tanecik çiftlerinden hangileri- B) Z5+ > X3+ > Y2– nin fiziksel özellikleri farklı olduğu halde kimya- C) Y2– > X3+ > Z5+ sal özellikleri aynıdır? D) X3+ > Z5+ > Y2– E) Y2- > Z5+ > X3+ A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 1. D 2. E 3. C 50 4. E 5. B 6. A

ATOMUN YAPISI TEST - 4 1. 40X ve 40Y atomları ile ilgili; 4. Çekirdeğinde 27 protonu ve 32 nötronu bulu- I. Aynı elemente ait atomlardır. nan X atomunun izotopu aşağıdakilerden han- II. İzobar atomlardır. gisi olabilir? III. Nükleon sayıları aynıdır. A) 59 X B) 60 X C) 60 X yukarıda verilen yargılardan hangilerinin doğ- 27 28 27 ruluğu kesindir? D) 59 X E) 60 X 32 32 A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 2. b X, b–1 Y ve b–1 Z atomları için aşağıda veri- 5. ● X–, Y ve Z3+ tanecikleri izoelektroniktir. a+1 a a+1 ● Y atomunun elektron sayısı 18’dir. lenlerden hangisi yanlıştır? Yukarıda verilen bilgilere göre bu tanecikler ile A) X ve Y izotondur. ilgili; B) X ve Z aynı elementin atomlarıdır. C) Y ve Z izobardır. I. Z’nin çekirdek yükü +21’dir. D) Z’nin nötron sayısı en büyüktür. II. Çapları arasındaki ilişki Z3+ > Y > X- şeklinde- E) X ve Z’nin çekirdek çapları farklıdır. dir. III. Kimyasal özellikleri farklıdır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III 3. 127X7+ iyonunda 46 elektron bulunmaktadır. Buna göre, X atomunun izotopunun çekirdek 6. 11H ve 21D atomlarının 168O atomu ile oluşturduk- yükü ve nötron sayısı aşağıdakilerden hangi- sindeki gibi olabilir? ları kararlı bileşikler için aşağıdakilerden hangi- si farklıdır? Çekirdek yükü Nötron sayısı A) 53 74 A) Bileşik formülü B) 53 75 B) Birer tanecik kütlesi C) 39 88 C) Bileşik adı D) 54 74 D) Kimyasal özellik E) 39 75 E) Toplam elektron sayısı 1. B 2. D 3. B 51 4. C 5. D 6. B

TYT 1. MODÜL ATOMUN YAPISI www.aydinyayinlari.com.tr ATOM MODELLERİ İlişkili Kazanımlar • Dalton, Thomson, Rutherford ve Bohr atom modelleri açıklanır. – Bohr atom modeli, atomların soğurduğu ve yaydığı ışınlar ile ilişkilendirilerek ışın soğurma ve yayma olayları açıkla- nır. (Hesaplamalarına girilmez.) – Bohr atom modelinin sınırlı yönleri ve modern atom teorisinin (bulut modeli) önemi vurgulanır. ATOM MODELLERİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ Rutherford Atom Modeli Dalton Atom Modeli Rutherford, radyoaktif Tüm maddeler, atom adı ve- maddelerden elde edilen +2 rilen ve bölünemeyen çok yüklü alfa (a) ışınlarını çok in- küçük taneciklerden oluş- ce altın levha üzerine gön- muştur. (Günümüzde radyo- dermiş ve arkasına koyduğu ekran üzerine ışınların ne aktifliğin keşfi nedeni ile ge- kadarının ulaşabildiğini gözlemlemiştir. çersizdir.) Atomlar içi dolu, yüksüz berk kürelerdir. (Günümüz- Sonuçta, pozitif yüklü alfa taneciklerinin büyük bir de atomun büyük bir kısmının boşluk olduğu bilin- kısmının altın levhadan sapmaya uğramadan geçtiğini mektedir.) ve çok az bir kısmının saptığını veya tam geri döndüğü- Bir elementin tüm atomları özdeştir. (Günümüzde nü gözlemlemiştir. izotop atomların varlığının bilinmesi ile geçersiz ha- le gelmiştir.) Atom kütlesinin – Çekirdek Farklı element atomları birbirinden farklıdır. %99.9’dan fazlası Elementler bileşik oluştururken atomlar tam sayılar atomun merkezinde – ile ifade edilen, sabit bir oranla birleşirler. çok küçük bir bölge- – +++ de toplanmıştır. Bu Thomson Atom Modeli bölgeye çekirdek +++ adı verilir. Atom nötrdür. Bu nedenle atomun yapısında bulu- – nan negatif (–) yüklü taneciklere eşit sayıda pozitif –– (+) yüklü tanecikler bulunur. Rutherford atom modeli, çekirdekli atom modeli Atom, çapı yaklaşık 10–8 cm olan bir küredir. olarak da bilinir. Elektronların kütlesi ihmal edilebilecek kadar küçük Merkezde pozitif yüklü çekirdek, kalan hacim için- olduğu için atom kütlesinin büyük bir kısmını proton- de, çok hızlı hareket eden ve pozitif yüklü tanecik- lar oluşturur. lere (protonlara) eşit sayıda negatif yüklü tanecikler Thomson atom modeli, (elektronlar) bulunur. üzümlü keke benzetilir. Ke- kin ana hamuru protonları, Pozitif yüklü tanecik sayısı atomdan atoma farklılık rastgele serpiştirilmiş üzüm gösterir. taneleri de elektronları temsil etmektedir. (Atomda pozitif Çekirdek çapı yaklaşık 10–12 –10–13 cm, atom çapı ve negatif yüklerin homojen ise yaklaşık 10–8 cm'dir. olarak dağıldığı iddiası günümüzde geçersizdir.) Çekirdeğin çapı, atomun çapının yaklaşık 1/100.000’i kadardır. Atom boşluklu yapıdadır. Uyarı! Rutherford, elektronların dağılımını ve hareke- tini açıklayamamıştır. Rutherford, atomun çekirdeğinde protondan başka kütlesi yaklaşık protonun kütlesine eşit ve yüksüz taneciklerin bulunduğunu söylemiş- tir. Ancak ispatlayamamıştır. Rutherford’un öğrencisi olan Chadwick, nötro- nun varlığını deneysel olarak ispat etmiştir. 52

www.aydinyayinlari.com.tr ATOMUN YAPISI 1. MODÜL TYT Çekirdek ÖRNEK 21 I. Atom nötrdür. •e− II. Pozitif yüklü tanecikler atomun merkezinde çok kü- n=1 çük bir bölgede toplanmıştır. 2 III. Atom çapı yaklaşık 10–8 cm civarındadır. K L Yukarıda verilen yargılardan hangileri Thomson ve 3 4 Rutherford atom modelleri için ortak değildir? M N A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III I. ve III. yargılar Thomson ve Rutherford atom model- Çekirdeğe en yakın enerji düzeyinde (n=1) bulunan leri için ortaktır. elektron en düşük enerjiye sahiptir. Çekirdek kavramından ilk kez Rutherford atom mode- Enerji düzeylerine yerleşebilecek elektron sayısı sı- linde söz edilmiştir. Thomson, pozitif ve negatif yük- nırlıdır. Bir enerji düzeyinde bulunabilecek maksi- lü taneciklerin atomda bir arada bulunduğu görüşü- mum elektron sayısı 2n2 formülü ile hesaplanır. nü savunmuştur. (n = Enerji düzeyi) Cevap: B Katman Sembol Katmanın alabileceği elektron sayısı Bohr Atom Modeli 1K 2 2L 8 Elektron 3M 18 4N 32 Çekirdek Elektronlar bir dış etki olmadıkça çekirdeğe en ya- kın ve enerjisi en düşük katmanlara yerleşirler. Çün- Bohr’un Hidrojen (1H) atomu için geliştirdiği bir mo- kü en kararlı hal, en düşük enerjili haldir. Buna ato- deldir. Sadece tek elektronlu tanecikler için geçerlidir. mun temel hali denir. (1H, 2He+, 3Li2+, ...) Atoma elektronun en az iki enerji düzeyi arasında- Elektronlar çekirdek etrafında belirli dairesel yörün- ki geçişini sağlayacak kadar enerji verilirse, elektron gelerde bulunur. enerji absorblayarak daha yüksek enerji düzeylerin- den birine geçer. Buna atomun uyarılmış hali denir. Bu yörüngelere enerji düzeyi ya da enerji katmanı denir. Atoma enerji verme işlemi sonlandırılırsa elektron yüksek enerjili düzeyde kalamaz. Aldığı enerjiyi ısı Katmanlar merkezde atom çekirdeği olmak üzere ve ışık olarak çevreye verir ve temel haline geri dö- içten dışa doğru n = 1, 2, 3, ... şeklinde numaralan- ner. dırılır ya da K, L, M, N, .... harfleri ile belirtilir. Atomun temel hali kararlı, uyarılmış hali ise karar- sızdır. 21. B 53

TYT 1. MODÜL ATOMUN YAPISI www.aydinyayinlari.com.tr ÖRNEK 22 Farklı elementlerin atomları enerji alarak uyarıldık- tan sonra, temel hale geçerken o elemente özgü renk- Elektron lerde ışınlar yayımlar. Bu ışınlar bir prizmadan geçirilir- Çekirdek se, atom spektrumları oluşur. Her atomun kendine öz- gü spektrumu vardır. Elektromanyetik Spektrum Yukarıda görseli verilen atom modeli ile ilgili aşağı- Elektromanyetik Spektrum da verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? Elektromanyetik spektrumun insan gözü tarafından A) Tek elektronlu tanecikler için geçerlidir. algılanabilen aralığına görünür bölge denir. Dalga boy- B) Çekirdek çevresindeki dairesel yörüngelere enerji ları 400 ile 700 nm arasındaki ışınlar görünür bölgede yer alır. düzeyi denir. C) Çekirdeğe en yakın enerji düzeyinde bulunan elekt- Hidrojen absorbsiyon spektrumu ronun enerjisi en düşüktür. Hidrojen emisyon spektrumu Ha (n = 3 \" n = 2 geçişi) D) Atomun temel hali kararlıdır. Hd Hc Hb E) Çekirdekli atom modeli olarak da adlandırılır. Görseli verilen atom modeli, Bohr atom modelidir. Bohr atom modeli, yörüngeli atom modeli olarak da adlandırılır. Çekirdekli atom modeli, Rutherford atom modelidir. Cevap: E Atom Spektrumları 400 700 Dalga boyu nm 656 Bohr atom modeli’ne göre, bir elektron yeteri kadar enerji alırsa düşük enerji düzeyinden daha yüksek bir Bir atom hangi dalga boyuna ait ışığı soğurmuş ise, enerji düzeyine geçebilir. (Enerji absorblayarak) aynı dalga boyuna ait ışık yayımlar. Yüksek enerji düzeylerine uyarılmış bir elektron da Uyarı! ışık yayarak daha düşük bir enerji düzeyine geçebilir. Bu olaya emisyon denir. (Enerji yayımlayarak) Bohr atom modeli, çok elektronlu atomların spektrumlarını açıklamada yetersiz kalmıştır. n=3 Elektron Modern atom teorisine (bulut modeli) göre, bir n=2 atomda elektronların bulunma olasılıklarının en yüksek n=1 olduğu bölgelere orbital (elektron bulutu) denir. Modern atom teorisi, elektronun hareketini açıklaması bakımın- enerji alır dan oldukça önemlidir. (absorblama) enerji yayımlar (emisyon) Katman - Elektron Dağılımı Kuralları Elektronlar enerjisi en düşük katmandan (en iç) Çekirdek başlanarak yerleştirilir. Işık bir prizmadan geçirilerek, renklere ayrıldığın- Hiçbir katmandaki elektron sayısı 2n2 formülü ile da çizgi yapılı seriler oluşturur. Bu görüntüye spektrum belirlenen üst sınırı aşamaz. (n= Enerji düzeyi) adı verilir. 22. E 54

www.aydinyayinlari.com.tr ATOMUN YAPISI 1. MODÜL TYT İlk 20 elementin atomlarında hiçbirinin son katma- Değerlik Elektronları nında 8’den fazla elektron bulunmaz. Eldeki elekt- Bir atomun temel hal katman - elektron dağılımın- ron sayısı 8’den fazla ise yeni bir katman eklenip fazlalık elektronların ikisi bu dış katmana yerleştiri- da en dış katmanında yer alan elektronlarına değerlik lir; artanlar bir iç katmana girer. elektronları denir. Bir iç katman dolmadıkça en dış katmandaki elekt- Atomların kimyasal bağ oluşumunda rol oynayan elektronları, değerlik elektronlarıdır. ron sayısı 2’yi aşamaz. 11Na: 2 – 8 – 1 16S: 2 – 8 – 6 6C: 11Na: 16S: 2e– 4e– C atomunun değerlik elektron sayısı 4’tür. 2e– 8e– 1e– 2e– 8e– 6e– (K) (L) (M) (K) (L) (M) 11Na: 20Ca: 2 – 8 – 8 – 2 2e– 8e– 1e– 20Ca: 2e– 8e– 8e– 2e– Na atomunun değerlik elektron sayısı 1’dir. (K) (L) ( M ) ( N ) ÖRNEK 23 17CI: Aşağıda verilen taneciklerin katman - elektron da- 2e– 8e– 7e– ğılımlarını yazınız. CI atomunun değerlik elektron sayısı 7’dir. Tanecik Katman - Elektron Dağılımı 2) 6) ÖRNEK 24 a. 8O 2) 8) b. 11Na+ Aşağıda verilen atomların katman - elektron dağı- c. 13Al 2) 8) 3) lımlarını yazarak, değerlik elektron sayılarını (DES) d. 15P 2) 8) 5) belirleyiniz. e. 16S2– 2) 8) 8) a. 3Li : ……………………… f. 17Cl 2) 8) 7) b. 12Mg : ……………………… g. 19K 2) 8) 8) 1) c. 19K : ……………………… h. 20Ca2+ 2) 8) 8) d. 9F : ……………………… 2 ı. 7N e. 16S : ……………………… 26 i. 12Mg 2) 5) f. 13Al : ……………………… 2)3 2) 8) 2) g. 18Ar : ……………………… 28 h. 14Si : ……………………… 24 Tanecik Katman - Elektron Dağılımı 2) 6) a. 3Li : 2) 1) DES = 1 a. 8O 2) 8) b. 12Mg : 2) 8) 2) DES = 2 b. 11Na+ c. 19K : 2) 8) 8) 1) DES = 1 c. 13Al 2) 8) 3) d. 9F : 2) 7) DES = 7 d. 15P 2) 8) 5) e. 16S : 2) 8) 6) DES = 6 e. 16S2– 2) 8) 8) f. 13Al : 2) 8) 3) DES = 3 f. 17Cl 2) 8) 7) g. 18Ar : 2) 8) 8) DES = 8 g. 19K 2) 8) 8) 1) h. 14Si : 2) 8) 4) DES = 4 h. 20Ca2+ 2) 8) 8) ı. 7N i. 12Mg 2) 5) 2) 8) 2) 23. a. 2) 6) b. 2) 8) c. 2) 8) 3) d. 2) 8) 5) e. 2) 8) 8) 55 24. a. 2) 1), DES:1 b. 2) 8) 2), DES:2 c. 2) 8) 8) 1), DES:1 d. 2) 7), DES:7 f. 2) 8) 7) g. 2) 8) 8) 1) h. 2) 8) 8) ı. 2) 5) i. 2) 8) 2) e. 2) 8) 6), DES:6 f. 2) 8) 3), DES:3 g. 2) 8) 8), DES:8 h. 2) 8) 4) DES:4

TYT 1. MODÜL ATOMUN YAPISI www.aydinyayinlari.com.tr ÖRNEK 25 ÖRNEK 27 X2+ ile 15Y3− iyonları izoelektroniktir. I. 2He ve 3Li+ II. 5B ve 13AI Buna göre, X atomunun değerlik elektron sayısı III. 9F– ve 11Na+ kaçtır? Yukarıda verilen tanecik çiftlerinden hangilerinin A) 1 B) 2 C) 5 D) 6 E) 8 değerlik elektron sayıları aynıdır? X2+ ve Y3− A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 20 18 15 18 D) II ve III E) I, II ve III X: 2 – 8 – 8 – 2 20 Değerlik elektron sayısı = 2 Cevap: B Bir taneciğin değerlik elektron sayısı bulunurken nötr atomunun temel hal elektron dizilimi yazılmalıdır. ÖRNEK 26 I. 2He: 2), DES: 2 ve 3Li: 2) 1), DES:1 a. 32 S b. 28 Si c. 16 O2– d. 14 N3– e. 60 Co II. 5B: 2) 3), DES: 3 ve 13AI: 2) 8) 3), DES: 3 16 14 8 7 27 III. 9F: 2) 7), DES: 7 ve 11Na: 2) 8) 1), DES: 1 Cevap: B f. 27 AI3+ g. 14 C h. 34 S2– ı. 59 Co i. 60 Ni 13 6 16 27 28 Yukarıda verilen tanecikler ile ilgili aşağıdaki sorula- rı cevaplayınız. 1. Hangileri izotopdur? ÖRNEK 28 2. Hangileri izotondur? 3. Hangileri izobardır? Temel hal elektron diziliminde L katmanında 6 elekt- 4. Hangileri izoelektroniktir? ron bulunduran bir atom için; 5. Hangilerinin kimyasal özellikleri aynıdır? 6. Hangilerinin değerlik elektron sayısı aynıdır? I. Çekirdek yükü +8'dir. 7. Hangilerinin proton sayısı, nötron sayısına eşittir? II. Değerlik elektron sayısı 6'dır. 8. Hangilerinin elektron sayısı, proton sayısından faz- III. Nötron sayısı 9 ise kütle numarası 15'dir. ladır? yargılarından hangileri doğrudur? 1. Proton sayıları aynı, nötron sayıları farklı olan ta- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II necikler izotoptur. a ve h, e ve ı D) II ve III E) I, II ve III 2. Nötron sayıları aynı, proton sayıları farklı olan ta- necikler izotondur. c ve g, ı ve i, b ve f X: 2 ) 6 ) Çekirdek yükü: +8 .. Değerlik elektron sayısı: 6 3. Kütle numaraları (p + n) aynı, proton sayıları farklı KL olan tanecikler izobardır. d ve g, e ve i Kütle numarası = p + n 4. Elektron sayıları ve dizilişleri aynı, proton sayıları = 8+9 farklı olan tanecikler izoelektroniktir. c, d ve f = 17 5. Proton ve elektron sayıları aynı olan taneciklerin Cevap: C kimyasal özellikleri aynıdır. e ve ı 6. Temel hal elektron dizimleri yazıldığında son kat- manlarındaki elektron sayıları aynı olan atomların değerlik elektron sayıları aynıdır. a, c ve h, b ve g 7. a, b, c ve d 8. c, d ve h 25. B 26. 1. a ve h, e ve ı 2. c ve g, ı ve i, b ve f 56 27. B 28. C 3. d ve g, e ve i 4. c, d ve f 5. e ve ı 6. a, c ve h, b ve g 7. a, b, c ve d 8. c, d ve h

ATOMUN YAPISI TEST - 5 1. I. Atomlar bölünemeyen çok küçük taneciklerdir. 4. Aşağıda verilen ifadelerden hangisi Ruther- II. Aynı elemente ait atomlar birbirinin aynısıdır. ford’un atom modelinde yer almamaktadır? III. Atomda büyük boşluklar bulunur. A) Atomun merkezinde pozitif yüklü çekirdek bulu- nur. Yukarıdaki ifadelerden hangileri Dalton’un atom modelinde yer almaktadır? B) Elektronlar çekirdeğin çevresinde dairesel yö- rüngeler üzerinde bulunur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II C) Pozitif yük sayısı atomdan atoma farklılık göste- D) II ve III E) I, II ve III rir. 2. D) Çekirdek, atom kütlesinin büyük çoğunluğunun toplandığı kısmıdır. E) Çekirdeğin yarıçapı, atom yarıçapının yaklaşık 1/100.000’i kadardır. Yukarıdaki şekilde verilen atom modeli ile ilgili; 5. I. Atomda eşit sayıda pozitif ve negatif yüklü ta- I. Üzümlü kek modeli de denir. II. Atomda negatif yüklü taneciklere eşit sayıda necikler bulunur. pozitif yüklü tanecik bulunur. III. Atom çapı yaklaşık 10−8 cm civarındadır. II. Atomdaki pozitif ve negatif yüklü tanecikler ho- mojen olarak dağılmıştır. yargılarından hangileri doğrudur? A) I, II, ve III B) II ve III C) I ve II III. Atomun yapısında büyük boşluklar bulunur. D) Yalnız II E) Yalnız I Yukarıdaki verilen ifadelerden hangileri Thom- 3. son ve Rutherford atom modellerinin her ikisi için de ortaktır? altın levha A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III a ışınları 6. Aşağıda verilen görüşlerden hangisi Bohr’un Rutherford, alfa (a2+) ışınları ile yapmış olduğu atom modelinde yer almaz? deneyler sonucunda; A) Elektronlar, çekirdek çevresindeki dairesel yö- I. Atomun çekirdekli yapıda olması rüngelerde bulunur. II. Çekirdeğin pozitif yüklü olması III. Atomda büyük boşluklar bulunması B) Elektron, bulunduğu yörüngenin enerjisine sa- yukarıdaki bilgilerden hangilerine ulaşmıştır? hiptir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II C) Elektronların bulunduğu yörüngelere enerji dü- zeyi ya da katmanı denir. D) II ve III E) I, II ve III D) Atomlar, içi dolu yüksüz kürelerdir. E) Bir atomun elektronları en düşük enerji düzeyin- de bulunmak ister. 1. C 2. A 3. E 57 4. B 5. A 6. D

TEST - 6 ATOMUN YAPISI 1. 4. I. Dalton Atom Modeli II. Thomson Atom Modeli III. R utherford Atom Modeli IV. Bohr Atom Modeli Thomson Rutherford Bohr V. Kuantum Atom Modeli I II III Yukarıda verilen bilim insanlarından hangileri- Yukarıda verilen atom modellerinden hangisin- ne göre atomdaki pozitif ve negatif yüklü tane- de ilk kez çekirdek kavramından bahsedilmiş- cikler homojen dağılmamıştır? tir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) I B) II C) III D) IV E) V D) II ve III E) I, II ve III 2. Bilim İnsanı Görüşü 5. – I. Dalton Atomlar bölünemeyen, özdeş – kürelerdir. – ++ ++ ++ – II. Rutherford Atomun merkezinde pozitif –– yüklü çekirdek bulunur. Şekilde verilen atom modeli ile ilgili aşağıdaki III. Bohr Elektronlar çekirdek etrafın- ifadelerden hangisi yanlıştır? da belirli dairesel yörüngeler- de bulunur. A) Çekirdekli atom modeli olarak bilinir. B) Atom hacminin büyük bir kısmı boşluktur. Yukarıda verilen bilim insanlarından hangileri- C) Çekirdekteki elektron sayısı, proton sayısına nin atom ile ilgili görüşleri doğru belirtilmiştir? eşittir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) Çekirdek çapı yaklaşık 10–12 – 10–13 cm civarın- D) II ve III E) I, II ve III dadır. E) Pozitif yüklerin toplam kütlesi, atomun kütlesinin 3. yaklaşık yarısına eşittir. Elektron Çekirdek 6. Aşağıda verilen atom ile ilgili görüşlerden han- Şekilde verilen atom modeli ile ilgili aşağıdaki gisi Dalton’a aittir? bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Atomda pozitif ve negatif yüklü tanecikler homo- A) Bohr atom modelidir. jen olarak dağılmıştır. B) Elektron, çekirdek etrafındaki dairesel yörünge- B) Pozitif yük sayısı, atomdan atoma değişir. ler üzerinde bulunur. C) Tek ve çok elektronlu tüm atomlar için geçerli- C) Elektronlar, çekirdek etrafında dairesel yörün- gelerde bulunur. dir. D) Elektron, yüksek enerji düzeyinden düşük ener- D) Farklı element atomları birbirinden farklıdır. E) Atom çapı 10−8 cm civarında olan bir küredir. ji düzeyine geçerken ışıma yapar. E) Atomun en düşük enerjili haline temel hal denir. 1. D 2. E 3. C 58 4. C 5. C 6. D

ATOMUN YAPISI KARMA TEST - 1 1. 80Br7+ iyonunun elektron sayısı 28’dir. 4. Nötron Elektron Kütle sayısı sayısı numarası Buna göre; Tanecik 14 10 27 I. Çekirdek yükü +35’tir. X II. Nötron sayısı 45’tir. Y 10 10 18 III. 7 elektron vererek nötr hale geçer. Z yargılarından hangileri doğrudur? 20 10 37 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Yukarıda verilen tabloda yer alan X, Y ve Z tane- ciklerinden hangilerinde e/p oranı 1’den küçük- tür? (p: proton sayısı, e: elektron sayısı) D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız X B) Yalnız Y C) X ve Y D) X ve Z E) Y ve Z 2. X3+ iyonunun katman - elektron dizilimi 2) 8) şek- 5. X3+ iyonunun X2+ iyonuna dönüşümü ile ilgili; lindedir. I. Elektron sayısı artar. II. Çekirdek çekim kuvveti azalır. Buna göre, X atomunun değerlik elektron sayı- III. Kimyasal özelliği değişir. sı kaçtır? yargılarından hangileri yanlıştır? A) 2 B) 3 C) 5 D) 7 E) 8 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 3. Proton sayısı 6. X c b YZ aT a bc Nötron sayısı Yukarıdaki grafikte X, Y, Z ve T atomlarının proton sayıları ile nötron sayıları verilmiştir. Buna göre, X, Y, Z ve T atomlarının türleri aşa- Yukarıda katman - elektron dağılımı verilen 23X ğıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? atomu ile ilgili; İzotop İzoton İzobar I. Proton sayısı 11’dir. A) X - Y Z - T Y-Z B) Y - Z X - T Z-T II. Değerlik elektron sayısı 1’dir. C) Z - T X - Y X-T III. 24 Y atomu ile izotondur. D) X - Z Z - T Y-Z E) Y - Z Z - T X-T 12 yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 1. C 2. B 3. E 59 4. D 5. B 6. E

KARMA TEST - 2 ATOMUN YAPISI 1. Aşağıda verilen tanecik çiftlerinden hangisinin 4. X2− ve Y4+ iyonları izotop olup, elektron sayıları kimyasal özellikleri aynıdır? toplamı 30’dur. A) 40 Ar – 40 Ca Buna göre, aşağıda verilen ifadelerden hangisi 18 20 yanlıştır? B) 63 Cu – 65 Cu+ A) X’in proton sayısı 16’dır. 29 29 B) X2− ve Y 4+ nın çekirdek çekim kuvvetleri farklı- C) 14 N – 14 N3– dır. 7 7 C) Çapları arasındaki ilişki X2− > Y 4+ şeklindedir. D) X ve Y atomlarının nötron sayıları farklıdır. D) 32 S2– – 34 S2– E) Y 4+ iyonu ile 12Z atomu izoelektroniktir. 16 16 E) 23 Na+ – 24 Mg2+ 11 12 2. Al atomu Al3+ iyonuna dönüşürken; 5. NH + ile OH– tanecikleri için; 4 I. Çekirdek yükü 3 artar. II. Birim elektron başına düşen çekirdek çekim I. Toplam proton sayısı kuvveti artar. II. Toplam nötron sayısı III. Toplam tanecik sayısı azalır. yargılarından hangileri doğrudur? III. Toplam elektron sayısı niceliklerinden hangileri eşittir? (11H, 147N, 168O) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III 6. 3. Tanecik Elektron sayısı Nötron sayısı X: 2e– 6e– X7+ 10 20 Y: Y+ 18 20 2e– 7e– 1e– Z− 18 18  Yukarıdaki tabloda X7+, Y+ ve Z− taneciklerinin elektron ve nötron sayıları verilmiştir. Buna göre, X, Y ve Z atomları ile ilgili; I. X ve Z nin çekirdek yükleri eşittir. Z: II. X ve Y izotondur. III. Y ve Z izoelektroniktir. 2e– 8e– 8e– 2e– yargılarından hangileri doğrudur? Yukarıda verilen katman - elektron dağılımla- rından hangileri uyarılmış bir atoma ait olabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız Y B) Yalnız Z C) X ve Y D) II ve III E) I, II ve III D) Y ve Z E) X, Y ve Z 1. D 2. D 3. C 60 4. B 5. B 6. A

ATOMUN YAPISI KARMA TEST - 3 1. 11H ve 31T atomları ile ilgili aşağıdaki ifadelerden 4. 11Na ve 2142Mg atomları birbirinin izobarıdır. hangisi yanlıştır? Buna göre; A) Çekirdek yapıları farklıdır. B) Periyodik cetveldeki yerleri farklıdır. I. Na’nın nötron sayısı 13’tür. C) Toplam tanecik sayıları farklıdır. D) Aynı koşullardaki özkütleleri farklıdır. II. Na ve Mg atomlarının kimyasal özellikleri farklı- E) Elektron sayıları aynıdır. dır. III. Na+ ve Mg2+ nın iyon yarıçapları eşittir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 2. Cl atomunun bir kimyasal değişim sonucunda pro- 5. Bohr atom modeli ile ilgili aşağıda verilen ifade- ton sayısı ile elektron sayısı eşitliği bozulmuştur. lerden hangisi yanlıştır? Buna göre; A) Yörüngeli atom modeli olarak bilinir. I. Anyon haline geçer. B) Çekirdeğe en yakın katman maksimum enerjiye II. Nötron sayısı değişmez. sahiptir. III. Fiziksel özelliği değişir. yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? C) Atomun temel hali kararlı, uyarılmış hali ise ka- rarsızdır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) 1H, 2He+ ve 3Li2+ gibi taneciklerin yapılarını D) II ve III E) I, II ve III açıklar. E) Elektronlar çekirdek etrafında belirli enerjiye sa- hip yörüngelerde bulunur. 3. Elektron sayısı 6. Proton sayısı 10 Y KM 8X Y XL 8 Proton sayısı X Y Nötron sayısı Tek atomlu oldukları bilinen K, L ve M elementleri- X ve Y taneciklerinin proton ve elektron sayıları grafikteki gibidir. nin proton ve nötron sayıları grafikteki gibidir. Buna göre, X ve Y tanecikleri ile ilgili aşağıdaki Buna göre, K, L ve M atomları ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Çekirdek çekim kuvvetleri farklıdır. A) K ve M izotoptur. B) Y’nin çapı, X’inkinden büyüktür. B) M’nin kütle numarası, L’ninkinden büyüktür. C) Nötron sayıları farklı olabilir. C) K ve L izobardır. D) Kimyasal özellikleri farklıdır. D) M ve L izotondur. E) Y’nin iyon yükü -2’dir. E) Üçünün de toplam tanecik sayısı aynıdır. 1. B 2. D 3. A 61 4. C 5. B 6. E

KARMA TEST - 4 ATOMUN YAPISI 1. Aşağıda verilen taneciklerin hangisinden bir 4. 35Cl ve 37Cl– tanecikleri ile ilgili; elektron koparabilmek için verilmesi gereken I. Çekirdek çekim kuvvetleri aynıdır. enerji en fazladır? II. Kimyasal özellikleri farklıdır. III. Birer elektron koparabilmek için verilmesi gere- A) 13X3+ B) 10Y C) 8Z2– E) 7Q3– ken enerji miktarları aynıdır. D) 11T+ yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 2. 5. 35 X–, 39 Y+ ve 37 Z tanecikleri için aşağıda ve- 17 19 17 I rilen ifadelerden hangisi yanlıştır? e– A) Y ile Z izotondur. e– B) X ile Z izotoptur. e– III C) X ile Y izoelektroniktir. D) X, Y ve Z nin kimyasal özellikleri farklıdır. II E) Y+ taneciğinin çapı, X– taneciğininkinden bü- Yukarıda verilen görsel, Bohr atom modeline aittir. yüktür. Buna göre, hangi elektron geçişlerinde absorb- siyon olayı gerçekleşir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III 3. Nötr bir atomun L olarak sembolize edilen kat- 6. K ve L tek atomlu taneciklerinin aşağıdaki ko- manı için; şulların hangisinde kimyasal özelliklerinin aynı olduğu söylenebilir? I. 2. enerji düzeyidir. II. Alabileceği maksimum elektron sayısı 18’dir. A) Proton ve nötron sayıları aynı, elektron sayıları III. Enerjisi, K katmanın enerjisinden fazladır. farklı ise yargılarından hangileri doğrudur? B) Elektron ve nötron sayıları aynı, proton sayıları A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II farklı ise D) I ve III E) I, II ve III C) Elektron ve nükleon sayıları aynı, proton sayıla- rı farklı ise D) Proton ve elektron sayıları aynı, nötron sayıları farklı ise E) Proton ve nükleon sayıları aynı, iyon yükleri farklı ise 1. A 2. C 3. D 62 4. B 5. E 6. D

ATOMUN YAPISI KARMA TEST - 5 1. Aşağıda verilen atom ve iyonlardan hangisinin 4. I. 11 proton, 12 nötron katman - elektron dağılımında yanlışlık yapıl- II. 8 proton, 10 elektron mıştır? III. 16 nötron, 15 elektron A) 20Ca : 2) 8) 9) 1) B) 15P3− : 2) 8) 8) IV. 13 proton, 13 elektron C) 14Si : 2) 8) 4) D) 17Cl5+ : 2) 8) 2) V. 17 proton, 18 nötron E) 8O2− : 2) 8) Yukarıda verilenlere göre hangisi kesinlikle iyondur? A) I B) II C) III D) IV E) V 5. X ve Y aynı elemente ait taneciklerdir. 2. İzoelektronik oldukları bilinen X ve Y tanecikle- Buna göre, X ve Y tanecikleri için; ri için; I. Kimyasal özellik I. Çekirdek yükü II. Proton sayısı II. Nötron sayısı III. Toplam tanecik sayısı III. Nötron sayısı niceliklerinden hangileri kesinlikle farklıdır? IV. Elektron sayısı V. Nükleon sayısı A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II nitelik ve niceliklerinden kaç tanesi kesinlikle aynıdır? D) I ve III E) II ve III A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1 3. I. 1H, 2He+, 3Li2+, ... gibi tek elektronlu tanecikle- 6. X+ iyonunun katman - elektron dağılımı 2) 8) 8) rin yapılarını açıklar. şeklindedir. II. Bir atomda elektronların bulunma olasılıklarının Buna göre, 39X atomu için; en fazla olduğu bölgeye orbital denir. I. Elektron sayısı 19’dur. III. Temel halde bulunan atomun elektronu enerji II. Nötron sayısı 20’dir. absorblayarak uyarılmış hale geçebilir. III. Toplam tanecik sayısı 57’dir. yargılarından hangileri doğrudur? Yukarıda verilen ifadelerden hangileri Bohr atom modeli ile ilgilidir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III D) II ve III E) I, II ve III 1. A 2. A 3. D 63 4. B 5. E 6. C

KARMA TEST - 6 ATOMUN YAPISI 1. X2Y3 bileşiğinin bir birimindeki toplam elektron sa- 4. 15X3− ve 40Y2+ iyonları izoelektronik olup, Y’nin nöt- yısı 74’tür. ron sayısı X’inkinden 4 fazladır. X atomunun çekirdeğindeki yüksüz tanecik sa- Buna göre; yısı 14 olduğuna göre, X’in nükleon sayısı kaç- tır? (16Y) I. Y’nin çekirdek yükü +20’dir. A) 13 B) 17 C) 21 D) 27 E) 29 II. X’in izotopunun nötron sayısı 16’dır. III. X3− nin toplam tanecik sayısı 49’dur. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III 2. I. Nötron sayıları aynı olan atomlar izotondur. 5. X atomunun temel hal katman - elektron dizilimin- II. İzotop taneciklerin kimyasal özellikleri aynıdır. de M katmanında 7 elektron bulunmaktadır. III. Aynı elementin atomları özdeştir. X’in nötron sayısı 18 olduğuna göre; Yukarıdaki ifadelerden hangilerinin doğruluğu I. Çekirdek yükü +17’dir. kesin değildir? II. Kütle numarası 35’dir. III. İzotopunun nötron sayısı 20 olabilir. A) I, II, ve III B) II ve III C) I ve II yargılarından hangileri doğrudur? D) Yalnız II E) Yalnız I A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 6. I. e– 3. Aşağıda atom numaraları verilen atomlardan II. e– hangisinin karşısına değerlik elektron sayısı yanlış yazılmıştır? III. Atom numarası Değerlik elektron sayısı e– A) 5 3 Yukarıda verilen enerji düzeyleri arasındaki ge- B) 8 6 çişlerden hangilerinde atom çevreye enerji ya- yımlar? C) 12 2 D) 15 7 A) I, II, ve III B) I ve III C) I ve II E) 19 1 D) Yalnız III E) Yalnız II 1. D 2. A 3. D 64 4. D 5. E 6. B

ATOMUN YAPISI KARMA TEST - 7 1. Br3+, Br7+ ve Br– iyonları ile ilgili; 4. Proton sayısı I. Çapı en büyük olan Br- iyonudur. m+2 X II. Çekirdek çekim kuvvetleri eşittir. III. Br3+ iyonundan bir elektron koparmak en ko- m+1 Y laydır. mZ yargılarından hangileri doğrudur? Elektron sayısı m m+1 m+2 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Yukarıdaki grafikte X, Y ve Z taneciklerinin proton ve elektron sayıları arasındaki ilişki verilmiştir. D) II ve III E) I, II ve III Buna göre, bu tanecikler ile ilgili aşağıdaki yar- gılardan hangisi yanlıştır? 2. b X ile d Z izotop ve b X ile f Y izobar atomlardır. A) Y nötr, X ve Z iyondur. a c a e B) Z nin çapı, Y ninkinden büyüktür. C) Üçünün de kimyasal özellikleri farklıdır. Buna göre; D) X ve Y nin nötron sayıları eşit ise Y nin kütle nu- marası daha büyüktür. E) Çekirdek çekim kuvveti en küçük olan Z dir. I. d ! f II. a = c III. b − a > f − e ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur? 5. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III altın levha D) II ve III E) I, II ve III a - ışınları Rutherford altın levha deneyinde, radyoaktif mad- delerden elde ettiği alfa ( 4 a2+) ışınlarını ince altın 2 bir levhaya gönderdiğinde, ışınların büyük bir kıs- mının levhanın içinden sapmaya uğramadan geçti- 3. X– iyonunun katman elektron dağılımı 2 ) 8 ) 8 ) ğini çok az bir kısmının ise saptığını ya da geri dön- şeklindedir. düğünü gözlemlemiştir. X atomunun kütle numarası 37 olduğuna gö- Rutherford bu deneyden yararlanarak; re; I. Atom boşluklu yapıdadır. I. Çekirdek yükü –1 dir. II. Pozitif yüklü tanecikler atomun merkezinde kü- II. İzotopunun nötron sayısı 20 olabilir. III. Atom numarası 17 dir. çük bir bölgede bulunur. yargılarından hangileri doğrudur? III. Nötronun kütlesi yaklaşık olarak protonun küt- lesine eşittir. yargılarından hangilerine ulaşmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III 1. C 2. B 3. B 65 4. D 5. C

KARMA TEST - 8 ATOMUN YAPISI 1. P3– ve P5+ iyonları ile ilgili; 4. I. Çekirdek yükleri Yukarıda −3 yüklü bir iyonun katman − elektron da- II. Kimyasal özellikleri ğılımı verilmiştir. III. Nötron sayıları Bu iyonun kütle numarası 31 olduğuna göre, yukarıda verilenlerden hangileri kesinlikle aynı- çekirdeğindeki yüksüz tanecik sayısı kaçtır? dır? A) 13 B) 15 C) 16 D) 17 E) 18 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III 2. 5. I. AIO33- XY II. CO23- Yukarıda X ve Y atomlarının katman elektron da- III. CIO3- ğılımları verilmiştir. Yukarıda verilen taneciklerin elektron sayıları Buna göre, bir tane XY33– iyonundaki toplam arasındaki ilişki aşağıdaki seçeneklerin hangi- sinde doğru verilmiştir? (6C, 13AI, 17CI) elektron sayısı kaçtır? A) 29 B) 37 C) 40 D) 47 E) 80 A) III > I > II B) I > II > III C) III > II > I D) I > III > II E) II > III > I 6. 2871 3. Kükürt atomunun S2–, S6+ ve S4+ iyonları için Yukarıda katman elektron dağılımı verilen atom ile ilgili; elektron başına düşen çekirdek çekim kuvveti- nin karşılaştırılması aşağıdakilerden hangisin- I. Uyarılmıştır. de doğru verilmiştir? II. Yüksek enerjili ve kararsızdır. III. Elektron koparmak temel haline göre daha zor- A) S4+ = S6+ = S2– B) S4+ > S6+ > S2– dur. yukarıda verilen yargılardan hangileri doğru- dur? C) S6+ > S4+ > S2– D) S2– > S4+ > S6+ A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II E) S6+ > S2– > S4+ D) II ve III E) I, II ve III 1. A 2. C 3. C 66 4. C 5. A 6. C

ATOMUN YAPISI YENİ NESİL SORULAR-1 1. 2. Nesibe Aydın Okulları'nda 9.sınıf öğrencisi olan Güneş Sistemi Mehmet, atomun yapısı ünitesine çalışırken kim- Güneş sistemi, Güneş'in çekim kuvvetinin etkisi ile ya öğretmeni olan annesine iki taneciğin kimya- sal özeliklerinin aynı olabilmesi için gerekli olan ko- gezegen ve onların uydularından oluşur. şulları sormuştur. Annesi, 1362X ve 1364Y taneciklerinin Buna göre, Güneş sistemine benzetilen atom kimyasal özelliklerinin aynı olduğunu söylemiş ve Mehmet'ten hangi iki niceliği aynı olan taneciklerin modeli aşağıdakilerden hangisidir? kimyasal özelliklerinin aynı olduğunu yorumlaması- A) Bohr Atom Modeli nı istemiştir. B) Dalton Atom Modeli C) Thomson Atom Modeli Buna göre, Mehmet aşağıdaki cevaplardan han- D) Rutherford Atom Modeli gisini verirse kesinlikle doğru bir yorum yap- E) Kuantum Atom Modeli mış olur? (Hidrojenin izotopları dikkate alınmaya- caktır.) Rutherford atom modeli, Güneş sistemine benzetil- mektedir. Pozitif yüklü protonlar ile dolu çekirdeğin A) Proton ve nötron sayıları etrafında dönen elektronlar gezegenleri temsil et- mektedir. B) Nötron ve elektron sayıları Cevap: D C) Proton ve elektron sayıları D) Elektron sayıları ve kütle numaraları E) Nötron sayıları ve kütle numaraları 1362X taneciği için; 1364Y taneciği için; p = 16, n = 16, e = 16 p = 16, n = 18, e = 16 1362X ve 1364Y taneciklerinin proton ve elektron sayıları aynı, nötron sayıları farklıdır. Kimyasal özelliklerinin aynı olabilmesi için tanecikle- rin proton ve elektron sayıları aynı olmalıdır. Cevap: C 1. D 67 2. C

YENİ NESİL SORULAR-2 ATOMUN YAPISI 1. Tanecik Proton Nötron Elektron 2. sayısı sayısı sayısı Çekirdek X 11 12 11 Y 11 13 10 Elektron Z 12 12 10 K Yukarıdaki tabloda X, Y ve Z taneciklerinin proton, L nötron ve elektron sayıları verilmiştir. M Bu taneciklerden X ve Y'nin izotop, X ve Z'nin Yukarıda Bohr atom modeline ait bir görsel veril- izoton, Y ve Z'nin izobar ve izoelektronik oldu- miştir. ğu bilindiğine göre, aşağıdaki çıkarımlardan hangisi yapılamaz? Bohr atom modeline göre, bir elektronun yeteri ka- dar enerji alarak daha yüksek bir enerji düzeyine A) İzotop taneciklerin proton sayıları aynı, nötron geçişine absorpsiyon; yüksek enerji düzeylerine sayıları farklıdır. uyarılmış bir elektronun da enerji yayarak daha dü- şük bir enerji düzeyine geçişi ise emisyon olarak B) İzoton taneciklerin nötron sayıları aynı, kütle nu- adlandırılır. maraları farklıdır. Buna göre; C) İzobar taneciklerin kütle numaraları aynı, proton sayıları farklıdır. I. K katmanından M katmanına II. M katmanından L katmanına D) X nötr yapıda olup, Y ve Z iyondur. III. L katmanından K katmanına E) İzoelektronik taneciklerin proton ve elektron sa- elektron bu geçişlerden hangilerini yapmış yıları aynıdır. olursa gerçekleşen olay emisyon olarak adlan- dırılır? 12 1213X11 13 1214Y+10 12 1224Z21+0 A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II X nötr, Y ve Z iyondur. D) II ve III E) I, II ve III X ve Y'nin proton sayıları aynı,nötron sayıları farklıdır (izotop tanecikler). n = Enerji düzeyi (katmanı) X ve Z'nin nötron sayıları aynı, proton sayıları dolayısı n = 1, 2, 3, 4 ile kütle numaraları farklıdır (izoton tanecikler). . . . . K L M N Y ve Z'nin elektron sayıları aynı, proton sayıları fark- lı, kütle numaraları ise aynıdır (izobar ve izoelektronik K'den M'ye geçiş absorpsiyon; M'den L'ye ve L'den tanecikler). K'ya elektron geçişi emisyon olarak adlandırılır. Cevap: E Cevap: D 1. E 68 2. D

www.aydinyayinlari.com.tr  TYT PERİYODİK CETVEL ➤ PERIYODIK CETVELIN TARIHÇESI ➤ MODERN PERIYODIK CETVEL ➤ KATMAN ELEKTRON DIZILIMI ILE PERIYODIK CETVELDE YER BULMA ➤ ELEMENTLERIN SINIFLANDIRILMASI ➤ PERIYODIK ÖZELLIKLERIN DEĞIŞIMI ➤ KARMA TESTLER ➤ YENI NESIL SORULAR 1. ? 2. ? 69 1. ? 2. ?

TYT 1. MODÜL PERİYODİK CETVEL www.aydinyayinlari.com.tr PERİYODİK CETVEL İlişkili Kazanımlar • Elementlerin periyodik sistemdeki yerleşim esaslarını açıklar. – Mendeleyev'in periyodik sistem üzerine yaptığı çalışmalar ve Moseley'in katkıları üzerinde durulur. – Atomların katman-elektron dağılımlarıyla periyodik sitemdeki yerleri arasındaki ilişki açıklanır. (İlk 20 element esastır.) PERİYODİK CETVELİN TARİHÇESİ Henry Moseley Günümüzde bilinen 118 tane elementin tek tek Moseley X ışınları ile yaptığı Henry Moseley özelliklerini öğrenmek yerine elementleri belirli özellikle- deneyde, atom numarası 13(AI) rine göre gruplandırarak öğrenmek daha kolaydır. ile 79(Au) arasında olan element- lerin atom numaralarını bulmuş Bir çok bilim insanı da böyle düşünerek çalışmalar ve elementlerin fiziksel ve kimya- yapmıştır. Günümüzdeki periyodik tabloya en yakın tab- sal özelliklerinin atom numarası- lo Julius Lothar Meyer ve Dimitri İvanoviç Mendeleyev'in na bağlı olduğunu deneysel ola- çalışmalarına dayanmaktadır. rak göstermiştir. Dimitri İvanoviç Mendeleyev Kimyasal özellikler atomun elektron dizilimi ile ilgi- lidir. Moseley periyodik sistemi artan atom numarasına Mendeleyev 1860'larda bili- göre düzenlemeyi önermiştir. nen 63 tane elementi artan atom kütlelerine göre sıralamış ve bu Günümüzdeki periyodik sistem artan atom numara- sıralamada elementlerin fiziksel sına göre düzenlenmiştir. Bu düzenlemede benzer kim- ve kimyasal özelliklerinin tekrar- yasal özellikte olanlar aynı düşey sütunda yer alırlar. landığını fark ederek aşağıdaki tabloyu oluşturmuştur. Dimitri İvanoviç MODERN PERİYODİK SİSTEM Mendeleyev Modern periyodik sistemde elementler artan atom I nu­maralarına göre sıralanır. H II III IV V VI VII Modern periyodik sistemde elementlerin sembolleri atom numaraları ile birlikte gösterilmektedir. 1.01 BC Periyodik sistemdeki yatay sıralara periyot denir. Li Be 10.8 12.0 NO F Periyodik sistemde 7 tane periyot vardır. 6.94 9.01 AI Si 14.0 16.0 19.0 Birinci periy­ ot 2, diğer periyotlar sırası ile 8, 8, 18, Na Mg 27.0 28.1 PS CI VIII 18, 32, 32 ele­mentten oluşur. Birinci periyot dışında periyotlar bir alk­ ali metal ile başlar ve bir soygaz ile 23.0 24.3 31.0 32.1 35.5 biter. 6. ve 7. periyotların 14 er elementi periyodik sistemin alt kısmında yer almakta olup bunlara sıra- K Ca Ti V Cr Mn sıyla lantanitler ve akt­i­nitler denir. 54.9 Fe Co Ni 39.1 40.1 47.9 50.9 52.0 Br 55.9 58.9 58.7 Benzer dış katman elektron dizilimine sahip oldu- ğu için benzer fiziksel ve kimyasal özelliklere sahip Cu Zn As Se 79.9 olan elementlerin bulunduğu dikey sütunlara grup denir. Gruplar iki şekilde adlandırılır. Birincisi Ame- 63.5 65.4 74.9 79.0 rikan uyg­ ulaması olan A, B harfleri ve rakam ile ad- landırma, diğeri ise IUPAC ın (International Union Rb Sr Y Zr Nb Mo I Ru Rh Pd of Pure and Applied Chemistry) önerdiği 1 den 18 e kadar numa­raların olduğu adlandırmadır. Örneğin, 85.5 87.6 88.9 91.2 92.9 95.9 127 101 103 106 periyodik sist­emde IIIA grubu 13. grup, IIIB grubu 3. gruptur. Ag Cd In Sn Sb Te Periyodik tabloda Amerikan uygulamasına göre 8 108 112 119 119 122 128 tane A, 8 tane B (VIIIB den üç tane) olmak üzere 18 tane düşey sütun vardır. Cs Ba La Ta Os Ir Pt 139 Pb 181 W 133 137 194 192 195 Ti 207 Bi 184 Au Hg 204 209 197 204 Th U 232 238 Mendeleyev'in periyodik tablosundaki asıl başarısı henüz keşfedilmemiş olan bazı elementlerin atom kütle- lerini, fiziksel - kimyasal özelliklerini tahmin ederek yer- lerini boş bırakmasıdır. Mendeleyev'in en büyük yanılgısı ise elementlerin özelliklerinin atom kütlelerine bağlı olduğunu düşünmesidir. 70

www.aydinyayinlari.com.tr PERİYODİK CETVEL 1. MODÜL TYT A grubu elementlerine ana grup (baş grup) ele- Katman (n) Alabileceği maksimum mentleri, B grubu elementlerine geçiş elementle- e– sayısı (2n2) ri (geçiş metalleri) denir. 1. katman (n = 1) 2 2. katman (n = 2) 8 Grupların bazılarının özel adları bilinmelidir. Bunlar, 3. katman (n = 3) 18 4. katman (n = 4) 32 1. grup / IA grubu : Alkali metaller 2. grup / IIA grubu : Toprak alkali metaller 13. grup / IIIA grubu : Toprak metalleri 14. grup / IVA grubu : Karbon grubu 15. grup / VA grubu : Azot grubu NOT 16. grup / VIA grubu : Kalkojenler (oksijen grubu) Atom numarası 20’ye kadar olan elementler için katman elektron dizilimi, 17. grup / VIIA grubu : Halojenler (tuz oluşturan) şeklindedir. 18. grup / VIIIA grubu : Soygaz veya asal gazlardır. 2e 8e 8e 2e Örneğin; B grupları : Geçiş metalleri ➤ 15P atomunun periyodik cetveldeki yeri Lantanit ve aktinit serisi : İç geçiş metalleri Katman sayısı = Periyot numarası İlk üç periyotta yalnız A grubu elementleri vardır. B 15P 3 katman = 3. periyot grubu elementleri 4. periyotla başlar. 2e 8e 3e IA VIIIA s blok  IIA IIIA IVA VA VIA VIIA Son katmandaki elektron sayısı = Grup numarası Alkali Metaller IIIB IVB VB VIB VIIB VIIIB IB IIB Toprak metalleri Toprak Alkali Metaller Karbon grubu 3 elektron = 3A grubu Geçiş Metalleri Azot grubu ➤ 5B elementinin periyodik cetveldeki yeri Kalkojenler ❇ Halojenler Katman sayısı = Periyot numarası Soygazlar ❇ 5B 2 katman = 2. periyot ❇ 2 3 s blok d blok p blok Değerlik Lantanitler ❇ İç geçiş metalleri elektron sayısı = 3 f blok Aktinitler ❇ & 3A grubu ❇ KATMAN ELEKTRON DİZİLİMİ İLE GRUP VE PERİ- Uyarı! YOT BULMA Elementlerin periyodik cetveldeki yerleri soy- Bir elementin periyodik cetveldeki yeri bulunurken gazların atom numaralarına bakılarak belirle- proton sayısına bakılır. nebilir. Katman sayısı, periyot numarasını verir. Buna göre, soygazların atom numaraları: 1. periyot: 2 (He) Son katmanındaki elektron sayısı (değerlik elektron 2. periyot: 10 (Ne) sayısı) ise grup numarasını verir. 3. periyot: 18 (Ar) 4. periyot: 36 (Kr) Atomun proton sayısını kullanarak katman elektron 5. periyot: 54 (Xe) dağılımı yapıldığında; 6. periyot: 86 (Rn) 7. periyot: 118 (Og) Katman sayısı = periyot numarası Son katmandaki elektron sayısı (değerlik e– sayısı) şeklindedir. = grup numarası eşitlikleri elde edilir. Katmanlar; n = 1, 2, 3… gibi sayılarla veya K, L, M, N gibi harflerle gösterilir. Elektronlar katmanlara en düşük enerji seviyeli 1. katman (K)’dan başlayarak sırasıyla yerleşir. (Her katmanda bulunabilecek en fazla e– sayısı = 2n2) 71

TYT 1. MODÜL PERİYODİK CETVEL www.aydinyayinlari.com.tr Uyarı! ÖRNEK 1 Helyumun son katmanında 2 elektron bulun- 7N, 12Mg, 13Al ve 17CI elementleri ile ilgili aşağıdaki masına rağmen soygaz olduğu için 8A grubun- soruları yanıtlayınız. da bulunmaktadır. a) Katman elektron dizilişlerini yazınız. 2He ) b) Değerlik elektron sayılarını bulunuz. 122e3 c) Grup ve periyotlarını belirleyiniz. Değerlik elektron sayısı 2 ama 1. periyot 8A grubundadır. Bir elementin atom numarası; a) 7N: ) ) , 12Mg: ) ) ) , 13AI: ) ) ) , 17CI: ) ) ) 25 2 82 283 287 14243 14243 Bir önceki periyodun 1 fazla ise element: IA b) Değerlik elektron sayısı, son katmandaki e– sayısı- soygazının atom 2 fazla ise element: IIA dır; numarasından N $ 5, Mg $ 2 1 eksik ise element: VIIA AI $ 3, CI $ 7 2 eksik ise element: VIA Aynı periyottaki 3 eksik ise element: VA c) Katman sayısı = periyot numarası soygazın atom 4 eksik ise element: IVA Değerlik e– sayısı = grup numarası numarasından 5 eksik ise element: IIIA N $ 2. periyot 5A grubundadır. Mg $ 3. periyot 2A AI $ 3. periyot 3A Örneğin; CI $ 3. periyot 7A 20Ca elementinin periyot ve grubunu bulalım. 18’den 2 fazla 2 ÖRNEK 2 20 10 IIA B IIIA 18 8O, 14Si, 19K elementleri ile ilgili aşağıdaki sorula- 36 4. periyot rı yanıtlayınız. VIIIA a) Periyodik cetveldeki yerlerini bulunuz. b) Değerlik elektron sayılarını bulunuz. K ve Z iki farklı soygazın atom numarası ise diğer elementlerin periyodik cetveldeki yerleri tablodaki gibi a) 8O : ) ) 2. periyot 6A grubu belirlenebilir: 26 14Si : ) ) ) 3. periyot 4A grubu K 284 19K : ) ) ) ) 4. periyot 1A grubu K + 1 K + 2 Z – 5 Z – 4 Z – 3 Z – 2 Z – 1 Z 2881 b) 8O $ 6 I A II A B III A IV A V A VI A VII A VIII A 14Si $ 4 19K $ 1 Uyarı! Blokları tanımak amaçlı verilmiştir. Gruba göre bloğu bulma; IA 144424443 14243 123 s blok p blok IIA d blok IIIA h h VIIIA IIIB h h VIIIB IB IIB 1. a) 7N: ) ), 12Mg: ) ) ) , 13AI: ) ) ) , 17CI: ) ) ) 72 2. 8O 14Si 19K 2 5 2 8 2 2 8 3 2 8 7 b) N $ 5, Mg $ 2, AI $ 3, CI $ 7 a) 2. per. 6A grubu 3. per. 4A grubu 4. per. 1A grubu c) 2. per. 3. per. 3. per. 3. per. b) 6 4 1 5A grubu 2A grubu 3A grubu 7A grubu

www.aydinyayinlari.com.tr PERİYODİK CETVEL 1. MODÜL TYT ETKİNLİK ÖRNEK 3 Tabloda verilen elementlerin grup ve periyot numa- I. Proton sayısı ralarını bulunuz. II. Atom numarası III. Çekirdek yükü Element Katman Elektron Değerlik Grup Periyot IV. Nötron sayısı Dizilimi e– Sayısı No V. Kütle numarası VI. İyonunun yükü ve elektron sayısı 1H 1) 1 1A 1.P VII. Uyarılmış atomunun elektron dizilişi VIII. Yüksüz atomunun katman elektron dizilimi 2He 2 ) 2 8A 1.P IX. Kütle numarası ve nötron sayısı X. İyonunun, iyon yükü ve katman elektron dizilimi 3Li 2 ) 1 ) 1 1A 2.P Yukarıdakilerden hangileri tek olarak verilirse, bir elementin periyodik cetveldeki yeri bulunamaz? 4Be 2 ) 2 ) 2 2A 2.P 5B 2 ) 3 ) 3 3A 2.P 6C 2 ) 4 ) 4 4A 2.P 7N 2 ) 5 ) 5 5A 2.P Bir elementin periyodik cetveldeki yeri proton sayısı- na göre bulunur. 8O 2 ) 6 ) 6 6A 2.P Bu durumda I, II, III, VI, VII, VIII, IX, X öncüllerinde 9F 2 ) 7 ) 7 7A 2.P elementin proton sayısı bulunabilir. Proton sayısı bu- lunursa periyodik cetveldeki yeri de bulunur. IV, V ile bulunamaz. 10Ne 2)8) 8 8A 2.P ÖRNEK 4 –3 yüklü iyonunun elektron katman dizilimi 2e ) 8e ) 11Na 2)8)1) 1 1A 3.P şeklinde olan X elementinin periyodik cetveldeki ye- 12Mg 2)8)2) 2 2A 3.P rini bulunuz. 13Al 2)8)3) 3 3A 3.P X3– 2e ) 8e ) ise toplam 10e– vardır. X31–0 $ iyon yükü = p – e & –3 = p – 10 & p = 7 14Si 2)8)4) 4 4A 3.P 7X: 2e ) 5e ) $ 2. periyot 5A grubu 15P 2 ) 8 ) 5 ) 5 5A 3.P 16S 2 ) 8 ) 6 ) 6 6A 3.P ÖRNEK 5 17Cl 2)8)7) 7 7A 3.P X elementinin atom numarası 2. periyottaki soygaz ato- munun proton sayısından 5 fazladır. Buna göre, X3– iyonunun elektron sayısı kaçtır? 18Ar 2)8)8) 8 8A 3.P 19K 2 ) 8 ) 8 ) 1 ) 1 1A 4.P 2e ) 8e ) $ 2. periyot soygazının atom numarası 10 dur. X in atom numarası 2. periyot soygazından 5 faz- la olduğuna göre, X in atom numarası 15 dir. 20Ca 2)8)8)2) 2 2A 4.P 15X31–8 İyon yükü = p – e –3 = 15 –e e = 18 73 3. IV ve V 4. 2. per. 5A grubu 5. 18

TYT 1. MODÜL PERİYODİK CETVEL www.aydinyayinlari.com.tr ÖRNEK 6 Uyarı! X3– iyonu için; En dış katmanı 8 elektronlu olan asal gazlar (He hariç) e– alma ve verme yatkınlıkları olma- H Nötron sayısı, elektron sayısından 2 eksiktir. dığı için, başka elementlerle tepkime vermez H Nükleon sayısı 31 dir. veya çok zor verir. bilgileri verilmiştir. Diğer elementler ise kimyasal tepkimeye girer- Buna göre, X elementinin periyodik sistemdeki ye- ken son katmanlarındaki e– sayısını 8 yapmak ri neresidir? yani asal gaz dizilimine ulaşmak ister. Bu eğili- me oktet kuralı denir. 31 3– KN = p + n n=e–2 31 = (e – 2) + (e – 3) Hidrojen, berilyum, lityum gibi atom numarası p=e–3 küçük elementler, son katmanlarını 8 yerine 2 e e = 18 –3 = p – 18 ye tamamlarlar. Buna dublet kuralı denir. p = 15 ÖRNEK 9 15X: ) ) ) 3. periyot 5A 285 Atom numarası bilinen bir X elementinin, aşağ­ ıd­ aki niceliklerinden hangisi bulunamaz? ÖRNEK 7 A) Periyodik cetveldeki yeri 3 elektron verdiğinde, elektron dizilişi 2. periy­ ottaki B) Katman sayısı soygazın elektron düzeni ile aynı olan elementin C) Değerlik elektron sayısı atom numa­rası kaçtır? D) Katman - elektron dağılımı E) Toplam tanecik sayısı 2. periyot soygazı elektron dizilimi 2e ) 8e ) şeklin- dedir. Bir atomun atom numarası biliniyorsa katman elekt- X3+ elektron dizilimi 2e ) 8e ) ise elektron sayısı 10 ron dizilimi yazılabilir. dur. Buna bağlı olarak; p = 13X31+0 • Periyodik cetveldeki yeri proton sayısı = atom numarası • Katman sayısı p = 13 • Değerlik elektron sayısı bulunabilir. Fakat; nötron sayısı ve elektron sayısı ÖRNEK 8 bilinmeden toplam tanecik sayısı bulunamaz. X2+ ve Z3– iyonları izoelektroniktir. X elementi 4. periyot, Cevap: E IIA grubundadır. ÖRNEK 10 Buna göre, Z ele­menti­nin periyodik cetveldeki yeri- ni bulunuz. X2O42– iyonunda toplam 46 elektron bulunmaktadır. Buna göre, X elementinin periyodik cetveldeki yeri- X: ) ) ) ) & proton sayısı = 20'dir. ni bulunuz. (8O) 2882 Toplam elektron sayısı = e– = 2.X + 4.O + 2 20X 2+ ve 15Z31–8 izoelektroniktir. = 2.X +4.8 + 2 = 46 18 X=6 6X: ) ) 2. periyot 4A grubu 15Z: 2 ) 8 ) 5 3. periyot 5A grubu 24 6. 3. periyot 5A grubu 7. 13 8. 3. per. 5A grubu 74 9. E 10. 2. periyot 4A

www.aydinyayinlari.com.tr PERİYODİK CETVEL 1. MODÜL TYT ELEMENTLERİN SINIFLANDIRILMASI İlişkili Kazanımlar • Elementleri periyodik sistemdeki yerine göre sınıflandırır. – Elementlerin sınıflandırmasını metal, ametal, yarı metal ve asal (soy) gazlar olarak yapar. ELEMENTLERİN SINIFLANDIRILMASI Metallerle tepkimelerinde elektron alarak, eksi yük- le yüklenirler. Kendi aralarında kovalent bağlı bile- Elementler; metaller, ametaller, yarı metaller ve şik oluştururlar. Hem pozitif, hem negatif yük alabi- soygazlar olmak üzere 4 ana sınıfa ayrılır. lirler. (Flor daima –1 değerlik alır.) 1. Metaller Oda koşullarında katı, sıvı ya da gaz halde bulu- nabilirler. (C, S8, I2, P4 katı; Br2 sıvı; N2, O2, F2, Cl2 Periyodik tabloda hidrojen hariç tüm 1A grubu ele- gaz) mentleri; tüm 2A grubu elementleri; tüm B grubu elementleri; 3A da Al, Ga, In ve Tl; 4A da Sn ve Pb; 3. Yarı metaller 5A da Bi; lantanitler ve aktinitler metaller sınıfında incelenirler. Bazı özellikleri me- tallere, bazı özellik- Cıva (Hg) hariç hep- leri de ametallere si oda koşullarında benzeyen element- (25°C) katı halde lerdir. bulunur. Kendilerine özgü Oda koşullarında tek sıvı Bor (B), Silisyum parlaklık gösterirler. metal cıvadır. (Si), Germanyum Bir çok kullanım alanı bulunan İşlenebilirler. (Tel ve (Ge), Arsenik (As), bor dünya üzerinde en çok Antimon (Sb), Po- Türkiye’de bulunur. levha haline getirilebilirler.) lonyum (Po) ve Tellür (Te) yarı metal sınıfındadır. Isı ve elektriği iyi iletirler. Kimyasal tepkimelerde, elektron vererek pozitif yük- Tümü oda sıcaklığında katı haldedir. le yüklenirler. Orta derecede iletkendirler. Ametallerle iyonik bileşik oluştururlar. Erime ve kaynama sıcaklıkları yüksektir. Erime sıcaklıkları değişken olmakla birlikte genel- Kendi aralarında ve ametallerle kovalent bağlı bile- likle yüksektir. (Çok sert olabilecekleri gibi yumuşak şikler yaparlar. da olabilirler.) Elektrik devreleri ve bilgisayar çiplerinde, LED lam- 2. Ametaller balarda kullanılırlar. LED lambaların ana malzeme- si silisyumdur. 1A grubunda H (hidrojen), 4A da C (karbon), 5A 4. Asal gazlar (soygazlar) da N (azot) ve P (fosfor), 6A da O (oksijen), S (kü- kürt) ve Se (selenyum), 7A da F (flor), Cl (klor), Br 8A grubu elementleridirler. (brom), I (iyot) ametaller sınıfında incelenir. Helyum (He), Neon (Ne), Argon (Ar), Kripton (Kr), Mattırlar. Ksenon (Xe), Radon (Rn), Oganesson (Oq) (Uuo) bu grupta yer alır. Erime ve kaynama noktaları genellikle Kimyasal tepkimelere girme isteği olmadığı için bu düşüktür. gazlara “asal gaz” denilmiştir. Kararlı yapıdadırlar. Kırılgandırlar. Grafit Özel koşullarda bazı üyeleri F2 ve O2 ile bileşik oluş- Elektrik akımını ilet- tururlar. mezler. (Grafit hariç. Grafit karbonun allotropudur.) Oda koşullarında gaz halde bulunurlar. Genellikle moleküler halde bulunurlar. (O2, N2, H2, .....) Erime ve kaynama noktaları çok düşüktür. 75

TEST - 1 PERİYODİK CETVEL 1. I. II. III. 4. Aşağıdaki gruplardan hangisinin karşısında ve- rilen genel adı yanlıştır? Meyer Dimitri İvanoviç Henry Grup Genel adı Mendeleyev Moseley A) 3A Toprak metalleri B) 8A Asal gazlar Yukarıda adları verilen ve periyodik sistemin C) 4A Toprak alkali metalleri tarihsel gelişim sürecine önemli katkı sağlamış D) 7A Halojenler olan bilim insanlarından hangileri elementleri E) 1A Alkali metaller atom ağırlıklarını dikkate alarak sıralamıştır? A) I, II ve III B) Yalnız I C) I ve II D) I ve III E) II ve III 2. Mendeleyev'in periyodik cetveli ile ilgili; 5. 8O2–, 16S4+, 3Li+ iyonlarından hangilerinin I. Elementleri artan atom numaralarına göre sıra- elektron dizilimi soygaz elektron düzenindedir? lanmıştır. A) Yalnız 8O2– B) Yalnız 3Li+ II. O dönemde henüz keşfedilmemiş olan bazı elementlerin yerlerini boş bırakmıştır. C) 8O2– ve 16S4+ D) 8O2– ve 3Li+ III. Benzer fiziksel ve kimyasal özellik gösteren E) 8O2–, 16S4+ ve 3Li+ elementleri alt alta gelecek şekilde sıralamıştır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 3. E. Rutherford'un öğrencisi olan, X ışınları ile 6. Periyodik tabloda yeri bilinen bir elementin; yaptığı çalışmalar sonucunda elementlerin I. +1 yüklü iyonundaki elektron sayısı atom numaralarını belirleyerek, elementlerin II. Nükleon sayısı özelliklerinin atom ağırlıklarına değil atom nu- III. Atom numarası maralarına bağlı olduğunu deneysel olarak is- patlamış olan bilim insanı aşağıdakilerden han- niceliklerinden hangileri kesinlikle belirlenebilir? gisidir? A) Chadwick B) Röntgen C) Moseley A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) Bohr E) Mendeleyev D) II ve III E) I, II ve III 1. C 2. D 3. C 76 4. C 5. D 6. C

PERİYODİK CETVEL TEST - 2 1. 4. 11Na ve 17Cl atomları için; XY I. Bileşiklerinde +1 değerlik alabilme II. Oktete ulaşma eğiliminde olma Yukarıda katman - elektron dağılımları verilen III. Aktif element olma (kimyasal tepkimelere girme X ve Y atomları için; eğiliminin fazla olması) I. Kimyasal özellikleri benzerdir. II. Y atomu bir elektron vererek, X atomu da bir özelliklerinden hangileri ortaktır? elektron alarak dublet kararlılığına ulaşırlar. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II III. Alkali metal sınıfında yer alırlar. D) II ve III E) I, II ve III yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 5. X: 2 ) 1 ) Y: 2 ) 8 ) 3 ) Z: 2 ) 8 ) 7 ) 2. X : 2 ) 5 ) Yukarıda X, Y ve Z atomlarının katman – elektron dağılımları verilmiştir. Yukarıda katman - elektron dağılımı verilen X atomu için; Buna göre, X, Y ve Z elementlerinden hangile- I. lUPAC a göre 15. grupta yer alır. rinin elektrik akımını iletmesi beklenmez? II. Doğada moleküler halde bulunur. III. Bileşik oluştururken elektron alma eğiliminde- A) Yalnız X B) Yalnız Z C) X ve Y dir. D) X ve Z E) X, Y ve Z yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I, II ve III E) I ve III 3. Atom numarası 1 olan element için; 6. Periyodik cetvel ile ilgili aşağıdaki yargılardan I. 1. periyot 1A grubunda yer alır. hangisi yanlıştır? II. Alkali metaldir. III. Bir elektron alarak kararlı elektron dizilimine A) Yatay satırlara periyot denir. ulaşır. B) Düşey sütunlara grup denir. yargılarından hangileri doğrudur? C) 7 tane periyot ve 18 tane grup vardır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) Aynı grupta bulunan elementlerin genellikle kimyasal özellikleri benzerdir. D) II ve III E) I, II ve III E) 1A ve 2A grubunda bulunan elementlerin hepsi metaldir. 1. B 2. D 3. C 77 4. E 5. B 6. E

TYT 1. MODÜL PERİYODİK CETVEL www.aydinyayinlari.com.tr PERİYODİK ÖZELLİKLERİN DEĞİŞİMİ İlişkili Kazanımlar • Periyodik özelliklerin değişme eğilimlerini açıklar. Periyodik özelliklerden metalik - ametalik, atom yarıçapı, iyonlaşma enerjisi, elektron ilgisi ve elektronegatiflik kavramları (nasıl ölçüldüğü konusuna, kovalent, iyonik, metalik, van der Waals yarıçap tanımlarına girilmeden) açıklanır. Periyodik sistemde elementlerin fiziksel ve kimya- Özetle, baskın faktöre göre; sal özellikleri aynı periyotta ve aynı grupta, olduk- ça düz­ enli bir değişim gösterir. Bu özelliklerdeki dü- Proton say›s› artar. zenli değişimler element atomlarının özellikle en dış Atom yar›çap› azal›r. katm­ anlarındaki elektron dağılımlarına bağlı olarak açıklanabilir. Dış katmanlardaki elektron sayıları bir­ Katman say›s› artar. birine komşu olan elementlerde periyodik olarak de­ Atom yar›çap› artar. ğiştiğinden, atomların yarıçapı, iyonlaşma enerjileri, elektron ilgileri, elektronegatiflik, metalik ve ameta- a) Aynı periyotta soldan sağa doğru; lik özellikler gibi bir çok özel­liği de periyodik olarak Atom yarı çapı küçülür. değişmektedir. b) Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru; Atom yarı çapı büyür. a) Atomların Büyüklüğü ve Atom Yarıçapı Atom yarıçapına tek bir tanım yapmak imkansızdır. NOT Atom yarıçapları farklı yöntemlerle belirlense de periy­ odik tabloda genellemeler yapmak için çok Periyodu büyük olan atomun çapı genellikle daha kullanışl­ıdır. Atom yarıçapının, çekirdekle dış kat- büyüktür. man elek­tronları arasındaki çekim kuvveti tarafın- dan bel­irlendiğini unutmamak gerekir. Periyodik cetvelde genellikle atom yarıçapı: Aynı periyotta, soldan sağa doğru gidildikçe; ar› çap› k Atom yar› ç Atom y ap› büyür Katman sayısı (n), değişmediğinden yeni elektron- üçülür lar hep aynı katmana girer. Aynı katmanda elektron – elektron itmesinin atom hacmine etkisi azdır. NOT Proton sayısı arttığından, çekirdeğin çekim kuvveti Aynı periyotta soygazın atom çapı diğer elementle- artar. Böylece en dış katmandaki elek­tronlara uygu- rin bir çoğundan büyüktür. lanan etkin çekim kuvveti artacağ­ ından ATOM YA- RIÇAPI AZALIR. ÖRNEK 11 Aynı grupta, yukarıdan aşağı doğru gidildikçe; 11Na, 12Mg, 19K elementlerinin atom çaplarını kıyas- layınız. Katman sayısı (n) ve buna bağlı olarak elektron­ un bulunacağı bölgenin hacmi de artar. Yeni katmana 11Na: ) ) ) $ 3. periyot 1A grubu giren elektronlar, iç katmandaki elektronlar tarafın- 2 81 dan etkili bir şekilde itilir. 12Mg: ) ) ) $ 3. periyot 2A grubu Proton sayısı arttığından çekirdeğin çekim kuv­veti 282 artar. Böylece katman sayısındaki artışla birlikte elektronlara uygulanan etkin çekim kuv­veti azalaca- 19K: ) ) ) ) $ 4. periyot 1A grubu ğından ATOM YARIÇAPI ARTAR. 2881 1A 2A & Atom yarıçapı & K > Na > Mg 3. per. Na Mg 4. per. K 78 11. K > Na > Mg

www.aydinyayinlari.com.tr PERİYODİK CETVEL 1. MODÜL TYT Periyodik Sistemde Farklı Gruplardaki Elementlerin Mg2+ iyonu, Na+ iyonuna göre daha fazla proto- İyon Büyüklükleri na sahiptir. Bu yüzden Mg2+ iyonunda, çekirdeğin elektron başına düşen çek­ im kuvveti daha fazla, ya- Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru inildikçe ele­ rıçap ise daha küçüktür. mentlerde atom yarıçapı ve iyon yarıçapı artmakta­dır. 95 pm 65 pm Örneğin; 7A Na+ Mg2+ F– : 136 pm 1A Cl– : 181 pm • İzoelektronik anyonlar arasında ise iyon yükü fazla Li+ : 68 pm Br–: 195 pm olanın proton sayısı daha fazladır. Bu yüzden iyon Na+ : 95 pm I– : 216 pm yükü fazla olan iyon çekirdeği, elektronları daha çok K+ : 133 pm çeker ve bu iyonun yarıçapı daha küçük olur. Rb+ : 148 pm Cs+ : 169 pm Örneğin; 9F – 8O2– 9p 8p 10e– Farklı gruplardaki elementlerin iyon büyüklüklerini 10e– karşılaştırabilmek için iyonların izoelektronik (elekt- ron dağılımlarının aynı) olmaları gerekmektedir. 9F– iyonu, 8O2– iyonuna göre daha fazla protona sa­ hiptir. Bu yüzden birim e– başına düşen çekim kuv­ • İzoelektronik katyon ve anyon arasında izoelekt- ronik katyonların proton sayısı, anyonların proton veti fazla, yarıçapı ise daha küçüktür. sayısınd­ an daha fazla olduğundan katyonlarda çe- kirdek elektronları daha güçlü çeker. Bu yüzden, 136 pm 140 pm izoelektronik iyonlarda katyon yarıçapı, anyon ya- rıçapından daha küçüktür. F– O2– Örneğin; Özetle, izoelektronik iyonlarda proton sayısı fazla olanın yarıçapı daha küçüktür. 11Na+ 9F– b) İyonlaşma Enerjisi (İE) 11p 10e– 9p 10e– Atomlar elektronlarını kendiliğinden dışarıya vere- Na+ iyonu, F– iyonuna göre daha fazla protona sa­ mezler. Elektronlar atom çekirdeğindeki pozitif yük- hiptir. Bu yüzden Na+ iyonunda, çekirdeğin elektron ler tar­afından çekilir ve elektronları koparmak için başına düşen çekim kuvveti F– iyonuna göre daha bu çe­kimden kurtaracak kadar bir enerji gerekir. Ka- tı ve sıvı fazda atomlar birbirlerine yakın olduğun- fazla, yarıçap ise daha küçüktür. dan bir atomun elektronu komşu atomların elekt- ronlarından ve çekirdeklerinden etkilenir. Eğer bir 95 pm 136 pm atomdan elek­tronları koparmak için gereken mini- mum enerji ölçülmek istenirse, bu etkilenmeleri ih- Na+ F– mal edilebilir dü­zeye getirmek için atomları gaz fa- zına getirilir. O halde; • İzoelektronik katyonlar arasında ise iyon yükü daha büyük olanın proton sayısı daha fazladır. Bu yüzden İyonlaşma Enerjisi (İE): Gaz fazında bulun­ an te- iyon yükü fazla olan katyon çekirdeği, elektronlarını mel haldeki bir atomdan elektronları birer birer kopar- daha çok çeker ve yarıçapı daha küçük olur. mak için gereken minimum enerjidir. Örneğin; İyonlaşma enerjisinin tanımına göre, gaz halindeki 11p 11Na+ 10e– 12p 12Mg2+ 10e– bir atom için; 3 Bir atomdan, bir elektron koparmak için gereken enerjiye, birinci iyonlaşma enerjisi (İE1) denir. X(g) + İE1 $ X+(g) + e– 79

TYT 1. MODÜL PERİYODİK CETVEL www.aydinyayinlari.com.tr 3 +1 yüklü iyondan, bir elektron koparmak için ge- Aynı grupta bulunan elementler grup numarasına reken enerjiye, ikinci iyonlaşma enerjisi (İE2) eşit sayıda elektronlarını (atomlarının değerlik elektron- denir. larını) kaybettikten yani soygaz elektron dizilimine ulaş- tıktan sonra koparılacak elektronlar artık bir alt enerji X+(g) + İE2 $ X2(g+) + e– düzeyindedir. Alt enerji düzeylerindeki elektronlar çekir- değe daha yakın olduğundan, çekirdek tarafından daha 3 +2 yüklü iyondan, bir elektron koparmak için fazla çekilirler ve böylece yeni bir elektron koparmak gerek­ en enerjiye, üçüncü iyonlaşma enerjisi çok daha büyük bir enerji gerektirir. (İE3) denir. Örneğin; İE1 (kj/mol) X2(g+) + İE3 $ X3(g+) + e– 1A / 1. Grup 1312 520 3 Benzer şekilde bir atomun elektron sayısı kadar 1H 496 (4., 5., 6., …) iyonlaşma enerjisi tanımlanabilir. 3Li 419 11Na Uyarı! 19K X(k) + Enerji ➞ X+(g) + e– Aynı periyotta; soldan sağa doğru gidildikçe atom yarıç­ apının azaldığı belirtilmişti. Dolayısıyla atom yarı- Enerji, birinci iyonlaşma enerjisi değildir. Hal çapı ne kadar küçükse iyonlaşma enerjisi­nin de o kadar değişim enerjisi ile birinci iyonlaşma enerjisinin büyük olması beklenir. Periyodik sist­emin aynı periyo- toplamıdır. dunda soldan sağa doğru gidildikçe, bazı dü­zensizlikler olmasına rağmen iyonlaşma enerjisi genelde artar. Uyarı! Bu düzensizliklerden birincisi aynı periyottaki 2A X(g) + Enerji ➞ X2(g+) + 2e– grubu ile 3A grubu arasındadır. 2A grubunda en dış alt kabuğun tam dolu olması nedeniyle, aynı periyotta 2A Enerji, ikinci iyonlaşma enerjisi değildir. Birinci grubu elementi 3A grubu elementine göre daha kararlı- ve ikinci iyonlaşma enerjilerinin toplamıdır. dır. İkincisi ise 5A ile 6A grupları arasındadır. 5A grubu elementi aynı periyotta 6A grubu elementine göre daha Her bir atom için, atoma ait bir sonraki iyonlaşma kararlıdır. Bu kararlılıklar, yarı dolu alt kabuğun verdiği enerjisi bir öncekinden daha büyük olur. Yani bir atoma kararlılıktan daha büyüktür. ait iyonlaşma enerjileri İE1 < İE2 < İE3 <… < İEn şeklinde- dir. Çünkü bir elektronu koparılan atom veya iyonun Bu nedenle; aynı periyotta iyonlaşma enerjileri de- çekirdeği­nin elektron başına düşen çekim kuvveti artar. ğişimi; Bunun sonucu olarak bir sonraki elektronu koparmak için gereken enerji de artar. 1A < 3A < 2A < 4A < 6A < 5A < 7A < 8A şeklindedir. X(g) + İE1 X+(g) + e– X+(g) + İE2 X2(g+) + e– X2(g+) + İE3 X3(g+) + e– 1. İyonlaşma enerjisi (kj mol–1) 2500 2. Periyot 2000 He 1500 Elektron İE 1000 3. Periyot başına artar. düşen 500 Ne Ar çekim 4. Periyot kuvveti 0 F artar. N P Cl S HO Örneğin; Be C B Mg Si Ca İyonlaşma enerjileri (kj/mol) Li Na Al K İE1 İE2 İE3 İE4 1 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 Atom 4Be 900 1757 14840 21000 numaras› 3Li 520 7300 11815 – (Z) 4Be ve 3Li atomlarının iyonlaşma enerjileri artarak Atom numarası 20 ye kadar olan elementlerin 1. devam ediyor. iyonlaşma enerjileri 80

www.aydinyayinlari.com.tr PERİYODİK CETVEL 1. MODÜL TYT Örneğin; ÖRNEK 12 1A grubu elementinin birinci iyonlaşma enerjisi, ikin- ci iyonlaşma enerjisinden çok düşüktür. 10Ne , 11Na , 12Mg ve 13Al elementlerinin; a) 1. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişkiyi kıyaslayınız. 2A grubu elementinin ikinci iyonlaşma enerjisi, b) 2. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişkiyi kıyaslayınız. üçüncü iyonlaşma enerjisinden çok düşüktür. 10Ne: 2 ) 8 ), 2. periyot 8A grubu O halde, baş gruplardan birinde bulunan bir ato- 11Na: 2 ) 8 ) 1 ), 3. periyot 1A grubu mun, iyonlaşma enerjilerindeki ani artışa (3,5 - 4 12Mg: 2 ) 8 ) 2 ), 3. periyot 2A grubu kat) bakılarak atomun değerlik elektron sayısı veya 13AI: 2 ) 8 ) 3 ), 3. periyot 3A grubu grubu belirlenebilir. a) 1.İ.E: Ne > Mg > AI > Na b) İkinci iyonlaşma enerjileri kısaylanırken grup nu- Örneğin; Mg(g) + İ.E1 ➞ Mg+(g) + e– maralarından bir geri gidilir. Sanki o grupta bulu- nuyormuş gibi kıyaslama yapılır. Mg+(g) + İ.E2 ➞ Mg2(g+) + e– 2.İ.E: Na+ > Ne+ > AI+ > Mg+ Mg2(g+) + İ.E3 ➞ Mg3(g+) + e– ‹.E3 >> 1‹.4E422>‹4.E413 Değerlik elektron sayısı = 2 Mg nin iyonlaşma enerjilerini sayısal değerle ince- lersek; Mg(g) + 176 kkal ➞ Mg+(g) + e– ÖRNEK 13 Mg+(g) + 348 kkal ➞ Mg2(g+) + e– 10Ne ve 11Na elementlerinin; a) 1. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki nasıldır? Mg2(g+) + 1847 kkal ➞ Mg3(g+) + e– b) 2. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki nasıldır? c) Ne nin 1. iyonlaşma enerjisi, Na nın 2. iyonlaşma Mg3(g+) + 2519 kkal ➞ Mg4(g+) + e– enerjisine eşit midir? 2519 > 1847 >> De13€44e48rli2k>el14e74kt6r3on 10Ne: 2 ) 8 ), 2. periyot 8A grubu say›s› = 2 11Na: 2 ) 8 ) 1 ), 3. periyot 1A grubu a) 1.İ.E: Ne > Na Periyodik Sistemde A Gruplarında 1. İyonlaşma b) 2.İ.E: Na+ > Ne+ Enerjileri Arasındaki İlişki c) Elektron başına düşen çekirdek çekim kuvvetle- Aynı grupta; ri farklı olduğu için eşit değildir. İyonlaşma olayında çekirdekten daha uzaktaki ya- ni enerjisi en yüksek olan elektronu koparmak daha ko- laydır. Bir başka deyişle elektronu koparmak için gere- ken enerji, elektronun çekirdekten uzaklı­ğına bağlıdır. Bu nedenle, periyodik sistemin her grubunda; Atom yar›çap› artar. NOT 1. ‹YONLAŞMA ENERJ‹S‹ AZALIR. Eğer iyonlaşma enerjileri (İ.E) tablo halinde ve- Periyodik cetvelde genellikle 1. iyonlaşma enerjisi: rildiyse iyonlaşma enerjisi arasındaki sıçrama- lara bakılarak grup numarası bulunabilir. Sıç- a enerjisi art 1. iyonlaşm ramanın en az 3,5 kat olması gerekir. 3,5 kat a enerjisi az veya daha büyük bir sıçramanın gerçekleştiği 1. iyonlaşm ar. iyonlaşma enerjisi değerlerinden, küçük olanı alır. grup numarasını verir. Bu yöntemle sadece A grubu elementlerinin grup numarası bulunabi- lir. 12. a) Ne > Mg > AI > Na b) Na+ > Ne+ > AI+ > Mg+ 81 13. a) Ne > Na b) Na+ > Ne+ c) Değildir.

TYT 1. MODÜL PERİYODİK CETVEL www.aydinyayinlari.com.tr ÖRNEK 14 ÖRNEK 16 Aşağıda iyonlaşma enerjileri verilen A grubu ele- Aşağıda verilen tabloda A, Y, D, I, N elementlerinin mentlerinin; iyonlaşma enerjilerini inceleyerek değerlik elektron a) Grup numaralarını bulunuz. sayılarını ve grup numaralarını yazınız. b) X, Z ve M'nin atom yarıçaplarını kıyaslayınız. İ.E1 İ.E2 İ.E3 İ.E4 İ.E5 Element İE1 İE2 İE3 İE4 Değerlik Grup (kj/mol) (kj/mol) (kj/mol) (kj/mol) Elektron No (kj/mol) (kj/mol) (kj/mol) (kj/mol) (kj/mol) sayısı 1A X = 190 H 920 1720 3400 7200 A 801 2430 3660 25000 2A Y = 230 485 H 2430 4130 5720 Y 520 7300 11815 – 1A Z = 430 H 2414 3430 – – D 899 1757 14850 21005 3A K = 115 485 745 H 3734 6720 I 418 3052 4410 5900 5A ≤ L = 365 720 1570 3248 5720 N 2373 5251 – – 1A M = 330 H 1595 1840 3670 8400 3A N = 200 H 735 1670 H 14720 1670 a) ★ ile belirtilen yerler 3,5 kattan daha fazla sıçrama- Element (kjİ/Em1ol) (kjİ/Em2ol) (kjİ/Em3ol) (kjİ/Em4ol) Değerlik Grup nın olduğu iyonlaşma enerjisi değerlerini gösteri- Elektron No yor. İyonlaşma enerjisi değerlerinden küçük olanın sırası grup numarasını verir. sayısı ✓ L atomunda 3,5 kat veya daha fazla sıçrama olma- A 801 2430 3660 H 25000 3 3A dığı için grup numarası kesin bilinemez. 1A Y 520 H 7300 11815 – 1 2A ✓ Z elementinin bütün iyonlaşma enerjileri verilmiş. 1A Bu durumda atom numarası bulunabilir. D 899 1757 H 14850 21005 2 8A b) X, Z, M aynı gruptalar. I 418 H 3052 4410 5900 1 Bu durumda aynı grupta aşağı doğru inildikçe iyonlaş- N 2373 5251 – – 2 ma enerjisi azalır. Z ÖRNEK 17 M İ.E azalır. X Aynı baş grupta bulunan X, Y ve Z metallerinden; elek­ tron verme eğilimi en fazla olan Z, 1. iyonlaşma enerjisi X, Z, M atom numarası ve çap kıyaslaması en büyük olan X tir. X > M > Z şeklindedir. ÖRNEK 15 E1 = 138 E2 = 434 E3 = 656 Buna göre, bu ele­mentl­erin periyodik cetveldeki ke- sit görünümleri aşağ­ ıdak­ ilerden hang­ isinde doğru E4 = 2767 E5 = 3547 E6 = 4393 verilmiştir? X atomunun iyonlaşma enerjileri kkal/mol cinsinden verilmiştir. A) X B) X C) Y D) Y E) Z YZ X Z X Buna göre, periyodik cetvelin A grubunda bulunan ZY Z X Y X atomu­nun proton sayısı aşağıdakilerden han­gisi olab­ il­ir? A) 5 B) 7 C) 13 D) 15 E) 16 İ.E. değerleri arasında gözlenen ani artış (en az 3,5 - 4 X Cevap: A kat) atomun değerlik elektronlarının bittiğini sıradaki Y elektronun bir iç temel enerji düzeyinden koparıldığı- Z nı gösterir. 3. ve 4. İ.E. değerleri arasında yaklaşık 4 katlık bir artış vardır. Bu nedenle atom 3A grubunda- Elektron verme eğilimi dır. Ayrıca 6 tane İ.E. değeri verilmiştir. Bu nedenle artar, 1.İ.E. azalır. atom numarası 5 olamaz. Cevap: C 14. a) X \"1A, Y \"2A, Z \"1A, K \"3A, L \"5A, M \"1A, N \"3A 15. C 82 16. A \"3, 3A, Y \"1, 1A, D \"2, 2A, I \"1, 1A, N \"2, 8A 17. A

www.aydinyayinlari.com.tr PERİYODİK CETVEL 1. MODÜL TYT ÖRNEK 18 ÖRNEK 20 ➤ X elementi periyodik sistemin 2. grubunda yer alır. ➤ X(g) + E1 kkal ➞ X+(g) + 1e– ➤ 3. periyottaki X, Y, Z ve T elementlerinden 1. iyon- ➤ X+(g) + E2 kkal ➞ X2(g+) + 1e– ➤ X(g) + E3 kkal ➞ X2(g+) + 2e– laşma enerjisi en büyük olan Y dir. ➤ Z nin değerlik elektron sayısı (DES), T ninkinden Yukarıdaki dönüşümlerde X için çeşitli iyonlaşma ener- jileri E1, E2 ve E3 ile gösterilmiştir. fazl­a Y ninkinden azdır. Buna göre, X, Y, Z ve T elementlerinin atom nu­ Buna göre, aşağıdakilerden hangisi doğrudur? maraları arasındaki ilişki nasıldır? X $ 2A grubunda yer alır. A) E1 = E2 B) E1 > E2 C) E1 – E2 = E3 Aynı periyotta; D) E2 > E3 E) E3 – E2 = E1 1.İ.E: 1A < 3A < 2A < 4A < 6A < 5A < 7A < 8A E1: 1.İ.E 123 99 .. E2: 2.İ.E E3: 1.İ.E + 2.İ.E İ.E. en küçük İ.E. en büyük Y $ 8A grubunda yer alır. E3 = E1 + E2 & E3 – E2 = E1 Cevap: E Aynı periyotta soldan sağa doğru gidildikçe değerlik elektron sayısı artar. DES artar. XTZY Atom numarası: Y > Z > T > X şeklindedir. ÖRNEK 21 X TM YZ N ÖRNEK 19 Atom numaraları ar- İyonlaşma enerjisi Yukarıdaki periyodik tabloda gösterilen element- ­dışık sayılar olan 2. (kkal/mol) ler ile ilgili aşağıdaki değerlendirmelerden hangisi periyottaki 5 elemen­ yanlıştır? tin 1. iyonlaşma ener- M jisi – atom numarası A) 1. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki ilişkisi yukarıdaki gra­ YT M > Z > T > Y dir. fikte verilmiştir. B) M atomunun katman elektron dizilişi 2e ) 8e ) 8e ) XZ Buna göre; şeklindedir. Atom C) Atom çapları arasındaki ilişki Y > Z > T > M dir. numarası D) 1A grubunda olan X, Y ve N elementleri alkali me- I. X'in değerlik elektron sayısı 1'dir. taldir. II. T bir halojendir. E) T atomu katı ve sıvı halde elektriği iletir. III. Y nin atom numarası 4 ise M VA grubundadır. yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? A) Yalnız I B) I ve III C) I ve II D) Yalnız III E) II ve III ✓ Y, Z, T ve M elementleri aynı periyottadır. 1.İ.E: M > Z > T > Y Atom çapı: Y > Z > T > M ... . 1. durum 2. durum 8A 2A 3A 1A X 1A 4A ✓ M, 3. periyot 8A grubunda olduğu için atom nu- marası 18’dir. Y 2A 5A Z 3A 6A ✓ T atomu metal olduğu için katı ve sıvı halde elekt- riği iletir. T 4A 7A M 5A 8A ✓ X elementi hidrojendir. Ametal özelliği gösterir. Cevap: D Cevap: D 18. Y > Z > T > X 19. D 83 20. E 21. D

TEST - 3 PERİYODİK CETVEL 1. Z 4. Elektron sayıları eşit olan X2–, Y+ ve Z2+ iyon- T Y larından birer elektron koparmak için gereken X enerjilerin büyüklük sırası hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir? A) X2– = Y+ = Z2+ B) Z2+ > Y+ > X2– Yukarıda bazı elementlerin periyodik cetvelde yer- C) Y+ > Z2+ > X2– D) X2– > Y+ > Z2+ leri gösterilmiştir. E) Z2+ < X2– < Y+ Bu elementlerden birinci iyonlaşma enerjisi en büyük olan ile en küçük olan element çifti aşa- 5. Element 1. İ.E 2. İ.E 3. İ.E 4. İ.E ğıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? X 98 733 1833 4230 En büyük En küçük Y 90 680 1570 4110 Z 140 295 2210 4340 A) Z X B) Y X C) X Z A grubu elementlerinden X, Y ve Z için ilk dört iyonlaşma enerjileri verilmiştir. D) Z T Buna göre; E) Z Y I. Y nin atom hacmi, X ten büyüktür. 2. E1 = 336 E2 = 683 E3 = 1094 II. Z, kararlı bileşiklerinde +2 değerlik alır. E6 = 9721 III. X, 2. periyotta yer alır. E4 = 1784 E5 = 2257 yargılarından hangileri doğru olabilir? X atomun­ un iyonl­aşma enerjileri kkal/mol cinsin- A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II den verilmiştir. D) I ve III E) I, II ve III Buna göre, periyodik cetvelin baş grubunda bu- lunan X atomu­nun proton sayısı aşağıdakiler- den han­gisi ola­bi­lir? A) 6 B) 7 C) 8 D) 9 E) 10 6. Element 1. İ.E 2. İ.E 3. İ.E 4. İ.E X 142 347 871 6032 Y 195 492 3420 6745 Z 104 851 1904 4258 T 98 742 1832 4147 3. • X in atom çapı Z den büyük, Y den küçüktür. A grubu elementlerinden X, Y ve Z için ilk dört iyonlaşma enerjileri verilmiştir. • Y ve Z aynı grupta yer almaktadır. Buna göre; Yukarıda verilen bilgilere göre X, Y ve Z nin pe- riyodik cetveldeki konumu hangi seçenekte I. Z nin atom çapı, T den büyüktür. doğru verilmiştir? (Elementler soygaz değildir.) II. Değerlik elektron sayısı en büyük olan X tir. III. Y, toprak alkali metalidir. A) X Y B) X Z C) Y X Z Y Z yargılarından hangileri doğrudur? D) Y E) X A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III YZ ZX D) II ve III E) I, II ve III 1. A 2. B 3. B 84 4. B 5. C 6. D

PERİYODİK CETVEL TEST - 4 1. Aynı baş grupta bulunan X, Y ve Z metallerinden; 4. X, Y ve Z elementlerinin atom yarıçapları sırası ile metalik özelliği en fazla olan Y, 1. iyonlaşma ener- 65, 92, 78 pm olarak veriliyor. jisi en büyük olan Z dir. Buna göre, X, Y ve Z elementlerinin periyodik Buna göre, bu ele­ment­lerin periyodik cetvelde- cetveldeki konumları; ki yerleri aşa­ğıdak­ ilerden hang­ isinde doğru ve- rilmiştir? I. Y Z X II. X III. X Z Y Z A) Z B) X C) Y D) Y E) Z Y Y Z X Z X X Y Z X Y kesitlerinden hangileri gibi olabilir? (pm = pikometre) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 2. l 10Ne l 13Al l 12Mg 5. Bir elementin nötr atomunun elektron sayısı kadar Yukarıda verilen atomlarla ilgili; iyonlaşma enerjisi değeri vardır. I. Birinci iyonlaşma enerjileri arasında; İyonlaşma enerjisi değerleri arasında Ne > Mg > Al ilişkisi vardır. II. Değerlik elektron sayıları arasında İ.E1 < İ.E2 < İ.E3 ... < İ.En ilişkisi vardır. Al > Ne > Mg ilişkisi vardır. İyonlaşma enerjisi değerlerindeki bu artışın ne- III. Atom çapları arasında; Mg > Al > Ne ilişkisi vardır. deni; I. Çekirdek yapısının değişmesi II. Bir elektron başına düşen çekirdek çekim gücü- nün artması III. Elektron koparıldıkça tanecik çapının küçülmesi yukarıda verilenlerden hangileri ile açıklanabilir? verilen yargılardan hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III 6. X Q Y ZT 3. Aşağıda verilen taneciklerden hangisinin yarı- Periyodik cetvelde yerleri belirtilen X, Y, Z, T ve Q elementlerinin atom yarıçaplarının kü- çapı en küçüktür? çükten büyüğe doğru sıralanışı aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) X, Q, Y, T, Z B) X, Y, Q, Z, T A) 8O2– B) 13Al3+ C) 15P3– C) X, Q, T, Y, Z D) X, Q, Y, Z, T E) 19K+ D) 18Ar E) T, Z, Y, Q, X 1. E 2. D 3. B 85 4. C 5. D 6. A

TYT 1. MODÜL PERİYODİK CETVEL www.aydinyayinlari.com.tr c) Elektron İlgisi (Eİ) H NO F He ~ +9 –140 –333 Elektron ilgisi, gaz halindeki bir atomun bir elekt- –72.8 21 ron alması sırasındaki enerji değişiminin bir ölçüsüdür. Li Be B C Ne X(g) + e– $ X–(g) + Enerji Y(g) + e– + Enerji $ Y–(g) –59.8 241 –26.7 –122 29 Atomların kimyasal davranışlarını önemli ölçüde et- kileyen faktörlerden biri de onların bir ya da daha fazla Na Mg Al Si P S Cl Ar elektron alabilme yetenekleridir. Periyodik tabloda sol- –52.9 232 –44 –34 –72 –200.4 –349.0 35 dan sağa doğru gidildikçe atom yarıçapı azaldığı için atomun elektron çekme gücü de artar. K Ca Ga Ge As Se Br Kr Serbest bir elektron, sonsuz uzaklıktan bir atoma –48.4 156 –30 –120 –77 –195.0 –324.5 39 yaklaştığında, atom çekirdeğinin etki alanına girince çekirdek tarafından çekilir, atoma ait elektron bulutu ta- Rb Sr In Sn Sb Te I Xe rafından da itilir. Yeni gelen elektron üzerindeki çekme etkisi itme etkisinden fazla ise elektron alınır ve elekt- –46.9 168 –30 –121 –101 –190.2 –297 41 ronun yüksek enerji seviyesinden düşük enerji seviye- sine düşmesiyle birlikte enerji açığa çıkar. Açığa çıkan Cs Ba Tl Pb Bi Po At Rn enerjinin fazla olması elektronun çekirdek tarafından –45.5 52 –30 –110 –110 –180 –270 41 fazla çekildiği yani atomun elektron ilgisinin fazla olduğu anlamına gelir. Baş grup elementlerinin elektron ilgisi NOT • X(g) + e– X–(g) dönüşümünün değerleri kJ/mol olarak verilmiştir. 7N, 2A ve 8A grubu elementlerinin elektron ilgi- leri endotermiktir (ısı alandır). Özel Durum; Periyodik cetvelde elektron ilgisi en yüksek element klor, elektronegatifliği en yüksek Örneğin; element ise flordur. F(g) + e– $ F–(g) Ei = –333 kj/mol Aynı periyotta 7A grubundaki elementin elektron ÖRNEK 22 Z TM ilgileri çok fazladır. 7A grubundaki element atomları, 1 Y elektron aldıklarında soygaz elektron dizilimine ulaştık- X larından açığa çıkan enerji fazladır. Periyodik cetvelde yerleri belirtilen elementler ile Elektron ilgisi negatif olabildiği gibi pozitif de olabilir. ilgili aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 2A grubu, 7N ve soygazların elektron ilgileri pozitiftir. a) 1. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki nasıldır? N(g) + e– + 9 kJ/mol $ N–(g) b) Elektron ilgisi en büyük olan hangisidir? c) Atom yarıçapları arasındaki ilişki nasıldır? Mg(g) + e– + 230 kJ/mol $ Mg–(g) a) Aynı periyotta soldan sağa doğru gidildikçe 1.İ.E Periyodik sistemde aynı grupta aşağı inildikçe genellikle artarken, aynı grupta yukarıdan aşağı- elektron ilgisi azalır. ya doğru gidildikçe 1.İ.E azalır. NOT 1.İ.E: M > T > Y > Z > X şeklindedir. Ancak burada ikinci periyot elementleri aykırı b) T nin elektron ilgisi en büyüktür. davranmaktadır. Bunun nedeni atom yarıçap- larının küçük, elektronlar arası itme kuvvetinin c) Aynı periyotta soldan sağa doğru gidildikçe atom büyük olması dolayısıyla elektron katılmasının yarıçapı azalırken, aynı grupta yukarıdan aşağıya güç olmasıdır. doğru gidildikçe atom yarıçapı artar. Atom yarıçapı: X > Y > Z > T > M şeklindedir. 86 22. a) M > T > Y > Z > X b) T c) X > Y > Z > T > M

www.aydinyayinlari.com.tr PERİYODİK CETVEL 1. MODÜL TYT d. Elektronegatiflik e. Periyodik Sistemde Metalik ve Ametalik Elektronegatiflik; bir atomun bağ elektronlarını Özelliklerin Değişimi çekme gücünün bir ölçüsüdür. Elementlerin kimyasal tepkimeye girme eğilimine Standart değer olarak F nin elektronegatifliği 4,0 akt­iflik denir. alınmış ve çok sayıdaki elementin elektronega­tif­liği bu Bir atomun elektron vererek (+) değerlik kaz­ anma değere göre hesaplanmıştır. Genelde elek­tro­negatiflik eğilimine metalik özellik (metalik karak­ter) denir. değeri ne kadar küçükse element o ka­dar metal, ne ka- Bir elementin iyonlaşma enerjisi azaldıkça, elektron dar büyükse o kadar ametal özelliği gösterir. verme eğilimi ve metalik özelliği, buna bağlı olarak da metalik aktifliği art­ar. Periyotlarda soldan sağa gidildikçe atom yarıçapı azaldığından iyonlaşma enerjisi ve elektron ilgisi art­ar. Bir atomun elektron alarak (–) değerlik ka­zanma eği- Böylece elektronegatiflik artar. Aynı grupta yuk­ ar­ıdan limine ametalik özellik (ametal karak­ter) denir. Bir aşağıya gidildikçe atom yarıçapı art­acağından iyonlaş- elementin elektron ilgisi arttıkça, elektron alma eğili- ma enerjisi ve elektron ilgisi azaldığından, elektronega- mi ve ametal özelliği, buna bağlı olarak da ametalik tiflik değeri de azalır. Bir bağda iki ato­mun elektrone- aktifliği artar. gatiflik farkına bakarak, bağın iyonik özelliği, kovalent karakteri belirlenir. Periyodik cetvelde genellikle metalik ve ametal­ lik özellikler: a) Aynı periyotta soldan sağa doğru; Elektronegatiflik artar (VIII A hariç). zellik artar Ametal öze llik artar b) Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru; Metalik ö Elektronegatiflik azalır (VIII A hariç). Periyodik cetvelde genellikle elektronegatiflik flik artar (VIIIA Elektro negatiflik azalı a) Aynı periyotta soldan sağa doğru: r (VIIIA hariç) Asidik özellik artar. (Bazik özellik azalır) Elektronegati hariç) b) Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru: Bazik özellik artar. (Asidik özellik azalır) NOT Metallerin oksijenli bileşiklerinin sulu çözeltile- ri bazik, ametallerin oksijence zengin bileşikle- rinin sulu çözeltileri asidik özellik gösterir. NOT NOT 1. Periyodik cetvelde elektronegatifliği en bü­ AI, Zn, Sn, Pb, Cr gibi amfoter metallerin oksit- yük element sağ üst köşede 9F (4,0) en kü­çük lerine amfoter oksit denir. Amfoter metaller ve element sol alt köşede 55Cs (veya rad­yoaktif oksitleri hem asit hem de kuvvetli bazlarla tep- olan 87Fr : 0,7) dir. Diğer elementl­e­rin elektro­ kime verirler. (Amfoter oksit: AI2O3, ZnO…) negatiflikl­eri 0,7 ile 4,0 arasın­dad­ ır. zellik artar Asidik öze 2. Genelde soygazlar bağ yapmadığından elektron­ egatiflikleri incelenmez. Bazik ö llik artar (Laboratuvarlarda bileşikleri oluşturulan bir­kaç soy­gazda özel inceleme yapılmıştır.) 3. Bağ yapmış iki atomun elektronegatiflikleri arasındaki fark ne kadar büyükse; bağın polar- lığı ve iyonik karakteri o kadar fazladır. 87

TYT 1. MODÜL PERİYODİK CETVEL www.aydinyayinlari.com.tr Atom numarası PERİYODİK TABLO Sembol Atom kütlesi Adı Lantanitler Aktinitler Alkali Toprak P Bloğu Halojen Soy Gaz Ametal Yarı Metal Geçiş Metal Alkali Metal Metalleri Metalleri Periyodik cetvelde A gruplarındaki elementlerin bazı özelliklerinin düzenli değiş­ iml­eri (genelde) özetlenirse: a) Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru: b) Aynı periyotta soldan sağa doğru: Atom numarası artar. Atom numarası artar. Elektron sayısı artar. Elektron sayısı artar. Kütle numarası artar. Kütle numarası artar. Atom kütlesi artar. Atom kütlesi artar. Değerlik elektron sayısı değişmez. (He istisna) Değerlik elektron sayısı artar. Atom yarıçapı (çapı, hacmi) artar. Atom yarıçapı (çapı, hacmi) azalır. İyonlaşma enerjisi azalır. İyonlaşma enerjisi artar. (Genellikle) Elektron ilgisi azalır. Elektron ilgisi artar. Elektronegatiflik azalır. Elektron verme eğilimi azalır. Elektron verme eğilimi artar. Elektron alma eğilimi artar. Elektron alma eğilimi azalır. Metalik özellik azalır. Metalik özellik artar. Ametalik özellik artar. Ametalik özellik azalır. Oksitlerinin asitlik karakteri artar. Oksitlerinin asitlik karakteri azalır. Oksitlerinin bazlık karakteri azalır. Oksitlerinin bazlık karakteri artar. 88

PERİYODİK CETVEL TEST - 5 1. 1 4. X(g) + e– $ X – + 333 kJ (g) 2 Y(g) + e– $ 9 kJ + Y – (g) Z(g) + e– $ Z – + 200 kJ (g) K(g) + e– $ K – + 349 kJ (g) Yukarıda verilen periyodik sistemde, belirtilen M(g) + e– $ 230 kJ + M–(g) ok yönlerindeki değişimler ile ilgili olarak aşa- ğıdaki özelliklerden hangisinde yanlışlık yapıl- Baş grup elementi oldukları bilinen X, Y, Z, K ve mıştır? M elementlerinin elektron ilgilerine ait denklemler yukarıda verilmiştir. Özellik 1. yönünde 2. yönünde Buna göre, hangi elementin elektron ilgisi en fazladır? A) Elektron ilgisi Azalır Artar B) Atom yarıçapı Artar Azalır A) X B) Y C) Z D) K E) M C) Ametalik Azalır Artar karakter D) Katman sayısı Azalır Azalır E) 1. iyonlaşma Azalır Artar enerjisi 2. Z elementi Y elementi ile aynı periyotta; X ele- 5. Elektronegatiflik menti ile aynı gruptadır. Değeri Xa Bu elementlerden Z elementinin atom numa- Yb rası en büyük olup elektronegatiflik değeri 2,8 Zc olduğuna göre, X ve Y elementlerinin elektro- negatiflik değerleri aşağıdakilerden hangisi gi- bi olabilir? A) X Y Yukarıda X, Y ve Z elementlerinin elektronegatif- B) 2,1 2,4 lik değerleri verilmiştir. C) 3,5 3,0 D) 4,0 2,4 E) 2,4 3,0 4,0 3,5 3. Kimyasal özellikleri benzer olan X, Y ve Z ele- Buna göre, X, Y ve Z elementlerinin periyodik cetveldeki yerleri aşağıda verilenlerden hangisi mentleri için verilen bilgiler şöyledir: gibi olamaz? (b > c > a) ➤ Elektronegatifliği en büyük olan Y dir. A) Y B) X Z Y C) Y Z XZ ➤ X in birinci iyonlaşma enerjisi Z ninkinden faz- X ladır. D) Y E) X Y Buna göre, X, Y ve Z elementlerinin atom ya- Z Z rıçaplarının küçükten büyüğe doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? X A) X, Y, Z B) Y, X, Z C) Y, Z, X D) Z, X, Y E) X, Z, Y 1. D 2. C 3. B 89 4. D 5. E

TEST - 6 PERİYODİK CETVEL 1. 8A 4. Z 5A 6A 7A He XY N OF Cl Ar Yukarıda periyodik cetvelden bir kesit verilmiştir. Periyodik cetvelde yerleri belirtilen X, Y ve Buna göre, kesitte yer alan elementler ile ilgili Z elementleri için aşağıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır? aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Üçü de metaldir. A) 1. iyonlaşma enerjisi en büyük olan He atomu- B) Metalik özelliği en az olan X tir. dur. C) 1. iyonlaşma enerjisi en büyük olan Y dir. D) Z nin değerlik elektron sayısı (DES) 3 tür. B) Elektronegatifliği en büyük olan F dir. E) Katman sayıları eşittir. C) Cl nin elektron ilgisi en büyüktür. D) Bir kimyasal bağda azotun elektronlarına sahip 5. çıkma isteği oksijenden büyüktür. X E) N in 1. iyonlaşma enerjisi, O nunkinden büyük- Y ZQ tür. 2. Periyodik cetvelde oklar ile belirtilen yönlerde; Periyodik cetvelin bir kesitinden alınan X, Y, Z ve Q elementleri ile ilgili; I. Metalik aktiflik II. Atom yarıçapı I. Proton sayısı en büyük olan Q dur. III. Elektron ilgisi II. Z, X ile aynı grupta; Q ile aynı periyotta yer özelliklerinden hangileri artar? alır. III. X, Y ve Z nin kimyasal özellikleri benzerlik gösterebilir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 6. I. O(g) + e– $ O(–g) + 141 kJ 3. Periyodik cetveldeki bir grupta yukarıdan aşa- II. O–(g) + e– + 744 kJ $ O2(g–) Yukarıda verilen tepkimeler ile ilgili; ğıya doğru inildikçe aşağıda verilen nicelikle- rinden hangisinde artma gözlenmez? I. Birinci tepkime, O atomunun elektron ilgisinin bir ölçütüdür. A) Atom numarası B) Atom yarıçapı II. Birinci tepkimede enerji (ısı) açığa çıkar. C) Kütle numarası III. İkinci elektronun kazanılması endotermik bir D) Katman sayısı E) Elektronegatiflik olaydır. yargılarından hangileri doğrudur? A) I, II ve III B) II ve III C) I ve III D) Yalnız II E) Yalnız I 1. D 2. C 3. E 90 4. B 5. E 6. A

www.aydinyayinlari.com.tr PERİYODİK CETVEL 1. MODÜL TYT PERİYODİK CETVELDE BAZI GRUPLARIN 3. Değerlik elektron sayıları 2 dir. ÖZELLİKLERİ 4. Tepkimelerde en son enerji düzeylerindeki iki elekt- DİKKAT! 9. Sınıfta grup özellikleri toplu olarak ve- ronu vererek bileşiklerinde +2 yüklü iyon halinde bulunurlar. rilmemesine rağmen bir çok konu içerisinde parça parça geçmektedir. Bu yüzden periyodik sistemde, 5. Bu elementler, alkali metallerden sonra kimyasal daha faydalı olacağı için toplu olarak verilmiştir. aktifliği en fazla olan metallerdir. 1A Grubu (Alkali metaller) 6. Isı ve elektriği iyi iletirler. Tel ve levha haline getiri- lebilirler. 1. En yüksek enerji düzeylerinde 1 elektron bulundu- rurlar. 7. Asitler (HCl, H2SO4.......) ile tuz ve H2 gazı oluştu- rurlar. 2. Değerlik elektron sayıları 1 dir. Ca(k) + 2HCI(suda) ➞ CaCI2(suda) + H2(g) 3. IA grubu elementleridir. Li, Na, K, Rb, Cs ve Fr 8. Oksijenli bileşiklerinin sulu çözeltileri bazik özellik 4. Hidrojen metal olmamasına karşın genelde periyo- gösterir. (Berilyumun oksijenli bileşikleri hem asidik hem bazik özellik gösterir.) dik tabloda bu grubun başına yerleştirilir. Doğada, IIIA Grubu (Toprak Metalleri) elementel halde iken diatomik (H2) moleküler ya- 1. En yüksek enerji düzeylerinde 3 elektron bulundu- pıdadır. Oda sıcaklığında gaz halindedir. Bileşikle- rurlar. rindeki yükü genelde (+1) dir. Ametal özelliği ağır 2. Değerlik elektron sayıları 3 tür. 3. Bor (B) hariç hepsi metaldir. basan bileşiklerinde (hidrür bileşikleri) yükü (–1) dir. 4. Bileşiklerinde (+3) değerliklidir. 5. İyonlaşma enerjisi en büyük olan bor (B) elementidir. 5. Alkali metaller bileşiklerinde (+1) yüklü iyon halinde 6. Alüminyum amfoter metal olduğundan hem asit bulunurlar. hem de kuvvetli bazla tepkime verir. 6. En aktif metallerdir. Tepkime verme yatkınlıkları çok fazladır. Bu nedenle doğada saf element halin- IVA Grubu (Karbon Grubu Elementleri) de bulunmazlar ama çeşitli bileşikleri halinde bulu- 1. En yüksek enerji düzeylerinde 4 elektron bulundu- nurlar. rurlar. 7. Su ile şiddetli tepkimeye girerler. Baz çözeltisi oluş- 2. Değerlik elektron sayıları 4 tür. 3. Karbon (C), bileşiklerinde –4, ..., + 4 ve arasındaki tururlar ve H2 gazı açığa çıkar. 1 H2(g) Na(k) + H2O(s) ➞ NaOH(suda) + 2 değerlikleri alabilir. 8. Alkali metallerin oksitleri de bazik karakterlidir. VA Grubu (Azot Grubu Elementleri) 1. En yüksek enerji düzeylerinde 5 elektron buludu- Sulu çözeltileri bazik özellik gösterir. rurlar. 9. Alkali metaller kuvvetli indirgendir (Kolaylıkla elekt- 2. Değerlik elektron sayıları 5 tir. ron vererek yükseltgenirler). Birçok bileşikte kat- 3. Azot (N) ve Fosfor (P) bileşiklerinde –3, ..., + 5 ve yonları açığa çıkararak yerine geçerler. arasındaki değerlikleri alabilirler. 10. Asitlerle etkileşerek H2 gazı ve tuz oluştururlar. 1 VIA Grubu (Oksijen Grubu Elementleri, Kalkojenler) K(k) + HCI(suda) ➞ KCI(suda) + 2 H2(g) 1. En yüksek enerji düzeylerinde 6 elektron bulundu- Sodyum rurlar. 2. Değerlik elektron sayıları 6 dır. 3 Sodyum suyla şiddet- 3. Oksijen (O) bileşiklerinde genelde (–2) değerliklidir. li tepkime veren çok 4. Kükürt ise bileşiklerinde –2, ..., +6 ve arasındaki aktif bir metaldir. değerlikleri alabilirler. 3 Sofra tuzu, ilaç, sa- bun, cam, lastik, vb. maddelerin üretiminde kullanılır. 2A Grubu (Toprak Alkali Metaller) 1. IIA grubu elementleridir. Be, Mg, Ca, Sr, Ba ve Ra 2. En yüksek enerji düzeylerinde 2 elektron bulundu- rurlar. 91

TYT 1. MODÜL PERİYODİK CETVEL www.aydinyayinlari.com.tr Kükürt 8. Erime ve kaynama noktaları grupta yukarıdan aşa- 3 Meyve kurularını ğıya doğru artar. ağartmada kullanı- 9. Hidrojenli bileşikleri asit özelliği gösterir. Bu asit- lır. lerin, asitlik kuvveti grupta yukarıdan aşağı doğru artar. VIIA Grubu (Halojenler) 7A HF 1. Halojen Yunanca bir kelime olup anlamı “tuz ya- HCI pan” dır. HBr 2. Flor (F), Klor (CI), Brom (Br), İyot (I) ve Astatin (At) HI asitlik kuvveti artar. 7A grubunda yer alır. Astatin elementinin halojen olup olmadığı konusunda fikir birliği yoktur. 10. Halojenlerde iyonlaşma enerjisi ve elektronegatifli- ği en büyük olan F, elektron ilgisi en büyük olan ise 3. Çok aktif olduklarından doğada ya diatomik (iki CI dir. atomlu) yapıda (F2, CI2, Br2, I2) ya da bileşikleri ha- linde bulunurlar. 11. Halojenlerin aktiflikleri arasındaki ilişki; F > CI > Br > I şeklindedir. 4. Oda koşullarında F2 ve CI2 gaz, Br2 sıvı, I2 ise katı halde bulunur. VIIIA Grubu (Soygazlar veya Asal Gazlar) 1. Helyum (He), Neon (Ne), Argon (Ar), Kripton (Kr), 5. En yüksek enerji düzeylerinde 7 elektron bulundu- rurlar. Ksenon (Xe), Radon (Rn) 8A grubunda yer alır. 2. Oda koşullarında tümü gaz halinde bulunur. 6. Değerlik elektron sayıları 7 dir. 3. Renksizdirler. 7. Bileşiklerinde; 4. Tek atomludurlar (monoatomik). F: Yalnız (–1) 5. Erime ve kaynama noktaları çok düşüktür. Grupta CI, Br, I ise –1, ... +7 ve arasındaki yükseltgenme yukarıdan aşağıya doğru erime ve kaynama nokta- basamaklarını alabilirler. ları artar. 6. Değerlik orbitalleri tam dolu olduğundan kararlıdır- Klor lar. 7. He ve Rn dışındakiler havada bulunurlar. 3 Çamaşır suyu üreti- 8. He nin değerlik elektron sayısı 2, diğer soygazların- minde, ki ise 8 dir. 3 Su arıtımında, 3 Mikrop öldürücü olarak kullanılır. Brom 3 Fotoğrafçılıkta, 3 Böcek öldürücü olarak kullanılır. İyot 3 Guatr hastalıklarında, Platin 3 Otomobil egzoz 3 Dezenfektan olarak kullanılır. kontrol cihazla- rında, Örneğin; 3 Diş hekimliğinde, 3 Kuyumculukta, HCI de CI– dir. OF2 de F– dir. 3 Termometre ve elektrotlarda kullanılır. HCIO da CI+ dir. HF de F– dir. 92 HCIO2 de CI3+ tür. SF6 da F– dir. HCIO4 de CI7+ dir.

PERİYODİK CETVEL TEST - 7 1. Aynı grupta aşağı doğru indikçe metallerde erime 4. Halojenler ile ilgili aşağıdaki değerlendirmeler­ ve kaynama noktası azalırken, ametallerde artar. den hangisi yanlıştır? A) Kararlı bileşiklerinde –1 değerlik alırlar. X: 2 ) 8 ) 1 ) B) Temel hal elektron dizilişlerinde son katmanla- Y: 2 ) 8 ) 8 ) 1 ) rında 7 elektron bulunur. C) Oda koşullarında tek atomlu halde bulunurlar. Yukarıda X ve Y atomlarının katman elektron da- D) Periyodik cetvelin VII A grubu elementleridir. ğılımları verilmiştir. E) Atom numaraları kendilerinden sonraki soygaz­ Buna göre, X ve Y elementleri için; dan bir eksiktir. I. Su ile tepkimeye girerek H2 gazı açığa çıkarır- 5. X, alkali metal lar. Y, toprak metali II. X in erime noktası, Y ninkinden büyüktür. Z, halojen III. Y nin metalik özelliği, X inkinden fazladır. 2. periyottaki elementlerin yer aldığı grupların özel yargılarından hangileri doğrudur? adları yukarıda verilmiştir. Buna göre, bu elementlerin 1. iyonlaşma ener- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II jileri arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisin- D) II ve III E) I, II ve III de doğru verilmiştir? A) X > Y > Z B) Y > X > Z C) Z > Y > X 2. Toprak alkali metaller ile ilgili aşağıda verilen D) X > Z > Y E) Z > X > Y yargılardan hangisi yanlıştır? A) Değerlik elektron sayıları 2 dir. B) Aktif metallerdir. C) 2X elementi grubun üyeleri arasındadır. D) Kararlı bileşiklerinde 2 elektron vererek dublet ya da oktet kararlılığına ulaşırlar. E) Isı ve elektriği iyi iletirler. 3. A grubu elementlerinden X in iyonlaşma enerjileri ile ilgili oranlar aşağıdaki gibidir. E2 = 9, 25 E3 = 1, 51 E4 = 1, 38 6. Periyodik cetvelde lUPAC'a göre 17. grupta E1 E2 E3 yer alan elementler ile ilgili aşağıda verilen ifa- Buna göre, X elementi için; delerden hangisi yanlıştır? I. Alkali metaldir. A) Halojen olarak adlandırılırlar. B) Grubun ilk üyesi olan flor bileşiklerinde sadece II. Asitlerle etkileşerek H2 gazı ve tuz oluşturur. III. Tepkime verme isteği düşüktür. –1 değerlik alır. C) Oda koşullarında üç fiziksel hâlde de bulunan yargılarından hangileri doğrudur? elementleri vardır. A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) Her periyotta yer alırlar. E) Diatomik yapılı elementlerdir. D) I ve III E) I, II ve III 1. E 2. C 3. C 93 4. C 5. C 6. D

TEST - 8 PERİYODİK CETVEL 1. 4. X ve Y elementleri bir araya gelerek XY3 bileşi- XZQ ğini oluşturmaktadır. T X ve Y baş grup elementleri olduğuna göre pe- Yukarıda periyodik tablodan bir kesit verilmiştir. riyodik cetveldeki grupları; Q nun kütle numarası 20 olup proton sayısının X Y 2 katına eşit olduğuna göre aşağıda verilenler- I. 3A 7A den hangisi X, Z, T ve Q elementleri için ortak II. 3A 1A değildir? III. 5A 1A A) Oda koşullarında gaz hâlinde olma yukarıdakilerden hangileri gibi olabilir? B) Tel ve levha hâline getirilememe C) Elektron ilgilerinin fazla olması A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) Elektrik akımını iletmeme E) Baş grup elementi olma D) II ve III E) I, II ve III 5. 2. IA grubu elementleri ile ilgili; I. Değerlik elektron sayıları 1 dir. Yukarıda katman - elektron dağılımı verilen X II. Bileşiklerinde sadece +1 değerlik alırlar. atomu için; III. Metaldirler. yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? I. Kararlı elektron dizilimine sahiptir. II. Oda koşullarında gaz hâlindedir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II II. lUPAC'a göre 18. grupta yer alır. yargılarından hangileri doğrudur? D) I ve III E) II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 3. 12X ve 8Y atomları için; 6. 12X2+, 10Y ve 7Z3– tanecikleri ile ilgili aşağıda I. Y atomu iki elektron alarak, X atomu iki elektron verilen yargılardan hangisi yanlıştır? vererek aynı soygazın elektron düzenine ulaşırlar. A) Çapı en büyük olan Z3– iyonudur. II. Aralarında oluşturacakları kararlı bileşiğin for- B) X2+, Y ve Z3– tanecikleri izoelektroniktir. mülü X2Y2 dir. C) X2+ den bir elektron koparmak en zordur. D) X2+, Y ve Z3– taneciklerinin kimyasal özellikle- III. X alkali metaldir. ri aynıdır. yargılarından hangileri yanlıştır? E) Değerlik elektron sayısı en büyük olan Y dir. A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 1. C 2. A 3. D 94 4. E 5. E 6. D

PERİYODİK CETVEL KARMA TEST - 1 1. Periyodik cetvelin bir yatay sırasında soldan 4. 2142Y, 2173Z ve 1315T atomlarının aşağıdaki nicelik­ sağa doğru gidildikçe, A grubu elementleri- ler­ inden hangisi Y atomu için en büyüktür? nin aşağıdaki özelliklerinden hangisi genellik- le azalır? A) Nükleon sayısı B) Değerlik elektron sayısı A) Elektron ilgisi C) 1. iyonlaşma enerjisi B) Elektronegatiflik D) Elektron ilgisi C) Atom çapı E) Atom hacmi D) Değerlik elektron sayısı E) 1. iyonlaşma enerjisi 2. K, İ, M, Y, A elementlerinin sırası ile atom numara­ 5. 10Ne, 11Na, 12Mg atomları için; ları ardışık sayılardır. M atomunun katman elektron I. Atom çapları arasındaki ilişki Mg > Na > Ne dizilişi 2e ) 8e ) 8e ) ile sonlanmıştır. şeklindedir. Buna göre, elem­ entlerin kararlı bileşiklerinde alacakları değ­ erl­ikler aşağıdakilerden hangisin- II. 1. iyonlaşma enerjileri sırası Ne > Mg > Na de doğru ver­ il­miştir? şeklindedir. _K__ __İ _ _Y__ _A__ III. Elektron içeren katman sayıları arasındaki ilişki A) –3 –1 +1 +3 Mg > Na > Ne şeklinde yazılabilir. B) –2 –1 +1 +2 C) –3 –1 +1 +2 yargılarından hangileri doğrudur? D) +2 +1 –1 –2 E) –1 0 +2 +3 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 3. 1 D) II ve III E) I, II ve III 6. 2 Periyodik cetveldeki A grubu elementlerinin; Yukarıdaki periyodik cetvelde yer alan A grubu elementl­erinin ok yönündeki değişimleri ile il­ I. Oksitlerinin asitlik karakteri gili; II. Atom yarıçapı III. 1. iyonlaşma enerjisi I. Atom çapı artar. II. Elektron ilgisi azalır. özelliklerinden hangileri gen­ elde 1 numaralı ok III. Metalik özellik artar. yönünde artarken, 2 numaralı ok yönünde azalır? yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız II B) I ve III C) II ve III D) II ve III E) I, II ve III D) I ve II E) I, II ve III 1. C 2. B 3. C 95 4. E 5. B 6. E

KARMA TEST - 2 PERİYODİK CETVEL 1. Atomunun temel hal elektron dizilişi 2e ) 8e ) 7e ) 5. Periyodik cetvelde aynı periyotta bulunan X, Y ve Z şeklinde olan element ile ilgili; baş grup elementleri ile ilgili; • X ve Y metal, Z ametaldir. I. Halojendir. • Y nin atom çapı, X ten küçüktür. II. 3. periyottadır. III. Ametaldir. bilgileri verilmiştir. yargılarından hangileri doğrudur? Buna göre, bu elementlerin atom numarala- A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III rı arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? D) II ve III E) I, II ve III A) X < Y < Z B) Y < X < Z C) Z < X < Y D) Y < Z < X E) X < Z < Y 6. KN ZL XY 2. 3X, 4Y, 5Z ve 8T atomlarının 1. iyonlaşma enerji­ leri aşağıdakilerden hangisinde doğru karşılaş­ tırılmıştır? A) T > Z > Y > X B) T > Y > Z > X Yukarıda verilen periyodik cetveldeki element­ ler ile ilgili aşağıdaki değerlendirmelerden han­ C) X > Y > Z > T D) X > Z > Y > T gisi yanlıştır? E) Y > Z > X > T A) Elektronegatifliği en büyük olan element K dır. 3. Aşağıdaki elementlerden hangisinin elektrone­ B) Metalik özelliği en fazla olan element X tir. gatifliği en fazladır? C) 3. yatay sıradaki elementlerin 1. iyonlaşma enerjileri arasında L > Z > Y > X ilişkisi vardır. D) X, Y ve Z elementleri katı ve sıvı halde elektriği iyi iletir. E) L nin ametal özelliği, K ninkinden azdır. A) 11Na B) 9F C) 10Ne D) 8O E) 7N 7. F S Cl Na K 4. Periyodik cetvelde aynı yatay sırada bulunan Yukarıda verilen periyodik cetveldeki element- ler ile ilgili; aşağ­ ıda verilen gruplara ait elementlerden hangisi­nin 1. iyonlaşma enerjisi en düşüktür? I. K nin oksidinin (K2O) bazlık kuvveti, Na nın ok- sidinin (Na2O) bazlık kuvvetinden fazladır. A) Soygazlar B) Toprak metalleri II. Na ile S arasında oluşan bileşiğin formülü Na2S C) Halojenler dir. D) Alkali metaller E) Toprak alkali metaller III. F ve Cl bileşiklerinde +7, – 1 ve arasındaki de- ğerlikleri alabilirler. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 1. E 2. B 3. B 4. D 96 5. A 6. C 7. C

PERİYODİK CETVEL KARMA TEST - 3 1. 11Na, 12Mg, 13Al elementleri için, 4. Katman elektron dizilimi 2e ) 8e ) şeklinde olan I. Yarıçapları arasındaki ilişki Na > Mg > Al dur. X+a, Y+b ve Z+c iyonlarının yarıçapları arasındaki II. 1. iyonlaşma enerjileri Al > Mg > Na dur. III. Değerlik elektron sayıları Al > Mg > Na dır. ilişki; yargılarından hangileri doğrudur? X+a > Y+b > Z+c şeklindedir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Buna göre; D) I ve III E) I, II ve III I. Atom yarıçapları arasındaki ilişki X > Y > Z şeklindedir. II. X in birinci iyonlaşma enerjisi Z ninkinden bü- yüktür. III. Çekirdek yükleri arasındaki ilişki, Z > Y > X şeklindedir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III 2. I. 1A ve 2A grubu elementlerinin tümü metaldir. 5. Sırasıyla ardışık atom numaralarına sahip olan, II. 3A, 4A, 5A grubu elementlerinin tümü ametal- X, Y ve Z elementleri için; dir. I. X, 7A grubunda ise Z nin atom hacmi en büyük- III. B grubu elementlerinin tümü metaldir. tür. Periyodik tablo ile ilgili yukarıda verilen açıkla- II. X, 3. periyodun 4A grubunda ise Y’nin birinci malardan hangileri doğrudur? iyonlaşma enerjisi en büyüktür. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III III. X, 2. periyodun 5A grubunda ise, Z nin elektro- negatifliği en büyüktür. D) I ve III E) I, II ve III yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III 6. X Y Yanda periyodik tablodan bir kesit be- lirtilmiştir. Bu kesitte yer alan X, Y ve Z ele- Z mentleri ile ilgili; 3. 1. Cl(g) $ Cl–(g) I. Atom yarıçapları II. Enerji düzeyleri 2. N(g) $ N+(g) III. İyonlaşma enerjileri yukarıdaki olaylar için, IV. Elektronegatiflikleri I. 1. olay ekzotermik, 2. olay endotermiktir. özelliklerinden hangilerinin karşılaştırılması sa- II. 1. de tanecik çapı büyür. 2. de küçülür. dece bu kesite bakılarak yapılabilir? III. 1. de nükleon sayısı artar, 2. de azalır. (Y soygaz değildir.) yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) I ve II B) II ve III C) I, II ve IV D) II ve III E) I, II ve III D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV 1. D 2. C 3. C 97 4. D 5. E 6. C

KARMA TEST - 4 PERİYODİK CETVEL 1. X, Y ve Z elementleri ile ilgili; 4. X ve Y elementlerinin temel haldeki katman elekt- I. Z’nin atom çapı en büyüktür. ron dizilimi sırasıyla 2e ) 8e ) 2e ) ve 2e ) 8e ) 3e ) II. X ile Y aynı yatay sıradadır. şeklindedir. bilgileri veriliyor. Buna göre, X ve Y elementleri için; Buna göre, X, Y ve Z elementlerinin periyodik cetveldeki yeri aşağıdaki kesitlerden hangisin- I. Atom hacimleri X > Y dir. deki gibi olabilir? II. 1. iyonlaşma enerjileri Y > X tir. III. Elektron ilgileri X > Y dir. A) X Y B) Y C) X yargılarından hangileri doğrudur? Z ZX ZY A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) Z E) Z D) II ve III E) I, II ve III YX XY 2. X: 2e ) 5. 9X, 11Y, 19Z elementleri için; Y: 2e ) 8e ) 2e ) I. Atom yarıçapları arasındaki ilişki Z: 2e ) 2e ) Z > Y > X dir. Yukarıda elektron dağılımları verilen X, Y ve Z II. En büyük elektronegatiflik farkı X ile Y arasın- elementleri için; dadır. III. X ile Z arasında kararlı ZX2 bileşiğini oluşturur. I. Değerlik elektron sayıları arasındaki ilişki, yargılarından hangileri doğrudur? X = Y = Z şeklindedir. II. Atom hacimleri arasındaki ilişki Y > Z > X şeklindedir. III. X, Y ve Z alkali metaldir. yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III D) I ve III E) II ve III 3. 2. periyotta bulunan X, Y ve Z element atomların- 6. X Y Z dan, W • elektron ilgisi en fazla olan Z • birinci iyonlaşma enerjisi en büyük olan Y Peryodik cetveldeki yerleri belirtilen, X, Y, Z ve • atom yarıçapı en büyük olan X tir. W elementleri için aşağıdakilerden hangisi yan- lıştır? Buna göre, X, Y ve Z elementlerinin grupları, A) Atom çapı en büyük olan W elementidir. XY Z B) X ve W nin kimyasal özellikleri benzerlik göste- I. 2A 3A 4A rir. II. 3A 4A 5A C) Y, 3A grubu elementidir. III. 4A 5A 6A D) Z elementi oda koşullarında gaz fazındadır. I, II ve III öncüllerinde verilenlerden hangileri E) X elementi doğada X2 şeklinde bulunur. olabilir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 1. A 2. B 3. B 98 4. A 5. A 6. B